Dydaktyka- sciąga

1. OMÓW PRZEDMIOT BADAŃ, FUNKCJE I ZADANIA DYDAKTYKI OGÓLNEJ
Dydaktyka jako nauka o nauczaniu – uczeniu się to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania – uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka.
Dydaktyka jako nauka powinna wyjaśnić zjawiska dydaktyczne w sposób przyjęty w nauce, ponieważ normy i zasady procesu nauczania- uczenia się, będące wynikiem obiektywnie stwierdzonych zależności mają znacznie większą wartość niż ustalone subiektywnie, przez niekontrolowane doświadczenia.
Funkcje dydaktyki:
* poznawcza (teoretyczna):
- o charakterze diagnostycznym (jak jest?, co jest?),
- o charakterze prognostycznym (jak będzie?, co będzie?, jak być powinno?)
- polega na tym, że dydaktyka jako nauka rozpatruje działalność dydaktyczną z różnych stron, odkrywa lub tylko ustala fakty bezpośrednio lub pośrednio z nią związane, systematyzuje i uogólnia te fakty, tłumaczy je, ustala jakościowe i ilościowe związki między nimi.
* empiryczna (praktyczna, instrumentalna, utylitarna) :
- wskazywanie konkretnych metod, form organizacyjnych, środków, które mogą pomóc pedagogom w ich pracy dydaktycznej;
- polega na tym, że dydaktyka spełnia służebną rolę wobec życia społecznego, dostarczając nauczycielom (oraz innym osobom zajmującym się kształceniem i działalnością oświatową) norm praktycznych, których zastosowania w działalności praktycznej podnosi efektywność działania.
Przedmiot dydaktyki ogólnej:
Przedmiotem badań dydaktyki jest przede wszystkim wszelka świadoma działalność dydaktyczna, wyrażająca się w procesach nauczania – uczenia się, samokształcenia i samouctwa, w ich treści, przebiegu, metodach, środkach i organizacji, podporządkowana przyjętym celom. Może tym przedmiotem być również szeroko rozumiana działalność szkół oraz innym placówek kształcenia i oświaty, zarówno w jednym jak i wielu krajach, jej cele i treści programowe, praca nauczycieli i uczniów, jak również formy i warunki organizacyjno – środowiskowe tej działalności. (W. Okoń)
Przedmiotem badań dydaktycznych jest analiza systemów dydaktycznych cele, treści, procesy, zasady, metody, formy organizacyjne oraz środki nauczania – uczenia się. Zjawiska te dydaktyka systematyzuje, porównuje i analizuje aby następnie móc preparować zachodzące między nimi zależności jakościowe i ilościowe. (Kupisiewicz)
Szczegółowy przebieg badań dydaktyki ogólnej:
- aparatura terminologiczna i metodologiczna dydaktyki
- cele kształcenia
- proces nauczania – uczenia się
- zasady kształcenia
- metody kształcenia
- formy organizacyjne
- środki dydaktyczne
- systemy dydaktyczne
- osiągnięcia i niepowodzenia szkolne
Zadania dydaktyki ogólnej:
1. opis i analiza elementów składających się na przedmiot badań dydaktyki ogólnej
2. wykrywanie prawidłowości charakterystycznych dla procesu nauczania – uczenia się
3. ustalanie norm postępowania – zasad w oparciu o wykryte prawidłowości
4. analiza i opis systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów



2. SCHARAKTERYZUJ SYSTEM DYDAKTYKI HERBERTOWSKIEJ JAKO PODSTAWĘ SZKOŁY TRADYCYJNEJ (ZALETY I WADY)
Szkoła tradycyjna - podział treści nauczania na przedmioty, przekaz wiedzy przez nauczyciela, uczniowie są na ogół pasywni, uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania, dominuje uczenie się pamięciowe, zachęcanie uczniów do nauki ma motywy zewnętrzne, częsta kontrola wyników nauczania, współzawodnictwo, szkoła jest jedynym terenem uczenia się tylko pracy domowe wykonywane są po za nią, słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów.
Charakterystyka szkoły tradycyjnej (Jan Fryderyk Herbart przełom XVIII i XIX w):
Cele:
- ukształtowanie jednostki silnej moralnie
- przekazywanie uczniom jak największej ilości wiedzy na całe życie
Treści:
- wiadomości teoretyczne
- proces nauczania dominuje nad procesem uczenia się
- duże ilości wiedzy z różnych dyscyplin przeważnie humanistycznych
- podział treści nauczania na przedmioty
Nauczyciel: - konserwatywny, rutyniarz, podporządkowany władzom zwierzchnim, systematyczny
Uczeń: - bierny
Metody: - podające, werbalne (pogadanka, wykład), praca z książką, pokaz
Formy organizacji:
- system klasowo-lekcyjny
- praca indywidualna lecz każdy uczeń robi sam to co inni
Środki dydaktyczne: - podręczniki, plansze, kreda, tablica
Formy oceniania: stopnie
Tok: podający
Zasady nauczania: - zasada stopniowania trudności
- systematyczności
- poglądowości
- trwałości wiedzy
Motywacja: zewnętrzna – kary, nagrody
Zalety:
- podział treści na przedmioty
- wiedza uporządkowana, usystematyzowana
- uporządkowana struktura lekcji
- trwałość wiedzy (powtarzanie)
- dyscyplina
- małe koszty utrzymania szkoły
Wady:
- przekaz wiedzy przez nauczyciela
- przekazywane są jedynie wiadomości teoretyczne
- wiedza encyklopedyczna
- program nauczania nie uwzględnia postępu technicznego
- uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania
- odizolowanie treści i procesu kształcenia od potrzeb społecznych
- szkoła jest jedynym terenem uczenia się tylko praca domowe wykonywane są poza nią
- względne ubóstwo metod i środków nauczania
- rygorystyczne przestrzeganie przez nauczycieli struktury lekcji wg stopni formalnych
- wychowanie powierzchowne oparte na represji
- nadmierny rygoryzm
- niedostateczne respektowanie potrzeb i zainteresowań poznawczych dzieci
- słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów
- uczniowie są na ogół pasywni
- dominuje uczenie się pamięciowe; zapamiętywanie mechaniczne
- przeładowanie pamięci
- brak stymulacji intelektualnej
- zbyt częsta kontrola wyników nauczania
- uczniów mają zachęcać do nauki motywy zewnętrzne głównie stopnie
- współzawodnictwo wśród uczniów
- uczeń jest zestresowany, bezkrytyczny, niesamodzielny

3.SCHARAKTERYZUJ SYSTEM DYDAKTYKI DEWEYA JAKO PODSTAWĘ SZKOŁY PROGRESYWISTYCZNEJ (ZALETY I WADY)
Szkoła progresywistyczna - podział treści nauczania interdyscyplinarne bloki, samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy dzieci i młodzieży, uczniowie są aktywni, uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania, dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów, niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, współpraca, szkoła jest głównym ale nie jedynym miejscem uczenia się.
Charakterystyka szkoły progresywistycznej John Dewey przełom XIX i XX w:
Cele:
- rozwijanie zainteresowań, zdolności twórczych, aktywności
- przekazywanie uczniom pewnego zasobu umiejętności
Treści:
- treści dotyczące umiejętności praktycznych
- uczenie się przeważa nad nauczaniem
- wiedza teoretyczna podporządkowana działaniu praktycznemu
- treści zgodne z zainteresowaniami uczniów
Nauczyciel:
- otwarty na ucznia, podsuwający problemy do rozwiązania,
- uaktywniający, przeważnie pełni rolę obserwatora
Uczeń: aktywny
Metody: poszukujące, eksperymenty, zajęcia praktyczne, dyskusja, obserwacja
Formy organizacji:
- lekcja
- wycieczka
- praca laboratoryjna
- warsztaty
- praca indywidualna
Środki dydaktyczne: modele, mapy i przeróżne narzędzia
Formy oceniania: - forma opisowa, graficzna, zaliczenie, brak stopni
Tok: - poszukujący
Zasady nauczania:
- zasada wiązania teorii z praktyką
- świadomego i aktywnego uczestnictwa w zajęciach
- poglądowości
- stopniowania trudności
Motywacja: wewnętrzna – zainteresowanie
Zalety:
- uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania
- nauczanie uwzględnia aspekty społeczne
- nauczania nie odbywa się schematycznie
- uczenie odbywa się w oparciu o rozwiązywanie problemów
- uczniów pobudzają do nauki motywy wewnętrzne w tym potrzeby i zainteresowania poznawcze
- silny nacisk na samorzutną twórczość uczniów i rozwijanie jej
- duża aktywność uczniów
- nauczanie współdziałania uczniów – współpraca
- rozwijanie osobowości uczniów
- nacisk na samokontrolę
- szkoła jest głównym ale nie jedynym miejscem uczenia się
- zajęcia w plenerze oraz różnych pracowniach
- rozbudowane środki dydaktyczne
Wady:
- samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów
- przerost zajęć praktycznych
- wiedza podporządkowana praktyce
- przesadny pajdocentryzm (wszystko podporządkowane rozwojowi dziecka)
- brak dyscypliny
- na skutek swobody uczniów utrudniona realizacja założonych celów dydaktycznych
- wysokie koszty środków o pomocy dydaktycznych
- przesadna inicjatywa ucznia nad inicjatywą nauczyciela

