Jacek Soplica, a inni bohaterowie romantyczni.

Sylwetka bohatera lirycznego jest konstruowana w zaleznosci od wielu czynników. Niewatpliwie najwazniejszym z nich sa potrzeby chwili, w której tworzony jest dany utwór literacki. Problematyka, jaka utwór zawiera, zaczerpnieta jest z rzeczywistosci realnej, wynikajacej z sytuacji spolecznej, politycznej, ekonomicznej i ideologicznej, w której na wizerunek bohatera literackiego, który niejednokrotnie jest odbiciem postaci autora, wyraza jego poglady reprezentuje jego idealy.
Literatura romantyczna stworzyla postac osobliwa. Nie jest to bohater jednorodny, to znaczy. Ze nie w kazdym utworze ma on jednakowe oblicze. Trudno takze powiedziec, ze bohaterowie róznych utworów romantycznych az tak bardzo róznia sie od siebie. Polski romantyzm stworzyl postac bojownika, rycerza walczacego o wolnosc swojego narodu. Ze wzgledu na czas powstania utworu oraz osobe autora wyróznic mozna w obrebie literatury romantycznej rózne odmiany bohatera romantycznego. Postac romantyczna zmienia sie w zaleznosci od potrzeby chwili, w bardzo rózny sposób potrafi realizowac swoje zamierzenia, zmienia poglady, pokazuje swoje dazenia. Cel polskich bohaterów romantycznych jest jeden - wyzwolenie narodu spod panowania zaborców.
Literatura Romantyzmu była wyrazem protestu przeciwko kultowi rozumu, jakim charakteryzowało sie Oświecenie.
Nic więc dziwnego, że bohater romantyczny w swym postępowaniu kierował się tylko uczuciami. Był wielkim indywidualistą, marzycielem o bardzo bogatym zyciu wewnętrznym. W jego życiu wielką rolą odgrywała miłość: wielka namiętna i niestety zazwyczaj nieszczęsliwa, która często popychała go w ramiona samobójczej smierci. Polska literatura romantyczna, ze względu na ówczesną sytuację kraju, miała zdecydowanie narodowy charakter, dlatego jej bohater zawsze angażował się w walkę o wolność ojczyzny.

W utworach Adama Mickiewicza można zauważyć zmienność typu bohatera romantycznego. W zależności od stanu uczuć poety i wydarzeń z jego życia, bohater w dziejach ewoluuje od będącego pozostałością z klasycyzmu typu bohatera "zbiorowgo" ("razem młodzi przyjaciele, w szczęściu wszystkiego są wzystkich cele") ukazanego w "Odzie do młodości", aż do Jacka Soplicy, przygotowującego powstanie i chcącego wyzwolić ojczyznę.

Motyw przemiany wewnetrznej bohatera romantycznego wystepuje w wielu utworach Adama Mickiewicza, najbardziej jednak wyeksponowany jest w Konradzie Wallenrodzie, III cz. Dziadów i w Panu Tadeuszu.

Bohatera, którym jest zbiorowosc mozna znalezc w utworach z mlodzienczego okresu zycia Mickiewicza.Na wprowadzeniu przez Adama tego typu do utworów zawazyly nie tylko klasyczne "nalecialosci", ale i wlasne doswiadczenia poety (zalozenie i dzialalnosc w organizacjach filomatów i filaretów).
W sonetach natomiast pojawia sie bohater - pielgrzym, który podrózuje po swiecie opisujac swe doznania i krajobrazy. Bohater ten "wplywa na suchego przestwór oceanu", opisuje swe wrazenia zmyslowe("Stepy akermanskie", Tryptyk morski) lub tez ogranicza sie do bezosobowego opisu widoków i zawarcia refleksji ("Czatyrdach", "Bakczysaraj", "Ajudach". Autor utozsamia sie zwykle z bohaterem, gdyz opisuje w "Sonetach krymskich" swe wrazenia z podrózy na Krym (1825)

