I. ZASADY BUDŻETOWE
Odnoszą się do konstrukcji racjonalnego budżetu, zostały opracowane w ciągu kilku wiekowej praktyki budżetowania. Nie mają charakteru obligatoryjnego.
1. Zasada zgodności budżetu jako planu finansowego z planami rzeczowymi. Rada Ministrów przygotowuje plan rzeczowy. W planie tym winny się znaleźć główne cele polityki społecznej i gospodarczej państwa, jest to tzw. plan rzeczowy. Plan ten Rada Ministrów przedstawia Sejmowi wraz z projektem budżetu. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego to ustawy ustrojowe przewiduję przygotowanie planu społeczno - gospodarczego rozwoju na całą kadencję
2. Zasada zupełności (powszechności) budżetu zwana też zasadą budżetowania brutto – postuluje, aby wszelkie przejawy działalności państwa znajdowały swój wyra w dochodach i wydatkach państwa, oraz aby wszystkie jednostki budżetowy wchodziły do budżetu całością swoich dochodów i wydatków
3. Zasada jedności. Może być rozpatrywana zarówno od strony formalnej, jak i materialnej. Jedność formalna oznacza, że wszystkie dochody i wydatki budżetowe są ujęte w jednym akcie prawnym – np. w jednej ustawie budżetowej. Jedność materialna, zwana zasadą „wspólnego kotła” lub „niefunduszowania”. Polega na tym, że środki publiczne wpływające do budżetu stanowią jeden wspólny fundusz przeznaczony na różne wydatki publiczne, których podział następuje w zależności od potrzeb. Odstępstwem od tej zasady są fundusze celowe systemu budżetowego.
4. Zasada roczności budżet uchwalany jest na rok kalendarzowy. Konsekwencją takich uregulowań jest „wygasanie” wydatków z końcem roku budżetowego. Oznacza to, że wykonywanie budżetu, a co za tym idzie – wydatkowanie środków odbywa się do 31 grudnia.
Nie wygasają z upływem roku budżetowego wydatki budżetu państwa:
1. których planowanym źródłem finansowania są przychody z kredytów zagranicznych;
2. których źródłem finansowania są dochody własne państwowych jednostek budżetowych;
3. zgromadzone na rachunkach funduszy motywacyjnych.
5. Zasada równowagi budżetowej, ogólności, - określa konieczność dostosowania ogólnej kwoty wydatków budżetowych do ogólnej kwoty dochodów. Zasada ta nie dopuszcza instytucji deficytu budżetowego, wynikającego z nadwyżki wydatków nad dochodami.
6. Zasada jawności – jawność budżetu realizowana jest przez jawność debaty sejmowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego, podawanie do publicznej wiadomości budżetów i sprawozdań z ich wykonania.
7. Zasada przejrzystości. Budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi społeczeństwu w możliwie przejrzysty i zrozumiały sposób. Zasada ta realizowana jest za pomocą 4 instrumentów:
- jednolite zasady rachunkowości, - jedn. zasady sprawozdawczości – jedn. plan kont, - klasyfikacja budżetowa. Zasada ta oznacza, że wg tych samych reguł sporządzane są wszystkie sprawozdania w gminach, powiatach, województwie i w państwie.
II. JEDNOSTKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
1. Jednostka budżetowa - szkoły urzędy skarbowe, wojska, policja, izba celna)to taka jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która wydatki pokrywa z budżetu, natomiast dochody odprowadzane są wprost na rachunek budżetu państwa bądź budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Jednostka budżetowa rozlicza się z budżetem w formie brutto tzn. to co wpływa do kasy przekazywane jest na rachunek państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Jednostki budżetowe tworzy organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego np. rząd w przypadku państwowych jednostek budżetowych - wojewoda.
