System edukacyjny Francji

Szkolnictwo francuskie jest silnie scentralizowane. Ministerstwo Edukacji określa szczegółowo programy nauczania, lecz szkoły mają dużą dowolność w opracowywaniu programów wychowawczych. Szkolnictwo we Francji obejmuje dzieci i młodzież między 6 a 18 rokiem życia, nauka jest obowiązkowa do 16 roku życia.

1. Administracja i finansowanie edukacji

Francja jest nadal krajem o wysokim poziomie centralizacji odpowiedzialności za oświatę. Kontrola nad całością spraw oświatowych znajduje się w gestii Ministerstwa Oświaty. Ministerstwo odpowiedzialne za edukację opracowuje szczegółowy program nauczania każdego przedmiotu na wszystkich poziomach edukacji oraz wytyczne dotyczące organizacji i metodyki nauczani, nie zobowiązując jednak nauczycieli do stosowania określonych metod nauczania. Prowadzi rekrutację i szkolenia dla nauczycieli, decyduje o obsadzie etatów nauczycielskich oraz określa status i zasady funkcjonowania szkół, przydzielając im odpowiednią liczbę pracowników. Ministerstwo organizuje również egzaminy i przyznaje państwowe kwalifikacje, a w szczególności świadectwa maturalne, które potwierdzają uzyskanie średniego wykształcenia.

Francja jest podzielona na 30 okręgów szkolnych (akademii), którymi bezpośrednio w imieniu ministerstwa kierują tzw. rektorzy. W ramach systemu edukacji szkoły mają pewną autonomię w sprawach administracyjnych i dydaktycznych, a na poziomie średnim również w sprawach finansowych. Nadzór pedagogiczny nad systemem sprawuje kilka inspektoratów.

Oświata jest głównie finansowana przez państwo, jednak ok. 33,5% wszystkich wydatków na ten cel ponoszą władze lokalne (regiony, departamenty, gminy), pracodawcy również uczestniczą w finansowaniu oświaty, pokrywając 6% wszystkich wydatków na edukację.

2. Edukacja przedszkolna

Edukacja na tym poziomie nie jest obowiązkowa, publiczne przedszkola są prowadzone przez Ministerstwo Edukacji i dzieci w wieku od 3 do 6 roku życia (system dopuszcza przyjęcie do placówki dzieci dwuletnich) uczęszczają do nich bezpłatnie. Dzieci według wieku dzieli się na trzy grupy (każda grupa ma swojego opiekuna): grupę „maluchów” (dla 3-latków), grupę „średniaków” (dla 4-latków), grupę „straszaków” (dla 5-latków).
Zajęcie edukacyjne przyczyniają się do wszechstronnego rozwoju dziecka i przygotowują je do szkoły elementarnej.

3. Struktura systemu oświaty – kształcenie obowiązkowe

Obowiązek szkolny we Francji dotyczy dzieci i młodzieży w wieku od 6 do 16 lat. Rok szkolny trwa 180 dni, od września do czerwca. Uczniowie uczęszczają do szkół aż przez sześć dni w tygodniu. Poza niedzielą zagwarantowane mają tylko wolne popołudnia w środy i soboty. Każdy tydzień nauki składa się z 26 lekcji 60-minutowych w szkole podstawowej i 25 – 30 lekcji 55-minutowych w szkole średniej.

Kształcenie obowiązkowe dzieli się na trzy szczeble:

I. szkoła podstawowa – uczęszczają do niej wszyscy uczniowie w wieku od 6 do 11 lat. Składa się z dwóch etapów: etap nauczania początkowego (rozpoczyna się w sekcji „starszaków” w przedszkolu i jest kontynuowany w pierwszych dwóch latach szkoły elementarnej) oraz etapu nauki dalszej (obejmuje ostanie trzy lata). Uwzględniając tempo nauki indywidualnych uczniów, rada pedagogiczna może przedłużyć lub skrócić o rok okres kształcenia ucznia w ramach każdego z tych etapów. Program nauczania szkoły podstawowej koncentruje się na podstawowych umiejętnościach czytania, pisania i liczenia, wychowaniu fizycznym (rozwijaniu umiejętności motorycznych itp.) oraz rozwijaniu ogólnej wiedzy i wrażliwości.

