Charakterystyka podręcznego sprzętu gaśniczego

Prawie wszystkie pożary zaczynają się od maleńkich ognisk, które można błyskawicznie ugasić w zarodku. Aby tak się stało, każda firma powinna być wyposażona w odpowiedni i sprawny podręczny sprzęt gaśniczy. Poniżej przedstawię między innymi, jak prawidłowo dobrać i rozmieścić taki sprzęt w zakładzie pracy oraz z jaką częstotliwością poddawać go przeglądom technicznym i konserwacji.


Zasadniczą rolą podręcznego sprzętu gaśniczego jest gaszenie pożarów w pierwszej fazie ich powstania, czyli jeszcze w zarodku.

Do podręcznego sprzętu gaśniczego zaliczają się:
· Gaśnice przenośne,
· Gaśnice przewoźne (agregaty gaśnicze),
· Hydronetki wodne,
· Koce gaśnicze.


Każdy zakład pracy musi być wyposażony w odpowiedni zestaw podręcznego sprzętu gaśniczego. Sprzęt ten musi być dostosowany do charakteru danej firmy i specyfikacji ewentualnego zagrożenia pożarem.


Przykłady:

1.Do zabezpieczenia magazynu chemicznego najlepsze są agregaty oraz gaśnice proszkowe i pianowe, które doskonale gaszą rozlane ciecze palne.
2. Pomieszczenia archiwów najlepiej zabezpieczyć gaśnicami proszkowymi wypełnionymi proszkiem ABC, który podczas gaszenia nie niszczy zasobów archiwalnych (jedynie może je zanieczyścić, to jednak da się usunąć).
3. w miejscach, w których znajdują się tablice energetyczne, silniki i urządzenia mechaniczne oraz przy serwerowniach, najlepszym rozwiązaniem będzie zastosowanie gaśnic śniegowych – zawarty w nich dwutlenek węgla (CO2) gasi w miarę skutecznie i przede wszystkim nie pozostawia skutków ubocznych w postaci zanieczyszczeń.


Obowiązkowo wymaganym podręcznym sprzętem gaśniczym w większości obiektów, budynków i terenów (z wyjątkiem budynków mieszkalnych) są gaśnice – przenośne, względnie przewoźne, czyli agregaty gaśnicze ( rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów – Dz.U.nr 80, poz. 563).


Wyjątek stanowią tu stacje paliw, gdzie, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakimi powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przemysłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie ( Dz.U. nr 243, poz. 2063), dodatkowo powinny być jeszcze stosowane koce gaśnicze

Inny sprzęt, zwłaszcza w innych obiektach budowlanych czy też budynkach, jak też i terenach, praktycznie może być stosowany według własnego uznania (oceny zagrożeń i wynikających z niej potrzeb).
Podstawowe uzupełnienie podręcznego sprzętu gaśniczego w budynku stanowią hydranty wewnętrzne.

Na niektórych terenach możecie wziąć pod uwagę tzw. dodatkowy sprzęt pomocniczy, który generalnie nie jest wymagany przepisami, na przykład:
· tłumice,
· bosaki,
· łopaty,
· wiadra,
· skrzynie z pisakiem.

Taki sprzęt często jest wykorzystywany na otwartych terenach ośrodków wypoczynkowych, pól biwakowych, wiejskich zabudowań gospodarskich czyn na placach budowy.

Dobór podręcznego sprzętu gaśniczego

Jednym z czynników decydującym o skuteczności gaśniczej podręcznego sprzętu gaśniczego, takiego jak gaśnice i agregaty, jest rodzaj zastosowanego w nich środka gaśniczego.


Sprzęt gaśniczy to urządzenia służące do gaszenia pożarów (np. gaśnice i agregaty gaśnicze).
Natomiast środki gaśnicze stosowane w gaśnicach to substancje i związki chemiczne majace właściwości gaśnicze. Są nimi:
· woda,
· piana,
· proszki,
· CO2,
· halony i ich zamienniki.


