Wielkie odkrycia geograficzne oraz ich skutki gospodarcze i społeczne

Wielkie odkrycia geograficzne przypadły na koniec XV i pocz. XVI w. Nie zakończyły one jednak ery odkryć. Odkrycia trwały nadal. W ślad za odkryciami szła penetracja odkrytych terenów i ich kolonizacja.
Odkryte tereny od początku stały się przedmiotem rywalizacji, konfliktów, wojen. Walka o kolonie była jedną z przyczyn I wojny światowej.
Od 1492 r. datuje się początek ery nowożytnej.

Przyczyny odkryć geograficznych.
- Uciążliwe i kosztowne pośrednictwo kupców arabskich w handlu Europy z Dalekim Wschodem, z Lewantem – towary lewantyńskie były bardzo drogie na rynkach europejskich. Wyprawy te szły tzw. jedwabnym szlakiem;
- Ujemne saldo handlu Europy za wschodem.
To ujemne saldo Europa wyrównywała drogimi kruszcami srebra i złota. Najbogatsi nie puszczali kruszców w obieg tylko thesauryzowali je (gr. thesaurus – skarb) – gromadzenie złota, niedopuszczanie do obiegu złotego pieniądza. Owa thezauryzacja dodatnio ograniczyła ilość kruszców w obiegu. Brakowało ich.
- Po Europie krążyły legendy o niezmierzonych bogactwach wschodu. Marzeniem było jak dotrzeć do tych bogactw, żeby ominąć pośrednictwo kupców arabskich. Legendy te były zasługą Marko Polo . W latach 1271-1295 Marco Pollo odbył wielką podróż na wschód. Trwała ona 25 lat. Trasa tej podróży obejmowała: Afganistan, Mongolię, Chiny, Cejlon. Napisał dzieło „Opisanie świata”, które przeleżało blisko 200 lat. Od r. 1497 zaczęło być publikowane w wielu krajach i w wielu językach.
- Rozbudowa potęgi Turcji.
Turcja rozbudowując swoją potęgę weszła w konflikt z państwami europejskimi. Konflikt ten doprowadził do przerwania jedwabnego szlaku. Kupcy próbowali kierować towary przez Morze Czerwone do Egiptu ale nakłady finansowe były za duże.
- Datujący się od XV w. w Europie zach. Renesans, który oznaczał pragnienie wiedzy, okres wielkiego ożywienia umysłowego, budowy uniwersytetów. Renesans rodził coraz większą ciekawość świata.
- Ekspansja Arabów doprowadziła do opanowania przez nich całego wybrzeża Afryki Płn. i całego Półwyspu Pirenejskiego. Obecność Arabów w Hiszpanii rodziła opór hiszpańskiej ludności. Stan szlachecki Hiszpanii rozpoczął walkę z kalifatem arabskim – partyzantka, która doprowadziła do tego, że w w. XIII wyzwoliła się Portugalia spod panowania ..... .
Kiedy wojna z kalifatem arabskim dobiegła końca pojawił się nadmiar bezczynnych ludzi na Półwyspie Pirenejskim. Byli to hidalogowie (rycerze), ludzie którzy przez całe życie prowadzili walkę z Arabami, która była celem ich życia. Kiedy wojna zmierzała do końca rycerze ci, bez środków do życia, zaczęli trudnić się rozbojem. Pojawili się oni na terenie Hiszpanii, gdy zaczynała się era wielkich odkryć geograficznych. To z tych ludzi rekrutowano załogi statków, kolonizowali oni odkryte tereny, rabowali Indian.

Najważniejsze odkrycia geograficzne.
1. Wyprawy Portugalskie.
Epokę wielkich odkryć geograficznych zapoczątkował inflant portugalski (następca tronu) zw. Henrykiem Żeglarzem. Żył on w latach 1394-1460. Zbudował podwaliny floty portugalskiej, założył szkołę nawigacji, zbudował obserwatorium astronomiczne, warsztaty stoczniowe, zatrudnił najlepszych marynarzy włoskich, ściągnął niemieckich astronomów, rozpoczął okres świetnych odkryć geograficznych.