II. szkoła średnia I stopnia tzw. college (odpowiednik polskiego gimnazjum) – uczęszczają do niej wszyscy uczniowie od 11 do 15 roku życia. Nauka trwa 4 lata, nazwy kolejnych klas sugerują liczbę pozostałych do matury lat nauki, a więc: pierwsza klasa college to szósta, druga to piąta, przedostatnia to czwarta i ostatnia to trzecia. Kształcenie podzielone jest na trzy etapy: etap „adaptacji” (odpowiadający klasie VI), „utrwalania” (obejmujący klasy V i IV) oraz etap orientacji (odpowiadający klasie III). Po ukończeniu college uczniowie otrzymują świadectwo państwowe, na podstawie ocen z ostatnich dwóch lat (IV i III klasy) oraz egzaminu państwowego. Świadectwo nie jest kwalifikacją obowiązkową, a kontynuowanie nauki w liceum nie jest uzależnione od zdania egzaminu.

III. szkoła średnia II stopnia – obejmuje młodzież od 15 do 18 roku życia. Po ukończeniu szkoły średniej I stopnia uczniowie mają do wyboru trzy następujące ścieżki kształcenia:
- kształcenie ogólne (liceum ogólnokształcące), które trwa trzy lata (klasa II, I tzw. klasa końcowa) i kończy się ogólnym egzaminem maturalnym;
- kształcenie techniczne (liceum techniczne), trwa również trzy lata i kończy się technicznym egzaminem maturalnym;
- kształcenie zawodowe (liceum zawodowe), trwa dwa lata i kończy się uzyskaniem świadectwa, a po kolejnych dwóch latach zawodowym egzaminem maturalnym. Przygotowuje uczniów do uzyskania kwalifikacji zawodowych, które umożliwiają podjęcie pracy bezpośrednio po ukończeniu szkoły. Natomiast uczniowie, którzy chcą kontynuować naukę, przygotowują się przez kolejne dwa lata do uzyskania zawodowego świadectwa maturalnego.

Przedmiotami podstawowymi w szkołach ogólnych i technicznych są: język francuski, matematyka, fizyka/chemia, nauki o życiu i ziemi, język obcy, historia/geografia, wychowanie fizyczne i sport, uzupełnione o dwa kolejne przedmioty, które uczniowie wybierają obowiązkowo i jeden przedmiot wybierany nieobowiązkowo.
Licea zawodowe prowadzą zarówno kształcenie ogólne, jak również kształcenie teoretyczne i praktyczne kształcenie zawodowe, włącznie z praktykami w zakładach pracy.

Egzaminy

We francuskim systemie oświatowym promocja do następnej klasy nie następuje automatycznie. Przy końcu każdego roku szkolnego nauczyciele decydują o tym, którzy uczniowie przejdą do następnej klasy. Na poziomie szkoły podstawowej jest to decyzja podejmowana przez grono nauczycielskie, a na poziomie wyższych klas szkoły średniej - przez radę każdej klasy szkolnej. Decyzja ta musi być zaakceptowana przez rodziców ucznia, którzy mają prawo nie zgadzać się z nią.

Pierwsze świadectwo szkolne, zwane brevet, otrzymuje się w końcu pierwszego cyklu szkoły średniej, po 9 latach nauki. Nie ma ono większego wpływu na dalszą karierę ucznia.

Egzamin maturalny

Do egzaminu maturalnego przystępuje się po ukończeniu klasy końcowej, ale uczniowie mogą zdawać ten egzamin z niektórych przedmiotów już po ukończeniu I klasy (drugiego roku nauki). Organizacja matury zależy od profilu danej szkoły. Składa się z egzaminów obowiązkowych pisemnych i ustnych oraz egzaminów nieobowiązkowych (dodatkowych) ustnych. Uczniowie sprawdzani są z całego oficjalnego programu klasy końcowej, ale nie z klas wcześniejszych. Tematy maturalne przygotowywane są na szczeblu centralnym. Matura we Francji jest nie tylko egzaminem kończącym liceum, ale także przepustką na studia..

