Barok -ściąga

barok.Epoka baroku trwała w Polsce od schyłku XVI wieku do lat 40 wieku osiemnastego. Nazwa pochodzi z języka włoskiego (barocco=dziwny). Tak nazywano jedyną w swoim rodzaju perłę, łowioną u brzegów Portugalii - niezwykle cenną, bo rzadką, lecz o dziwnym kształcie, oryginalną, inną. Taki okazał się wiek XVII w literaturze i sztuce.Ksenofobia - fobiczny lęk, niechęć, strach, wrogość w stosunku do obcych lub innych. Ksenofobia może być przyczyną agresji np. przeciwko innowiercom, homoseksualistom, obcokrajowcom i wszystkiemu, co z nimi związane.Anarchia -jest to forma struktury społeczno-politycznej, w której nie ma żadnej ukonstytuowanej władzy. Jednocześnie każdy członek społeczeństwa opartego o anarchię żyje tak, by nie naruszać praw innych ludzi.HIPERBOLA- wyżej, przewyższenie, przesada; ukazanie jakiegoś zjawiska lub przedmiotu z zamierzoną przesadą, wyolbrzymiając jego wygląd lub cechy.
MAKARONIZMY-obcojęzyczne wtręty językowe, słowa, zwroty, całe zdania, zwłaszcza łacińskie, wplatane w tok mowy lub pisma. MARINIZM-kierunek i zarazem styl poezji barokowej, polegający na skłonności ku formalnej wirtuozerii, grze słowami; Najwybitniejszy polski marinista to Jan Andrzej Morsztyn i jego dzieła: "Do trupa", "Cuda miłości". ZESTAWIENIE ANTYTETYCZNE-zestawienie dwóch znaczeniowo przeciwstawnych słów, fraz lub zdań. Jedno przeczy drugiemu KONCEPT-od łac. Konceptus-ujęcie, pojęcie. Wyszukany, oryginalny, zaskakujący pomysł, na którym jest oparty utwór poetycki, tak pod względem budowy, jak i treści. PARADOKS- -niespodziewany, dziwny, nieprawdopodobny. Błyskotliwe, efektowne twierdzenie albo rozumowanie, zaskakujące swoją treścią, zawierające myśl sprzeczną z powszechnie żywionymi przekonaniami, lecz owa sprzeczność okazuje się pozorną-i z pozoru niedorzeczne twierdzenie przynosi nieoczekiwaną prawdę. Megalomania narodowa - twierdzenie o wyższości, niezwykłości danego narodu, a przez to jego szczególnej misji dziejowej i posłannictwa wobec innych narodów. TRADYCJONALIZM -ideologia i postawa społeczna bazująca na przeświadczeniu o prymacie przeszłości wobec teraźniejszości; zwł. w XVIII-XIX w. była często zarodkiem konserwatyzmu politycznego, społ., gosp. i osobistego. Konceptyzm - główny kierunek w poezji baroku, cechujący się nieustannym zadziwianiem czytelnika. Wyszukany, oryginalny pomysł, na którym oparty jest utwór poetycki, tak pod względem budowy jak i treści. Pospolite ruszenie –państwa polega na powoływaniu pod broń całej jego ludności lub tylko pewnej jej części uprawnionej i zobowiązanej do tego rodzaju służby. liberum veto zasada ustrojowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dająca prawo każdemu z posłów na Sejm do zerwania obrad i unieważnienia podjętych uchwał. Dewocja, pobożność, jest to pokorne uczucie duszy skłaniające człowieka do chętnego wypełniania we wszystkim woli Bożej czyli ochotnego służenia Mu. SARMATYZM-ideologia szlachty polskiej, oparta na przekonaniu, iż pochodzi ona od starożytnego, koczowniczego plemienia Sarmatów. Wyższość narodu szlacheckiego nad innymi stanami i jego złota wolność.
