Samorząd terytorialny w Republice Federalnej Niemiec

Samorząd terytorialny w Republice Federalnej Niemiec

Niemcy to republika związkowa o systemie parlamentarno-gabinetowym, po zjednoczeniu Niemiec złożona z 16 krajów związkowych – landów, 10 krajów wchodziło do 1990 roku w skład RFN, 5 krajów utworzono na obszarze byłej NRD, zaś 16 krajem – landem był Berlin.
L. p. KRAJE ZWIĄZKOWE NIEMIEC
KRAJ ZWIĄZKOWY STOLICA USTRÓJ
1 Badenia – Wirtembergia Stuttgart południowoniemiecki
2 Bawaria Monachium południowoniemiecki
3 Berlin Berlin magistracki
4 Brandenburgia Poczdam
5 Brema Brema magistracki
6 Dolna Saksonia Hanower północnoniemiecki
7 Hamburg Hamburg magistracki
8 Hesja Wiesbaden miasta - magistracki
wsie - burmistrzowski
9 Meklemburgia – Pomorze Przednie Schwerin
10 Nadrenia – Palatynat Moguncja burmistrzowski
11 Nadrenia Północna – Westfalia Dusseldorf północnoniemiecki
12 Saara Saarbrucken burmistrzowski
13 Saksonia Drezno południowoniemiecki
14 Saksonia – Anhalt Magdeburg
15 Szlezwik – Holsztyn Kilonia miasta - magistracki
wsie - burmistrzowski
16 Turyngia Erfurt


Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec (z dnia 23 maja 1949 roku) ogólnie reguluje problematykę samorządu terytorialnego, aby zrozumieć strukturę samorządu terytorialnego z Niemczach, należy przedstawić ogólną strukturę państwa. Składa się ono z czterech szczebli:
• federacje
• kraje federacyjne
• powiaty i miasta wyłączone z powiatów
• gminy i mniejsze związki gmin- miejscowe jednostki administracyjne


Istotną cechą dotycząca ustroju administracyjnego RFN jest wielość i różnorodność źródeł prawa ustrojowego. Podstawowe, a zarazem ogólne znaczenie posiada Ustawa Zasadnicza Niemiec której art. 27 stanowi:
„1. (…) W krajach, powiatach i gminach naród musi mieć przedstawicielstwo, które pochodzi z powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i tajnych wyborów.
2. Gminom musi być zagwarantowane prawo do regulowania na własną odpowiedzialność wszelkich spraw miejscowej społeczności w ramach zakreślonych przez ustawy.”
Zatem z powodu ogólnego potraktowania spraw administracyjnych, całość zagadnień samorządowych regulują ustawy krajowe.
Dwustopniowa struktura samorządu terytorialnego
Gmina
Gmina w państwie niemieckim stanowi najmniejsza jednostkę podziału administracyjnego i terytorialnego państwa, oraz podstawowa społeczną i polityczna organizacje ludności zamieszkującej jej terytorium. Gmina niemiecka, jako korporacja terytorialna swą autonomie opiera na autonomii terytorialnej i administracyjnej, władztwie organizacyjnym, prawie stanowienia przepisów prawa miejscowego ( w szczególności statutów gminnych, budżetu, podatków lokalnych, nakazów i innych przepisów), autonomii finansowej.
Organy Gminy


Organy Gminy można podzielić na uchwałodawcze i wykonawcze, przy czym uchwałodawczym powoływanym w każdej gminie jest Rada (bądź w zależności od kraju- landu, w którym pełni funkcje – Przedstawicielstwo Gminne), natomiast wykonawczym burmistrz ( dyrektor gminy lub magistrat).
Rada
• Kadencja organów wybieralnych jest w poszczególnych krajach różna i w większości wynosi 4 lata.
• Liczebność składów osobowych rad gmin jest także różna i głównie zależy od liczebności mieszkańców danej gminy.
• Liczba radnych może wahać się od 5 w gminach liczących do 300 mieszkańców (Nadrenia – Palatynat), do 27 radnych w gminach 10 –tysięcznych.
• Jednoznaczne określenie pozycji rady nie jest możliwe.
• Najczęściej określa się jej pozycję według zasady ogólnego domniemania kompetencji, które pozostają po wydzieleniu kompetencji własnych organów wykonawczych.
• Dużą część uprawnień rady realizuje się w praktyce przez komisje, które mają charakter zarówno doradczy jak i rozstrzygający.
• Wybiera się monokratycznie organ- zwierzchnika gminy, który kieruje administracją gminy.