I okres odkryć to lata 1420-1460 – Portugalczycy osiągnęli Azory, Maderę, Wyspy Kanaryjskie. Następnie przy ujściu rzeki Senegal założyli I faktorię (ośrodek handlowy do handlu z miejscową ludnością). Następnie posuwali się wzdłuż wybrzeży zach. Afryki, opanowali wyspy Zielonego przylądka i wybrzeże Gwinei.
Następny etap odkryć przypadł na lata po śmierci Henryka Żeglarza. Portugalczycy dotarli do ujścia Nigru.
W 1488 r. Bartolomeo Diaz dopłynął do Przylądka Dobrej Nadziei, wpłynął na Ocean Indyjski i zawrócił.
W r. 1498 do Indii dotarł opływając Afrykę Vasco da Gama. Rozpoczął się skup gorzelni.
W poł. XVI w. Portugalczycy opanowali płd. Wsch. Afrykę, opanowali ważniejsze porty Indii i Półwyspu Malajskiego, dotarli do Chin i Japonii. Zakładali wszędzie faktorie.
Potem Portugalczycy skierowali swoje zainteresowanie ku zachodowi (1492 r. K. Kolumb odkrył Indie zach.). Doprowadziło to do współzawodnictwa Hiszpanii i Portugalii. Spowodowało to interwencję papieża Aleksandra VI. Wszedł on w rolę rozjemcy i w 1494 r. wyznaczył linię demarkacyjną biegnącą z płn. na płd. Przez Ocean Atlantycki. Na wschód – obszar wpływów portugalskich, a na zach. – Hiszpanów. W praktyce jednak żadne z państw nie liczyło się z tym werdyktem. W 1500 r. Portugalia dotarła do Brazylii, a król portugalski uznał się za jej władcę.
W XVII w. Portugalczycy utracili znaczną część zdobyczy kolonialnych na rzecz Holandii. Portugalii zostały: Azory, Madera, wyspy Zielonego Przylądka, Angola, Mozambik, parę portów w Indiach i Makao, Brazylia
2. Wyprawy Hiszpańskie.
W1492 r. K. Kolumb udał się do Indii drogą morską. Był to żeglarz włoski, a wyprawę finansowała królowa hiszpańska Izabela. Kolumb dotarł do Archipelagu Bahama (dzis. państw Koliti i Dominikany). W kolejnych latach do roku 1504 odbył 3 wyprawy. Odkrył Kubę, Jamajkę, Trynigat, wybrzeża Wenezueli. Kolumb do końca życia był przekonany, że odkrył Indie.. Ameryka była więc na początku nazywana Indiami zach., a ludność Indianami. Dopiero Amerigo Vaspicci w1499 r. doszedł do przekonania, że Kolumb odkrył nowy kontynent – Amerykę.
W 1519 r. Ferdynand Magellan (portugalczyk) znalazł przejście pomiędzy płd. Krańcem Ameryki Płd., a wyspą zw. Wyspą Magellana i poprzez tę cieśninę opłynął dookoła świat. Odkrył Wyspy Filipińskie. Zginął na Dalekim Wschodzie w walce z tubylcami. Część jego załogi w 1522 r. dopłynęła do Hiszpanii. Z 5 karawel, które wypłynęły, wróciła tylko 1.
Od pocz. Lat 20-tych XVI w. rozpoczął się podbój Ameryki Środkowej, podbój państwa Asteków.
W latach 30-tych i 40-tych XVI w. Hiszpanie podbili państwo Inków. Wkrótce zajęli terytorium dzis. Chile, a w 2 poł. XVI w. obszar dzis. Argentyny. Hiszpanie podbili tan kontynent z łatwością. Posiadali broń palną, konie, ułatwieniem było również to, że Indianie oczekiwali na przyjście białego boga, a tu pojawił się biały człowiek.
W poł XVI w. cały odkryty świat był podzielony pomiędzy Portugalię i Hiszpanię. Oba państwa uznały, że mają monopol na posiadanie całego świata.
3. Holandia – ówczesne Niderlandy.
Przeżywały one w XVI w. bujny rozkwit gospodarczy. W poł. XVI w. Holendrzy próbowali znaleźć drogę na Daleki Wschód ale drogę płn. czyli opływając Europę i Azję od płn.. Na Morzu Karskim spotkali się jednak z lodami i zawrócili.