Kultura sarmacka ulegała orientalizacjiw stroju i obyczajach: kontusze, żupany, karabele, wschodnie kobierce, czapraki i buńczuki, pasy lite i jedwabne, złote guzy i janczarskie kapele. Puenta - zaskakujące sformułowanie podkreślające sens wypowiedzi lub utworu literackiego umieszczone na końcu. Puenta jako zabieg formalny jest wykorzystywana w takich gatunkach literackich jak epigramat, humoreska czy nowela. Była jednym z ważniejszych narzędzi stylistycznych w konceptystycznych utworach tworzonych w barokowych nurtach gongoryzmu czy marinizmu. „krotkosc zywota”- ukazane jest przemijanie, ucieczka czasu. Poeta obrazuje krótkość naszego życia poprzez odcinek bytu między umarłymi, a nowonarodzonymi.. Życie ludzkie jest tak krótkie i znikome. Porównuje je do zjawisk nietrwałych . Gradacja - figura retoryczna, w sztuce oratorskiej jak również w literaturze polegająca na stopniowaniu semantycznym polegającym na uszeregowaniu składników wypowiedzi lub powiązanych ze sobą słów w porządku nasilania się lub osłabnięcia wskazywanej przez nie cechy znaczeniowej. Anafora- To w literaturze powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi. Kontrast – uwydatniona różnica, przeciwieństwo lub przeciwstawienie elementów obrazu bądź rzeźby. Kontrast służy do podkreślenia i zaakcentowania wybranych elementów dzieła. Może też służyć do podkreślenia nastroju pracy, na przykład przydawać niepokoju i niepewności. Diafora, figura retoryczna polegająca na powtarzaniu tego samego wyrazu w celu wzmocnienia wrażenia lub osiągnięcia efektu brzmieniowego. Inwersja - inwersja to struktura składniowa polegająca na przestawieniu naturalnego szyku wyrazów w zdaniu lub członów składniowych. Polega ona również na takim ukształtowaniu fabuły, że zostaje naruszona chronologia wydarzeń; podane jest najpierw wydarzenie późniejsze, mieszają się wydarzenia z różnych okresów życia postaci. Epifora to w literaturze powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi. Paralelizm składniowy– w językoznawstwie termin ten określa stosowanie ciągów zdań o takiej samej lub podobnej budowie. Jest to równoległe występowanie podobnych zdań lub poszczególnych słów w obrębie fragmentu tekstu. Oksymoron - figura retoryczna. Tworzy się go poprzez zestawienie wyrazów o przeciwstawnych, kłócących ze sobą znaczeniach. Najczęściej składa się z rzeczownika i określającego go przymiotnika (np."gorący lód", "żywy trup"), albo z czasownika i określającego go przysłówka (np."śpieszyć się powoli"). Oksymoron jest odmianą paradoksu o znaczeniu metaforycznym. Oksymorony pojawiały się często w literaturze baroku Pytanie retoryczne - pytanie zadane nie w celu uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat, podkreślenia wagi problemu, lub po prostu w celu podkreślenia ważkości całej wypowiedzi czy problemu; ewentualnie pytanie, na które jest oczywista odpowiedź. Przerzutnia Przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu (lub strofy) w celu zaakcentowania wypowiedzi bądź zwiększenia dynamiki. Sonet, to kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, która złożona jest z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach,rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach .Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat. Pamiętnikarstwo to typ domorosłej literatury, bardzo popularny w siedemnastowiecznej Polsce. Pamiętniki J.Ch.Paska są tego najlepszym dowodem, a i najwybitniejszym zabytkiem tego rodzaju piśmiennictwa. Nie tylko Pasek pisał pamiętniki - stały się one "modą" baroku, szlachta prowadziła księgi domostw, notowano wydarzenia zarówno prowincjonalne jak i istotne dla całego kraju. Komizm – kategoria estetyczna, określająca właściwości zjawisk zdolnych wywołać śmiech oraz okoliczności, w jakich dochodzi do powstania tej reakcji. Komedia - jeden z podstawowych, obok tragedii, gatunków dramatycznych, przedstawiający bohaterów i zdarzenia w sposób wesoły, często satyryczny. Odznacza się m. in. nieskomplikowaną akcją z pomyślnym zakończeniem, nasyconą komizmem sytuacyjnym, charakterologicznym i językowym. Komedia rozwijała się już w starożytnej Grecji i Rzymie. Także gatunek filmowy. Mit sarmacki: pojawił się w połowie lat 60-tych XVIII wieku .Twórcy oświecenia nadali mu zabarwienie pejoratywne i określali nim polską kulturę szlachecką ukształtowaną w końcu XVI i na początki