Polska XVI-XVII wiek - podsumowanie

Wiek XVI był w okresem rozkwitu dla Rzeczypospolitej. Nastąpił wtedy ogromny rozwój terytorialny. Zygmunt Stary wcielił do Polski tereny Śląska oraz Łużyc. Był to także okres wojen z zakonem Krzyżackim. Zakon Krzyżacki stał się lennem Polski. Tym sposobem Rzeczypospolitej udało się uzależnić od siebie kolejne terytorium. Polska XVI wieku to jedno z największych pod względem powierzchni państw ówczesnej Europy. Zygmunt August prowadził także wojnę z Rosją, której celem było zagarnięcie infant. Udało mu się to częściowo, resztę ziem zagarnął Stefan Batory. W Lublinie w 1569 roku powstała Rzeczypospolita Obojga Narodów. Rzeczpospolita osiągnęła wtedy apogeum terytorialne. Najważniejsze znaczenie w kraju miała szlachta. Jej liczba sięgała 10% całej ludności zamieszkującej ziemie polskie- był to jeden z najwyższych procentowych wyników w całej Europie. Szlachta stanowiła dość silnie zróżnicowaną grupę pod względem majątkowym. Prawo głosu, podejmowania decyzji w państwie miała właśnie szlachta, która dążyła do ograniczenia władzy króla. Za jeden z najważniejszych aktów prawnych w XVI wieku można uznać konstytucję Nihil novi z 1505 roku, w której zapisano zasadę, iż nie można podejmować decyzji bez zgody szlachty. Jednym z ważniejszych praw, które zostało zachowane dla króla było kierowania polityką zagraniczną, zwierzchnictwo w krajach lennych oraz pełnienie funkcji naczelnego wodza. Czasami dążenia szlachty do wyegzekwowania swoich praw przynosiły korzyść Rzeczpospolitej. Było tak chociażby w przypadku próby wprowadzenia postanowień ruchu egzekucyjnego. Natomiast wolna elekcja ochroniła Polskę i Litwę przed rozpadem unii. Przydatnym okazał się również wprowadzenie osoby interexxa, co miało zapobiegać chaosowi w czasie bezkrólewia. Należy również pamiętać, że to właśnie w czasie wolnej elekcji na króla wybrano Stefana Batorego, który okazał się jednym z wybitniejszych władców Polski.

W kraju funkcjonował sejm walny składający się z trzech sejmujących stanów: króla, senatu i izby poselskiej. Jego organizacja w XVI wieku uległa zmianie. W drugiej połowie tego stulecia w skład Izby Poselskiej wchodziło około 170 posłów z poszczególnych ziem, wybieranych na sejmikach. W skład Senatu wchodzili: biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, urzędnicy koronni i litewscy. Sejm miał następujące uprawnienia:
- uchwalanie ustaw
- podejmowanie decyzji w kwestiach liczebności wojska
- nakładanie podatków
- współdecydowanie o polityce zagranicznej.

Sejm zwyczajny zwoływano co 2 lata na okres 6 tygodni, sejm nadzwyczajny na dwa tygodnie.

Polska w XVI wieku znajdowała się pod panowaniem trzech ostatnich królów dynastii jagiellońskiej, po których Rzeczpospolita stała się monarchią elekcyjną, a szlachta na sejmach elekcyjnych wybrała sobie kolejnych trzech królów obcokrajowców. Pierwsze 75 lat rozwoju Polski nazywamy złoty wiek dziejów Polski. O całym XVI wieku Polsce, mówi się, że był to okres tolerancji religijnej. Szacunkowe obliczenia wykazują, że 80% całkowitego dochodu państwa, wytwarzało rolnictwo.

Był wiekiem wielkich zmian. Polska po udanym wieku XVI zaczęła podupadać, zmieniła się również polityka wewnętrzna Rzeczypospolitej. Szlachta dążąca do uzyskania coraz większej liczby przywilejów powodowała znaczne ograniczenie władzy królewskiej. W XVII wieku prawo króla do prowadzenia polityki zagranicznej zostało ograniczone poprzez wprowadzenie zakazu wyjazdów króla za granicę. Król nie mógł również prowadzić dyplomacji. Według artykułów henrykowskich decyzje o wysyłaniu poselstw, zatwierdzeniu traktatów czy wypowiedzeniu wojny zatwierdzał sejm. Można również zaobserwować rozbieżność w poglądach dyplomatycznych między królem a szlachtą. Osłabiało to skuteczność działania dyplomacji. Zdecydowanie zły wpływ na Rzeczpospolitą miała w tym czasie wolna elekcja. Wyborowi króla zawsze towarzyszyły wojny pomiędzy szlachtą, która zazwyczaj dzieliła się na kilka obozów, przy czym każdy obóz popierał innego kandydata.

Każdy nowo wybrany król był zobowiązany do podpisania artykułów henrykowskich i pacta conventa, które w niemałym stopniu ograniczały jego władzę. Jednym z postanowień artykułów henrykowskich było prawo szlachty do rokoszy. Rokosze przynosiły szkodę Rzeczypospolitej, np. walki króla ze szlachtą podczas rokoszu sandomierskiego znacznie ułatwiły Szwecji sukcesy militarne podczas wojny. Wolna elekcja umożliwiała wtrącanie się obcych państw w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. Niektórzy władcy elekcyjni dążyli do podwyższania swego prestiżu kosztem Rzeczypospolitej. W XVII wieku Rzeczpospolita utraciła swoje znaczenie w polityce zewnętrznej, było to spowodowane stanowiskiem przyjętym przez szlachtę, która nie przywiązywała wagi do żadnych inicjatyw politycznych. W roku 1652 zerwano sejm po raz pierwszy używając prawo liberum veto. Rządy magnatów spowodowały dużo większe spustoszenie w kraju niż rządy całej szlachty. Nastąpiło wtedy umocnienie się zasady liberum veto, które wpłynęło na znaczne osłabienie roli sejmu, który był notorycznie zrywany głosem jednego posła. Uniemożliwiało to wprowadzenie jakichkolwiek reform. Zrywanie sejmu stało się taktyką polityczną. Zarządzanie państwem zostało przesunięte na podporządkowane magnatom sejmiki szlacheckie. Autorytet króla stale podupadał, zaś strach magnaterii przed wprowadzeniem absolutyzmu, nie pozwalał na umocnienie władzy monarszej. Taka sytuacja w państwie doprowadziła do paraliżu aparatu władzy.