Metody resocjalizacji

W dzisiejszej polskiej rzeczywistości prawnej, sądowej, resocjalizacyjnej i społecznej istnieje ogromna liczba metod resocjalizacji i profilaktyki resocjalizacyjnej. Nie sposób opisać i ocenić dogłębnie ich wszystkich. Oto metody, które są najbardziej skuteczne oraz realizowane z powodzeniem w naszym kraju. Na największe zainteresowanie zasługują trzy metody resocjalizacji: mediacja , metoda multimodalna oraz praca socjalna w środowisku zamkniętym.
Mediacja jest metodą resocjalizacji stosowaną w Polsce od 1995 roku. Jest to dobrowolne porozumienie skłóconych stron, w obecności osoby arbitralnej (mediatora), w celu dojścia do ugody między pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa, w kwestii takiego zadośćuczynienia, które będzie do przyjęcia przez obie strony. Mediacja oparta jest na zasadach etycznych życia społecznego i przynosi ogromne korzyści wszystkim zaangażowanym w nią osób. Do najważniejszych profitów mediacyjnych należą m.in.: realna szansa na sprawną formę rekompensaty za popełnione przestępstwo oraz możliwość odreagowania emocji. Spór zazwyczaj kończy się pozytywnie. Sprawca może ponadto współdecydować o swojej sprawie, zrozumieć wyrządzoną szkodę, przyjąć odpowiedzialność za własne czyny, ma wpływ na rodzaj zadośćuczynienia. Ponadto obowiązuje zasada dobrowolności udziału w mediacji, co oznacza, że nie wolno stosować żadnych form nacisku na którąkolwiek ze stron ani wyrażać czy wywierać nań presji. Strony, które zgodzą się na udział w mediacji przybierają postawę otwartości i życzliwości jedna wobec drugiej. Wyklucza to istnienie niepotrzebnego żalu i agresji. Zasada równości stron i bezstronności mediatora mówi, że uczestnicy mediacji mają równe prawa i powinny być zawsze traktowane jednakowo. Mediator jest strażnikiem zasad mediacji. Ma obserwować proces mediacji, ale nie ingerować jeśli nie ma takiej potrzeby i uzasadnionej konieczności, zgodnie z zasadą neutralności. Zasada akceptowalności wskazuje, że mediator musi być przez obie strony zaakceptowany. Akceptacja wyklucza niepewność, buduje zaufanie, pomaga skutecznie realizować resocjalizacyjne funkcje mediacji. W mediacji chodzi o osiąganie szczególnego rodzaju sprawiedliwości. Ma to być sprawiedliwość naprawcza, odnosząca się do obu stron mediacji. Związana jest ona z przebaczeniem, zdaniem sobie sprawy z odpowiedzialności za swoje czyny i ich konsekwencji. Mediatorem może być osoba: dorosła, godna zaufania, uczciwa, zrównoważona, cierpliwa, tolerancyjna, umiejąca nawiązywać kontakty z innymi, cieszyć się autorytetem w swoim lokalnym środowisku. Musi ponadto posiadać wiedzę z zakresu psychologii, socjologii, resocjalizacji, pedagogiki, prawa oraz wiedzę o rozwiązywaniu konfliktów - sposobach i metodach jego rozwiązywania. W Polsce pieczę nad przeprowadzaniem postępowań mediacyjnych sprawuje Zespół ds. Wprowadzania Mediacji, który zaakceptował zasady mediacji.
