Filozofia

METAFIZYKA [94-122]
1. Jakie dziedziny [dyscypliny filozoficzne] filozofii wyróżniamy?
Dziedziny filozoficzne:
1) Logika - zajmuje się myśleniem. Najpierw trzeba nauczyć się myśleć, argumentować, temu służy logika
2) Fizyka – zbiór nauk, które dotyczą kosmosu, świata naturalnego, Newton to ojciec współczesnej fizyki
3) Etyka – dotyczy człowieka w aspekcie duchowym, wolnych wyborów
Podział filozofii wg Arystotelesa:
1) Teoretyczna – filozofia pierwsza (metafizyka), matematyka, fizyka
2) Praktyczna – etyka, polityka
3) Pojetyczna – związane ze sztuką: estetyka
Dziedziny filozoficzne:
• Ontologia – nauka o bycie
• Epistemologia - poznawanie
• Aksjologia – nauka o wartościach

2. Czym jest filozofia i czy istnieją jakieś związki między filozofią i turystyką?
Filozofia – to umiłowanie mądrości, od 2 greckich słów: filos (umiłowanie), sofos (mędrzec)
Filozofia jest sensem życia.

3. Jaka dyscyplina filozoficzna powstała jako pierwsza i czy miała ona jakiś związek z metafizyką?
Filozofia pierwsza – wyróżniona przez Arystotelesa, dziedzina dociekań filozofii, dotycząca pierwszych zasad bytu, synonim metafizyki
4. Jak można dokonać rozróżnienia między metafizyką a ontologią, ze względu na ich przedmiot?
Centralnym pojęciem każdej metafizyki i każdej ontologii jest byt, jednakże:
Metafizyka – zajmuje się tym co rzeczywiste, jest to podstawowy dział filozofii, zajmuje się bytem jako takim, jej przedmiot stanowią przyczyny, zasady (wg Arystotelesa), rozważa powszechne własności bytu
Ontologia – zajmuje się tym co możliwe,jest to ogólna teoria bytu. nauka o racjonalnych elementach lub aspektach bytu, jej podmiotem jest byt, zajmuje się bytem możliwym
5. Jeżeli nie dokonujemy rozróżnienia między metafizyką i ontologią, jak nie czyni tego Anzenbacher, to czym zajmuje się ontologia/metafizyka? Jak można powiązać to z opozycją pozór – rzeczywistość?
Metafizyka – to co rzeczywiste (rzeczywistość)
Ontologia – to co możliwe (pozór)
6. Dlaczego Arystoteles nazywał metafizykę teologią?
Dlatego, że przedstawi ją jako najbardziej boską i najczcigodniejszą nauką ze wszystkich nauk jakie człowiek może sobie przyswoić. Metafizyka stała się przyczyną miedzy innymi takiego działu filozofii, jak nauka o Bogu. Teologia to nauka o Bogu.
Z greckiego „teologia” oznacza – filozofię pierwszą (coś co przychodzi po fizyce), czyli metafizykę

7. Wymień pierwszych filozofów czyli filozofów jońskich i ich dwóch ważnych następców. Na czym polegała nowość ich myśli, w czym przejawiła się oryginalność myślenia filozoficznego, w stosunku do mitu [myślenia wyobrażeniowego]?
Pierwsi filozofowie (jońscy) pytali o byt właściwy, który leży u podłoża wszystkich zjawisk:
• Tales z Miletu – (ok. 625 – 545) podstawą wszystkich rzeczy jest WODA
• Anaksymenes z Miletu – (ok. 585 – 526) za podstawę uważał POWIETRZE
Uważali, że wszystko co się jaw światu należy tłumaczyć ruchem i zmiennością jednego z tych żywiołów. Pytali o początek świata. Wg nich byt jest jednorodny, materialny i ma postać żywiołu. Głosili, że materia świata jest ożywiona a objawia się to w ruchu (tu widoczny jest wpływ mitologii greckiej). Byli HILOZOISTAMI. Z mitologii – z chaosu wyłaniają się Uranos i Gaja (niebo i ziemia – z przeciwności)
Następcy:
• Heraklit z Efezu – (ok. 540 – 480) u podstawy zjawisk świata jest walka przeciwieństw, sprzeczność. To ona utrzymuje wszystko w ruchu, zmianie. Jako przykład podaje OGIEŃ. Rozpuszcza jedność w różność.
• Parmenides z Elei – (ok. 540 – 470) uważał, że nie istnieje żaden ruch i zmiana (np. byt i nie-byt) nie ma wielości ponieważ nie bycie innym jest nie-bytem). Istnieje tylko byt. Nie ma różności jest tylko jedność.