4. SCHARAKTERYZUJ SYSTEM SZKOŁY WSPÓŁCZESNEJ.
Dydaktyka współczesna różni się wprawdzie od dydaktyki tradycyjnej i progresywistycznej, ale nie odrzuca wszystkich założeń. Popiera również zaznajamianie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy (herbertowski), czy zalecenia, aby aktywizować dzieci i młodzież w procesie nauczania (progesywistyczny). Zakłada ona, iż czynności uczniów i nauczyciela tworzą w procesie kształcenia zintegrowaną całość, przy równoczesnym zachowaniu zasady kierowniczej roli nauczyciela oraz aktywnego, samodzielnego udziału uczniów.
WG. KUPISIEWICZA
Dydaktyka współczesna: ma stanowić teoretyczną podstawę pracy szkoły socjalistycznej. Podstawę tej dydaktyki stanowi materializm dialektyczny i historyczny. Dydaktyka ta zmierza do opracowania takiego modelu procesu nauczania uczenia się, który pozwalałby łączyć w spójną całość poznanie zmysłowe z umysłowym, praktykę i jako źródło wiedzy, i jako kryterium jej prawdziwości z teorią, indywidualne cele i aspiracje oświatowe z polityką państwa.
Współczesny system dydaktyki ogólnej zmierza również do zlikwidowania typowej dla herbartyzmu i progresywizmu rozbieżności między teorią i praktyką, między wiadomościami i umiejętnościami, między zdolnością do opisywania i zmieniania rzeczywistości. Miejsce intelektualistycznej i mechanistycznej psychologii Herbarta oraz deweyowskiego behawioryzmu zajęła w dydaktyce współczesnej psychologia, rozumiana jako nauka o wyższych czynnościach istot żywych. Podstawą rozwoju tych czynności jest konieczność regulowania przez człowieka stosunków łączących go ze światem zewnętrznym. Istota procesu nauczania – uczenia się opiera się na założeniu że uczniowie powinni przyswajać sobie podstawy usystematyzowanej wiedzy oraz zdobywać określone umiejętności, zarówno w drodze samodzielnych poczynań badawczych jak i w drodze działalności sprowadzającej się do przyjmowania niektórych informacji w postaci gotowej. Do podstawowych zasad budowy progresywistycznych programów nauczania należy postulat spontanicznej aktywności dzieci i młodzieży, wyrażającej się głownie w postaci czynności praktycznych i powiązanych z nimi operacji intelektualnych , a także zasada rekapitulacji historycznego rozwoju ludzkości. Nauczanie całościowe na szczeblu propedeutycznym a przedmiotowe powyżej tego szczebla, rzecznicy współczesnego systemu dydaktyki ogólnej dostrzegają potrzebę ograniczenia nauki całościowej do klas 1 ,2 ,3 szkoły podstawowej. Dydaktyka współczesna opiera się na założeniu że o ostatecznych rezultatach kształcenia nie przesądzają wyłącznie ani czynniki dziedziczne ( natywizm) ani środowiskowe( socjologizm). Czynniki te wywierają wprawdzie wpływ ale o jego wynikach końcowych decyduje świadoma i celowa działalność nauczyciela.