Terapia Multimodalna jest skierowana do sprawców przestępstw na tle seksualnym. Z punktu widzenia prawa wyróżniamy dwa rodzaje przestępstw na tle seksualnym: gwałt i zabójstwo. Niesłychanie ważne jest prawidłowe zdiagnozowanie przyczyn występujących zaburzeń. Ogólnie rzecz ujmując przestępstwa seksualne są bardzo dotkliwe społecznie, etycznie i moralnie, dlatego warto poświęcić czas i uwagę na metodę multimodalną, ponieważ jest ona dobra i skuteczna. Swoim działaniem obejmuje oddziaływania na sprawcę, ofiarę i ich rodziny. W warunkach więziennej izolacji może być trudno przeprowadzić pełną terapię, ale jest to możliwe. Terapia multimodalna Frenkena i Van Stolka jest połączeniem podejścia poznawczo-behawioralnego, psychodynamicznego i psychoedukacynego. Składa się z pięciu następujących po sobie etapów. Terapia zaczyna się od interwencji kryzysowej i przygotowania do przeprowadzenia terapii. Na tym etapie trzeba zgromadzić dokładne dane na temat rozwoju psychospołecznego i psychoseksualnego sprawcy oraz, jeśli jest żonaty, na temat jego małżeństwa. Etap kolejny to analiza sytuacji, w jakiej doszło do nadużycia. Krok ten dotyka bardzo ważnego i delikatnego obszaru psychiki i osobowości sprawcy. Początkowo wzbrania się on przed omawianiem tego, co zrobił. Uzmysławia sobie, że przed popełnieniem czynu czuł wewnętrzny pociąg, z którym nie mógł sobie poradzić. Terapeuta musi umiejętnie osłabić wewnętrzny opór sprawcy, wzbudzić swoje zaufanie, po czym delikatnie powrócić do czynu, dokładnie wypytując o szczegóły. W ten sposób zostaje uruchomiona reakcja łańcuchowa o wewnętrznych i zewnętrznych przyczynach, które doprowadziły do przestępstwa. Terapeuta uświadamia sprawcy, że to on sam wprowadził się w trans myśli seksualnych, a czyn ten składa się z serii samodzielnie podjętych decyzji. Kolejny krok to uwypuklenie przez terapeutę poczucia winy, co zmierza do wzięcia przez sprawcę odpowiedzialności za dokonany czyn. Etap ten bazuje na odnalezieniu we wnętrzu człowieka-sprawcy jego dobrych cech: mądrości, uczuć i wykorzystanie ich w resocjalizacji. Trzeci etap to moment, w którym sprawca przejawia świadomą winę oraz uczy się rozumieć swoje zachowanie i motywy w kontekście własnego życiorysu i czynników sytuacyjnych. Praca terapeutyczna koncentruje się na pogłębianiu procesu resocjalizacji i rehabilitacji poprzez omawianie życiorysu sprawcy z uwzględnieniem jego doświadczeń z własnymi przeżyciami: odrzucenia czy niedostatków dzieciństwa. Ostatni krok to uświadomienie sprawcy, że ryzyko popełnienia czynu przestępczego na tle seksualnym stwarzają: depresja lub gniew, poczucie odrzucenia, znudzenie czy niemoc. Celem terapii jest wyuczenie jak uruchomić poznawczo- behawioralny łańcuch zmieniający reakcje negatywne, wynikające z różnych stanów psychicznych, na bardziej odpowiednie i przystające do poszczególnych sytuacji życiowych. Model Multimodalnej Terapii bazuje na psychice człowieka, jego możliwości zmiany samego siebie, zauważenia w sobie błędów, wad, niedostatków.
Praca socjalna i resocjalizacja nie stanowią jakichś specyficznych, rozłącznych wobec siebie modeli postępowania ze skazanymi, lecz są swoistymi wariantami, które powinny działać razem. Praca socjalna obejmuje zarówno tradycyjnie rozumianą pomoc społeczną świadczoną ubogim, jak i pracę z osobami ze środowisk zdegradowanych, które weszły w konflikt z prawem. System postępowania ze skazanymi opiera się o klasyczną triadę: wychowanie korekcyjne, leczenie oraz wspomaganie społeczne. Ten ostatni element jest domeną pracy socjalnej ze skazanymi. Model pracy socjalnej w środowisku zamkniętym zasadza się na koncepcji lepszego „wszczepiania” skazanych z powrotem do społeczeństwa. Zakłada, że każdy ma prawo do indywidualnego stylu życia, do manifestowania swojej odmienności kulturowej czy etnicznej. Jej celem jest podejmowanie działań zmierzających do udzielenia jednostce pomocy w lepszym powrocie do społeczeństwa. Praca socjalna ze skazanym jest metodą bardzo pożyteczną. Praktyka pokazała, że pomogła już wielu skazanym wrócić skutecznie na łono społeczeństwa. Wspomaganie społeczne skazanych zwiększa ich szanse na powrót do społeczeństwa i dalsze zgodne z prawem życie. W tym aspekcie praca socjalna jest bardzo ważnym elementem resocjalizacji skazanych. Stanowi oddziaływanie korekcyjne na osobowość skazanego. Wyjście na wolność po odbyciu kary w więzieniu jest bardzo trudne, ale gdy człowiek zostanie do tego gruntownie i odpowiednio przygotowany, na pewno mu się to uda. Praca socjalna odwołuje się do możliwości człowieka, jego siły sprawczej, chęci życia zgodnie z prawem, zdolności do przewartościowania własnych poglądów, zasad i wartości. Jej działanie jest zdeterminowane koniecznością przeobrażenia systemu resocjalizacji w Polsce, a co za tym idzie - dużych nakładów finansowych, pokonania innych trudności organizacyjnych. Jednak warto ją stosować, choćby dlatego, że pożyteczny i prawy człowiek buduje społeczeństwo prawe i mądre, od którego tak wiele przecież zależy.