8. Substancjalizm Arystotelesa a mechanicyzm Kartezjusza. Podobieństwa, pokrewieństwa i różnice.
ARYSTOTELES – dla niego byt właściwy jest substancją (prawdziwa jedność), wszystko to, co leży u podstawy świata zjawisk jest substancją. Substancja jako byt właściwy jest sama w sobie prawdziwą jednością. Substancje są wytworem natury ( w sensie ontologicznym) i są przede wszystkim istoty żyjące
KARTEZJUSZ – mechanika to nauka o ruchach ciał, ich przyczynach, siłach i o sposobie, w jaki ruchy te zależą od sił.
Próbował on rozwiązać problem ontologii w oparciu o mechanikę (koncepcja mechanistyczna). Pyta on też o byt właściwy, który stoi u podstawy zjawisk zmysłowych. Wg niego byt składa się z dwóch elementów: (problem jedności i różnicy)
• Substancji cielesnej (jedność) – jest ona nieskończona, pozbawiona różności, stanowi całkowicie jednorodną w sobie masę, która nie jest rozczłonkowana na atomy
• Ruch (różnica) – jest zasadą różnicy ponieważ substancja cielesna jest podzielna, a jej części są ruchome
9. Dwa główne cele wiedzy metafizycznej. [ z wykładu z dnia 27.04.2005]
10. Odpowiadając na pytanie co istnieje metafizyk może wskazywać wyczerpującą klasę kategorii bytowych. Wymień nazwy tych kategorii i ich rodzaje.
11. Kategorie Arystotelesa.
Kategorie – mówimy o rzeczach w jakichś kategoriach, służą do opisywania rzeczy
Podstawowe formy ontologiczne
1. Substancja
2. Ilość
3. Jakość
4. Relacje
5. Umiejscowienie
6. Uwarunkowanie czasowe
7. Ułożenie
8. Posiadanie
9. Działanie
10. Doznawanie działania
12. Kategorie subontyczne [ materia-forma, istota-istnienie, substancja – przypadłość]
Kategorie subontyczne – mają charakter różnicy między aktem a potencją
1) materia – forma (hilemorfizm – czyli próba wytłumaczenia struktury substancji i zrozumieć zmianę substancjonalną)
materia – ostatecznie nie określone, ale dające się określić, źródło wszystkich substancji naturalnych. Mamy też do czynienia z pojęciem granicznym – materia nie jest sama przez się określoną rzeczą, nie jest ilością, nie jest inna kategorią określającą byt => bierno – potencjalna zasada podłoża.
Substancja wynika z dwóch momentów:
• substancjonalnej własności aktu (forma substancjonalna) – jest to własność materii jako substancjonalnej rzeczywistości, jest aktem, przez który substancja jest tym, czym jest np. lwem, drzewem
• bierno - potencjalnego podłoża, materii – przyjmuje akt formy sybstancjonalnej
2) istota – istnienie
istnienie – jako akt ( istnienie jest aktualizacją wszytstkich rzeczy, także form. W tym momencie akt jest zaktualizowaniem wszystkich aktów i doskonałością wszelkich doskonałości
Musi jednak istnieć zasada potencji – przeciwieństwa aktowi istnienia. Zasada ta musi: być całkowicie bierno – potencjalna; mieć w sobie charakter granicy, ograniczenia. Ta zasada nazywa się ISTOTĄ – oznacza ona tutaj pewną określoną negatywność. Istota przyjmuje w siebie akt istnienia a zarazem ogranicza go. Każda substancja zatem jest jednością aktu istnienia i istoty, oznaczającą jedność aktu i potencji. Różnica między istotą a istnieniem jest różnicom aktu i potencji.
3) substancja – przypadłość
stosunek między nimi nazywamy stosunkiem dialektycznym (stosunek między aktem a potencją)
Substancja może istnieć bez danej przypadłości ale przypadłość nie może istnieć bez substancji. Wyróżniamy dwa rodzaje przypadłości:
• przypadłości przypadkowe – zewnętrzne np. ktoś jest blondynem, gruby, leworęczny
• własności – wynikają z samej substancji np. zdolność do śmiechu, towarzyskość, płciowość
Substancja jawi się nam w swych przypadłościach
13.Rodzaje przyczynowości.