W pierwszym okresie twórczosci Adama Mickiewicza bohater romantyczny byl typowym przykladem postaci byronicznej. Takim bohaterem jest Konrad Wallenrod. Jego milosc realizuje sie w malzenstwie i dopiero w skutek obowiazku walki staje sie tragiczna. Konrad Wallenrod nie przechodzi doslownej metamorfozy, a samobójstwo na koncu jest nieodwolalne. Czynem, który budzi dyskusje, bo dwuznacznym moralnie, zostaje zdrada przysiegi.
Wymieniony bohater jest postacia tragiczna, gdyz musi wybierac pomiedzy drogami, z których kazda prowadzi w ten, czy inny sposób do katastrofy(wybór miedzy niehonorowym podstepem dla dobra ojczyzny, oraz otwarta walka i kleska Litwy). Ponadto jego milosc do kobiety jest wielka, lecz nie doprowadza go do takich ostatecznosci, Jest to czlowiek rozdarty wewnetrznie, poniewaz musi wybrac miedzy miloscia do kobiety a miloscia do ojczyzny. Prowadzi dostatnie zycie z Aldona, jednak nie moze byc z nia szczesliwy , gdyz widzi jak Litwa upada: „nie zaznal szczescia w domu, bo go nie bylo w ojczyznie”.
Wybiera milosc do ojczyzny wiedzac, ze przekresli to jego zycie rodzinne. Drugim jego dylematem jest wybór miedzy etyka rycerska a walka poprzez podstep i zdrade. Musi wyrzec sie swoich zasad i idei (honorowosc, szlachetnosc i uczciwosc) ,poniewaz wie, ze jest to jedyna droga do zwyciestwa. Mimo ciaglych wyborów w glebi duszy na zawsze pozostaje sredniowiecznym rycerzem. Popelnia samobójstwo, bo trudne wybory okazaly sie byc dla niego destrukcyjne: nie mógl byc z Aldona, nie mógl walczyc honorowo, stracil mozliwosc uczuciowego i szlachetnego zycia. Wygral to o co walczyl, lecz przegral swoje wlasne zycie.
W jego postawie mozna zauwazyc równiez cechy prometejskie przejawiajace sie w bezgranicznym poswieceniu dla dobra ojczyzny i samotnej walce (nie moze liczyc na jakakolwiek pomoc).
Konrad Wallenrod jest bohaterem tragicznym, który nie widzac innego sposobu decyduje sie na walke poprzez podstep i zdrade. Jest to pierwszy z Mickiewiczowskich bohaterów, pokazany w calym skomplikowaniu psychologicznym, postac niejednoznaczna i wywolujaca kontrowersyjne oceny. Nie jest to postac papierowa. Heroiczne poswiecenie Konrada Wallenroda laczy sie z chwilami zwatpienia, wahania, odwlekania momentu decydujacego ciosu. Spelniwszy misje spiskowca, Konrad musi zginac. Jego smierc jest z góry wpisana w tragiczny los. Nawet gdyby zdolal ujsc zemscie Krzyzackiej, nie móglby wiesc zwyczajnego zycia. Jego czyn, choc podyktowany patriotyzmem, byl zbyt przytlaczajacy. jest on bohaterem ytragicznym i romantycznym.
Jego psychika jest wielowymiarowa, nie sposób go oceniac w tradycyjnie rozumianych kategoriach dobra i zla. Czesto sam ze soba nie moze dojsc do ladu i dlatego staje sie buntownikiem.