2. Zakłady budżetowe - (przedszkole, stadion Śląski, izba wytrzeźwień). nie posiada osobowości prawnej Zarabia sam na siebie, to taka jednostka, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania, a koszty swej działalności pokrywa z zarobionych przez siebie środków z zastrzeżeniem . a) dotacje podmiotowe. b) dotacje przedmiotowe. c)dotacje inwestycyjne(celowe) Łączne dotacje dla zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50 % jego dochodów własnych
3. Fundusze celowe - Funduszem celowym jest fundusz powołany ustawowo, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony ra¬chunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. . Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest roczny plan finansowy. Wydatki funduszu celowego mogą być dokonywane, z zastrze¬żeniem ust. 7, tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego i pozostałości środków z okresów poprzednich
4. Gospodarstwo pomocnicze - jednostki sektora finansów pub., która musi się sama utrzymać, może dostawać dotacje, odprowadza zyski do budżetu albo jednostki samorządu terytorialnego. Jest wyodrębniona z jednostki budżetowej pod względem budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym(przykłady gosp. kancelaria, ośrodki kształcenia). Koszty swojej działalności pokrywa z tego co zarabia. Gospodarstwo tworzone jest w celach zysku. 50%zysku musi odprowadzić do budżetu państwa. Gospodarstwo działa na podstawie planu finansowego. Plan ten może być zwiększony. Gospodarstwo pomocnicze tworzy kierownik jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody.
III. ZASADY WYKONYWANIA BUDŻETU
*ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów, *pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i harmonogramem, *dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, *zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych
IV. BLOKOWANIE WYDATKÓW BUDŻETU
To okresowy lub obowiązujący do końca roku budżetowego zakaz dysponowania częścią lub całością wydatków w przypadku stwierdzenia niegospodarności w jedn, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków, naruszenia zasad gospodarki finansowej. Decyzję podejmuje Min. Fin. lub dysponenci części budżetowych. Przyczyny blokowania wydatków: stwierdzenie niegospodarności w jednostce, opóźnienie w realizacji zadań, nadmiar posiadanych środków, naruszenie zasad wykonywania budżetu
V. ABSOLUTORIUM
Akt organu stanowiącego uznający na podstawie sprawozdania działalność organu wykonawczego za prawidłową. Udzielenie absolutorium jest równoznaczne ze zwolnieniem organu wykonawczego od odpowiedzialności za wykonanie powierzonych mu zadań
VI. KARY ZA NARUSZENIE
1. upomnienie,
2. nagana,
3. kara pieniężna
4. zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi
Ad 3. Karę pieniężną wymierza się w wysokości od jednokrotności do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych - obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego - należnego w roku, w którym doszło do tego naruszenia
Ad 4. Karę zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi wymierza się na okres od roku do 5 lat.
VII. PRZEJAWY NARUSZENIA DYSCYPLINY
1 grupa
Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:
- nieustalenie należności Skarbu Państwa, jst. lub innej jednostki sektora fin. pub.,
- niedobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jst. lub innej jednostki sektora fin. pub.
- niezgodne z przepisami umorzenie należności Skarbu Państwa, jst lub innej jednostki sektora fin. pub.
- niedochodzenie nadmiernie lub nienależnie pobranych środków pochodzących: z budżetu UE, ze źródeł zagranicznych
2 grupa
Niewłaściwe gospodarowanie dotacjami budżetowymi.
- wykorzystanie dotacji niezgodne z przeznaczeniem, przekazanie dotacji z naruszeniem zasad lub trybu jej udzielania; nierozliczenie przekazanej dotacji lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji, nieustalenie kwoty dotacji podlegającej zwrotowi do budżetu.
3 grupa
I Naruszenie związane ze zmianami planów finansowych (także budżet)
Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:
- dokonanie zmiany w budżecie lub planie fin. jednostki sektora fin. pub. bez upoważnienia, przeznaczenie środków rezerwy budżetowej na inny cel niż określony w decyzji o ich przyznaniu, przyznanie lub przekazanie środków pochodzących z budżetu UE oraz innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, wykorzystanie środków, niezgodnie z przeznaczeniem lub niezgodnie z obowiązującymi procedurami.
II Naruszenia związane z prawem zamówień publicznych
zakaz dyskryminacji przedsiębiorców, dzielenie zamówień, odstąpienie od ogólnych reguł, udzielenie zamówienia z naruszeniem zasad uczciwej konkurencji, udzielenie zamówienia bez zachowania formy pisemnej, udzielenie zamówienia na czas nieograniczony, udzielenie zamówienia na czas dłuższy niż 3 lata bez zgody Prezesa urzędu Zamówień Publicznych.