Zasada przyczynowości – wszystko co się dzieje nie dzieje się bez przyczyny, wszystkie zmiany dokonują się według prawa powiązania przyczyny i skutku
Podział przyczyn:
• wewnętrzne: przyczyna formalna (co?), przyczyna materialna (z czego?)
• zewnętrzne: przyczyna celowa (po co?), przyczyna sprawcza (skąd?)
TEORIA POZNANIA [153-176, 234-238]
14. Trzy motywy dla których ludzie filozofują. Jaki jest ich związek z epistemologią? [z początkowych wykładów]
Epistemologia – (gnoseologia, teoria poznania) jej przedmiotem jest poznanie i wiedza
Ludzie filozofują ponieważ chcą się czegoś dowiedzieć, zdają sobie sprawę że nie wiedzą i dlatego lubią, chcą wiedzieć, chcą wiedzieć jaki jest ich sens życia (po co żyją), nie rozumieją czegoś i chcą się dowiedzieć.

15 . Wymień i opisz trzy grupy zagadnień epistemologicznych?
Trzy grupy zagadnień epistemologicznych:
• zagadnienia dotyczące źródeł poznania (skąd mamy, czerpiemy wiedzę, na czym mamy się opierać, aby zdobyć wiedzę)
• zagadnienia dotyczące granic poznania (czy są jakieś granice poznania)
• zagadnienia dotyczące kryteriów poznania ( nie każde poznanie jest wiedzą)
16. Wyjaśnij na dwóch przykładach jak w trakcie dziejów było rozumiane zagadnienie granic poznania.
Starożytność i średniowiecze – zadawano sobie pytanie czy Bóg jest dla nas zrozumiały, czy można utworzyć ideę, która będzie trafna. Czy jest rzeczywistość, której nie da się pojąć. Stwierdzono, że tak -> Bóg (platonizm)
Nowożytność – zasada immanencji – tylko zawartość naszej śwaidomości możemy poznać (nic poza tym)
17. Dwa sposoby stawiania zagadnienia źródeł poznania: przez wskazanie na władze poznawcze i przez wskazanie na rodzaje twierdzeń mogących wchodzić w skład wiedzy. Opisz i wskaż różnice.
Zagadnienia źródeł poznania:
• tradycyjne – wskazanie na rozmaite władze poznawcze (podejście klasyczne)
• nowożytny – jakie rodzaje poznania mogą wchodzić w skład wiedzy – jest to spór psychologiczny lub filozoficzny: spór między racjonalizmem a empiryzmem; czy po przez rozum czy zmysły
18. Cztery stanowiska w sporze miedzy racjonalizmem a empiryzmem, argumenty za i przeciw.
Racjonalizm – upatrywał w rozumie główne źródło poznania, uznawał możliwości czysto rozumowego uzasadnienia
Skrajny racjonalizm – wszelkie poznanie ma źródło w rozumie i nie ma wartościowego poznania zmysłowego. Wiedza ogranicza się do wiedzy apriorycznej np. logika i matematyka, ale to nie jest prawda.
Empiryzm – zakładał, że podstawową role w poznaniu pełni doświadczenie a rola umysłu jest mniej znacząca
Skrajny empiryzm – wiedza zbudowana jest wyłącznie z doświadczenia ale to nie jest prawda
19. Czym jest Oświecenie?
Oświecenie – jego podstawą jest racjonalizm i empiryzm. Zwrot ku podmiotowi (empiryzm lub racjonalizm). Nie można rozdzielać zmysłowości od rozumu. Bez zmysłowości nie byłby nam dany żadne przedmiot, bez intelektu żaden nie byłby poznany. Oznacza ocenę wszytskiego wg nowo uzyskanego kryterium: empiryzm (doświadczenie zmysłowe), racjonalizm (dowodzenie rozumowe)
20. Klasyczna definicja prawdy.
Prawda – jest to zgodność rzeczy z rozumem, musimy mieć argumenty aby potwierdzić swoją tezę, iż coś jest prawdziwe. Jeśli ma istnieć prawda to musi być zgodność:
• roszczenia do prawdziwości (musimy mieć argumenty)
• stan faktyczny samej rzeczy
CZŁOWIEK [259-286]