XVII wieku, a sarmatami nazywali przedstawicieli tej kultury.to zmasowany atak na sarmatyzm. W czasie trwania Sejmu Wielkiego pisarze obozu reform łagodzą atak na sarmatyzm i odwołując się do tradycji narodowej formułują ideał sarmaty oświeconego - podkomorzy w "Powrocie posła" ZBYTKI POLSKIE" (W.Potocki)-wytykają szlachcie rozrzutność, życie ponad stan, lubowanie się w luksusach, podczas gdy wrogowie nastają na całość ojczyzny, a nieopłaceni żołnierze przymierają głodem. Musi się to skończyć upadkiem kraju. "POSPOLITE RUSZENIE" (W.Potocki)-ma postać obrazka z życia obozu wojskowego, bez ogródek pokazującego, jak daleko szlachta odeszła od ideałów rycerskich. Nieprzyjaciel atakuje nocą obóz, rotmistrz wzywa na wały, ale szlachta woli spać-jeden z wojaków tłumaczy heroldowi, że nie są chłopami, aby im rozkazywać. "NIERZąDEM POLSKA STOI" -piętnowanie bałaganu, panującego w Rzeczypospolitej, a przede wszystkim braku poszanowania dla prawa-nikt się nim nie przejmuje, ustawy są traktowane jak kalendarze, po roku wyrzucane na śmietnik. Na dodatek prawo to jest niesprawiedliwe: surowe dla ludzi ubogich lub niskiego stanu, a pobłażliwe dla możnych.DO TRUPA" -podmiot liryczny, człowiek żywy i w dodatku zakochany, zestawia się z tytułowym nieboszczykiem, co wydawałoby się na zdrowy rozum niemożliwe. Na pozór tylko, ponieważ sonet wylicza między innymi szereg podobieństw ,także różnic (trup milczy, a zakochany kwili). Cała ta wyliczanka prowadzi do paradoksalnego wniosku, że trupowi wiedzie się lepiej od zakochanego, bowiem rozsypie się w popiół, kochanek zaś skazany jest na wieczny ogień nieodwzajemnionej miłości."TRANSAKCJA WOJNY CHOCIMSKIEJ"-epopeja opowiadająca o przygotowaniach, i przebiegu bitwy pod Chocimiem.Utwór został oparty na pamiętnikach Jakuba Sobieskiego (ojca króla Jana) i ma postać wierszowanej kroniki. Bohaterami są autentyczne postacie-hetman Jan Karol Chodkiewicz, przedstawiony jako wzór starodawnej polskiej dzielności i patriotyzmu. Utwór zawiera szereg dygresji (wtrąceń), wytykających szlachcie zaniedbanie obyczajów rycerskich, prywatę, przywiązanie do przywilejów i nadmierny ucisk chłopów."MARNOśĆ" Trzeba korzystać z uroków świata, miłować bawić się, acz pobożnie, uczciwie, z bojaźnią Bożą-taki sposób życia czyni fraszką śmierć i trwogę."ŚWIĘTOSZEK" bohaterem jest obłudnik, Tartuffe, jegomość udający człowieka bardzo pobożnego. Wkrada się w łaski poczciwego Orgona,-dla którego jest wzorem moralnym i religijnym-i wykorzystując graniczącą z głupotą naiwność swego dobroczyńcy o mało ni pozbawia go majątku i honoru. Dla Tartuffa ostentacyjna pobożność to rodzaj psychicznego terroru, przy pomocy którego usiłuje (z dużym powodzeniem) podporządkować sobie otoczenie; religia jest dla niego narzędziem władzy."PAMIĘTNIKI" łączą elementy wspomnień i autobiografii; Autor snuje o swym życiu swobodną, gawędziarską opowieść, niewyszukanym, potocznym językiem, przeplatanym gęsto łaciną (makaronizmy). Opowieść nasycona jest anegdotami i przysłowiami, często humorystycznymi. Wyłania się z tego obrazu mentalność autora: szlachcica przywiązanego do swobód i przywilejów, dbałego o grosz materialisty (żon szuka głównie dla posagu), dzielnego, czasem okrutnego żołnierza �jest typowym sarmackim patriotą, na cudzoziemców patrzy z góry, przedkładając obyczaj polski.CECHY STYLU BAROKOWEGO: Świątynie barokowe: występowała szeroka i niezbyt długa nawa główna jako miejsce zgromadzenia wiernych, z doskonale usytuowanym i widocznym ołtarzem. Nawy boczne przybierały często kształt małych połączonych ze sobą kaplic, służących za miejsce religijnych rozmyślań. W bryle wybijała się olbrzymia kopuła oraz ozdobna fasada. Pałace: budowle połoczone ściśle z parkiem, z wieżami jedynie dekoracyjnymi, balustradowymi attykami, wielkimi oknami-drzwiami, z plafonami, tj. z sufitami ozdobionymi malowidłami i salami urządzonymi często egzotycznie: na modłę japońską lub chiską. Charakterystyczną cechą baroku była kwiecistoś - przepych, bogactwo ozdób i złoceń."Niestatek". Koncept tego wiersza polega na tym, że autor posługuje się wyliczeniami. Wymienia rzeczy niemożliwe do spełnienia, a na końcu stwierdza, iż spełnienie ich jest bardziej realne niż ustatkowanie się kobiety. Cały wiersz jest jednym zdaniem. Autor używa porównań i hiperboli, które uwypuklają niemożność spełnienia tez zawartych w utworze.