Zakres stosowania środków gaśniczych określony jest umownie za pomocą symboli literowych (A,B,C,D i F) – ustalonych do poszczególnych grup pożarów.


Znajomość oznakowania grup pożarów umożliwi Dobór najskuteczniejszych i najbezpieczniejszych środków gaśniczych do firmy.

GrupaPożaru Charakterystyka grup pożarów( przykłady materiałów)
A Pożary materiałów stałych, zwykle pochodzenia organicznego, których normalne spalanie zachodzi z tworzeniem żarzących się węgli, na przykład:· drewna,· papieru,· termoutwardzalnych tworzyw sztucznych,· tkanin.
B Pożary cieczy i topiących się materiałów stałych, na przykład:· benzyn,· alkoholi,· lakierów,· rozpuszczalników,· termoplastycznych tworzyw sztucznych.
C Pożary gazów, na przykład:· metanu,· acetylenu,· wodoru,· gazu ziemnego.
D Pożary metali, na przykład:· magnezu,· glinu,· potasu,· sodu.
F Pożary mediów kuchennych (roślinnych lub zwierzęcych olejów i tłuszczy) w urządzeniach kuchennych.
Grupy pożarów

W praktyce na etykietach niektórych, zwłaszcza starszych, egzemplarzy podręcznego sprzętu gaśniczego (gaśnic) możecie jeszcze odczytać literę (indeks) E. Tym symbolem oznaczano sprzęt przeznaczony do gaszenia również instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem. Obecnie oznaczeń takich praktycznie się nie stosuje, jest za to umieszczana informacja tekstowa w tym zakresie.
Pamiętać zatem należy to, że dobierając sprzęt do firmy, powinniśmy przede wszystkim uwzględnić charakterystykę magazynowanych, przerabianych i transportowanych materiałów palnych oraz elementów stanowiących wyposażenie i aranżację pomieszczeń.
Literowe oznaczanie grup pożarów to bardzo ogólny i mało precyzyjny podział. Dlatego dobierając sprzęt gaśniczy w firmie, powinno się zwrócić szczególną uwagę na możliwie uniwersalne środki gaśnicze ( najskuteczniejszym i najbardziej uniwersalnymi środkami gaśniczymi, które są stosowane w podręcznym sprzęcie gaśniczym, są przede wszystkim proszki gaśnicze oraz CO2)

Podręczny sprzęt gaśniczy i środki gaśnicze

Gaśnice i agregaty proszkowe

W powszechnej sprzedaży dostępnych jest wiele typów gaśnic proszkowych o zawartości od 1 do 12 kg środka gaśniczego oraz zakresie stosowania w grupach pożarów A, B, C oraz B i C.
Pamiętać trzeba jednak< że w sytuacjach szczególnych, w których mogą wystąpić pożary metali, powinniśmy mieć na wyposażeniu gaśnice, które są wypełnione specjalnym proszkiem przeznaczonym do gaszenia takich pożarów.
Gaśnice pod stałym ciśnieniem są oznaczone przez niektórych producentów symbolem X. Składają się:
· ze zbiorniczka,
· z zaworu dozującego wyposażonego w manometr (wskaźnik ciśnienia),
· z rurki syfonowej.

Gaśnice te są bardzo wygodne i praktyczne, ponieważ nadają się do natychmiastowego użycia. W gaśnicach oznaczonych przez niektórych producentów symbolem Z gazem roboczym (używanym do gaszenia) jest CO2. Gaz ten zostaje umieszczony w odrębnym naboju, który znajduje się wewnątrz zbiornika gaśnicy . Dopiero po „odpaleniu” ładunku i uwolnieniu CO2 oraz odczekaniu kilku sekund na rozprężenie gazu i wzburzenie proszku, możemy przystąpić do gaszenia pożaru.
Dozowanie środka gaśniczego (np. proszku) następuje przez prądownicę.
Obecnie dostępne są gaśnice o masie 1, 2, 4, 6, 9 i 12 kg proszku gaśniczego.
Najmniejsze z gaśnic proszkowych (GP1) mogą być wykorzystane jako zabezpieczenie pożarów samochodów. Do zabezpieczenia budynków powinniśmy stosować przede wszystkim gaśnice większe niż GP1, czyli o masie co najmniej 2 kg.