Na przeł. XVI/XVI w. Holandia rozpoczęła ekspansję na obszary zajęte wcześniej przez Portugalię. Wskutek tego na Dalekim Wschodzie doszło do wojny Holandii z Portugalią, która zakończyła się sukcesem Holandii. Zbudowali na Jawie potężną twierdzę tzw. Batawia (wielki ośrodek handlowy, który wkrótce osiągnął 1000 mieszkańców, r. 1619, ta nazwa istniała do r. 1650). Wszędzie zakładali faktorie.
W XVII w. Holendrzy zawładnęli częścią wybrzeży Indii oraz Molukkami (wyspy na Archipelagu Malajskim). Wszędzie zakładali faktorie.
Holandii szło łatwo w ekspansji tych nowych terenów: mieli poparcie tubylców, ich władców.
W XVII w. Holandia podporządkowała sobie Półwysep Malajski, Cejlon, Amerykę Płn. Założyli osadę Nowy Amsterdam – mieli ją do 1664 r., kiedy to odkupili ją Anglicy i odtąd był to Nowy York.
W poł. XVIII w. zajęli Gujanę i kilka wysp na Morzu Karaibskim.
4. Kolonizacja francuska.
Francja w XVI w. zajęła stopniowo pogranicze dzis. Kanady i USA, olbrzymi obszar Nowej Finlandii i Labladoru.
W XVII w. zajęli wyspy Antylskie, zajęli ujście Missisipi i u jego ujścia założyli miasto Nowy Orlean. Zdobyli całe dorzecze od Missisipi, olbrzymi obszar – dzis. Luizjanę.
Próbowali połączyć swoje zdobycze w Ameryce Płn. oraz Luizjanę ale wówczas do akcji wkroczyła Anglia.
Nie wiodło im się także na Dalekim Wschodzie.
5. Kolonizacja brytyjska.
Anglicy jako ostatni ze znaczących się państw przystąpili do podbijania nowo odkrytych terenów.
Początkowo szukali drogi płn. do Chin, Indii, Azji, próbowali opłynąć Amerykę Płn. Próby te były podejmowane na koniec XV pocz. XVI w.
W 2 poł. XVI w. Anglicy skoncentrowali się na wyprawach korsarskich i na handlu niewolnikami. Zarówno korsarstwo jak i handel niewolnikami był to proceder legalny, w tym sensie, że miał poparcie korony brytyjskiej.
Ekspansję kolonialną na tereny zajęte przez inne państwa Anglia rozpoczęła dopiero od XVII w. Na przestrzeni XVII i XVIII w. Anglicy wyparli całkowicie z Indii Holendrów, częściowo z innych obszarów na Dalekim Wschodzie, złamali monopol Holendrów w handlu z Dalekim Wschodem.
Od poł. XVII w. rozpoczęli także kolonizację Ameryki Płn., a dokładniej wsch. Obszary dzis. USA.
W 1664 r. wykupili od Holendrów Nowy Amsterdam.
W ciągu XVIII w. wyparli z Ameryki Płn. Francję. Francji pozostała jedynie Luizjana – dorzecze Missisipi.
W XVII w. Anglia była największą potęgą handlową świata, posiadała największą flotę handlową, a na jej straży stała największa ówczesna marynarka wojenna.
6. Rosja.
Flota rosyjska nie wypływała aby odkrywać nowe kontynenty. Rosjanie skoncentrowali się na kolonizowaniu Syberii.
W XVI w. została przyłączona do Rosji zach. część Syberii, a do końca XVII w. penetracja rosyjska dotarła do Pacyfiku. Rosjanie podporządkowali sobie obszary od Uralu do Pacyfiku. W 1689 r. została ustalona granica rosyjsko-chińska.
W owym czasie nie były to żadne bogactwa. Natomiast dla rosyjskich królów istotne były skóry zwierząt futerkowych sprzedawane w Europie zach. – do poł. XVII w.
Od poł. XVI w. carat rozpoczął planowe osadnictwo chłopskie na Syberii – wpierw Syberia zach. Natomiast eksploatacja bogactw Syberii to eksploatacja drewna, ryb jesiotrowatych, złoto i srebro później.