Profilaktyka resocjalizacyjna to profilaktyka społeczna. Ma za zadanie uprzedzać negatywne stany rzeczy, które mogą zaburzyć prawidłowe funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie. Profilaktyka resocjalizacyjna to ponad wszystko stwarzanie wewnętrznych i zewnętrznych warunków optymalnego rozwoju jednostki, ze szczególnym naciskiem na te okoliczności, które są bezpośrednio związane z powstawaniem syndromu niedostosowania społecznego.

METODY PROFILAKTYKI :
Socjoterapia to profilaktyka terapeutyczna w resocjalizacji. Jest to organizowanie środowiska społecznego sprawcy, przestępcy, nieletniego, by sprzyjało jego wyzdrowieniu i co najważniejsze utrzymywało jego zdrowie psychiczne. Akcentuje ona znaczenie kontaktów klienta z osobami z jego otoczenia społecznego dla prawidłowego przebiegu terapii. Socjoterapię zalicza się do procesów korekcyjnych o charakterze leczniczym, adresowanych do dzieci i młodzieży. Jej istotą jest praca w grupie. Celem tej terapii jest wzmacnianie słabej i delikatnej osobowości młodych ludzi poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych. Wiąże się to z tym, że zaburzenia rozwojowe i edukacyjne zakłócają proces prawidłowej socjalizacji młodzieży i dzieci, utrudniają ich rozwój osobisty, społeczny oraz powodują trudności w szkole, rodzinie, grupie rówieśniczej, koleżeńskiej. Trudne sytuacje mogą przerastać psychiczne i fizyczne możliwości dziecka, a socjoterapia pomaga w ich skutecznym i pozytywnym rozwiązywaniu. Cele terapii ściśle korespondują z wiekiem jej uczestników, są dostosowane do kolejnych faz życia, pozwalają zrealizować określone potrzeby dziecka, nieodzowne w jego dalszym rozwoju. Ćwiczenia socjoterapeutyczne są doskonałą okazją do wypróbowania i wyćwiczenia przez dziecko nowych sposobów zachowania oraz do nabycia nowych umiejętności, takich jak: asertywność, podejmowanie decyzji, radzenie sobie z trudnymi sytuacjami, otwartość. W programach tych stosuje się najróżniejsze metody pracy z grupą, np. twórczość plastyczna, zabawa, taniec, śpiew. Socjoterapia jest dla młodych ludzi nieocenioną podporą życiową, pokazuje możliwości dobrego życia, jest swoistym przewodnikiem, który wskazuje drogę oraz jednocześnie zachęca do jej samodzielnego szukania.
Inną doskonałą metodą profilaktyki resocjalizacyjnej jest kulturotechnika. Oznacza ona nabywanie przez jednostki wartości i norm, uczenie się ich i tworzenie wzorców zachowań. Kulturotechnika ma za zadanie kształtować elementy świata zewnętrznego poprzez wprowadzenie do niego określonych dóbr kultury. Obejmuje ona cały wachlarz oddziaływań i procesów wychowawczych stosowanych często w zakładach poprawczych i karnych jako czynnik i środek profilaktyki i resocjalizacji. Podstawową formą profilaktyczną jest nauka szkolna oraz praca. Nauka jest inna niż w tradycyjnej szkole. Jest skierowana na pasje i uzdolnienia uczniów, nie wymaga od nich zapamiętywania dużej ilości wiedzy. Praca uczy wychowanków dokładności, sumienności, punktualności oraz odpowiedzialności za siebie i swoje czyny. Ukierunkowuje ona wychowanka w dobrą stronę, pokazuje mu, że jest potrzebny w społeczeństwie. Wychowanek, który ma możliwość poznania jak należy pracować, nauczy się cenić i szanować pracę swoją i innych ludzi. Praca działa więc zapobiegawczo, blokuje nudę, niweluje postawę bierności w życiu i wykazuje, że zasada „praca hańbi, lepiej ukraść niż zapracować” nie sprawdza się w życiu. Do metod kulturotechniki należą zajęcia oświatowo-kulturowe. Obejmują czytelnictwo, korzystanie z mas mediów, chodzenie do kina, teatru, na koncerty, do muzeum, udział w kołach zainteresowań. Wychowankowie są zwykle negatywnie nastawieni do tego typu zajęć, nie chcą brać w nich udziału, uważając to za stratę czasu. Kulturotechnika pokazuje, że warto przełamać opór i skorzystać z tego, co oferuje świat i kultura.