21. Czym jest rodzina, społeczeństwo, państwo, płeć? Jak się to ma do znanych Ci kategorii ontycznych?
Rodzina – jedność rodziców i dzieci, w dzieciach istnieje jedność małżonków, jest jednością naturalną, człowiek z natury jest stworzony do życia we dwoje i zakładania rodziny, małżonkowie dążą do wspólnego dobra, dzieci są ich wspólnym dobrem, małżeństwo jest nastawione na to aby stać się rodziną
Społeczeństwo – jest to sfera mieszcząca się między rodziną a państwem, jest to przestrzeń w której dana grupa współpracuje, potrzeby człowieka popychają go do funkcjonowania w społeczeństwie ( z innymi ludźmi)
Państwo – człowiek to istota polityczna, społeczny charakter człowieka jest ukierunkowany na państwo, w państwie człowiek osiąga stan samorealizacji; to całość społeczności; ma na celu skuteczne i wszechstronne gwarantowanie warunków samorealizacji obywateli, jego celem jest dobro wszystkich obywateli; ma najwyższa władze, 4 zadania: prawo, bezpieczeństwo; zapewnienie rozwoju kulturalnego; społecznego, gospodarczego; dobro społeczeństwa
Płeć – całe bycie człowieka w świecie ma ścisły związek z różnicą płci, zróżnicowanie na osobniki męskie i żeńskie
22. Koncepcja człowieka u Kartezjusza, św. Augustyna, Arystotelesa, św. Tomasza z Akwinu i Marksa.
KARTEZJUSZ – klasyczna koncepcja człowieka; człowiek to zwierzę rozumne, strona cielesna (zwierzę) ale jest myślący; ciało jest posłuszne myśli i woli człowieka, może wybierać między dobrem a złem, zwierzęta nie mają „ducha”, dusza kieruje ciałem, uczucia należą też do zwierząt
TOMASZ Z AKWINU – człowiek jest z natury zwierzęciem społecznym lub towarzyskim; natura daje mu rozum, aby mógł sobie przygotować to, co jest mu potrzebne do życia, ale nie uczyni tego siłami jednego człowieka (sam). Stad też dane mu jest aby żył w społeczeństwie
MARKS – on widzi człowieka od strony procesu pracy, w którym to człowiek uczestniczy (od stanu rozwoju produkcji, ekonomicznych i społecznych stosunków produkcji). Widzi człowieka wyzyskiwanego, który przez to niechętnie pracuje. Człowiek sam staje się sobie obcy, wszystko dobre ginie w człowieku, proces alienacji. Rewolucja miała zlikwidować kapitalizm i człowiek miał być szczęśliwy, pracować dla frajdy a nie w celu utrzymania. Państwo uważał za złą instytucję.
KARTEZJUSZ – nowożytna koncepcja człowieka, nastąpił zwrot do człowieka, zaczęto podkreślać uczuciową stronę człowieka, czucia są najważniejsze. Model dualistyczny – trzeba wyeksponować uczucia, ważna jest świadomość tego, iż jestem bytem myślącym. Są dwa byty w człowieku: ciało i rozum.
ŚW AUGUSTYN – człowiek jest odbiciem obrazu Boga, wyrazem tego jest rozum ludzki, człowiek nie musi szukać wiedzy ponieważ ma ja w sobie. Człowiek ma w samym sobie szukać prawdy to w umyśle znajduje wszystkie prawdy, zasady ponieważ ich źródłem jest rozum Boży
23. Różne sposoby ustalenia relacji między duszą i materią tworzącą ludzkie ciało.
Problem ten dotyczy tylko człowieka bo tylko on ma dusze. Podstawowy problem: czy dusza i materia (dusza witalna, czyli forma substancjonalna żywej istoty) są tym samym czy nie są.
TEAZ TOŻSAMOŚCI – dusza i materia są tym samym, Tomasz z Akwinu – materia mieści się w duchu. Gdyby istota miała kilka dusz, to nie byłaby jednością (a przecież istota żywa jest jednością). Dusza ludzka jest zarazem materią człowieka a tym samym jedyną formą substancjonalną całego człowieka. Możemy mówić o podwójnym charakterze ducha: z jednej strony jest on materią, formą substancjonalną; z drugiej – w spełnieniu duchowym jest u siebie
TEZA NIETOŻSAMOŚCI – duch i materia nie są tym samym:
• św Bonawentura – 3 dusze w człowieku: wegetatywna, animalna, umysłowa – są czymś różnym w człowieku
• Kartezjusz – wyeliminował materie, człowiek jest dwoistością substancji ontologicznych
• Liebniz – między tym co dokonuje się w duszy a procesami fizycznymi zachodzi ustalona z góry harmonia
• Arystoteles – odróżnia rozum od materii
24. Czy można uzasadnić nieśmiertelność duszy nie odwołując się do religii przyjmującej taką wizję człowieka?
Do problemu nieśmiertelności możemy podchodzić na dwa sposoby: podejście egzystencjalne(człowiek jest bytem ku śmierci), podejście teoretyczne
Próbowano udowodnić nieśmiertelność duszy. Wg Arystotelesa – dusz nie jest materialna i nie może przemijać tak jak substancje naturalne. Nie dowodzi to jednak temu, iż duch nie może przemijać w inny sposób. Problem nieśmiertelności i problem Boga ściśle się ze sobą zazębiają.