Przykładowe dane techniczne niektórych gaśnic proszkowych

Gaśnice proszkowe GP 2 X GP 6 X GP 9 Z GP 12 Z
Masa całkowita ~ 3,6 kg ~ 9,5 kg ~ 13 kg ~ 17 kg
Masa środka gaśniczego 2 kg 6 kg 9 kg 12 kg
Czas działania minimum 6 s 9 s 12 s 15 s
Czynnik napędowy Azot Azot CO2 CO2
Ciśnienie robocze ~ 1,5 MPa ~ 1,5 MPa 0,8 MPa 0,8 MPa
Zakres temperatur stosowania Od – 20 ºC do 60 ºC


Agregaty proszkowe (AP-25 Z, AP-50 Z i AP-100 Z) to po prostu nic innego jak duże gaśnice umieszczone na wózku z uchwytem do ręcznego ciągnięcia. Mają one także odrębne zbiorniki na gaz roboczy. Obecnie dostępne są również agregaty pod stałym ciśnieniem tzw. typu X.


Przykładowe dane techniczne agregatów proszkowych

Agregaty proszkowe AP-25 Z AP-50 Z AP-100 Z
Masa całkowita 50 kg 95 kg 180 kg
Masa środka gaśniczego 25 kg 50 kg 100 kg
Czynnik napędowy N2 N2 N2
Pojemność butli z azotem 3 dm3 3 dm3 3 dm3
Zakres temperatur stosowania Od – 20ºC do 60ºC
Rzut strumienia proszku 8 m 8 m 8 m
Pojemność zbiornika 27 dm3 53 dm3 109 dm3
Ciśnienie robocze zbiornika 1,8 MPa 1,4 MPa 1,4 MPa

Mechanizm gaśniczy proszków wynika z tzw. działania inhibicyjnego. Polega ono na przerywaniu łańcuchowej reakcji spalania, spowolnianiu jej wyniku złożonych procesów chemicznych zachodzących w płomieniach. Gaśnice proszkowe są powszechne stosowane oraz stanowią podstawowe zabezpieczenie przeciwpożarowe obiektów użyteczności publicznej, handlowych, usługowych i magazynowych oraz zakładów produkcyjnych różnych branż, w których ewentualne zagrożenia pożarem stanowią materiały zaliczane do grup pożarów A, B i C.
Gaśnice proszkowe doskonale nadają się zarówno do zabezpieczenia magazynów paliw czy gazów technicznych, jak również ochrony archiwów, muzeów czy bibliotek. Można nimi również z powodzeniem i bezpiecznie gasić urządzenia elektryczne pod napięciem do 1000 V (w większości przypadków). Należy przy tym zachować odległość 1 m od gaszonego urządzenia.
Natomiast agregaty proszkowe są zalecane jako zabezpieczenie przeciwpożarowe na przykład:
· stacji paliw,
· zakładów petrochemicznych,
· hal fabrycznych branży chemicznej,
· malarni,
· lakierni.