Na zainteresowanie zasługuje też profilaktyka uzależnień. Jest to niestety problem wielu młodych ludzi przebywających w zakładach poprawczych czy ośrodkach opiekuńczo-wychowawczych. Profilaktyka uzależnień jest bardzo ważna, ponieważ uzależnienie od środków odurzających lub alkoholu może w efekcie prowadzić do degradacji społecznej i psychicznej człowieka (szczególnie człowieka młodego), do popełniania przestępstw, kradzieży, rozbojów. Zapobieganie uzależnieniom może odbywać się w różnoraki sposób. Może to być zapobieganie przez redukcję dostępności i zapotrzebowanie na środki odurzające. Mocną stroną tego rodzaju profilaktyki jest skoncentrowanie na pomaganiu jednostce w rozwoju i zachowaniu zdrowego trybu życia, na budowaniu poczucia odpowiedzialności i samodyscypliny. Jeśli społeczeństwo będzie wspierało i popierało abstynencję jako społecznie akceptowany wzorzec życia, to jednostka będzie bardziej odporna na negatywne wpływy środowiska rówieśniczego oraz będzie miała większe szanse na uniknięcie uzależnienia. Profilaktyka uzależnień może się też opierać na koncentracji w kontekście społecznym. Wielu uczonych uważa, że osoby uzależnione lub zagrożone uzależnieniem są ofiarami wpływów społecznych, dlatego trzeba zwracać uwagę na uwarunkowania społeczne, które mogą wyzwolić problemy uzależnienia. Reklamy alkoholu, stres życiowy, integracja picia alkoholu z innymi działaniami społecznymi, przepisy prawne sprzyjające konsumpcji alkoholu, negatywne wzory w rodzinie - wszystko to sprzyja rozwojowi uzależnienia.
Profilaktyka w tym przypadku ma się opierać na wsparciu społecznym dla umiarkowanego picia i abstynencji. Takie wsparcie społeczne obejmuje kilka grup czynników: poziom indywidualnych kompetencji, wiedzę o problemach związanych z alkoholizmem, rozwijanie samooceny i umiejętność rozwiązywania życiowych problemów, wzrost znaczenia akcji antyalkoholowych, brak zapotrzebowania na alkohol (satysfakcjonująca praca, zainteresowania, hobby). Jeszcze inną formą profilaktyki uzależnień jest zapobieganie im poprzez wspieranie społecznego modelu zdrowia. W tym ujęciu jest to proces, który wspiera zdrowie przez umożliwienie ludziom uzyskania pomocy potrzebnej im do walki ze stresującymi warunkami życia.
Przedstawione wyżej rodzaje zapobiegania – profilaktyki uzależnień są adresowane do różnych grup społecznych i wiekowych. Wszystkie mają jednak jeden, wspólny cel: skutecznie chronić człowieka przed popadnięciem w uzależnienie. Narkomania i alkoholizm to choroby społeczne, które często przekreślają życie człowieka oraz sprowadzają go na drogę przestępstwa i występku. I właśnie dlatego jest ona taka ważna, ponieważ może ochronić człowieka od zgubnego wpływu uzależnienia. Ratuje nie tylko jednostkę, ale i jej rodzinę. Wzmacnia też całe społeczeństwo. Nie sztuka leczyć jednego człowieka, sztuka sprawić, aby nie miał szansy zachorować, by w porę wzmocnić go oraz poradzić jak wybrać mądrą i dobrą drogę życia – pozytywną i odpowiedzialną.



Bibliografia:

Red. B .Hołyst, W.Ambrozik, P. Stępniak: Więziennictwo Nowe Wyzwania; Pomiędzy resocjalizacją a pracą socjalną, Warszawa-Poznań–Kalisz 2001 rok.

Red. B. Hołyst, W. Ambrozik, P. Stępniak: Więziennictwo Nowe Wyzwania; Multimodalna terapia sprawców przestępstw na tle seksualnym, Warszawa-Poznań – Kalisz 2001 rok.

K. Sawicka: Socjoterapia jako technika terapii i resocjalizacji, Warszawa 2000 rok.