5. ZARZUTY WOBEC SZKOŁY TRADYCYJNEJ, PROGRESYWISTYCZNEJ I WSPÓŁCZESNEJ
Zarzuty wobec szkoły tradycyjnej:
- potępiano rygoryzm i autorytaryzm szkoły zbudowanej na jej założeniach, postulując stworzenie „szkoły dla życia i przez życie"
- dominujący w tradycyjnej szkole intelektualizm i naukę książkową usi¬łowano zastąpić „autentyczną pracą i
wszechstronnym, twórczym wysił¬kiem uczniów"
- postulowano, aby oderwane od potrzeb i zainteresowań uczniów pro¬gramy nauczania oraz nieprzystosowane do
możliwości psychicznych dzieci i młodzieży metody i środki pracy dydaktycznej, typowe dla „szko¬ły herbartowskiej, przebudować w myśl hasła „szkoła na miarę dziecka"
- oderwanie od ży¬cia społecznego i produkcyjnego,
- szkoła tradycyjna, oparta na koncepcji Herbarta, nie odpowiada współczesnym potrzebom edukacyjnym
- opis rzeczywistości górował nad przekształcaniem przez dzieci i młodzież dostępnych im fragmentów tej rzeczywistości
- ko¬lejnymi jej cechami były: formalizm i rygoryzm, narzucała ona bowiem nauczycielom różnych typów szkół i różnych przedmiotów nauki szkol¬nej, ciasny schemat toku lekcji, tłumiący ich inwencję organizacyjną i metodyczną
- z ostrą krytyką spotkała się dopiero na przełomie XIX i XX stulecia
- celem pracy szkoły jest przekazywanie dzieciom i młodzieży gotowego materiału do zapamięta¬nia i rygorystyczne egzekwowanie go: że aktywny musi być w szkole przede wszystkim nauczyciel, natomiast uczniowie powinni „siedzieć ci¬cho, uważać i wykonywać polecenia wychowawców,
- najskutecz¬niejsza jest organizacja lekcji oparta na stopniach formalnych
- podstawowym obowiązkiem nauczyciela jest realizacja programu nau¬czania, który nie musi uwzględniać wszystkich potrzeb i zainteresowań uczniów, gdyż potrzeby i zainteresowania pożądane można w ostateczno¬ści kształtować nawet przy użyciu bodźców awersyjnych.
- szkołę tradycyjną cechuje autoryta¬ryzm, któremu dziecko musi się bezwzględnie podporządkować, a także suchy, herbertowski intelektualizm.
- dorosły rozkazuje, dziecko musi słu¬chać, poddając się całkowicie narzucanym mu opiniom i wzorom.
- nauczy¬ciel naucza i kieruje, natomiast jego uczniowie przysłuchują się, powtarza¬ją, uczą się na pamięć.
- wychowanie i kształcenie uważa się za procesy dłu¬gotrwałe i systematyczne, które jednak nie muszą nawiązywać ani do po¬trzeb, ani do zainteresowań uczniów.
- celem wysiłków wychowawczych jest nie tyle rozwój indywidualnych zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, co raczej przekazanie wiadomości
- ten krytyczny osąd herbartyzmu utrzymuje się notabene do dzisiaj
Zarzuty wobec szkoły progresywistycznej:
- współczesnych edukacyjnych potrzeb nie zaspokaja progresywistyczna szkoła wyrosła na podłożu psychodydaktycznej teorii Deweya
- przenosi przesadnie zainteresowania ucznia nad jego planowy wysiłek, swobodę nad karność, potrzebę bezpo¬średnią nad dalekie cele wychowania, doświadczenie indywidualne nad doświadczenie społeczne, psychologiczną organizację nauczania nad konsekwencję logiczną, a inicjatywę ucznia nad inicjatywę nauczyciela


6. PORÓWNAJ STOPNIE FORMALNE HERBARTA, DEWEYA Z KONCEPCJAMI STRUKTURY LEKCJI W SZKOLE WSPÓŁCZESNEJ.
Stopnie formalne Herbarta:
schemat stopni przyswajania treści, obejmujący:
- zgłębianie spoczywające,
- zgłębianie postępujące,
- ogarnianie spoczywające i
- ogarnianie postępujące.

Tym stopniom odpowiadają od¬powiednie stopnie nauczania, a mianowicie:
- jasność,
- kojarzenie,
- system
- metoda,

Mówiąc ogólnie, proces nauczania realizowany zgodnie z koncepcją stopni formalnych Herbarta miał przebiegać od wyobrażeń do pojęć i od pojęć do umiejętności. Jego głównym zadaniem było przekaza¬nie (w języku Herbarta „podanie") uczniom nowego materiału, ze szcze¬gólnym naciskiem na rozwijanie u nich umiejętności teoretycznych, np. rozwiązywania określonego typu zadań matematycznych za pomocą od¬powiedniego wzoru.

Stopnie formalne wg Deweya:
Inna, aniżeli w szkole tradycyjnej musi być organizacja nauczania i inny tok lekcji. Ich wyznaczaniu najlepiej służą poszczególne etapy pełnego aktu myślenia, z których każdy stanowi za¬razem swoisty stopień formalny nauczania. Nauczyciel powinien zatem tak przygotować i prowadzić lekcje dowolnego przedmiotu, aby ucznio¬wie:
- mogli odczuć określoną trudność,
- zdefiniować ją,
- formułować pomy¬sły jej przezwyciężenia (hipotezy),
- sprawdzać te pomysły w drodze rozu¬mowania lub za pomocą obserwacji i eksperymentów
- wyprowadzać na tej podstawie wnioski - stosownie do charakteru trudności - teore¬tyczne lub praktyczne