Jaka była polityka państw kolonizatorskich wobec tych nowych lądów?
Była to polityka grabieży, bezwzględnego łupiestwa. W Ameryce szło tylko o srebro i złoto, ziemia to była rzecz wtórna.

Gospodarcze i społeczne skutki wielkich odkryć dla Europy.
1) napływ produktów kolonialnych:
- przyprawy, suszone owoce itd.;
- surowce jakich wcześniej brakowało w Europie
Do Ameryki przywieziono z Europy, przede wszystkim H., trzcinę cukrową. Trzcina ta produkowana w Ameryce okazała się rośliną rozwijającą się bujnie. Zaczęto zakładać plantacje, na których pracowali najpierw tubylcy, a potem murzyni. Trzcina cukrowa szła statkami do Europy i dała początek przemysłowi cukrowniczemu, który rozwijał się najszybciej we Francji.
Bawełna – była uprawiana początkowo w Indiach, ale nie była to uprawa plantacyjna. Nasiona bawełny przywiezione do Ameryki dały początek plantacjom bawełny, które zakładane były w płd. wsch. części USA. Surowiec bawełny przewożony był statkami do Europy i tutaj odbywała się jego przeróbka. Dała ona początek przemysłowi bawełnianemu.
Tytoń – jako pierwsi do Europy przywieźli go Holendrzy. Był nazywany Indiańskim zielem. W Ameryce Środkowej zaczęto zakładać plantacje tytoniu, a wysuszone liście tytoniu przewożono statkami do Europy. Dały one początek przemysłowi tytoniowemu. Wyrabiano najpierw tabakę, tytoń do żucia, tytoń fajkowy, cygara a papierosy od poł. XIX w.
Z Ameryki do Europy została przywieziona także kukurydza. W Europie w odpowiednich warunkach glebowych jest daleko wydajniejsza od zbóż.
Jednak prawdziwym dobrodziejstwem dla Europy stały się ziemniaki przywiezione z dzis. Boliwii. W Polsce po raz pierwszy pojawiły się w ogrodach Jana III Sobieskiego. W Europie zach. Uprawa polowa ziemniaków zaczęła się w XVIII w. Na terenach Polski w zach. Wielkopolsce można było spotkać ziemniaki w ogrodach, na dalszych obszarach dopiero
w XIX w. upowszechniła się ta uprawa. Do czasów industrializacji Europę nawiedzały klęski głodu, klęski nieurodzaju. Dopiero uprawa ziemniaków zaczęła chronić Europę od tych klęsk ale miało to miejsce dopiero w XIX w. Ziemniaki, podstawowy artykuł dla warstw uboższych, miały wpływ na rozwój przemysłu cukrowego i ..., zrewolucjonizowały przemysł spirytusowy – wydajność ziemniaków jest 4-krotnie większa niż żyta. W 1817 r. wynaleziono tzw. Aparat Pistoniusza do destylowania spirytusu z ziemniaków i od tej pory zaczęła się masowa produkcja spirytusu, taniego, dostępnego dla niezamożnych.
Z Ameryki do Europy przywieziono również kukurydzę.
- pojawiły się w Europie nowe zwierzęta gospodarcze: indyk (przywieziony z Ameryki), kaczka (z Chin),
- na szerszą skalę pojawił się w Europie jedwab, porcelana, tapety (importowane z Chin), barwniki, pojawiły się nowe gatunki ryb, używki (herbata – importowana z Indii, kakao – z Ameryki, kawa); w Ameryce rozpoczęła się wielka plantacja używek.
2) napływ szlachetnych kruszców
Brakowało ich w Europie, a od czasu wielkich odkryć zaczął się ogromny napływ srebra i złota. Wpierw uzyskiwano je rabując Indian, potem Europejczycy przystąpili do eksploatacji złóż srebra w Peru i złota w Brazylii. Przywieziono w ciągu ok. 150 lat, pomiędzy 1503-1660 r., do samej Hiszpanii ok. 18 tys. ton srebra, ok.2000 ton złota. Mimo tak ogromnego przywozu kruszców Hiszpania w końcu XVIII w. zaczęła chylić się ku upadkowi gospodarczemu.