Gaśnice i małe agregaty proszkowe są wygodne w użyciu, proste w obsłudze i niezawodne w działaniu,


Gaśnice i agregaty śniegowe

Gaśnice śniegowe to ciężkie , stalowe butle wypełnione ciekłym CO2. Po uruchomieniu takiej gaśnicy następuje rozprężenie CO2. Gazowy CO2 jest cięższy od powietrzna 1,5 raza i dlatego skutecznie tłumi ogień przez eliminację tlenu ze strefy spalania. Część CO2 wydostaje się na zewnątrz gaśnicy w postaci zestalonego „śniegu” o temperaturze - 78ºC. Dlatego przy użyciu gaśnicy śniegowej należy pamiętać o unikaniu kontaktu odkrytych części ciała ze „śniegiem”. Gaśnice śniegowe stanowią najczęściej uzupełnienie gaśnic proszkowych. Choć zakres stosowania CO2 do gaszenia jest określony umownie za pomocą grup pożarów B i C, gaśnice śniegowe powinniśmy rozmieszczać przeważnie w serwerowniach, kotłowniach, centralach telefonicznych, akumulatorowniach oraz przy tablicach rozdzielczych energii elektrycznej. Gazowy CO2 nie tylko skutecznie gasi urządzenia mechaniczne czy elektroniczne, ale – co także jest ważne – nie pozostawia skutków ubocznych w postaci zatarcia bądź zabrudzenia.
Obecnie możecie spotkać się tylko z gaśnicami śniegowymi o masie 2 i 5 kg CO2.

Ogólne przykładowe dane techniczne nowych typów gaśnic (GS 2 X i GS 5 X)

Gaśnice – nowe typy GS 2 X GS 5 X
Masa całkowita ~ 9 kg ~ 20 kg
Masa środka gaśniczego 2 kg 5 kg
Minimalny czas działania 6 s 9 s
Zakres temperatur stosowania Od - 20ºC do 60 ºC


Każda gaśnica śniegowa oznaczona symbolem GS 5 X jest skonstruowana z następujących elementów:
· stalowego wysokociśnieniowego zbiornika, który jest pokryty powłoką epoksydową,
· szybko otwieralnego mosiężnego zaworu, który pozwala na dozowanie środka gaśniczego,
· bezpiecznika, który zapewnia bezpieczne użycie gaśnicy na wypadek wzrostu temperatury i ciśnienia w zbiorniku,
· trwałej poliamidowej prądownicy śniegowej o dużej efektywności strugi gaśniczej (wydobywającego się z gaśnicy „śniegu”),
· ergonomicznego drewnianego uchwytu, który zabezpiecza używającego gaśnicę przed przepływem ładunków elektrycznych i odmrożeniem dłoni.

Na rynku pojawiło się nowe urządzenie podobne do gaśnicy oznaczone symbolem GSE 2 X. Przeznaczone jest do gaszenia urządzeń elektronicznych i elektrycznych pod napięciem.
Utrzymanie CO2 w postaci gazu w trakcie całego czasu gaszenia tym urządzeniem zapobiega powstawaniu szoku termicznego, z jakim można się spotkać podczas gaszenia ognia klasyczną gaśnicą śniegową (np. GS 2 X, GS 5 X).
Konstrukcja układu wylotowego, który został tu wyposażony w dyszę, pozwala dokładnie skierować środek gaśniczy na źródło ognia, nie powodując przy tym zniszczeń najbliższego otoczenia.

Agregaty śniegowe występują najczęściej w 3 rodzajach:
1. ASL-30 – 1- butlowy, o zawartości 30 kg ciekłego CO2.
2. ASL-60 – 2 - butlowy, o zawartości 60 kg ciekłego CO2.
3. TG (AS-10 i AS-12, zwane agregatami górniczymi) – 2 gaśnice śniegowe, 6 lub 6 kg, ustawione na wózku w pozycji pionowej i połączone ze sobą kolektorem z wężem wylotowym.

Gaśnice i agregaty pianowe

Środkiem używanym do gaszenia w gaśnicach i agregatach pianowych jest piana mechaniczna. Powstaje ona z kilku procentowego wodnego roztworu środka pianotwórczego wyrzuconego ze zbiornika pod ciśnieniem azotu lub CO2.

Obecnie w sprzedaży są następujące typy gaśnic pianowych:
· GWP-6 X,
· GWP-6 Z,
· GWP-9 Z.