W pózniejszym okresie twórczosci Adama Mickiewicza postacie z dziel wieszcza mozna uznac za idealne przyklady typowego bohatera romantycznego. Za najlepszy dowód moze posluzyc Gustaw - Konrad z "Dziadów". W III czesci "Dziadów" Mickiewicz wprost pokazal nam jedno z przeobrazen. Mlody wrazliwy kochanek staje sie odpowiedzialnym, dojrzalym przywódca narodu - nazywa siebie Konradem na pamiatke walecznego rycerza. Kocha on "caly naród", nie jedna osobe, jest swiadomy swojej sily i nad wyraz pewny siebie. W potoku bluznierstw rzuca Bogu wyzwanie, chce byc potezny jak Stwórca, czuje sie niesmiertelny chce poprowadzic ludzi do wolnosci.
Czyny takie zawsze posiadaja motywacje, jaka sa intencje bohatera. W przypadku Konrada takim czynem jest bluzniercze wystapienie przeciwko Bogu. Bohater romantyczny zwykle nie wygrywa - nie osiaga postawionego sobie celu, lecz takze nie przegrywa, gdyz idea okazuje sie zwycieska. Bohater taki obdarzony jest poczuciem dziejowej misji, wlasnej sily i potegi. Romantyczny indywidualizm Konrada plynie z jego wiary w sile poezji, jej oddzialywania na naród, w sens poswiecenia sie nieprzecietnej jednostki. W Wielkiej Improwizacji Konrad nie waha sie wadzic z Bogiem. Ofiarowuje siebie, ale w zamian chce wolnosci i szczescia narodu (idea prometeizmu - poswiecenia sie jednego czlowieka w imie dobra in- nych). Konrad - jak inni bohaterowie romantyczni - w samotnosci przezywa kleski i mistyczne uniesienia. Konrad ma bolesna swiadomosc tragicznej sytuacji narodu i swoich przyjaciól, przesladowanych za wolnosciowe dazenia. Pomimo zwatpien jest w nim zarliwa wiara we wlasne poslannictwo i moc poezji. Decyduje to o tym, iz na ogól nie odbieramy bohatera "Dziadów" jako postaci znajdujacej sie w sytuacji bez wyjscia. Ozywia go wielka idea, która dodaje mu sil. Grzech pychy (wyzwanie Boga na pojedynek) dzieki ksiedzu Piotrowi zostaje wymazany, a Konrad uwalnia sie z mocy szatana.
Musi ona odzwierciedlac potrzeby epoki, pokazywac dazenia, cele ludzi, zachecac do walki. Tym, który chcialby poprowadzic wszystkich do walki, który czuje sie wyrózniony sposród wszystkich ludzi jest Konrad. On jest dziewietnastowiecznym Prometeuszem, który da szczescie ludziom. Tak, jak mityczny bohater wykradl ogien z milosci do ludzi, tak Konrad wykradnie wolnosc równiez z milosci do nich.

Poswiecenie Konrada ma charakter samotnej walki, podobnie jak w przypadku jego imiennika, Konrada Wallenroda. Obaj bohaterowie, walcza w imie ludzkosci, walcza sami. Wallenrod nie uwaza sie jednak za osobe wyjatkowa, jak to czyni bohater „Dziadów” drezdenskich. Wallenrod wierzy, ze tylko podstepem mozna pokonac wroga, problemem wlasnej osoby nie ma w tym przypadku znaczenia. Inaczej jego imiennik. Pokazuje sie jako osoba wyjatkowa, która poprzez swoje wyjatkowosci potrafi zdzialac wiele.

