Ludzie od setek lat zanieczyszczają powietrze wodę oraz glebę, dlatego też na świecie powołuje się specjalne organizacje, które mają na celu ochronę środowiska, uświadamianie ludzi o obecnym stanie zanieczyszczeń i zachęcanie do bardziej ekologicznego życia. Zanieczyszczenia prowadzą do różnego rodzaju pogorszenia się stanu atmosfery itp. Oto niektóre zanieczyszczenia spowodowane działalnością człowieka oraz ich nieuchronne skutki, a także następstwa, które mogą spowodować:
Efekt cieplarniany
Atmosfera ziemska zatrzymuje promieniowanie słoneczne niczym szyby szklarni. Słońce ogrzewa ziemię, a powstałe w ten sposób ciepło - w postaci promieniowania podczerwonego, gdyż gazy cieplarniane pochłaniają je i częściowo kierują znów ku ziemi, powodując dalsze nagrzewania się jej powierzchni.
Ze wszystkich gazów wytwarzanych przez ludzkość dwutlenek węgla jest głównym sprawcą efektu cieplarnianego. Gwałtowny wzrost jego koncentracji w atmosferze następuje wskutek spalania drewna i paliw pochodzenia organicznego: węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego.
W atmosferze zidentyfikowano ponad 30 gazów szklarniowych. Największe znaczenie mają: dwutlenek węgla (C02), metan (CH4), ozon (03), tlenki azotu oraz freony. Bardzo wysoka temperatura warstwy powierzchniowej Słońca powoduje, że emituje ono energię w postaci bardzo krótkich fal o dużej częstotliwości.
Ta wysoka częstotliwość umożliwia energii słonecznej łatwe przenikanie przez warstwę gazów szklarniowych. Część energii odbija się od powierzchni Ziemi w nie zmienionym stanie i ucieka w przestrzeń kosmiczną.
Większość jednak pochłaniana jest przez glebę, którą ogrzewa. W efekcie dochodzi do wtórnej emisji energii przez glebę.
Powierzchnia Ziemi wysyła jednak energię w postaci znacznie dłuższych fal. Są to tak zwane fale podczerwone, które mając dużo mniejsze zdolności przenikania, w większości ulegają odbiciu od warstwy gazów szklarniowych. Powracają następnie w kierunku Ziemi i ponownie ogrzewają jej powierzchnię oraz dolne warstwy atmosfery. Proces ten umożliwia zatrzymanie przy powierzchni Ziemi części ciepła otrzymanego z promieniowaniem słonecznym, tak że jej średnia temperatura wynosi obecnie + 15 C. Brak gazów szklarniowych pozwoliłby na uchodzenie energii cieplnej, a średnia temperatura spadałaby do -20 C. Zamarzłyby oceany i życie uległoby zagładzie. Ludzkości grozi jednak odwrotny proces. Rozwijający się przemysł powoduje wzrost koncentracji gazów szklarniowych w atmosferze.
W związku z tym, w przyszłości może dojść do:
- przesunięcia stref klimatycznych i progresywnego ograniczenia powierzchni lasów borealnych
- odtajenia wiecznej zmarzliny na obszarach tundry w Azji i Ameryce Północnej
- wzrostu poziomu mórz i oceanów.
Dziura ozonowa
Ozon, forma tlenu z trzema atomami, w większym stężeniu jest szkodliwy dla zdrowia. Występuje w stratosferze i pochłania niebezpieczne promienie UV-B, przepuszcza natomiast życiodajne i nieszkodliwe światło. Chociaż inne gazy z łatwością rozkładają ozon, to pod wpływem promieni słonecznych bez przerwy powstają w stratosferze nowe cząsteczki. Jest to więc tarcza ochronna, która się sama odnawia. Kiedy gaz ten występuje blisko powierzchni Ziemi, współuczestniczy w tworzeniu smogu fotochemicznego i kwaśnego deszczu (Kwaśny deszcz to opady deszczu lub śniegu o pH niższym niż 5.6 Niskie wartości pH spowodowane są obecnością silnych kwasów (kwas siarkowy, azotowy), które stanowią produkty spalania paliw kopalnych).
Na szczęście w niższej warstwie atmosfery - troposferze - znajduje się nie więcej niż 10 procent ozonu, a pozostałe 90 procent gromadzi się wysoko w stratosferze. Już od 15 do 50 kilometrów w górę od powierzchni Ziemi ozon staje się pożyteczny, tworząc warstwę ochronną dla życia.