III Naruszenia związane z Ustawą o rachunkowości
zaniechanie przeprowadzania inwentaryzacji lub rozliczanie inwentaryzacji w sposób niezgodny z przepisami, wykazanie w sprawozdaniu finansowym danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej.
VIII. ETAPY PROCEDURY BUDŻETOWEJ BUDŻETU PAŃSTWA
I etap przygotowania projektu.
MFin. przedstawia Radzie Ministrów (ok. lipca roku poprzedzającego rok budżetowy) założenia projektu budż. na rok następny wraz z wykazem jednostek sektora rządowego. Następnie MF wydaje notę budżetową. Na pd. tej noty, każdy z dysponentów opracowuje swoje fragment budżetu. Fragmenty te zwracane są w wyznaczonym czasie Ministrowi Fin., który na ich podstawie sporządza projekt ustawy budż. Jeżeli projekt jest gotowy to MF przedkłada go Radzie Ministrów, która projekt uchwala i wraz z uzasadnieniem przedstawia Sejmowi do dnia 30. 09 roku poprzedzającego rok budżetowy. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż 1 rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Dzień 30. 09 zamyka I etap. Jednostki budżetowe na podstawie tego projektu mają ustalić swoje budżety do 15. 11).
II etap uchwalenie budżetu
Projekt budżetu trafia do Sejmu. Pierwszy tryb prac:
- posiedzenie plenarne i I czytanie tu następuje expose budżetowe wygłoszone przez premiera lub Ministra Finansów. Po I czytaniu budżet w całości trafia do Sejmowej Komisji Fin. Pub. a w częściach do Komisji resortowych. Nad tymi pracami czuwa komisja fin. pub., która przygotowuje budżet do drugiego czytania.
- posiedzenie plenarne i II czytanie. Poseł generalny referuje wyniki prac komisji i proponuje zmiany, które poddawane są głosowaniu oraz sugeruje dokonanie zmian budżetu w zakresie organów kontroli. Proponowane zmiany poddawane są głosowaniu jako poprawki i kończy się posiedzenie przyjęciem uchwały o przyjęciu ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa uchwalona przez Sejm zostaje skierowana do Senatu, który może uchwalić do niej poprawki w ciągu 20 dni Jeżeli nie ma poprawek ustawa wraca do Sejmu i Marszałek przedkłada ją prezydentowi. Jeżeli są - wraca do Sejmu gdzie poprawki są zatwierdzane i marszałek przedkłada ją Prezydentowi. Prezydent podpisuje w ciągu 7 dni. Budżet powinien być przyjęty do 31. 01
III etap wykonanie budżetu.
Z dniem 1 stycznia rozpoczyna się III etap. Przed przystąpieniem do wykonania ustawy budżetowej w terminie 21 dni od jej ogłoszenia dysponenci części budżetu przedstawiają M. Finansów plan pełnej klasyfikacji w zakresie dochodów i wydatków zwany układem wykonawczym. Wykonanie budżetu polega na gromadzeniu dochodów i dokonywaniu wydatków. Wykonywaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów.
ETAPY PROCEDURY BUDŻETOWEJ JST.
I etap przygotowanie projektu budżetu:
Przygotowanie projektu budżetu należy do zarządu jednostek. Do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy przedkładają projekt budżetu wraz z opracowaną informacją o stanie mienia komunalnego organowi stanowiącemu, czyli radzie i RIO do zaopiniowania. Negatywna opinia RIO nie wstrzymuje prac nad budżetem. RIO pokazuje, co należy poprawić. Przedstawione są dwa progi zadłużenia na koniec roku budżetowego: I próg – zadłużenie na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli to zadłużenie przekroczy 55% wykonanych dochodów ogółem to proporcje zmniejsza się do 12 %. II próg od 2003 r (dług ciągniony) - łączna kwota wszystkich zobowiązań przypadających do spłaty nie może przekroczyć 60% dochodów wykonanych.