Po ukończeniu szkoły średniej uczeń może przystąpić do matury ogólnokształcącej, która zbliżona jest do naszego egzaminu maturalnego. Składa się z części pisemnej i ustnej egzaminów z przedmiotów obowiązkowych i fakultatywnych. Minister Edukacji Narodowej co roku ustala termin egzaminu maturalnego. Wyboru tematów dokonuje upoważniony przez ministra rektor akademii. Dla uczniów, którzy z uzasadnionych przyczyn nie mogli przystąpić do egzaminu w końcu roku szkolnego, wyznacza się dodatkowy termin we wrześniu. Uczniowie którzy nie zdali egzaminu maturalnego, lecz uzyskali średnią ocenę 8 punktów na 20 możliwych, otrzymują świadectwo ukończenia szkoły średniej, które nie upoważnia do podjęcia studiów wyższych. Uczniowie zdają od 8 – 10 przedmiotów (im więcej tym mogą uzyskać większą punktację). Natomiast w klasie profilowej przedmiot wiodący jest mnożony razy 7 i ta suma punktów wpisywana jest na świadectwie.

Ukończenie liceum zawodowego pozwala uzyskać następujące dyplomy:
- świadectwo umiejętności zawodowych
- dyplom kształcenia zawodowego
- maturę zawodową

Matura zawodowa od 1989r. ma taką samą wartość jak ogólnokształcąca i daje uprawnienia na studia wyższe. Takie podejście do matur wynikało z konieczności rosnącego zapotrzebowania przedsiębiorstw na wysoko kwalifikowanych pracowników, którzy stanowiliby ogniwo pośrednie między osobami z wyższym wykształceniem technicznym a robotnikami wykwalifikowanymi( w przypadku gdy po maturze podjęliby pracę). W obliczu rozwoju nowych technologii we wszystkich dziedzinach produkcji i usług (projektowanie i produkcja wspomagana komputerem, zastosowanie robotów, techniki biurowe, technologie produkcji, informatyka przemysłowa i zarządzania wzrasta poziom kwalifikacji i zdobywanych umiejętności. Utworzenie matury zawodowej pozostaje w ścisłym związku z potrzebami określonych środowisk zawodowych. Po maturze zawodowej, uczeń dalej może kształcić się w szkole pomaturalnej i uzyskać tytuł technika lub przez 2 lata na uniwersytecie, kierunek techniczny, który umożliwia zdobycie tytułu inżyniera.

Trzeci rodzaj matury , to matura technologiczna, która potwierdza zdobycie wiedzy technologicznej (o elektronice, mechanice). Przygotowanie do tej matury rozłożone jest na dwa lata nauki: w pierwszej klasie zawodowej i maturalnej klasie zawodowej. Nowością jest czas trwania praktyk w przedsiębiorstwie – 16-20 tygodni w ciągu dwóch lat.

4. Szkolnictwo wyższe

Studia są prowadzone na uniwersytetach. Po pomyślnie zdanym egzaminie maturalnym, każdy może zapisać się na uniwersytet. Przyjęcia do najbardziej prestiżowych szkół wyższych, odbywają się na postawie egzaminu konkursowego, do którego uczniowie przygotowują się podczas dwuletnich zajęć w klasach CPGE.

Tutaj nauka podzielona jest na cykle:
• pierwszy (dwa lata) – DEUG 1 (Dyplome d’Etudes Universitaires Gnrales), czyli „dyplom ogólnych studiów uniwersyteckich”;
• drugi cykl licence (licencjat);
• maitrise – odpowiednik magisterium;
• trzeci cykl poświęcony jest pracy naukowej i kończy się doktoratem – DEA (Dyplome d’Etudes Approfondies), czyli „dyplom studiów pogłębionych”.