To jedyny gaz w atmosferze, który zatrzymuje nadmiar promieniowania ultrafioletowego. Jest jednakże bardzo nietrwałą formą, jego trójatomowe cząsteczki rozpadają się łatwo w reakcjach chemicznych z chlorem. Kiedy freony docierają do stratosfery, ultrafiolet słoneczny rozkłada je i uwalnia się chlor, którego każdy atom może zniszczyć przynajmniej 100 000 cząsteczek ozonu.
Takie dziury w powłoce ozonowej, powstają zarówno nad Antarktydą, jak i w szerokościach północnych. W związku z tym do Ziemi dociera większa dawka promieni ultrafioletowych. Promieniowanie to zabija fitoplankton i skorupiaki, stanowiące początek oceanicznego łańcucha pokarmowego. Powoduje mutacje w cząsteczkach kwasu DNA, zawierających genetyczny kod życia. Wywiera niekorzystny wpływ na zbiory. Wywołuje u ludzi zaćmę oraz raka skóry.
Freony są głównym źródłem wzrostu liczby atomów chloru.
Ich przydatność odkryto w systemach chłodniczych. Potem pojawiły się następne zastosowania przy produkcji lakierów, w przemyśle kosmetycznym i medycynie. W 1985 roku po raz pierwszy pojawiła się wiadomość o ogromnym spadku ilości ozonu nad Antarktydą. Dziura ozonowa pojawia się rokrocznie nad tym kontynentem.
W 1995 roku stwierdzono obecność dziury ozonowej nad Arktyką i częścią północnej Europy. Jeśli freon zwiąże kilka procent ozonu z ozonosfery, to może dojść do znacznego zniszczenia życia na Ziemi.
Działalność przemysłowa
Najniebezpieczniejsze dla środowiska przyrodniczego są zakłady petrochemiczne, elektrociepłownie, huty żelaza i innych metali. Przemysł wprowadza do środowiska naturalnego szkodliwe pierwiastki i ich związki. Związki te nie występują w odosobnieniu, lecz tworzą układy jeszcze bardziej szkodliwe. Szczególnie niebezpieczne jest "uruchomianie" pierwiastków, które normalnie występują w glebach i organizmach w nikłych ilościach (kadm, ołów, miedź, rtęć, cynk i pierwiastki radioaktywne).
Zanieczyszczenia negatywnie wpływają na rośliny, powodują bowiem zmiany w ich metabolizmie. Z roślin dostają się jako pokarm do organizmów zwierzęcych i ludzkich.
Zanieczyszczone jest też powietrze. Szczególnie groźne zanieczyszczenia powodują dwutlenek siarki i dwutlenek azotu, gdyż są one źródłem powstawania opadów zawierających kwas siarkowy. Tak zwane kwaśne deszcze niszczą florę, faunę oraz przyspieszają procesy korozji metali. Zanieczyszczone powietrze zagraża również zdrowiu człowieka. Może spowodować choroby dróg oddechowych, wody wzroku itp.
Przemysł skaża także wodę, a zużywa jej bardzo dużo. Do gałęzi przemysłowych należą: górnictwo, energetyka, przemysł chemiczny, przemysł lekki, hutnictwo, przemysł maszynowy i przemysł drzewny.
Toksyczne odpady
Składowanie szkodliwych materiałów na lądzie i w morzach stanowi ogromne niebezpieczeństwo dla milionów mieszkańców naszej planety. Odpady radioaktywne, metale ciężkie, produkty uboczne powstające przy wyrobie tworzyw sztucznych i inne substancje mogą wywoływać zaburzenia, choroby i śmierć zarówno wśród ludzi, jak i zwierząt.
Produkcja przemysłowa oddziałuje też negatywnie na wierzchnią warstwę ziemi. Zakłady pochłaniają tereny rolnicze. Przemysł zmienia stosunki wodne, chemiczne oraz kształt i budowę wierzchniej warstwy ziemi.
Kwaśne deszcze stanowią zagrożenie nie tylko dla świata ożywionego. Cierpią również zabytki kultury. Najbardziej narażone na niszczenie są posągi i rzeźby wykonane z mosiądzu lub brązu. Kwas siarkowy lub azotowy reaguje bardzo dobrze z tymi stopami. Efektem jest powolne, lecz narastające z czasem "ubywanie" tych przedmiotów. Problem kwaśnych opadów jest szczególnie poważny w Europie Środkowej, gdzie następuje intensywne zamieranie drzew iglastych, głównie świerków. Karkonosze to jeden z najbardziej zagrożonych kwaśnymi opadami rejonów w Polsce.