Stopnie formalne nauczania wg Deweya
1. doprowadzenie do odczucia trudności
2. sformułowanie problemu
3. wysunięcie hipotezy (hipotez) dotyczących rozwiązania problemu
4. weryfikacja logiczna lub/i empiryczna hipotezy (hipotez)
5. działanie zgodne z obraną hipotezą


7. WYMIEŃ I OMÓW CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO I ZAWODOWEGO:
Cele kształcenia ogólnego:
* zapewnienie wszystkim uczniom - odpowiednio do ich możliwości - optymalnego roz¬woju intelektualnego
Cel ten jest zrealizowany łącznie z celami wychowania. Głównemu celowi kształcenia ogólnego przyporządkowana jest działalność szkół.
Nauczyciel realizuje następujące cele:
- Zaznajamianie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze oraz możliwościami posługiwania się tą wiedzą w praktyce.
Od sposobu, w jaki szkoła realizuje ten cel, zależy los uczniów, którzy w przyszłości ubiegają się o przyjęcie na wyższe szczeble nauczania. Zakres wiedzy powinien być taki, aby umożliwiał wszechstronny rozwój i przygotowanie do życia.
- Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, a mia¬nowicie ich krytycznego myślenia,
uwagi, wyobraźni, pamięci, i umiejętności praktycznych.
Zdolność wyobraźni i obserwacji warunkuje rozwój najważniejszych zdolności uczenia się jaką jest myślenie. Za pomocą myślenia uczeń porządkuje fakty uogólnia je i dochodzi do ustalenia pojęć. Wraz ze zdolnościami poznawczymi kształtują się zainteresowania poznawcze.
- Kształtowanie u dzieci i młodzieży naukowego poglądu na świat
Poglądy i prze¬konania stają się wytycznymi postępowania uczniów przede wszyst¬kim wtedy, kiedy są przez nich przyswajane w trakcie własnej, samo¬dzielnej działalności poznawczej, nie zaś otrzymane w gotowej posta¬ci, niejako w darze, od innych osób. W toku realizacji tego celu kształ¬cenia obowiązuje także postulat rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.
- Wdrażanie uczniów do samokształcenia, wyrabianie u nich potrze¬by uzupełniania posiadanej wiedzy i umiejętności w drodze pozaszkolnej.
Podstawowym obowiązkiem współczesnej szkoły jest nauczać uczniów jak sami mogą się nauczyć.
- Zaznajamianie uczniów z ogólnymi podstawami produkcji i orga¬nizacji pracy w zakresie najważniejszych dziedzin wytwórczości (prze¬mysł maszynowy, elektroniczny, chemiczny, rolnictwo)
Ten rodzaj kształcenia nazywamy kształceniem politechnicznym
W nowej koncepcji nadrzędnym celem jest rozwój człowieczeństwa. W nowej koncepcji już nie wiedza naukowa ale uczeń jako człowiek w procesie nauczania i rozwoju ma stać się zasadniczym punktem odniesienia przy konstruowaniu planu nauczania.
Wyróżniamy 4 główne zasady rozwojowe:
- odnajdywać harmonię wewnętrzną i równowagę
- współistnieć ze środowiskiem przyrodniczym naszej planety
- efektywnie współdziałać w ramach różnego rodzaju grup i wspólnot
- korzystać z zasobów informacji naszej cywilizacji

Cele kształcenia zawodowego:
* zdobycie wiedzy zawodowej dotyczącej tych dziedzin specjalnych, które są wspólne dla zawodów objętych danym kierunkiem zawodowym
* praktyczne opanowanie typowych metod, środków i form działalności zawodowej
* rozwinięcie specjalnych uzdolnień niezbędnych do wykonywania zawodu
* rozwinięcie zainteresowań związanych z danym zawodem
* przyzwyczajenie się do ciągłego doskonalenia kwalifikacji zawodowych przede wszystkim za pośrednictwem samodzielnego zdobywania wiedzy i umiejętności