Oswiecenie:"Do króla". Utwór jest zbudowany w wypowiedzi skierowanej do króla Stanisława Augusta. W tej wypowiedzi zostały obalone wszelkie zarzuty pod adresem króla. W rzeczywistości są godnymi głośnej pochwały zaletami monarchy: miłość, polskie pochodzenie, mądrość, troska o poddanych. Takie stawianie sprawy demaskuje głupotę i wstecznictwo myślenia konserwatystów szlacheckich, o czym mówi autor z ironią często bolesną i zaprawioną grozą. Krasicki w sposób mistrzowski obalił zarzuty skierowane pod adresem Stanisława Augusta. "Pijaństwo" Krasicki wyśmiewa największą wadę narodową - tytułowe pijań-stwo. Polacy piją na każdą okazję i każdy powód jest dobry aby sobie popić. Pisze ,że człowiek pijący staje się podobny do zwierzęcia, ma kłopoty rodzinne i zdrowotne, a także finansowe. Z trzeźwości wypływa zdrowie ,wesołość ,dostatek i radość z życia. Podaje wady pijaństwa w formie żartobliwej, powody picia są błahe, a skutki fatalne.. Zaczęto wyśmiewać staropolskie zwyczaje, doszło do snobizmu."Świat zepsuty" jest chyba satyrą obejmującą najwięcej zagadnień, bowiem autor przedstawia w niej całe zło tego świata i w pewnym sensie ukazuje jego powolne staczanie się na coraz niższy poziom moralności. Podobne zjawisko możemy zauważyć również we współczesnych czasach. Niejednokrotnie media donoszą o kolejnych straszliwych zbrodniach popełnionych wielokrotnie na bezbronnych istotach, które również nader często uchodzą sprawcą "na sucho". Kolejne protesty, akcje i zwyczajne ludzkie gadanie - "co się na tym świecie dzieje!!!", nie przynoszą większych rezultatów. Bajki-„Malarze” -. Pokrótce są tu przedstawione sylwetki dwóch sławnych malarzy portrecistów. Pierwszy z nich, Piotr, obdarzony jest talentem, jednakże zmuszony jest do życia w ubóstwie, gdyż malowane przez niego obrazy nie spełniają oczekiwań osób portretowanych. Jest również i drugi malarz. Z kolei zaś portrety wychodzące spod jego pędzla cieszą się niezwykłą popularnością i choć on sam malarzem jest dosyć kiepskim, to jednak jest w stanie utrzymać się z portretowania innych i żyć w luksusie. „Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze”, który stanowi również morał tej bajki. Morał ten wyraża ogólną prawdę, iż ludzie tak bardzo potrzebują wszelakich pochlebstw i pochwał, że wręcz nie mogą obejść się bez fałszywych komplemenciarzy. Z kolei ludziom prawdomównym i uczciwym o wiele trudniej żyje się w świecie pełnym zakłamania i obłudy, podczas gdy lizusi żyją w bogactwie, gdyż ludzie wolą słuchać miłych i pochlebiających im kłamstw, bo prawda o sobie jest dla nich nieprzyjemna i nie do przyjęcia.„Jagnię i wilcy”-Jest to przykład bajki alegorycznej, epigramatycznej, o dość dramatycznej fabule. Dwa wilki zauważają w lesie jagnię, które oddaliło się od stada i upatrują w nim swą zdobycz. Jagnię przed śmiercią wypowiada jedno krótkie zdanie („Jakim prawem?”), które stanowi pewnego rodzaju słaby protest. Wilki nie starają się nawet znaleźć choćby jednego przekonującego argumentu. Ich odpowiedź („Smacznyś, słaby i w lesie!”) daje jasno do zrozumienia, że świat rządzi się prawem silniejszego. Po tej króciutkiej rozmowie jagnię zostaje pożarte przez wilki.. Świat kieruje się prawem silniejszego: nie jest ważne, po której ze stron leży racja wygrywa sila.Bajkę tę interpretować można w dwojaki sposób. Pierwsza z interpretacji ma charakter uniwersalny: zwierzęta są obrazem różnych typów ludzi – jagnię to człowiek słaby, samotny i naiwny, który w swym życiu napotyka wilki, będące uosobieniem siły, zła i okrucieństwa. Druga interpretacja w sposób nierozerwalny wiąże się z czasami, w których żył Krasicki i nawiązuje do drugiego rozbioru Polski: jagnię symbolizuje Rzeczpospolitą, która została „zjedzona” przez wilki – dwa mocarstwa: Rosję i Prusy.