Zanieczyszczenie wody
Woda jest tak samo ważna dla utrzymania życia jak tlen i pożywienie. Bez wody umiera każde żywe stworzenie - roślina, zwierzę, człowiek. Cała woda, także woda z kranu, pochodzi z obiegu hydrologicznego: z oceanów, jezior i rzek, z pól i lasów, z których stale wznosi się w postaci pary i powoduje powstawanie chmur. Tworzenie się chmur prowadzi do opadów deszczu, gradu i śniegu.
Obecnie jednak woda jest zanieczyszczona. Na drodze ku ziemi pochłania dwutlenek węgla, amoniak i inne gazy, wymywa cząstki brudu i zanieczyszczenia chemiczne z atmosfery i przenosi je do ziemi. Wody morskie zanieczyszczone są przede wszystkim przez wycieki ropy, mycie statków i awarie zbiorników oraz próby nuklearne.
Główne źródła zanieczyszczenia rzek to: ścieki miejskie, przemysłowe i pochodzenia rolniczego. Rolnicy stosują coraz więcej nawozów azotowych, wskutek czego wody odpływające z silosów mogą mieć zabójcze właściwości.
W wodach znajdują się również zanieczyszczenia radioaktywne (stront-90, pluton, rad) i zanieczyszczenia biologiczne (bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty). Tymczasem woda to jedyny środek niezbędny do życia. Wszelkie zanieczyszczenia wód powodują najpierw choroby, a następnie śmierć organizmów żywych. W zanieczyszczonych oceanach giną rośliny i zwierzęta. Zanieczyszczone wody powodują choroby roślin lądowych. Związki szkodliwe zmagazynowane w roślinach dostają się do organizmów zwierząt i ludzi.
A jak to się odbija na człowieku? On także cierpi na tym, gdy jeziora i rzeki, niegdyś kipiące życiem, umierają z powodu zakwaszenia. Co więcej naukowcy norwescy na podstawie badań doszli do wniosku, że wskutek wzrostu kwasowości zarówno woda z jezior, jak i z gleby rozpuszcza aluminium. Stwarza to poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia, zauważono bowiem wyraźny związek pomiędzy wyższą umieralnością a zwiększeniem zawartości aluminium w wodzie. Nieustający niepokój budzi też możliwość istnienia zależności między aluminium a chorobą Alzheimera i innymi dolegliwościami podeszłego wieku.
Jeżeli ludzkość nie powstrzyma zanieczyszczenia wód, to zniszczy florę i faunę Ziemi, a w konsekwencji również życie.
Formy ochrony przyrody
Ochrona przyrody ma na celu zachowanie, odnawianie oraz właściwe użytkowanie zasobów przyrody oraz jej tworów ożywionych i nieożywionych. Przyrodę należy chronić ze względów:
- estetycznych
- etycznych
- naukowych
- rekreacyjno-krajoznawczych
- gospodarczych
- historyczno-pamiatkowych.
Park narodowy
To obszar powołany celem ochrony występującej tam przyrody ożywionej (rzadziej np. cech krajobrazu, także kulturowego), na którym prawnie ograniczona jest możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, osiedlania się itd.
W ramach parku narodowego wyróżnia się zwykle 3 strefy: strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i otulinę parku narodowego.
Rezerwat przyrody
„obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.”
Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki: fauna, flora, twory przyrody nieożywionej.
Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.
Park krajobrazowy
W parku krajobrazowym można kontynuować działalność gospodarczą, z pewnymi ograniczeniami, np. nie przewiduje się wznoszenia nowych obiektów budowlanych (z wyjątkiem potrzebnych miejscowej ludności). Park taki ma służyć rekreacji krajoznawczej, to znaczy turystyce niepobytowej, wypoczynkowi, a także edukacji.
Obszar chronionego krajobrazu
Jest formą ochrony przyrody. Obszary takie zajmują rozleglejsze tereny niż parki krajobrazowe i obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska.
Obszary chronionego krajobrazu są przeznaczone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim ograniczeniom (zakaz wznoszenia obiektów szkodliwych dla środowiska i niszczenia środowiska naturalnego).