8. OMÓW NA CZYM POLEGAJĄ UKŁADY TREŚCI KSZTAŁCENIA: LINIOWY, KONCENTRYCZNY I SPIRALNY
Układy treści nauczania:
1.Liniowy: poszczególne partie (kroki, porcje) materiału nauczania tworzą nieprzerwany ciąg ściśle ze sobą powiązanych i warunkujących się wzajemnie ogniw, realizowanych zazwyczaj tylko jeden raz w ciągu całego okresu nauki szkolnej.
2.Koncentryczny: te same treści powtarza się co pewien czas, rozszerzając stopniowo ich zakres, wzbogacając o nowe składniki, pogłębiając omawiane związki i zależności.
3. Spiralny: uczniowie, nie tracąc z pola widzenia problemu wyjściowego, stopniowo wzbogacają zakres dotyczących go informacji oraz pogłębiają ich treść. W przeciwieństwie do układu koncentrycznego, w którym powraca się do danego zagadnienia niekiedy po kilkuletniej nawet przerwie, w układzie spiralnym nie ma tego rodzaju przerw. Inaczej niż w układzie liniowym, nie poprzestaje się na jednorazowej ekspozycji poszczególnych tematów.

9. PRZEDSTAW I OMÓW ŹRÓDŁA WIEDZY UCZNIÓW:
1.Bezpośrednie: wiedza zarejestrowana przez nauczyciela
2.Pośrednie: słowo mówione, pisane
Środki dydaktyczne – to wszelkiego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły uczniów, których zadaniem jest ułatwienie poznawania rzeczywistości. Środki dydaktyczne skracają proces nauczania, pozwalając w krótszym czasie przekazać więcej wiadomości.
Podział środków dydaktycznych:
- środki naturalne takie jak okazy z otoczenia przyrodniczego, kulturowego, społecznego, które bezpośrednio przedstawiają rzeczywistość
- środki techniczne, które pokazują rzeczywistość w sposób pośredni;
*wzrokowe:
- przeźrocza;
- film;
- rysunki;
- fotografie;
- ilustracje z czasopism, folderów itp.;
*słuchowe:
- nagrania magnetofonowe, płytowe;
- audycje radiowe;
*wzrokowo słuchowe:
- programy telewizyjne;
- multimedialne programy komputerowe;
*automatyzujące:
- maszyny dydaktyczne;
- komputery.
- środki symboliczne, przedstawiające rzeczywistość za pomocą słowa żywego i drukowanego (w tym podręcznik szkolny), znaków, rysunków technicznych, grafów, map.

10. OMÓW ROLE I FUNKCJE PODRĘCZNIKA SZKOLNEGO:
Podręcznik stanowi jeden z najważniejszych środków dydak¬tycznych. Od jego poziomu, układu zawartych w nich informacji, doboru ćwiczeń, ilustracji itp. zależą też jego funkcje dydaktyczne. Umie¬jętność posługiwania się tymi środkami przez nauczyciela i przez uczniów wpływa w dużej mierze na końcowe efekty dydaktyczno-wycho¬wawczej pracy szkoły.
Służy do:
*opanowania nowych wiadomości z danej dziedziny wiedzy, łącznie z ich uporządkowaniem i utrwaleniem;
*kształtowania nowych oraz utrwalania już posiadanych umiejętno¬ści i nawyków, w tym umiejętności samokształcenia;
*całościowego, a równocześnie problemowego ujmowania zagad¬nień, zdobywania nowych wiadomości i umiejętności poprzez racjonalne posługiwanie się już posiadaną wiedzą;
*kształtowania nawyku systematycznej kontroli, oceny oraz korekty przebiegu i wyników uczenia się;
*rozumienia treści czytanego tekstu, czego wyrazem jest umiejęt¬ność powtarzania z pamięci najważniejszych wiadomości, rozpoznawa¬nia desygnatów opisywanych pojęć wśród desygnatów pojęć bliskoznacz¬nych; egzemplifikowania, za pomocą odpowiednich przykładów, głów¬nych tez danego rozdziału czy podrozdziału; wyjaśniania związków i za¬leżności zachodzących między charakteryzowanymi w podręczniku rze¬czami, zjawiskami, wydarzeniami, procesami itp.
W związku z tymi zadaniami podręcznik spełnia różne funkcje dy¬daktyczne, a w szczególności:
*funkcję motywacyjną, która polega na rozwijaniu sfery emocjonalno-motywacyjnej ucznia, a przede wszystkim na kształtowaniu jego zain¬teresowań oraz pozytywnego nastawienia do uczenia się danego przedmiotu, na mobilizowaniu do pracy; (uświadamianiu uczniom celów i zadań nauczania)
*funkcję informacyjną, dzięki której podręcznik umożliwia uczniom wzbogacanie zasobu posiadanej przez nich wiedzy, i to nie tylko za pomo¬cą tekstu, lecz również fotografii, rysunków, poleceń odsyłających do in¬nych źródeł i metod zdobywania informacji, jak obserwacja czy ekspery¬ment (doświadczenie) itp.; (zaznajamianiu dzieci i młodzieży z nowym mate¬riałem)
*funkcję ćwiczeniową, która sprowadza się do kształtowania u uczniów - przede wszystkim w drodze kontroli, oceny i korekty przebie¬gu oraz wyników własnej pracy - pożądanych umiejętności i nawyków, nie¬zbędnych w procesie nauczania-uczenia się zarówno danego przedmiotu nauki szkolnej, jak i innych przedmiotów. Funkcja ta ułatwia uczniowi nie tylko zapamiętanie wiadomości, lecz także ich zrozumienie oraz posługi¬wanie się nimi, gdy tego wymaga sytuacja. Przykładowo: nie wystarczy, aby uczeń wiedział, że (a + b)(a - b) = a2 - b2. Musi on ponadto umieć zastosować ten wzór np. do obliczenia w pamięci iloczynu: 72 x 68 -- (70 + 2)(70 - 2) = 4900 - 4 = 4896. (jego utrwalaniu oraz kontroli i ocenie wy¬ników nauczania)