„Przyjaciele”.Opisana jest w niej rozmowa dwóch przyjaciół: Damona i Arysta. Pierwszy z nich prosi drugiego o pomoc. Otóż jest zakochany w Irenie, jednakże ani jej rodzice, ani ona sama nie są mu przychylni. Zwraca się zatem z prośbą do Arysta o wstawienie się za nim u wybranki jego serca. Ten oczywiście ofiaruje Damonowi swą pomoc, poznaje Irenę i jej rodziców, a następnie sam zostaje jej mężem. Morał nie jest przedstawiony wprost, jednakże czytelnik może go wywnioskować z ostatniego wersu („poszedł, poznał Irenę i sam się ożenił”). Autor przestrzega w nim przed fałszywymi przyjaciółmi, którzy – wykorzystując czyjś niefart, nieśmiałość, czy nawet nieporadność – myślą jedynie o sobie i o swoich korzyściach (do zrealizowania których uparcie dążą nie zważając na fakt, że mogą zranić osoby, które uważają ich za swoich przyjaciół – czyli za kogoś, komu mogą zaufać, poprosić o radę, czy pomoc) i nie liczą się z drugą osobą.Laura i Filon" Utwór, którego akcja rozgrywa się na tle wsi i przyrody, ukazuje parę zakochanych młodych ludzi. Opowiada on o cierpieniach, rozterkach i radościach, jakie niesie z sobą miłość. Gdy Laura przybywa na umówione spotkanie pod jaworem, spostrzega, że ukochany na nią nie czeka. Powoduje to podejrzenie o niewierność i zdradę oraz wyzwala atak złości i rozpaczy. Wtedy zza pobliskich zarośli wybiega Filon i tłumaczy, iż chciał jedynie przekonać się o miłości swej ukochanej. Utwór kończy się pogodzeniem się kochanków i wyznaniem wzajemnej miłości i przysięgą wieczystej wierności. Najważniejsze w tej sielance wydaje się być zwrócenie uwagi na świat przeżyć wewnętrznych, próba analizy psychiki zakochanych oraz wpływu miłości na zachowanie się człowieka. "Do Justyny. Tęskność na wiosnę" wiersz jest porównaniem budzącego się na wiosnę świata ze stanem ducha wewnętrznego poety. Jednak jest to próba autoanalizy. Samotny podmiot liryczny opisuje swe cierpienia wywołane zawodem miłosnym lub tęsknotą za ukochaną. Chociaż dookoła wszystko rozkwita w jego sercu gości jedynie ból, żal,tęsknota i smutek. Utwór zdominowany jest przez uczucia takie jak miłość, smutek czy żal. Uczucia wiodą prymat nad rozumem. To wszystko spełnia założenia postawione przed sentymentalizmem, a jednocześnie zapowiada nadejście nowej epoki - romantyzmu. Język w tym utworze jest łatwy w odbiorze, prosty i potoczny. Wiersz jest regularny i rytmiczny. Rymy są bardzo dokładne.Jest to też sielanka sentymentalna /sentymentalizm - prąd umysłowy i literacki konkurencyjny wobec oświeceniowego klasycyzmu, który został stworzony przez filozofa francuskiego J. J. Rousseau. rokoko - styl ten miał najmniejszy udział w tworzeniu dorobku piśmienniczego epoki oświecenia. Charakterystyczne dla wytwornej i subtelnej, niejako rozrywkowej twórczości. klasycyzm - kierunek artystyczno-literacki, mający swoje źródła w kulturze antycznej.Sztuka epok późniejszych nawiązywała do tradycji antyku, wykorzystując jego wzorce. Wyróżniamy klasycyzm renesansowy, oświeceniowy oraz neoklasycyzm . Sensualizm-Źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe, są odbiciem rzeczywistości. Dzięki nim człowiek może dociec