NATURA 2000
Program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu jest Dyrektywa Ptasia, Dyrektywa Siedliskowa oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy i wymienia w załącznikach Dyrektyw.
W ramach programu wyznaczone zostają tzn. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (Special Protection Areas - SPAs) oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (Special Areas of Conservation - SACs), na których obowiązują specjalne regulacje prawne.
W Polsce utworzono dotychczas 72 obszary specjalnej ochrony ptaków, a polski rząd zgłosił Komisji Europejskiej zamiar utworzenia 184 specjalnych obszarów ochrony siedlisk. Zdaniem przyrodniczych organizacji pozarządowych w Polsce powinno powstać około 140 obszarów "ptasich" i około 400 obszarów "siedliskowych".
Pomnik przyrody
Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. erratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. - źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.
W Polsce znajduje się ok. 33 tys. pomników przyrody, z czego najwięcej jest pojedynczych drzew i grup drzew.
Stanowiska dokumentacyjne
Miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych."
Użytki ekologiczne
Są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej, takie jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.
Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym.
Nie mogły one być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę ich walorów przyrodniczych.
W Polsce znajduje się 6177 użytków ekologicznych.
Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (UICNR) zaproponowała 5 kategorii zagrożeń gatunków, stosowanych obecnie na całym świecie:
E - gatunki ginące, których przetrwanie jest mało prawdopodobne w obecnych szodliwych warunkach np.: żbik, sokół wędrowny, żółw błotny, łosoś, łoboda zdobna, języczka syberyjska, kruszczyk drobnolistny;
V - gatunki zagrożone, które znajdą się kategorii E, jeżeli nadal oddziaływać będą na nie czynniki negatywne, np.: suseł perełkowy, rybołów, jelonek rogacz; kokorycz drobna, traganek zwisłokwiatowy, wilczomlecz pstry:
R - gatunki rzadkie, których populacje w skali światowej są niewielkie, np. wilk, puchacz, głowacica, modliszka zwyczajna, zarzyczka górska, ostrożeń siedmiogrodzki, saussurea wielkogłowa,
O - gatunki wydobyte z niebezpieczeństwa dzięki zabiegom ochronnym np.: żubr, bóbr eurepejski, kormoran czarny,
I - gatunki nieokreślone, o których wiadomo, że są zagrożone lub rzadkie, ale aktualny stan rozpoznanie nie pozwala na określenie ich statusu, np.: morświn, foka szara, rybitwa czubata, jaszczurka zielona, głodek mroźny, wielichna szlachetna, ostrołódka Hallera.
Pozarządowe organizacje ochrony przyrody w Polsce
"Towarzystwo na rzecz Ziemi” z siedzibą w Oświęcimiu
Zadania i cele:
- Zachowanie, ochrona i odtwarzanie środowiska naturalnego.
- Podejmowanie działań na rzecz rozwoju demokracji lokalnej, pobudzania aktywności społecznej i dalszego upodmiotowienia społeczeństwa.
- Umacnianie pokoju, przeciwdziałanie powstawaniu konfliktów i antagonizmów.
- Pobudzanie świadomości ekologicznej społeczeństwa.
- Działanie na rzecz zmniejszania ilości wytwarzanych zanieczyszczeń i odpadów oraz proekologicznego ich zagospodarowania.
- Promocja czystej produkcji i opakowań wielorazowego użytku.
- Udział w postępowaniach administracyjnych dotyczących spraw związanych z ingerencją w środowisko naturalne.
- Występowanie do właściwych władz lokalnych, wojewódzkich i krajowych (zgodnie z ich kompetencjami) oraz sądów z wnioskami o zastosowanie środków zmierzających do usunięcia zaistniałego zagrożenia środowiska na określonym terenie, do przywrócenia stanu poprzedniego lub do naprawy zaistniałych w związku z tym szkód.
- Składanie organom administracji wniosków i zastrzeżeń do projektów lokalizacyjnych, decyzji inwestycyjnych o znaczącym wpływie na środowisko oraz do przygotowania przedsięwzięć z punktu widzenia ich zgodności z interesami ochrony przyrody i zdrowia ludności.
- Prowadzenie działalności wydawniczej.
- Pomoc ubogim i potrzebującym.
Zachodniopomorskie towarzystwo ornitologiczne
Zadania i cele: Głównym celem Stowarzyszenia jest doprowadzenie do objęcia ochroną na Pomorzu Zachodnim, maksymalnie dużej liczby terenów cennych przyrodniczo.