Objętość środka gaśniczego w tych gaśnicach to 6 dm3 lub 9 dm3, z azotem bądź CO2 jako czynnikiem napędowym. Obecnie agregaty pianowe występują już tylko sporadycznie. Na przykładzie agregatu pianowego AWP-25 ze środkiem pianotwórczym AFFF wyjaśnię istotę działania tego sprzętu.
Przykład
Agregat pianowy AWP-25 ze środkiem pianotwórczym AFFF to stalowy zbiornik ciśnieniowy wypełniony kilkuprocentowym wodnym roztworem środka pianotwórczego. Po odkręceniu butli ze sprężonym powietrzem zawartość zbiornika zostaje wyrzucone na zewnątrz przez wąż pożarniczy i specjalną prądnicę, w której następuje proces mechanicznego wytworzenia piany.

Piana gaśnicza jest (obok wody) podstawowym środkiem gaśniczym używanym przez straż pożarną. Może być ona wykorzystywana wszędzie tam, gdzie palą się materiały zaliczone do grup pożaru A i B.

Hydronetki

Hydronetki zaliczają się również do podręcznego sprzętu gaśniczego i służą do gaszenia jedynie niewielkich ognisk pożarów z grupy A.
Budowa hydronetki jest prosta i nieskomplikowana . Składają się one:
· za zbiornika,
· pompko ręcznej,
· węża o średnicy 25 mm,
· prądowniczki

Sposób działania hydronetek jest również prosty. Zbiornik napełnia się wodą, która następnie – podczas pompowania – jest z niego wyrzucana na źródło ognia w postaci strumienia. Choć skuteczność gaszenia hydronetkami jest z pewnością większa niż przy użyciu np. wiader, nie zmienia to jednak faktu, że hydronetki należą już do prymitywnego i przestarzałego sprzetu gaśniczego.

Koce gaśnicze

Koc gaśniczy to płachta o powierzchni około 3 – 4 m2. Są one wykonane z włókna szklanego lub innej dopuszczonej do stosowania w tym celu tkaniny. Służą do mechanicznego tłumienia niewielkich ognisk pożaru, w szczególności pożarów małych przedmiotów o zwartej budowie, np. silników spalinowych i elektrycznych, cieczy łatwo palnych w pojemnikach, wannach, a także odzieży płonącej na człowieku. Są one również stosowane do zabezpieczania materiałów palnych zagrożonych rozpryskiem iskier lub kropli stopionego metalu podczas prac spawalniczych.

Rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego

W zakresie rozmieszczania podręcznego sprzętu gaśniczego w firmie istnieją pewne zasady. Dotyczą one liczby i rodzaju oraz usytuowania tego sprzętu. Zasady rozmieszczania podręcznego sprzętu gaśniczego (gaśnic) można znaleźć w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów.

Zasady – ilość środka gaśniczego i rodzaj gaśnic

W zakresie ilości środka gaśniczego i rodzaju gaśnic obowiązują następujące zasady:
1). Rodzaj gaśnic powinien być dostosowany do gaszenia tych grup pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie;
2). Jedna jednostka masy środka gaśniczego (2 kg lub 3 dm3) zawartego w gaśnicy powinna przypadać, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach dotyczących stacji paliw płynnych, na każde:
a). 100 m2 powierzchni strefy pożarowej w budynku, niechronionej stałym urządzeniem gaśniczym:
· zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi (ZL) ZL Ι, ZL ΙΙ, ZL ΙΙΙ lub ZL V
· produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego ponad 500 MJ/m2
· zawierającej pomieszczenie zagrożone wybuchem;

b). 300 m2 powierzchni strefy pożarowej niewymienionej w pkt a, z wyjątkiem zakwalifikowanej do ZL IV.