Jacek Soplica z "Pana Tadeusza" stanowi kolejene wcielenie bohatera romantycznego i równiez przechodzi przemiane, choc nie jest to tak wyraznie przedstawione jak w "Dziadach". W początkowym okresie swojego życia był to typowy polski warchol, klótnik i pijak, posiadajacy jednak szerokie wplywy i uznanie wsród szlachty. Zakochal sie on w córce Stolnika Horeszki - Ewie, lecz gdy jej ojciec odmówil mu jej reki, w Jacku odezwala sie upokorzona duma: "Soplicy Horeszkowie odmówili dziewke! Ze mnie Jackowi czarna podano polewke!" Doprowadzilo to do zabicia Stolnika przez Soplice w momencie, gdy byl atakowany przez Moskali i spowodowalo ochrzczenie Jacka mianem zdrajcy, co bylo dla niego równie bolesne: "Imie zdrajcy przylgnelo do mnie jak dzuma. Odwracali ode mnie twarz obywatele, Uciekali ode mnie dawni przyjaciele(...) Nawet lada chlop, lada Zyd, choc sie poklonil, To mie z boku przebijal szyderskim usmiechem;"
Jedyna droga, dzieki której Jacek Soplica mial szanse odkupic swe winy bylo wybranie cichej - ale bardzo pozytecznej dzialalnosci na rzecz Ojczyzny, co sie tez stalo: "Zly przyklad dla Ojczyzny, zachete dla zdrady Trzeba bylo okupic dobrymi przyklady, Krwia, poswieceniem sie..."
Tak gleboka i nietypowa przemiana postaci tego bohatera zostala podkreslona poprzez przybranie przez niego pseudonimu Ksiedza Robaka: "Ja, niegdys dumny z rodu, ja, com byl junakiem, Spuscilem glowe, kwestarz, zwalem sie Robakiem, Ze jako robak w prochu..." Tragiczny zbieg okolicznosci sprawia jednak, ze musi opuscic kraj. Soplica, aby odpokutowac za grzechy mlodosci postanawia poswiecic sie dla ojczyzny. Bezimiennie sluzy dowódcom polskim za granica. Naraza sie, trafia do niewoli, ale to go nie oslabia. Za cel stawia sobie przygotowanie powstania na Litwie by ulatwic wejscie tam wojskom Napoleona. Wstepuje do zakonu i w mnisim kapturze pod nazwiskiem Robak wraca w koncu na ziemie ojczysta. Zaczyna agitowac i zbierac popleczników. Zdobywa sie na poswiecenia, odnosi rany. Robi to bez rozglosu. Nikt nie wie o jego zaslugach. Taka jest kara, która sobie wymierzyl.
Bohaterzy utworów sa odzwierciedleniem stosunku Mickiewicza do sposobów walki o wolnosc i niepodleglosc. Zmienia sie on od rozwiazan silowych i podstepu do zakrawajacej juz o pozytywizm tendencji do mozolnej, cichej pracy w celu uzyskania zadowalajacych efektów.

Bohater ten po raz pierwszy w literaturze romantyzmu wybral inna droge postepowania. Zamiast dokonywac czynów wybitnych, glosnych pod wlasnym imieniem, ale malo skutecznych i trudnych do realizacji przez ogól spoleczenstwa, ukazal droge, jaka powinni podazac wszyscy wspólczesni mu patrioci: "Bilem sie za kraj; gdzie? jak? zmilcze; nie dla chwaly Ziemskiej, bieglem tylekroc na miecze, na strzaly. Milej sobie wspominam, nie dziela waleczne I glosne, ale czyny ciche, uzyteczne, I cierpienia których nikt..."

Z poprzednimi bohaterami laczy go tylko to, iz przezyl nieszczesliwa milosc. Nieszczesliwa milosc popchnela gwaltownego mlodzienca do zbrodni. Splamiony polska krwia do konca zycia mial obciazone sumienie. Jego dzialalnosc polityczna wynika tez z tragedii osobistej. Jacek, zabiwszy Stolnika Horeszke, musi sie ukrywac przed kara za zabójstwo. Dramat milosny (rozlaka z ukochana Ewa) i moralny (zabójstwo), czynia z dawnego zabijaki i warchola czlowieka bardzo powolnego, cierpiacego, który zauwaza nie tylko tragedie wlasna, osobista, ale równiez narodowa, pózniej wstepuje jako emisariusz polityczny. Walczy o wyzwolenie narodu spod panowania zaborców. Podejscie do walki jest jednak inne, niz w przypadku Konrada Wallenroda i Konrada z 3 cz. "Dziadów".

Ksiadz Robak nie dziala tu jako samotnik. Dziala wspólnie z narodem, uswiadamiajac go spolecznie i przede wszystkim pozyskujac dla wspólnego dzialania najbiedniejsza warstwe narodu-chlopów.