3) rewolucja cen
W Europie nastąpiło zjawisko inflacji, nastąpił wielki wzrost cen. W ciągu XVI w. i początku XVII w. ceny w Europie poszły w górę średnio 3,5 razy. Inflacja wyniosła w sumie ok. 350 % w ciągu 120 lat. Ceny żywności poszły w górę różnie w różnych państwach: 7-krotnie w Anglii, 5-krotnie we Francji. To był szok gdyż w średniowieczu nie było inflacji. Ówcześni obwiniali kupców, bankierów o manipulacje.
Ceny rosły, a do tego przyczyniali się władcy psując pieniądz, poprzez obniżanie jego wartości realnej. Zaczęły kształtować się monarchie absolutne – państwa, gdzie przepych był cnotą, państwa kosztowne, zmilitaryzowane.
Monety biły mennice państwowe, monarsze, a rosnące wydatki monarchów powodowały, że mennice psuły pieniądz. Nadto monarchowie rywalizowali na polu ... .
Rewolucja cen nastąpiła dlatego, że wskutek przewozu srebra i złota w obiegu znajdowała się coraz większa ilość pieniędzy, za którą nie nadążała podaż dóbr, masy towarowej, usług.
Ceny żywności szły w górę bardziej niż ceny artykułów spożywczych, nastąpił przyrost ludności, zaczął być odczuwany coraz silniejszy niedobór żywności.
4) przesuwanie się szlaków handlowych i centrów handlowych
W epoce średniowiecza ważne były w handlu europejskim, w handlu międzynarodowym basen Morza Śródziemnego i basen Morza Bałtyckiego. Nadto 2 szlaki lądowe: wzdłuż Renu i szlak równoleżnikowy od kolonii na wschód.
W rezultacie wielkich odkryć geograficznych szlaki lądowe straciły jeszcze bardziej na znaczeniu. Na znaczeniu straciło także Morze Śródziemne. Natomiast najważniejszymi szlakami morskimi, oceanicznymi były szlaki łączące Europę z Ameryką. Natomiast utrzymywał nadal swoje znaczenie basen Morza Bałtyckiego. Rosło ono nawet, przede wszystkim w związku z napływem płodów leśnych do Europy zach. z Europy wsch.. Największego znaczenia z portów bałtyckich nabrał Gdańsk, przez który przepływało ok. 50 % zboża z Europy środkowej do Europy zach..
Natomiast szlaki oceaniczne spowodowały rewolucje w budownictwie okrętowym. Doskonalone były ożeglowania statków, budowano statki coraz bardziej wytrzymałe, bez płaskiego dna, statki z klinem.
Zmniejszyło się znaczenie portów śródziemnomorskich zwłaszcza włoskich. Decydującą rolę zaczęły odgrywać porty położone u wybrzeży Atlantyku, bądź u ujścia rzek, które uchodziły do Atlantyku: Lizbona, Kadyks, Bordo, Antwerpia, Amsterdam, Londyn.
5) w szybkim tempie zaczęła zmieniać się struktura majątkowa społeczeństwa amerykańskiego
Zaczęły powstawać pierwsze spółki kapitałowe – były to sp. morskie.
W związku z ryzykiem wypraw zrodził się w XVI w. rynek ubezpieczeń (pierwsze ubezpieczenia to ubezpieczenia morskie) – ryzyko napadów, zatonięcia. Jedna wyprawa to ok. 1000 % zysku. Dlatego zaczęła wytwarzać się warstwa burżuazji. Są to bogaci kupcy, armatorzy, bankierzy. Burżuazja wynajmowała ludzi do wypraw. Wyrosła ona stopniowo na zach..
Na drugim biegunie istniała warstwa pracowników najemnych. Rosła ona szybko, przede wszystkim w miastach, w związku z rosnącymi stoczniami, miastami.
Od czasu wielkich odkryć geograficznych zaczęło datować się kryterium podziału społecznego nie wg urodzenia, pochodzenia ale wg kryterium majątkowego. Odtąd podstawą prestiżu społecznego zaczyna stawać się posiadany pieniądza nie „błękitna krew”.

Skutki wielkich odkryć geograficznych dla odkrytych lądów i ich mieszkańców.
