Abstrakcjonizm

Abstrakcjonizm to jeden z głównych kierunków w malarstwie, rzeźbie i grafice XX wieku, który w przeciwieństwie do dotychczasowej sztuki stawia sobie za cel tworzenie dzieł nie odzwierciedlających natury i nie wykazujących żadnego doń podobieństwa. Artyści tworzący sztukę abstrakcyjną uważają, że samo uporządkowanie form, barw, linii, brył itp. w obrazie czy rzeźbie jest celem sztuki, a dzieło abstrakcyjne poza samym sobą niczego ze świata widzialnego nie musi pokazywać, opisywać czy naśladować.

Sztuka abstrakcyjna jest ostatnim ogniwem długiego procesu rozwoju sztuki europejskiej 2 połowy XIX w., polegającym na dewaluacji tematu i przedstawianych przedmiotów, które w końcu stały się pretekstem do kombinacji form, linii i barw. Początków sztuki abstrakcyjnej można doszukiwać się w malarstwie H. van de Veldego (pastel Abstrakcja, ok. 1893) i kompozycjach M. iurlionisa z ok. 1905.
Około 1910 dzieła abstrakcyjne powstają już w całej Europie. Pierwszym w pełni świadomym twórcą abstrakcyjnym był W. Kandinsky, który 1910 namalował "Akwarelę abstrakcyjną" i jednocześnie dał podbudowę teoretyczną sztuce abstrakcyjnej w rozprawie-manifeście ber das geistige in der Kunst. Dlatego też rok 1910 uważa się w zasadzie za początek sztuki abstrakcyjnej.

Wyróżnia się dwa główne nurty: dominujący w dwudziestoleciu międzywojennym nurt abstrakcji geometrycznej, wywodzący się z kubizmu, posługujący się formami geometrycznymi, kładący nacisk na racjonalną konstrukcję i funkcje poznawcze (np. twórczość K. Malewicza, P. Mondriana, A. Rodczenki, El Lissitzky'ego, W. Tatlina, A. Pevsnera, N. Gabo). Do nurtu tego zalicza się m.in.: neoplastycyzm, suprematyzm, konstruktywizm, puryzm, unizm, op art i inne.

Nurt drugi, dominujący po II wojnie światowej, to nurt abstrakcji organicznej, ekspresjonistycznej, kolorystycznej i lirycznej, wywodzący się z impresjonizmu, ekspresjonizmu i fowizmu (np. twórczość W. Kandinsky'ego, R. Delaunaya, F. Marca, A. Gorky'ego, H. Hartunga, M. Tobeya,, J. Pollocka, F. Kline'a, W. de Kooninga). Ten nurt sz. a. posługiwał się formami organicznymi, amorficznymi i kaligraficznymi, kładł nacisk na ekspresję osobowości artysty i należą doń np. orfizm, action painting, informel i taszyzm.

W Polsce sztykę abstrakcyjną uprawiali artyści związani z awangardowymi ugrupowaniami artystycznym Blok, Praesens i artyści rewolucyjni (np. H. Berlewi, K. Hiller, K. Kobro, H. Stażewski, W. Strzemiński, M. Szczuka).

Pierwsza na świecie stała wystawa sztuki abstrakcyjnej została otwarta 1925 w Hanowerze, druga - z inicjatywy grupy "artystów rewolucyjnych" - 1931 w muzeum w Łodzi. Po 1945 sztuka abstrakcyjna w Polsce rozwijała się w sposób zbliżony do Zachodu i USA, przejmując z pewnym opóźnieniem najnowsze zjawiska artystyczne. Poza uprawiającymi sztukę abstrakcyjną przedstawicielami przedwojennej awangardy (M. Jaremianka, K. Kobro, H. Stażewski, J. Stern, W. Strzemiński, M. Włodarski) pojawiają się wtedy młodsi artyści (np. Z. Dłubak, T. Kantor czy A. Wróblewski).

Synonimami sztuki abstrakcyjnej są nazwy: sztuka niefiguratywna, nieprzedstawiająca, bezprzedmiotowa.