Nie ukryl sie jednak w klasztorze, nie uciekal od rzeczywistosci. Przy wszystkich typowo romantycznych cechach tej postaci jest w niej zupelnie nowy element. Ksiadz Robak to pierwszy z wielkich bohaterów Mickiewicza, który dziala wsród spoleczenstwa, wierzy w sens wspólnego wysilku. Nie ma w nim zludzen Konrada, ze sam jeden potrafi dokonac czegos wielkiego.
Taka jest postawa Soplicy-Robaka, bohatera „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza. Postac ta nie wyczerpuje jednak prezentacji bohaterów literatury romantycznej. Na przykladzie wyzej wymienionych postaci mozna mówic o pewnej ich ewaluacji, zarówno w mysleniu jak i postepowaniu. Wykorzystanie przez Soplice najnizszych, najbardziej zacofanych, spolecznie warstw narodu do walki o jego wolnosc jest milowym brakiem w pojmowaniu narodu jako zespolu wszystkich ludzi zyjacych w jednej kulturze, mówiacych jednym jezykiem i majacych te sama historie i wspólne interesy.
Literatura romantyczna nie znalazla idealnego wyjscia z tragicznej sytuacji, w jakiej znalazl sie naród polski. Dlatego tez zadna z postaci romantycznych nie jest szczesliwa, wprost przeciwnie - kazda przezywa tragedie, kazda jest ta, która musi sie poswiecic, z czegos zrezygnowac, natomiast tak naprawde nie siega w pelni swojego celu.
Tragizm bohatera romantycznego to jednak nie tyko nieszczesliwa milosc do ukochanej kobiety. Nie mozemy zapomniec, ze w polskie literaturze romantycznej typ bohatera stworzony przez Byrona ulegl przeksztalceniu. Zachowal swój charakter buntownika, indywidualisty, lecz ambicje osobiste poswiecil dla walki o wolna ojczyzne. Bohater romantyczny zostaje postawiony w sytuacji tragicznego konfliktu - musi wybrac miedzy zaspokojeniem ambicji osobistych a walka o wspólna sprawe. Wybór nie jest latwy a jego konsekwencje bywaja tragiczne.
Byli bohaterami tragicznymi, ale przez to stworzyli szanse nastepnym pokoleniom lepszego zycia.
Maja oni swoje cechy wspólne i tycza sie one kazdego z nich w takim samym stopniu. Wszystkich ich laczy milosc do wlasnego narodu, dobro ojczyzny stoi dla nich zawsze na pierwszym miejscu. Maja taki sam cel, wyrwanie kraju z kajdan niewoli. Jednakze realizuja go w nieco odmienny sposób. Kazdy z nich ma inna koncepcje odzyskania niepodleglosci. Waznym elementem rózniacym ich zasady jest sprzecznosc w umiejscowieniu samego siebie w planach wydarzen. Raz jest to przywódca, prawie równy Bogu, a innym razem drobny bernardyn-emisariusz.
Jak widac bohater mickiewiczowski przechodzi powolny proces ewolucji. Z romantycznego nieudacznika przemienia sie w dojrzalego patriote. Jego metamorfoza jest scisle zwiazana z przezyciami wewnetrznymi poety, z jego podejsciem do swiata, które z wiekiem staje powazniejsze, dojrzalsze. Rozbudzaja sie w nim coraz glebsze uczucia patriotyczne I przestaje byc rozmarzonym romantykiem. W koncowym etapie ewolucji jest to bohater dynamiczny potrafiacy walczyc o swoje zycie i o ojczyzne.
Wszystkie te postacie sa bohaterami dynamicznymi, co znacz nastepuje w nich olbrzymia przemiana z nieszczesliwych kochanków w godnych patriotów
Widac wiec, ze bohater mickiewiczowski zmienia sie z czasem i w miare osiagania przez poete dojrzalosci spolecznej i nabierania doswiadczen, dazy do realizacji szczytnych celów (wyzwolenie ojczyzny). Mozna wiec stwierdzic, ze mnogosc wydarzen w zyciu A. Mickiewicza pozytywnie wplynela na rozwój literatury, gdyz dzieki takiej róznorodnosci bohaterów wyksztalcily sie wallenrodyzm, mesjanizm. Wielosc bohaterów wzbogaca literture i pozwala spojrzec na swiat z róznych punktów widzenia.