II etap uchwalenie budżetu
Procedura w JST. może być zróżnicowana, bo każda ustawa ustrojowa przewiduje możliwość ustalenia swojej procedury budżetowej. Rada uchwala procedurę budżetową w formie uchwały, najczęściej bezterminowo. Każda jst. ma swoją uchwałę proceduralną. Uchwała budżetowa winna być uchwalona przed rozpoczęciem roku budżetowego nie później jednak niż do 31. 03. Jeżeli rada nie uchwali budżetu traci swoje uprawnienia, a przejmuje je RIO, które w okresie od 1 stycznia do 30 kwietnia przejmuje kompetencje rady i nadaje jednostce sam. ter. Budżet. Uchwalenie budżetu kończy drugi etap procedury budżetowej. Ustawa budżet zostaje skierowana do ogłoszenia w Dz. Urzędowym województwa. Po uchwaleniu organ wykonawczy ma 21 dni na sporządzenie układu wykonawczego budżetu
III etap wykonanie budżetu
Zasady wykonania stosuje się odpowiednio w jednostkach samorządu terytorialnego. W toku wykonywania budżetu zarząd po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu, może dokonać zmian w planie budżetowym między rozdziałami i paragrafami, zaś między działami dokonuje ich organ stanowiący. W budżecie przewidziane są rezerwy dla utrzymania płynności finansowej.
IX. PRZENIESIENIE REZERWY
Rezerwy budżetowe mają dwojaki charakter:
- rezerwy ogólne – na nieprzewidziane wydatki, planowane w wysokości 0,2%planowanych wydatków, wydatków w jednostkach samorządu terytorialnego 1%. Rezerwą w budżecie państwa dysponuje Rada Ministrów, która może upoważnić ministra finansów lub prezesa Rady Ministrów do wysokości określonych kwot. W jednostkach samorządu terytorialnego rezerwą dysponuje organ wykonawczy
- rezerwy celowe – nie mogą przekroczyć 5%zaplanowanych wydatków, tworzone są najczęściej na wydatki, których szczegółowy podział w okresie przygotowania budżetu nie może być wykonany. Bardzo często stworzone na zwiększenie wynagrodzeń zwiększenie zatrudnienia.
Rezerwy celowe w budżecie państwa i jednostkach samorządu terytorialnego muszą być wykorzystane na cele na jakie zostały utworzone zgodnie z klasyfikacją wydatków.
ETAPY PROCEDURY BUDŻETOWEJ JST.
I etap przygotowanie projektu budżetu:
Przygotowanie projektu budżetu należy do zarządu jednostek. Do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy przedkładają projekt budżetu wraz z opracowaną informacją o stanie mienia komunalnego organowi stanowiącemu, czyli radzie i RIO do zaopiniowania. Negatywna opinia RIO nie wstrzymuje prac nad budżetem. RIO pokazuje, co należy poprawić. Przedstawione są dwa progi zadłużenia na koniec roku budżetowego: I próg – zadłużenie na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli to zadłużenie przekroczy 55% wykonanych dochodów ogółem to proporcje zmniejsza się do 12 %. II próg od 2003 r (dług ciągniony) - łączna kwota wszystkich zobowiązań przypadających do spłaty nie może przekroczyć 60% dochodów wykonanych.
II etap uchwalenie budżetu
Procedura w JST. może być zróżnicowana, bo każda ustawa ustrojowa przewiduje możliwość ustalenia swojej procedury budżetowej. Rada uchwala procedurę budżetową w formie uchwały, najczęściej bezterminowo. Każda jst. ma swoją uchwałę proceduralną. Uchwała budżetowa winna być uchwalona przed rozpoczęciem roku budżetowego nie później jednak niż do 31. 03. Jeżeli rada nie uchwali budżetu traci swoje uprawnienia, a przejmuje je RIO, które w okresie od 1 stycznia do 30 kwietnia przejmuje kompetencje rady i nadaje jednostce sam. ter. Budżet. Uchwalenie budżetu kończy drugi etap procedury budżetowej. Ustawa budżet zostaje skierowana do ogłoszenia w Dz. Urzędowym województwa. Po uchwaleniu organ wykonawczy ma 21 dni na sporządzenie układu wykonawczego budżetu
III etap wykonanie budżetu
Zasady wykonania stosuje się odpowiednio w jednostkach samorządu terytorialnego. W toku wykonywania budżetu zarząd po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu, może dokonać zmian w planie budżetowym między rozdziałami i paragrafami, zaś między działami dokonuje ich organ stanowiący. W budżecie przewidziane są rezerwy dla utrzymania płynności finansowej.