Burmistrz
• Istnieje rozróżnienie na burmistrzów i nadburmistrzów, w zależności od kategorii gminy, którą kieruje.
• Na czele administracji gminnej występują Dyrektorzy gmin, Dyrektorzy miast.
• Burmistrz sprawuje jednocześnie funkcję kierującego administracją, oraz przewodniczy radzie gminnej w większości landów.
• W przypadku krajów o ustroju magistrackim burmistrz przewodniczy również organom kolegialnym – magistratom.
• Burmistrz rzadko sprawuje funkcje administracji jednoosobowo a jego obowiązki (tak jak rady gminnej) różnią się w zależności od typu ustroju danego kraju.
• Pozycja burmistrza jest także uzależniona od sposobu powierzania funkcji (czy to w wyborach bezpośrednich przez ogół mieszkańców gminy, czy w wyborze przez radę) oraz długości kadencji jej sprawowania.
• Kadencja burmistrza jest zróżnicowana i trwa od 8 lat w Badenii – Wirtembergii i 6 w Bawarii do 12 lat w przypadku przedłużenia.
• Z uwagi na bardzo szeroki zakres kompetencji burmistrza / dyrektora gminy dużą rolę odgrywają jego zastępcy / burmistrzowie dodatkowi.
• Zastępują oni nieobecnego burmistrza oraz samodzielnie sprawują administrację w określonych sferach, tzw. decernatach.
• Na ogół burmistrzów dodatkowych jest 1 – 2 osoby.

Typy Gmin
Wyróżniamy trzy zasadnicze podziały gmin ze względu na różne kryteria:
I. Kryterium rozdziału zadań wg H. J. Wolff’a
1. Typ monistyczny wszystkie kompetencje główne przysługują jednemu gminnemu organowi przedstawicielskiemu.
2. Typ dualistyczny kompetencje dzielone są między 2 organy: przedstawicielski i wykonawczy.
3. Typ trójpodziału zadań między organ przedstawicielski, zwierzchnika gminy i członków zarządu gminy działających w imieniu zwierzchnika gminy.
II Kryterium wielkości wg W. Thieme:
1. Małe gminy wiejskie (do 5000 mieszkańców).
2. Duże gminy (8000 – 10000).
3. Średnie miasto.
4. Duże miasta
III. Kryterium ustrojowe:
1. Ustrój północnoniemiecki (angielski, lub „dyrektorski”)

• Obowiązuje w Dolnej Saksonii, Nadrenii Północnej – Westfalii.
• Jest to model z podwójnymi organami naczelnymi gminy.
• Dominującą pozycję stanowi rada, której przewodniczy wybrany przez nią burmistrz.
• Mieszkańcy gmin wybierają skład osobowy rady, która ze swego grona wybiera burmistrza(na 5 lat) kierującego jej pracą oraz wybiera dyrektora gminy( na 8 lub 12 lat), kierującego administracją gminy.



2. Ustrój południowoniemiecki (bawarski)

• Obowiązuje w Badenii – Wirtembergii, Bawarii, Saksonii.
• Obszar decyzyjny dzieli się tu na dwa organy: rada gminna i burmistrza
• Obywatele w wyborach samorządowych wybierają skład osobowy rady oraz burmistrza.
• Rada jest organem uchwałodawczym i wykonawczym.
• Burmistrz skupia wszystkie ważne pozycje w gminie i jest politycznym reprezentantem mieszkańców gminy.
• Jest pełnoprawnym członkiem rady, której przewodniczy i posiada prawo głosu.
• Rada wybiera ze swojego grona zastępców burmistrza i decernentów.





3. Ustrój magistracki

• Obowiązuje w Berlinie, Bremie, Hamburgu, miastach Hesji, miastach Szlezwiku – Holsztynu.
• Istotę modelu stanowi układ wzajemnego oddziaływania podmiotów samorządu terytorialnego.
• Uprawnienie władcze przysługuje radzie gminnej i magistratowi.
• Każdy z tych organów posiada przy tym odzielny zakres kompetencji
• Radzie przewodniczy zwierzchnik miasta lub prezydent miasta.
• Magistrat jest kolegialnym organem administracyjnym; wybiera go rada; składa się z działających honorowo urzędników, którym przewodniczy burmistrz.








4. Ustrój burmistrzowski( reński, francuski)

• Obowiązuje w małych gminach Hesji, Nadrenii – Palatynacie, Saarze, we wsiach Szlezwiku – Holsztynu.
• Występuje tu obok rady, stanowiącej organ przedstawicielski, burmistrza, który jest monokratycznym organem kierującym administracją.
• Mieszkańcy gminy wybierają radę, która z kolei wybiera na 10 lat burmistrza lub na 6 do 12 zależnie od postanowień statutu gminy i burmistrzów dodatkowych.







5. Ustrój samorządowy w krajach byłej NRD

• Oparty na modelach poprzednich.
• Występuje tu burmistrz jako organ rozstrzygający.
• Przedstawicielstwo gminy wybiera ze swego składu przewodniczącego.
• Burmistrz kieruje administracją gminą i jest przewodniczącym komisji głównej.
• Jej zadaniem jest przede wszystkim koordynowanie pracy wszystkich komisji gminnych.
• Zadaniem burmistrza jest przygotowanie i wykonywanie uchwał przedstawicielstwa gminy.
• Obok burmistrza wybierani są urzędnicy przyboczni, z których pierwszy jest zastępca burmistrza a pozostali kierują działaniami administracyjnymi na zasadzie decernatu.




Zadania gminy
Zadania gmin to przede wszystkim zadania o charakterze publicznym, związane z potrzebami miejscowych społeczności, a zwłaszcza zadania związane z rozbudowaną strukturą administracyjną państwa federacyjnego.


