Wpływ zanieczyszczenia środowiska na organizmy

Środowisko naturalne i środowisko stworzone przez człowieka ma bardzo duży wpływ na wszystkie organizmy żywe, poczynając od osobnika a kończąc na całej biosferze. Oczywiście różne czynniki mogą zupełnie inaczej oddziaływać na poszczególne osobniki, w zależności od ich tolerancji środowiskowej i predyspozycji gatunkowych. Wiadomo jednak, że każde zanieczyszczenie niekorzystnie wpływa na zdrowie, gdyż zawierają toksyczne związki chemiczne, mogące powodować zatrucia, choroby a nawet śmierć.

ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA

Na działanie toksycznych chemikaliów organizmy są narażone po prostu oddychając zatrutym powietrzem, wydobywającym się np. z kominów spalarni lub w efekcie wypadku w zakładach chemicznych. Także żywność i woda pitna mogą zawierać trujące substancje. Choć trudno jest określić precyzyjnie, w jaki sposób poszczególne związki chemiczne niszczą zdrowie, wiadomo jednak, że niektóre z nich mogą być przyczyna raka, problemów z ciążą, chorób skóry i kości, ślepoty oraz uszkodzeń mózgu.

Zanieczyszczenia atmosfery po opadnięciu na ziemię oddziaływają degradująco na glebę i wody powierzchniowe powodując skażenia całego łańcucha pokarmowego.

Poszczególne rodzaje zanieczyszczeń powietrza np. związki siarki (H2_S, SO₂, SO₃), związki fluoru, tlenki azotu, pył mają szkodliwy wpływ na rośliny. Substancje te mogą bezpośrednio niszczyć komórki, zatykać aparaty szparkowe, pokrywać liście nieprzenikalną warstwą, co ogranicza dostęp światła, a co za tym idzie – fotosyntezę. Wnikając do wnętrza rośliny, mogą powodować zanikanie chlorofilu.

Ekosystemy leśne, a w szczególności lasy iglaste, są najbardziej zagrożone skażeniami atmosfery. Przykład stanowią zniszczone lasy w Górach Izerskich (wpływ SO₂) oraz okolice Puław (wpływ związków azotu). Zwierzęta, spożywając skażone rośliny oraz wdychające zanieczyszczone powietrze, chorują. Odbija się to niekorzystnie na hodowli i chowie zwierząt gospodarczych, a także na losie zwierzyny leśnej i dzikiego ptactwa.

ZANIECZYSZCZENIE GLEBY

Dziś na świecie jest w użyciu kilka tysięcy środków ochrony roślin. Niestety środki te często stosuje się nieprawidłowo. Używa się ich w celu zapobiegania rozwojowi szkodników, ale stosuje się je częściej i w większych ilościach niż przewiduje sposób użycia.

Jest wiele przykładów na to, że środki ochrony roślin nie tylko niszczą szkodniki, ale często również zabijają lub uszkadzają inne organizmy żywe. Wciąż można po opryskiwaniu sadów znaleźć dużą liczbę ofiar: martwe lub ciężko chore sikorki, rudziki, zięby i inne ptaki.

Środki ochrony roślin, które zostają przez deszcz spłukane z roślin, przedostają się do gleby lub do cieków wodnych i tam się utrzymują, zagrażając różnym organizmom. W łańcuchu żywieniowym przechodzą od drobnych żyjątek do większych i dużych zwierząt. W wielu przypadkach łańcuch żywieniowy kończy się na człowieku.

Niektóre środki trujące, w odróżnieniu np. od środków spożywczych nie rozkładają się i nie są wydalane, lecz magazynują się w tkankach poszczególnych żywych stworzeń. Im dłuższy jest łańcuch żywieniowy, tym większa ilość trucizny znajduje się w ostatnim członie łańcucha; może ona okazać się nawet śmiertelna dla organizmu.

SUROWCE ROŚLINNE

Rośliny są istotnym ogniwem w przemieszczaniu metali z gleby do organizmów zwierząt i człowieka. Ze względu na ilość spożywanych surowców roślinnych, jest to bardzo istotne źródło metali ciężkich.

Zawartość metali ciężkich w warzywach, owocach, zbożach i roślinach oleistych.

Warzywa ze względu na stały kontakt z glebą - zwłaszcza części podziemne warzyw - dostarczają człowiekowi metali ciężkich. Szczególne niebezpieczeństwo tkwi w ziemniakach, których spożywamy bardzo wiele.

SUROWCE ZWIERZĘCE

Analizując żywność pochodzenia zwierzęcego należy pamiętać, że zwierzęta stanowią końcowe ogniwo łańcucha żywieniowego a niektóre tkanki wykazują zdolność do wybiórczego kumulowania toksycznych związków.

Dla pierwiastków toksycznych gruczoł mleczny stanowi istotną barierę migracji metali ciężkich do mleka.

Zawartość metali ciężkich w jajach kurzych zależy od warunków środowiskowych, w jakich żyje kura oraz od tego, co je.

