Adolescencja – przedstaw osiągnięcia rozwoju wczesnej dorosłości, średniej i późnej
Sposób, w jaki dorastający rozumieją problemy, jak rozumieją samych siebie oraz innych, wynika z przejścia ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych. To ostatnie charakteryzuje się bardziej logicznym oraz abstrakcyjnym, a także mniej egocentrycznym myśleniem. Dorastający głębiej wnikają w problemy, dostrzegają różne opcje, stawiają dociekliwe pytania. Ich otwartość i poszukiwanie racjonalnych wyjaśnień łączą się z krytycyzmem i niejednokrotnie z odrzuceniem dotychczasowych autorytetów. Zaczynają posługiwać się ironią, parodią i metaforą. Wszystkie te właściwości cechujące stadium operacji formalnych powodują, że życie intelektualne młodzieży staje się intensywne i bogate.
W myśleniu na poziomie operacji formalnych można, wyróżnić dwie fazy: wczesną fazę operacji formalnych, w której zwiększająca się zdolność hipotetycznego myślenia owocuje swobodnym, nieskrępowanym myśleniem, ujmującym świat nadmiernie subiektywnie i idealistycznie; oraz późną fazę operacji formalnych, w której dorastający konfrontują swoje rozumowanie z rzeczywistością, z czego wynika przywrócenie intelektualnej równowagi. Dorastających charakteryzuje też niepewność poznawcza wynikająca z refleksji. W sytuacji gdy dziecko młodsze szybko i pewnie podaje swoje oceny, dorastający zastanawia się i waha. Wahanie i sceptycyzm są niekiedy tak nasilone, że ujmują sytuacje jednoznaczne jako niezwykle skomplikowane.
Zmiany jakie dotyczą czynności poznawczych, ujmowane z punktu widzenia procesów informacyjnych, zostały stwierdzone w licznych badaniach. Procesy informacyjne przebiegają szybciej u dorastających niż u dzieci. W zakresie percepcji, stwierdzono że spostrzeżenia dorastających są w porównaniu ze spostrzeżeniami dzieci bardziej dokładne, wielostronne i ukierunkowane. Wiąże się to m.in. z najwyższą w ciągu życia wrażliwością zmysłów. U dorastających rozwija się uwaga dowolna. Rozwija się tez pamięć dowolna i logiczna. Dorastający potrafią też coraz lepiej obserwować i analizować aktywność własnego umysłu. Ujmują krytycznie swoje umysłowe właściwości i potrafią je modyfikować.
Zmiany, jakie w okresie poznawczym dotyczą czynności poznawczych, są zazwyczaj rozpatrywane z dwóch punktów widzenia: w oparciu o koncepcje Piageta, oraz z punktu widzenia procesów informacyjnych, czyli procesów od których zależy nabywanie informacji, ich magazynowanie i przetwarzanie; mają one swój udział w myśleniu i rozwiązywaniu problemów. Sposób w jaki dorastający rozwiązują problemy wynika; zdaniem Piageta z przejścia ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych. To ostatnie charakteryzuje się bardziej logicznym oraz abstrakcyjnym, a także mniej egocentrycznym myśleniem. Dorastający głębiej wnikają w problemy, dostrzegają różne opcje, stawiają dociekliwe pytania. Ich otwartość i poszukiwanie racjonalnych wyjaśnień łączą się z krytycyzmem i niejednokrotnie z odrzuceniem dotychczasowych autorytetów. Zaczynają posługiwać się ironii, parodią i metaforą. Wszystkie te właściwości cechujące stadium operacji formalnych powodują, że życie intelektualne młodzieży staje się intensywne i bogate.
Wraz z okresem dorastania rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczne, zdolność do refleksji i autorefleksji, do rozważań moralnych, do perspektywistycznego ujmowania zdarzeń oraz, że pojawiają się tez zainteresowania społeczne i polityczne. Zmiany, jakie dotyczą czynności poznawczych, ujmowane z punktu widzenia procesów informacyjnych przebiegają u dorastających szybciej niż u dzieci. W zakresie percepcji stwierdzono, że spostrzeżenia dorastających są bardziej dokładne, wielostronne i ukierunkowane. U dorastających rozwija się uwaga dowolna, która u dzieci miała przede wszystkim charakter mimowolny.
Rozwija się pamięć logiczna i dowolna.
W okresie dorastania pod wpływem nauki szkolnej zachodzą zmiany w strukturze języka oraz w jego funkcjach. Zmiany te dotyczą: wzrostu zasobu słownictwa i jego treści, zrozumienia struktury gramatycznej języka, kultury języka w zakresie mowy ustnej i pisanej. Wyraźnie uchwytne są zmiany w zakresie słownictwa podczas gdy czynny język dziecka wstępującego do szkoły zawiera około 3000 słów, to pod koniec szkoły podstawowej obejmuje on już ok. 10000 słów. Rozwój słownictwa w okresie dorastania polega również na poszerzaniu się odcieni znaczeniowych Młodzież potrafi używać słów w znaczeniu potocznym i naukowym, dosłownym i przenośnym, rozumie metafory i symboliczny sens wypowiedzi. Sprzyja to młodzieńczej twórczości i uczestnictwu w życiu kulturalnym, co zwrotnie wpływa na rozwój zdolności językowych młodzieży. Sprzyja to młodzieńczej twórczości i uczestnictwa w życiu kulturalnym co odwrotnie wpływa na rozwój zdolności językowych młodzieży. Język charakteryzuje się lakonicznością i radykalnymi uproszczeniami; młodzież wyraża nim przeżycia , których jej zdaniem w codziennej mowie nie da się wyrazić; umożliwia on porozumienie oparte o poczucie przynależenia i bliskości, w przeciwieństwie do społeczności z zewnątrz.