Wymienione funkcje może i powinien spełniać każdy podręcznik szkolny i akademicki. Sposób ich realizacji zależy jednak od wieku uczniów, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania, a także od rodzaju kształcenia (stacjonarne, zaoczne).


11. WYKAŻ ZWIĄZEK MIĘDZY PLANEM, PROGRAMEM NAUCZANIA A PODRĘCZNIKIEM SZKOLNYM
Plan nauczania dla danego typu szkoły, tzn. szkoły ogólnokształcącej lub zawodowej o określonej specjalności, obejmuje pełny rejestr realizo¬wanych w niej przedmiotów, ich rozkład na poszczególne lata nauki, a także liczbę godzin nauczania przeznaczoną dla każdego przedmiotu zarówno w pełnym cyklu pracy szkoły, jak i w określonych klasach. Tego rodzaju plan stanowi podstawę do opracowania programów nauczania poszczególnych przedmiotów. zawiera tylko wykaz przedmiotów nauki szkolnej
Program nauczania ustala, jakie wiadomości, umiejętno¬ści i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności uczniowie mają sobie przyswoić. Na program nauczania składają się zazwyczaj:
• uwagi wstępne, w których określa się cele nauczania danego przedmiotu;
• materiał nauczania, obejmujący podstawowe funkcje, pojęcia, pra¬wa, teorie i ważniejsze hipotezy, metody, techniki pracy, algorytmy, regu¬ły postępowania itp. z zakresu dyscypliny naukowej odpowiadającej da¬nemu przedmiotowi;
• uwagi o realizacji programu oraz wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków umożliwiających skuteczną realizację mate¬riału nauczania objętego programem

Przedmioty objęte planem nauczania dzieli się przeważnie na:
*obowiązkowe zawierające podstawy wiedzy o przy¬rodzie, społeczeństwie, technice i kulturze, stanowią wspólny dla wszyst¬kich uczniów kanon wykształcenia.
*fakultatywne dotyczą zagadnień bardziej szczegółowych i wiążą się głównie z dążeniem szkoły do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów. Liczba przedmiotów fakultatywnych wzrasta zazwyczaj w mia¬rę przechodzenia uczniów z niższych szczebli nauczania na wyższe. Wte¬dy też występują one zarówno w planie zajęć pozalekcyjnych, jak i lekcyj¬nych.

W planach i programach nauczania realizowanych w szkolnictwie śre¬dnim ogólnokształcącym i zawodowym występują - aczkolwiek w różnym wymiarze godzin nauczania - takie grupy przedmiotów wspólnych, jak:
*instrumentalne, będące narzędziem porozumiewania się ludzi (język ojczysty i przynajmniej jeden język obcy),
*społeczne (historia, wy¬chowanie obywatelskie),
*matematyka, której formalny charakter pozwala ujmować stosunki ilościowe istniejące w rzeczywistości przyrodniczej, technice oraz w życiu społecznym,
*wychowanie fizyczne
*przysposobienie obronne.

Ponadto plany i programy nauczania dla szkół ogólnokształcą¬cych oraz dla niektórych typów szkół zawodowych obejmują przedmioty:
*przyrodnicze (biologia, fizyka i geografia), natomiast przedmioty
*artystyczno-techniczne (zajęcia praktyczno-techniczne, wychowanie plastyczne i wychowanie muzyczne) są realizowane przede wszystkim w szkołach ogólnokształcących, podobnie jak zawodowe - w szkołach zawodowych.