- Sponsorowany przez Program PHARE-Dialog Społeczny projekt "Ostoje ptaków wodnych i błotnych nad Zalewem Szczecińskim",
- tworzenie bazy danych o cennych dla ptaków obszarach na Pomorzu Zachodnim,
- wnioskowanie o tworzenie stref ochronnych wokół gniazd ptaków drapieżnych,
- uczestnictwo w ustalaniu przepisów prawnych dotyczących ochrony ptaków drapieżnych,
- europejskie liczenie dzikich gęsi
- tworzenie kartoteki ptaków Pomorza Zachodniego i przygotowywanie monografii faunistycznej regionu.
Mazowiecki regionalny ośrodek edukacji ekologicznej
Zadania i cele:
- prowadzenie Ośrodka Edukacji Ekologicznej w formie organizowania i finansowania szeroko rozumianej działalności wpływającej na rozwijanie świadomości ekologicznej społeczeństwa.
- inspirowanie i tworzenie form kulturowych sprzyjających całościowemu oglądowi świata i człowieka.
- poszukiwanie i propagowanie nieagresywnych wobec otoczenia sposobów życia, działania i wytwarzania.
- prowadzenie badań i wdrażanie metod promujących ekologiczne rolnictwo, budownictwo i planowanie przestrzenne.
- szkolenie i wspieranie merytoryczne oraz materialne środowisk zajmujących się działalnością ekologiczną.
- prowadzenie edukacji i profilaktyki w zakresie szeroko rozumianego zdrowia.
- organizowanie niezależnych placówek badających stan środowiska naturalnego
4) Dolnośląska Fundacja ekorozwoju
Zadania i cele: Pierwotna nazwa Fundacji (Fundacja Oławy i Nysy Kłodzkiej) mówiła o początkowych priorytetach: kompleksowej ochronie wód i restytucji dolin rzecznych. Od początku jednak zdawaliśmy sobie sprawę, że stan rzek jest rezultatem popełnianych niegdyś błędów i symbolem kondycji naszej cywilizacji. Dlatego naszą misją stał się zrównoważony rozwój.
5) Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska
Zadania i cele: Zgodnie ze statutem działalność Fundacja ma na celu:
- materialne wspieranie działań i inicjatyw społecznych w dziedzinie ochrony środowiska,
- rozwijanie edukacji ekologicznej i propagowanie idei proekologicznych,
- organizowanie i rozwój przepływu między Polską a innymi krajami myśli naukowo-technicznej i innych wartości związanych z ochroną środowiska,
- promowanie i wdrażanie nowych rozwiązań w dziedzinie ochrony środowiska,
- organizację działań gospodarczych oraz świadczenie usług (technicznych, projektowych, pomiarowo-analitycznych) mających na celu ochronę środowiska.
6) Liga Ochrony Przyrody
Zadania i cele:
- Prowadzenie działalności edukacyjnej w celu kształtowania stosunku społeczeństwa do przyrody
- Popularyzowanie wiedzy o przyrodzie i ochronie przyrody
- Zachęcanie do podejmowania i wykonywania społecznie prac na rzecz środowiska przyrodniczego oraz organizowania takich prac
- Inicjowanie oraz inspirowanie działań na rzecz środowiska przyrodniczego
- Czuwanie nad przestrzeganiem prawa ochrony przyrody oraz interweniowanie w przypadkach jego naruszenia.
Najczęstsze źródła dochodów organizacji:
- darowizny, spadki i zapisy
- dotacje otrzymywane ze źródeł krajowych i zagranicznych
- dochody z działalności gospodarczej
- dochody z seminariów, wykładów, warsztatów, kursów i innych imprez publicznych.
Tak więc, jak widać, jeśli wszyscy nie będziemy choć w minimalnym stopniu dbali o otaczającą nas przyrodę, doprowadzimy ludzkość oraz wszystko, co istnieje wokół do samozagłady. Ochrona przyrody jest niezwykle ważna w tych czasach, gdyż z roku na rok wzrasta poziom zanieczyszczeń, maleje zaś liczba gatunków zwierząt oraz roślin żyjących na Ziemi. Dlatego więc, ludzie nie powinni być obojętni na krzywdę, którą sami wyrządzają faunie oraz florze Ziemi i większą uwagę powinni zwracać na to, jakie, używanie nawet najprostszych przedmiotów codziennego użytku, może przynieść skutki dla natury i dla nas samych.