FILOZOFIA BOGA [ FILOZOFIA RELIGII, TEOLOGIA FILOZOFICZNA] [347—353; 355-379]
25. Dwa sposoby w jaki dyskurs dotyczący Boga pojawia się w filozofii: filozofia (krytyka) religii i metafizyka. Opisz [przykłady z wykładu lub inne] i wyjaśnij różnice.
26. Zasadnicze tezy krytyki religii u Feuerbacha, Marksa, Freuda i Carnapa [neopozytywizm i weryfikacjonizm]. Krytyka tej krytyki [przynajmniej jeden argument].
FEUERBACH – wg niego to człowiek wymyślił Boga, absolutna istotą jest istota człowieka, Bogiem człowieka jest jego własna istota, religia jest stanem samorozdwojenia, to człowiek ma stać się bogiem człowieka, nie można nikogo innego czcić tylko człowieka.
MARKS – nawiązuje do Feuerbacha, człowiek to istota rodzajowa, uważa, że wyzysk w społeczeństwie klasowym sprawia, że człowiek ucieka w fantazje – religię. Nie chciał walczyć z religią uważał, że należy zlikwidować klasy społeczne a religia sama zniknie
FREUD – pionier samoanalizy, początki religii spotykamy w kompleksie Edypa – kompleks Edypa to kompleks wszystkich nerwic, strunek ojciec – syn
CARNAP – pozbawił sensu wszelkie zdania, które zawierają wyrazy „bez sensu”, czyli słowa, których nie można wyjaśnić np. Bóg = babowy – wyrazy bez sensu
27. Wymień najpopularniejsze argumenty na istnienie Boga.
1) Kosmologiczny
2) Ontologiczny
3) Teologiczny ( z celowości)
4) Z moralności
28. Wyjaśnij dowód: z przygodności [ z możliwości i konieczności], z celowości [teleologiczny], ontologiczny.
• Z możliwości i konieczności – rzeczy, które obserwujemy mogą być i mogą nie być (powstają i giną), pojawia się pytanie dlaczego? Odpowiedz: istnienie nie jest przypadłością ani koniecznością, istnienie jest powodowane przez jakiś byt. Jest byt, który nie wymaga istoty istnienia, jest on czystym istnieniem, istnieje sam z siebie – jest to to co jest nazywane Bogiem, cos co jest poruszane musi być poruszane przez coś pierwszego, byt powstaje i przemija, jeśli mogą zachodzić takie zmiany to musi istnieć jakaś przyczyna tego
• Ontologiczny (z przgodności) – opiera się na różnicy między materią a formą, jest byt który istnieje i przemija, to że on powstaje i przemija jest spowodowane jakąś przyczyną, musi więc istnieć przyczyna ostateczna, która nie jest przez nic spowodowana i jest konieczna - Bóg
• Teologiczny (celowość) – zakłada istnienie rozumu, istnieje kosmos a nie chaos, wszystko jest poukładane, wszystko jest ze sobą powiązane, musi istnieć jakiś rozum, który to poukładał, który jest warunkiem tego ze jest kosmos a nie chaos, tym rozumem jest Bóg
29. Na czym polega kantowska krytyka dowodów na istnienie Boga?
Kant mówił, że argumenty te są bezzasadne ponieważ:
• Są to argumenty przyczynowe, wnioskują one z tego co empiryczne o tym co nieempiryczne
• Mówi, że pojecie Boga czy najwyższej istoty jest naszym pojęciem, nikt nie wiedział Boga, a bez naoczności jest ono puste, nic nie możemy stwierdzic o istnieniu Boga
30. Czym różni się podejście do dowodów na istnienie Boga starożytności –średniowieczu i w nowożytności? [wykład, nie ma tego w książce]

31.Czym jest płaszczyzna sensu wiary?
Wierzyć – mniemać, filozofia pojmowała mniemanie jako niedostateczną wiedzę w przeciwieństwie do wiedzy właściwej, wiara jest to przekonanie o czymś i odnosi się do dwóch rzeczy: doktryny w sensie przekazywanych tradycyjnie treści wiary i do jej sprawdzenia się w praktyce życia