Wykonano także badania zawartości metali ciężkich w przyprawach i preparatach przyprawowych i stwierdzono istnienie zagrożenia zanieczyszczeniami.

W bardzo często spożywanych przez dzieci i przez dorosłych wyrobach cukierniczych także występują metale ciężkie.

KWAŚNE OPADY

Kwaśne zanieczyszczenie powietrza ma duży wpływ na zakwaszanie wód stojących (jezior i zbiorników) wód płynących ( rzek, strumieni, kanałów). Gdy wody zostaną zakwaszone stają się szkodliwe dla ludzi i zwierząt. W zakwaszonym jeziorze część roślin i zwierząt obumiera. Ubożeje wtedy także środowisko wodne i lądowe w niektóre gatunki żywiącymi się organizmami wodnymi, np. zmalała liczba nurków i ptaków żyjących w środowisku słodkowodnym, ponieważ zmniejszyła się ilość poczwarek jętek i larw chruścika w jeziorach.
Kwaśne deszcze powodują także uszkodzenia drzew i innych roślin. Za przyczynę „śmierci lasów ” powszechnie uznane zostały zanieczyszczenia powietrza – a kwaśne deszcze za głównych winowajców. Zanieczyszczenia powodujące zakwaszenie powietrza oddziałują na drzewa i inne rośliny. Pośrednio na uszkodzenie drzew wpływa zakwaszenie gleb i wód. Kwaśne opady uszkadzają liście i korzenie drzew i powodują niedobór substancji odżywczych w glebie. Kwasy niszczą ochronną warstwę wosku na igłach i liściach. Uszkadza to szparki oddechowe i przyczynia się do nadmiernego parowania wody. Kwasy powodują także rozpad chlorofilu w częściach zielonych roślin. Kwaśne opady zakwaszają glebę i uszkadzają korzenie roślin. Zakwaszenie gleby powoduje wymywanie wielu niezbędnych dla roślin substancji – magnezu, miedzi, manganu. Powoduje też niedobór składników odżywczych i deficyt wody.

ZANIECZYSZCZENIA WÓD

Zanieczyszczenia wód są bardzo groźne, gdyż są one rozprowadzane do różnych ekosystemów, przez co są przyczyną zatruć wielu organizmów żywych. Zakłady przemysłowe, położone nad brzegami rzek, często wykorzystują wodę do chłodzenia i innych celów. Dla niektórych z nich wypompowywanie ścieków do rzek jest bardzo wygodnym sposobem pozbywania się płynnych odpadów.

Tymczasem odpady te bywają toksyczne. Związki chemiczne, takie jak dioksyny to właśnie pozostałości procesów produkcyjnych. W wielu krajach ścieki miejskie spuszcza się prosto do rzek i choć normalnie ścieki te rozkładają się w sposób naturalny, to zbyt wielkie ich stężenie może zabić wszelkie żywe istoty i powodować rozprzestrzenianie się chorób. W większości przypadków woda ta jest przeznaczona do spożycia dla ludności i nie jest oczyszczona, tylko dodaje się do niej różne detergenty, wybielacze itp. Jest wtedy ogromne niebezpieczeństwo zatrucia zarówno ludzi, jak i zwierząt.

Rzeki i wody gruntowe zatruwane są także przez pestycydy i nawozy sztuczne, używanie w rolnictwie w celu zwalczania szkodników i zwiększania plonów. Substancje te powinny być uznawane za odpady, gdyż rośliny nie potrafią przyswoić wszystkich chemikaliów, a ich resztki zmywane są z pól przez deszcze. Zanieczyszczenie wód środkami ochrony roślin może być też spowodowane myciem narzędzi lub wrzucanemu do wody opakowań i resztek niezużytych preparatów.

Stały wzrost liczby związków chemicznych zanieczyszczających środowisko jest przyczyną wielu trudnych problemów związanych z ubocznym ich działaniem na zwierzęta i ludzi. Pod wpływem działania czynników szkodliwych nierzadkie są przypadki białaczki, notowane u ssaków, ptaków, a nawet ryb. Najczęściej występują jednak zatrucia. U zwierząt przebieg jest przewlekły, a obraz chorobowy zmienny. Występują okresy większego nasilenia objawów klinicznych i okresy polepszenia stanu zdrowia. Typowymi klinicznymi objawami zatrucia są: trudności w poruszaniu się, bóle mięśniowe i drżenie mięśni. Stosunkowo często występują jałowość, ronienia i przedwczesne porody. Jednak najważniejszym czynnikiem decydującym o przebiegu zatrucia jest osobnicza nadwrażliwość organizmu i odporność immunologiczna. Dlatego też warto zapobiegać zanieczyszczeniom środowiska bądź też znacznie zmniejszyć ich emisję. W przeciwnym razie zginie wiele osobników zwierzęcych a ludzi będą masowo zapadać na choroby cywilizacyjne.