Zadania gmin można sklasyfikować następująco:
1. Zadania samorządowe – wykonuje je gmina samodzielnie pod nadzorem państwa. Dzielą się one na:
 obowiązkowe (nałożone ustawowo na gminę), np. opieka socjalna, opieka nad młodzieżą, szkolnictwo odstawowe, budowa i utrzymanie dróg, ochrona przeciwpożarowa itp.
 dobrowolne (gmina wykonuje w ramach swojej [prawności organizacyjnej), np. zakładanie i utrzymanie domów dziecka, szpitali, terenów sportowych i kąpielisk, bibliotek, itp.
2. Zadania powierzone gminie przez państwo (gmina podlega nadzorowi wg kryterium legalności, fachowości i celowości)np. sprawy meldunkowe, wydawanie paszportów, obrona cywilna, nadzór nad opieka zdrowotną i nadzór budowlany, oraz m. in. rejestrację aktów stanu cywilnego.

Istnieje możliwość nawiązania współpracy z innymi gminami w przypadku, gdy gmina nie jest w stanie sprostać zadaniom z powodu słabej kondycji finansowej, kadrowej, czy technicznej. Wówczas następuje przeniesienie tych zadań na ponadgminną instytucje samorządową.

POWIAT
Rada powiatowa
Najważniejszym organem powiatu we wszystkich landach jest Rada powiatowa, która stanowi polityczne przedstawicielstwo powiatu o jego mieszkańców. Radni rady powiatowej działają z zasadą wolnego mandatu, co oznacza, że nie pełnią obowiązków wynikających z przynależności do swojej partii politycznej. Radni nie posiadają immunitetu, lecz korzystają z ochrony prawno-karnej swoich wypowiedzi.
Rada powiatowa wybierana jest w wyborach pośrednich. Jej kadencja zazwyczaj wynosi 5 lat. Jej przewodniczącym jest starosta, lub przewodniczący wybierany z grona radnych.
Rada powiatowa jest organem stanowiącym a do zakresu jej obowiązków należą: uchwalanie budżetu, obsada stanowisk, stanowienie prawa miejscowego, decydowanie o przedsiębiorstwach komunalnych, udzielanie pożyczek i poręczeń.
Rada powiatowa jest organem stanowiącym we wszystkich istotnych sprawach powiatu. Do wyłącznej właściwości rady należą przed wszystkim: uchwalanie budżetu, obsada stanowisk, stanowienie prawa miejscowego, decydowanie o tworzeniu, przekształceniach i likwidacji przedsiębiorstw komunalnych, udzielanie pożyczek i poręczeń.

Komisja powiatowa
Typowym dla prawie wszystkich krajów związkowych drugim organem jest komisja powiatowa.
Drugim organem powiatowym jest komisja powiatowa. Spełnia ona trzy grupy funkcji:
1. funkcje kolegialnego organu administracyjnego powiatu
2. funkcje komisji głównej rady powiatu, przygotowującej uchwały rady i koordynującej pracę komisji fachowych;
3. funkcje mniejszego od rady organu kolegialnego.

Administracja powiatowa
Szefem administracji powiatowej jest w prawie wszystkich landach starosta, zaś Nordrhein – Westfalen i Niedersachsen – dyrektor powiatu. Odpowiada on za działalność administracji, przygotowuje i wykonuje uchwały organów kolegialnych, wykonuje zadania z zakresu administracji rządowej.
Wielkość urzędu powiatowego zależy od wielkości powiatu. Składa się on z 20 wydziałów, m. in. głównego, personalnego, prawnego, porządkowego, itp.

Miasta wyłączone z powiatów
• Miasta duże, w których ludność przewyższa 100000 mieszkańców są wyłączone z powiatów, stanowiąc przy tym samodzielny powiat.
• Istnieją także miasta, które pomimo swej dużej liczebności są włączone do powiatów. Ma to miejsce głównie w północnych i południowo zachodnich krajach związkowych.

Jednostki samorządu terytorialnego w Niemczech, oparte są na europejskiej tradycji. Wyodrębnionym społecznościom lokalnym powierzono zasadniczą część spraw publicznych, którymi zarządzają samodzielnie w interesie swoich członków. Istnienie i funkcjonowanie samorządu lokalnego zagwarantowane jest w najwyższym krajowym akcie prawnym, czyli Konstytucji.
Jednostki samorządu terytorialnego są samodzielne, czego wyrazem jest nadanie im osobowości prawnej, przyznanie samodzielności wykonywania zadań określonych ustawowo, samodzielności finansowej oraz możliwości kształtowania ustroju wewnętrznego w granicach prawem przewidzianych.
W państwie niemieckim istnieją dwa szczeble samorządu lokalnego: gmina i powiat. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone dla innych podmiotów. Powiaty działają na zasadzie pomocniczości i wykonują zadania ponadgminne, a zatem te zadania lokalne, które przekraczają możliwości pojedynczych gmin. Jednostki samorządu lokalnego w Niemczech wykonują zadania własne jak i zadania zlecone.