Przepisy nie narzucają stosowania określonej wielkości napełnienia gaśnic, ale wymagają odpowiedniej ilości środka gaśniczego we wszystkich gaśnicach w danej strefie pożarowej. Od właściciela czy też zarządcy bądź użytkownika budynku zależy, jakie to będą gaśnice, czy 2 kg, 4 kg, czy też 6 kg lub większe.
Obciążenie ogniowe to określenie w megadżulach (MJ) średnia wartość cieplna wszystkich materiałów palnych zgromadzonych na 1 metrze kwadratowym (m2) budynku lub wydzielonych w nim poszczególnych stref pożarowych. Jednostka obciążenia ogniowego to 1 MJ/m2.

W przypadku stacji i baz paliw płynnych stosuje się następujące zasady dotyczące wyposażenia w gaśnice i inny sprzęt gaśniczy ( w tym przypadku koce gaśnicze):
· 2 gaśnice przewoźne (agregat gaśniczy) po 25 kg każda,
· 2 proszkowe gaśnice przenośne po 6 kg każda,
· 3 koce gaśnicze,
· 2 proszkowe gaśnice przenośne po 6 kg każda i koc gaśniczy na każde stanowisko gazu płynnego.

Zasady – usytuowanie podręcznego sprzętu gaśniczego

Natomiast zasady usytuowania podręcznego sprzętu gaśniczego w obiektach budowlanych są następujące:
1). Sprzęt powinien być umieszczony w miejscach łatwo dostępnych i widocznych ( np. przy wejściach i klatkach schodowych, przy przejściach i korytarzach, przy wyjściach na zewnątrz pomieszczeń),
2). W obiektach wielokondygnacyjnych sprzęt powinien się znajdować w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli oczywiście warunki techniczne na to pozwalają,
3). Do sprzętu powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m ,
4). Sprzęt należy umieszczać w miejscach nie narażonych na uszkodzenie mechaniczne i działanie źródeł ciepła (np. pieców grzewczych, grzejników centralnego ogrzewania),
5). Odległość dojścia z poszczególnych stanowisk pracy do sprzętu nie powinna być większa niż 30 m,
6). Miejsce usytuowania sprzętu powinno być oznakować zgodnie z Polską Normą PN-92/N-01256.01 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa.
Hydranty wewnętrzne

Instalacja wodociągowa przeciwpożarowa, czyli hydranty wewnętrzne, nie zalicza się do podręcznego sprzętu gaśniczego. Jest jego uzupełnieniem.

Hydranty to urządzenia przeciwpożarowe, które podobnie jak gaśnice mogą być wykorzystane przez użytkowników obiektu do gaszenia pożaru w pierwszej jego fazie, gdy jest to jeszcze możliwe i przede wszystkim bezpieczne.

Rodzaje hydrantów

Obecnie stosowane , i jednocześnie wymagane, są 2 rodzaje hydrantów, mianowicie:
· hydranty 25 z wężem półsztywnym,
· hydranty 52 z wężem płasko składanym.

Hydrant 25 składa się między innymi:
- ze zwijadła z dostarczaną centralnie wodą,
- z ręcznego zaworu odcinającego sąsiadującego ze zwijadłem,
- z węża półsztywnego,
- z prądnicy z zaworem zamykającym.
Hydrant 52 składa się:
- ze wspornika węża,
- z ręcznego zaworu odcinającego,
- z węża płasko składanego z łącznikami,
- z prądnicy z zaworem odcinającym.


Każdy pożar może szybko rozwinąć się do rozmiarów przekraczających możliwości 1 gaśnicy, na przykład w wyniku ruchu powietrza (przeciągu) lub zapalenia się materiałów niebezpiecznych pożarowo (cieczy bądź gazów palnych). Nawet jeżeli uda się zgasić płomienie, pożar może wybuchnąć ponownie, mogą pojawić się inne źródła ognia, a pożar może zablokować drogę ewakuacyjną. Dlatego w każdym przypadku osoba prowadząca działanie gaśnicze powinna zapewnić sobie drogę odwrotu (ucieczki) w bezpieczne miejsce, na przykład na zewnątrz budynku.