sensu istnienia. Wszystko daje się nazwać, określić słowami.Hymn do miłości ojczyzny”-I.Krasicki:poetycki debiut poety.Opisuje,chwali miłośc do ojczyzny-patriotyzm(trudna heroiczna postawa).Krytyka nadużywania wielkich słów niemożliwych do wprowadzenia:„Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny,…”.1 z najpopularniejszych wierszy patriotycznych Empiryzm-Twórca - Franciszek Bacon. Twierdził, ze prawdziwe jest to co można sprawdzić za pomocą doświadczenia. Racjonalizm-Twórcą był Kartezjusz. “Cogito ergo sum” - “myślę więc jestem”. Uważał, ze celem poznania jest myślenie. Człowiek poznaje prawdę o świecie za pomocą myślenia. Prawdziwe jest tylko to, co da się rozumowo wytłumaczyć. Odrzucenie przesądów. obiady czwartkowe, zebrania lit.-nauk. organizowane przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 1771–83, na Zamku Król. lub w Łazienkach; skupiały pisarzy i polityków bliskich królowi i jego programowi reform polit.-kulturalnych/ Rozmowy toczyły się na różne tematy międzyinymi o : komisji edukacyjnej , potrzebie reform , literaturze , sztuce i malarstwie , a również o historycznych wydarzeniach w Polsce bajka- utwór wierszowany lub epicki o charakterze moralizatorskim satyra- utwór ośmieszający osoby lub zjawiska sielanka - gatunek poetycki, wywodzący się z antycznej Grecji obejmujący utwory utrzymane w pogodnym tonie, opowiadające o życiu pasterzy lub wieśniaków. W starożytnym Rzymie rozwinął ten gatunek Wergiliusz; Publicystyka to inaczej czasopiśmiennictwo zajmujące się sprawami bieżącymi, społecznymi, politycznymi, gospodarczymi i też kulturalnymi; jest to publikowanie w gazetach ważnych społecznie sądów i opinii, które spełniają rolę informacyjną i pouczającą. Najbardziej znanymi czasopismami doby oświecenia były "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" i "Monitor S. Staszic "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego", "Wolne obieranie królów"./H. Kołłątaj "Do Stanisława Małachowskiego", "Oddajmy chłopu wolność"Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk, 1800-1832.Reprezentowało naukę całego kraju, skupiało uczonych, literatów, osobistości oficjalne oraz tzw. przyjaciół nauk. Powstanie i działalność Towarzystwa stanowiły przełom w rozwoju nauki i sposobach uprawiania jej w Polsce.Program jego działalności miał charakter utylitarny, a głównym ideologiem był Stanisław Staszic.Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych (1775-1792) to instytucja utworzona przez Komisję Edukacji Narodowej w roku 1775 w Warszawie. Głównym zadaniem Towarzystwa było opracowywanie programów i podręczników szkolnych zgodnych z nowym programem edukacyjnym. W sumie przygotowano 27 pozycji, w tym 5 opracowanych przez zagranicznych uczonych. Teatru Narodowego - odgórną decyzją króla. Zaczęła w Polsce działać pierwsza zawodowa scena, teatr publiczny - na wzór ośrodków zagranicznych. Otwarcie nastąpiło dokładnie 19 XI 1765 roku, a zagrano komedię J. Bielawskiego pt. Natręci. Do tej pory, owszem działały w Polsce teatry, ale nie publicznie. Była to scena królewska Władysława IV, teatry szkolne jezuitów i pijarów, teatry w rezydencjach magnackich. Bibliteka zauskich- Instytucją o najwiekszym znaczeniu, która wywarła przemożny wpływ na dzieje i charakter bibliotek w Polsce, była biblioteka Rzeczypospolitej, Wyrosła ona z tradycji i zasobów kolekcjonarstwa magnackiego doby saskiej, wzbogaconą patriotyczną ideą publicznego udostępniania