Dla Europy same korzyści – uprzemysłowienie Europy zach..
W Ameryce nastąpiły ogromne zmiany demograficzne. Na kontynent amerykański nastąpiła inwazja europejska. Potem objęła ona Australię. Na skutek eksterminacji prawie całkowicie wyginęła ludność Indiańska. Miało to związek m.in. z nawracaniem na wiarę chrześcijańską, z bezwzględnym rabowaniem, ale największe żniwo niosły epidemie przywiezione na kontynent amerykański przez Europejczyków: grypa, ospa, katar. Oblicza się, że z ok. 100 mln. Indian, z przeł. XV/XVI w., przy życiu zostało tylko kilka milionów.
Indianie nie nadawali się do pracy na plantacjach, w związku z tym rozpoczął się import murzynów afrykańskich do Ameryki. Dało to początek tzw. nowemu niewolnictwu. Konsekwencją były krzyżówki rasowe: metysi (biały i czerwony), mulaci (biały z czarnym). Do pracy na plantacjach byli także deportowani Z Europy więźniowie kryminalni z wieloletnim wyrokiem. W największym stopniu wywoziła ich do Australii Wielka Brytania. Pozostawali oni już tam na ogół i nie wracali z powrotem.
Już w XVI w. rozpoczęło się sprowadzanie murzynów z Afryki zach.
Odkrywcy i pierwsi kolonizatorzy Afryki (Portugalia, Hiszpania), Francja, Holendrzy wywozili murzynów. W 2 poł. XVIII w. handel murzynami zmonopolizowali Anglicy. Statki Angielskie pływały na ogół po trójkącie, którego wierzchołki stanowiły następujące punkty: Bristol, Zatoka Gwinejska, Ameryka – W-y Antylskie.
Kiedy w Ameryce Środkowej zakładano wielkie plantacje trzciny cukrowej, tytoniu wtedy Antyle były wielkim portem wyładunkowym niewolników. To było bardzo racjonalne z punktu widzenia finansujących te podróże. Statki wypływały załadowane z Bristolu (broń, amunicja, alkohol) i płynęły do Zatoki Gwinejskiej. Tam następował wyładunek towarów i załadunek murzynów. Następnie płynięto do Ameryki. Następował tam wyładunek murzynów i załadunek surowców. Statki płynęło do Bristolu z pełnym balastem. Następował tam wyładunek surowców i załadunek towarów itd.
Handel murzynami zakończył się w 2 poł. XVIII w.. Pierwsza zakończyła go Dania, w końcu XVIII w. Wielka Brytania ale wówczas zaczęła się kontrabanda – nielegalny handel murzynami. Ten angielski handel to był handel legalny w tym sensie, że był popierany przez angielską monarchię. Brytyjski tron ciągnął z tego zyski.
Wywieziono do Ameryki ok. 10-20 mln. murzynów, co najmniej drugie tyle zginęło.
Handel niewolnikami był także jednym ze źródeł akumulacji kapitału w Europie zach., który przyczynił się do jej uprzemysłowienia.
Europa wniosła do tych kolonizowanych krajów swoją cywilizację i swoją kulturę, niszcząc tamtą cywilizację i tamtą kulturę. Europa wniosła pod względem gospodarczym do Ameryki ważne uprawy, przede wszystkim zboża, narzędzia uprawy roli, konie, bydło, świnie, owce. Indianie byli na takim poziomie rozwoju cywilizacyjnego, że zdołali udomowić tylko psa i lamę (dostarczającą wełny i mleka).
Dzięki plantacjom w Ameryce w Europie zach. mógł rozwijać się kapitalizm.
Na nowe kontynenty zostały przeniesione europejskie normy kulturowe i ustrojowe (feudalne, burżuazyjne).
Do Ameryki z Europy emigrowały jednostki najbardziej aktywne przedsiębiorczo, ludzie spragnieni bogactwa, w wieku produkcyjnym, ludzie ambitni – I etap emigracji trwał do końca XVIII w..
W XIX w., XX w. była to emigracja z powodu prześladowań religijnych, politycznych. W największym jednak stopniu za chlebem, emigrowano z biedy. Emigrowali ludzie, którzy w Europie nie mieli szans.