Inny typ szkolnictwa wyższego, niezależny od Uniwersytetów to tzw. „Les Grandes Ecoles”. Uczelnie te w większości przypadków są państwowe, ale dostęp do nich jest ograniczony i możliwy jedynie po zdaniu egzaminu wstępnego o dosyć wysokim stopniu trudności (w niektórych liceach istnieją specjalne klasy pomaturalne przygotowujące do tego egzaminu). Są to zatem szkoły elitarne, kształcące wyższe kadry zawodowe Francji. Ich absolwentami są przyszli prezydenci, politycy i dyrektorzy wielkich koncernów.

5. Kształcenie specjalne

Od połowy lat siedemdziesiątych zaczęto realizować we Francji politykę integracji dzieci niepełnosprawnych z dziećmi nie odbiegającymi od normy. W szkołach podstawowych istnieją klasy integracyjne dla uczniów, którzy mają problemy psychiczne lub problemy ze słuchem, wzrokiem, czy motoryką ciała, ale są w stanie korzystać w normalnym środowisku szkolnym z programu kształcenia dostosowanego do ich wieku, zdolności oraz charakteru i skali ich problemów. Na poziomie średnim funkcjonują sekcje realizujące specjalnie dostosowane programy kształcenia ogólnego i zawodowego, przewidziane dla uczniów, którzy mieli poważne problemy na zakończenie nauki w szkole podstawowej. Ponadto w niektórych szkołach utworzono sekcje kształcenia integracyjnego. Sekcje te są przeznaczone dla uczniów mających trudności w nauce, a ich celem jest zapewnienie uczniom łatwego przejścia ze szkoły podstawowej do średniej.

Za placówki specjalne dla uczniów z poważnymi upośledzeniami odpowiada Ministerstwo Edukacji lub Ministerstwo Zdrowia, Rodziny i Osób Niepełnosprawnych.

6. Nauczyciele

Nauczyciele państwowych szkół podstawowych i średnich są urzędnikami państwowymi, zatrudnianymi w drodze egzaminu konkursowego. W egzaminie konkursowym mogą uczestniczyć osoby tytuł licencjata (po trzech latach studiów) lub tytuł magistra (po czterech latach studiów) lub inne kwalifikacje uznawane za równorzędne.

Kształcenie kadr pedagogicznych szkół podstawowych i średnich odbywa się na uniwersytetach. Studenci otrzymują znaczny zasób wiedzy ogólnej, wiedzę specjalistyczną oraz nabywają umiejętności pracy w szkole. Kształcenie trwa 2 lata po licencjacie.

Już po zdaniu egzaminów (głównie z teorii pedagogiki i psychologii) pierwszego roku studiów otrzymuje się status urzędnika państwowego. Na drugim roku przeważa kształcenie praktyczne. Trochę inaczej wygląda kształcenie nauczycieli wyższych klas szkoły średniej (lycee). Nauczyciele szkół średnich muszą ukończyć dwa lata studiów uniwersyteckich oraz trzy lata w wyższych szkołach pedagogicznych W wyniku egzaminu końcowego otrzymuje się tytuł nauczyciela mianowanego w dwóch specjalnościach – ogólnokształcącej i technicznej.

Uniwersytety francuskie zajmują się nie tylko kształceniem nauczycieli, ale również ich dokształcaniem i doskonaleniem. Nauczyciele szkół podstawowych mają prawo do 36 tygodni doskonalenia się na kursach w ciągu całej kariery zawodowej. Zwykle kursy trwają 1-2 tygodnie. Na poziomie szkoły średniej nauczyciele mają prawo bezpłatnego uczestnictwa w kursach doskonalenia, wynikającego z kontraktu pracy. Kursy dokształcania i doskonalenia nauczycieli kończą się egzaminami kwalifikacyjnymi.

Wizytatorzy regularnie odwiedzają nauczycieli i oceniają ich umiejętności zawodowe. Oceny mają istotne znaczenie dla kariery zawodowej.