Wybrane modele ustrojowe współczesnych państw demokratycznych.

Opr. Tomasz Gdaniec i Agnieszka Kerlin

Temat: 7. Wybrane modele ustrojowe współczesnych państw demokratycznych (s.194-203)

1. System prezydencki
Zakłada on rozdzielność i względną równość kompetencji władzy ustawodawczej [legislatywa] i wykonawczej [egzekutywa]. Funkcja ustawodawcza jest w gestii parlamentu, a egzekutywa nie ma formalnie inicjatywy ustawodawczej. Obydwie władze pochodzą z odrębnych wyborów. Parlament nie może obalić władzy wykonawczej, a egzekutywa paramentu [z przyczyn politycznych]
A. Stany Zjednoczone
Klasycznym przykładem sys. prezydenckiego są USA. Prezydent jest na równi z Kongresem reprezentantem narodu. Prezydent skupia funkcje, które w sys. parlamentarnym zostały podzielone pomiędzy rozliczne urzedy. Kongres, Prezydent i Sąd Najwyższy reprezzentując różne rodzaje władzy, spełniają swoje funkcje niezależnie. Ich działanie oparte jest na mechaniźmie wzajemnego powściągania się. Opiera się to na 3 podstawowych zasadach:
- braku odpowiedzialności politycznej prezydenta przed Kongresem.
- zakazu kumulacji stanowisk w Kongresie i administracji federalnej.
- nie możności rozwiązania Kongresu przez prezydenta.
A.1. Prezydent
Wybierany jest na czteroletnią kadencje w wyborach powszechnych, ale pośrednich. Oznacza to że wyborcy wybierają kolegium elektorskie, a ono wybiera prezydenta. Każdy stan posiada tyle głosów ile ma miejsc w Senacie i Izbie Reprezentantów. Elektorzy głosują w myśl zasady "zwycięsca bierze wszystko". Prezydentem może zostać obywatel USA w wieku 35 lat, nie naturalizowany, mieszkający w Ameryce od conajmniej 14 lat, który nie popełnił przestępstwa uniemożliwiającego pełnienie funkcji. Prezysentem można być max dwie kadencje. Jest on szefem rządu i głową państwa. Do jego zadań nalerzy:
- powoływanie wysokich funkcjonariuszy administracji [dyrektorzy CIA, FBI]
- kieruje polityką zagraniczną
- jest naczelnym wodzem sił zbrojnych
- ma prawo weta [może ono być ono obalone 2/3 głosów obu izb]
- ponosi odpowiedzialność konstytucyjną
A.2. Kongres
Składa się z dwóch izb: Reprezentantów i Senatu. Do IR może być wybrany obywatel, który ukończył 25 lat, a do Senatu 30 lat. IR składa się z 435 członków,a senat 100. Liczba mandatów w IR jest uzależniona od liczby mieszkańców danego stanu. Kadencja IR trwa dwa lata. Kadencja senatora trwa 6 lat, co dwa lata odnawiana jest 1/3 senatu. Przewodniczącym IR jest speaker, a Senatu wiceprezydent USA. Kongres pełni dwie funkcje:
- legislacyjną; tworzy prawo[m.in. ustawę budżetową]
- kontrolną; zatwierdza nominacje przeydenckie i traktaty

2. System parlamentarno-gabinetowy
Ten model ustrojowy wywodzi się z Wlk. Brytanni i opiera się na trzech podstawowych załorzeniach: równouprawnienia legislatywy i egzekutywy, współpracy między nimi, wzajemnego oddziaływania [odpowiedzialność rządu przed parlamentem i możliwość rozwiązania egzekutywy].
B. Wielka Brytania
Brytyjczycy nie posiadają konstytucji jako jednolitego dokumentu. Podstwą prawną są prawa stanowione [Magna Charta, ustawy sukcesyjne]. Monarcha jest ograniczony poprzez następujące zasady [które wykształcały się bardzo długo]:
- skład gabinetu ogłasza premier
- premier zasiada w Izbie Gmin
- głowa państwa nie odpowiada politycznie
- odpowiedzialność przed parlamentewm ponosi cały rząd
- urząd premiera otrzymuje lider partii, która wygrała wybory w Izbie Gmin
- rząd, który stracił zaufanie w Izbie Gmin podaje się do dymisji, lub wnosi o rozwiązanie tejże izby
B.1. Parlament
Brytyjski Parlament składa się z trzech części: Izby Gmin, Izby Lordów oraz Monarchy. W izbie Lordów zasiadają dożywotnio Lordowie świeccy i duchowni (26 anglikańskich biskupów ). Lordowie świeccy pochodzą z dożywotniego mianowania monarchy na wniosek premiera. Izba Lordów pełni funkcje ustawodawcze [weto zawieszające wobec ustaw Izby Gmin] i sądowniczą w sprawach cywilnych i karnych. Izba Gmin liczy 659 członków, jej kadencja trwa 5 lat. Otwarcia obrad dokonuje, monarcha wygłaszając mowę tronową [zazwyczaj napisaną przez premiera]. W parlamencie mamy trzy frakcje: liberalna, konserwatywna i laburzystowska. Z pośród członków parti, która wygrała wybory wyłaniany jest rząd jej królewskiej mości. Izba Gmin pełni dwie podstawowe funkcje: ustawodawczą oraz kontrolną wobec rządu. Jest to dość ograniczone w wypadku jeśli rząd ma w Izbie Gmin większość.
B.2. Monarcha
Na czele państwa stoi dziedziczny monarcha, jest on równierz głową
Kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego w Szkocji, atakże symbolem więzi wspólnoty narodów. Jest on jednym z trzech legislatywy. Do uprawnień monarchy należą:
- dowództwo nad siłami zbrojnymi
- zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu
- prawo weta ostatecznego [niestosowane od trzech wieków]
- prawo łaski
- nominacje sędziów, lordów, ministrów
- kierowanie polityką zagraniczną
W praktyce wszystkie woli panującego są wykonywane przez ministrów i wymagają kontrasygnaty. Jest to konsekwencja "król nie może działać sam". Politycznie monarchia jest dzisaj instytucją jednoczącą i centralizującą. Obecnie jego władza ogranicza się do: prawa do udzielania rad, prawa do ostrzegania oraz prawa do zachęcania
B.3 Rząd i Gabinet
W Anglii terminem rząd określa się cały aparat administracji państwowej opłacanej przez skarb państwa natomiast węższym organem [kolegialnym] jest gabinet. Premier jest szefem rządu, formalnym liderem Izby Gmin. Ma prawo mianować na najwyższe stanowiska państwowe, kościelne i gospodarcze. Może sfobodnie dokonywać zmian w składzie rządu i gabinetu. Jak widać pozycja premiera jest niezwykle silna. Premier ponosi odpowiedzialność konstytucyjną i polityczną przed parlamentem, na skutecznośc tej kontroli ma wpływ system większości parlamentarnej gabinetu. Rząd skupia w swoich rękach ustawodastwo, co pozwala i może oczekiwać takich decyzji jakie są mu potrzebne