Programy powinny spełniać następujące funkcje:
1) zapewniać ciągłość systemowi kształcenia, tworzyć układ odnie¬sienia dla szczegółowych decyzji programowych oraz kontrolować prze¬bieg i wyniki realizowanych zadań dydaktyczno-wychowawczych;
2) zapewniać uczniom jak najlepsze warunki do nauki oraz tworzyć okoliczności sprzyjające adekwatnemu porównywaniu ocen i świadectw szkolnych;
3) umożliwiać ponadprzedmiotową realizację treści programowych, zwłaszcza w grupach przedmiotów pokrewnych, np. społeczno-humanistycznych czy przyrodniczych, otwierając przed nauczycielkami szerokie pola do indywidualnych rozwiązań, nazywane „wolnymi przestrzeniami programowymi”
Podręcznik stanowi jeden z najważniejszych środków dydak¬tycznych. Od jego poziomu, układu zawartych w nich informacji, doboru ćwiczeń, ilustracji itp. zależą też jego funkcje dydaktyczne. Umie¬jętność posługiwania się tymi środkami przez nauczyciela i przez uczniów wpływa w dużej mierze na końcowe efekty dydaktyczno-wycho¬wawczej pracy szkoły.
Służy do:
*opanowania nowych wiadomości z danej dziedziny wiedzy, łącznie z ich uporządkowaniem i utrwaleniem;
*kształtowania nowych oraz utrwalania już posiadanych umiejętno¬ści i nawyków, w tym umiejętności samokształcenia;
*całościowego, a równocześnie problemowego ujmowania zagad¬nień, zdobywania nowych wiadomości i umiejętności poprzez racjonalne posługiwanie się już posiadaną wiedzą;
*kształtowania nawyku systematycznej kontroli, oceny oraz korekty przebiegu i wyników uczenia się;
*rozumienia treści czytanego tekstu, czego wyrazem jest umiejęt¬ność powtarzania z pamięci najważniejszych wiadomości, rozpoznawa¬nia desygnatów opisywanych pojęć wśród desygnatów pojęć bliskoznacz¬nych; egzemplifikowania, za pomocą odpowiednich przykładów, głów¬nych tez danego rozdziału czy podrozdziału; wyjaśniania związków i za¬leżności zachodzących między charakteryzowanymi w podręczniku rze¬czami, zjawiskami, wydarzeniami, procesami itp.


12. POJĘCIE I KLASYFIKACJA ZASAD NAUCZANIA WG KUPISIEWICZA I OKONIA:
Zasady nauczania - ogólne normy postępowania dydaktycznego, które nazywamy zasadami nauczania i które określają jak należy realizować cele kształcenia. Przez zasady nauczania będziemy rozumieć te normy postępowania dydaktycznego , których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy , rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im podstawy naukowego poglądu na świat oraz wdrażać do samokształcenia. Tak rozumiane zasady nauczania służą realizacji ogólnych celów kształcenia.

Podstawowe składniki procesu nauczania – uczenia się, którymi są uczeń, nauczyciel oraz materiał nauczania. (kupisiewicz)
Zasady te to:
- zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania – uczenia się,
- zasada systematyczności,
- zasada trwałości wiedzy uczniów,
- zasada operatywności,
- zasada wiązania teorii z praktyką,
- zasada poglądowości,
- zasada przystępności.

Zasada nauczania – to twierdzenie oparte na prawie naukowym, rządzącym jakimiś procesami. Zgodnie z drugim znaczeniem, zasada to norma postępowania uznanego za obowiązujące. W znaczeniu trzecim, zasada jest tezą wywiedzioną z jakiejś doktryny. (Okoń)
Zasady te to:
- zasada systematyczności,
- zasada samodzielności,
- zasada efektywności,
- zasada indywidualizacji i uspołecznienia.


13. POJĘCIA I KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA WG. KUPISIEWICZA I OKONIA.
Metody nauczania – systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, jest to wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości uczniów. (okoń)
Dobór metod kształcenia zależy od takich czynników jak:
- wiek ucznia
- charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania
- cele i zadania dydaktyczne jakie nauczyciel powinien zrealizować w ciągu danej lekcji lub jednostki metodycznej.
- Od pozostałych ogniw układu: „cele - treści- zasady – formy organizacyjne – środki nauczania – uczenia się”.

Klasyfikacja metod oparta na koncepcji wielostronnego nauczania-uczenia się Wincentego Okonia:
*metody asymilacji wiedzy - uczenie się przez przyswajanie:
- pogadanka, dyskusja, wykład, praca z książką;
*metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy - uczenie się przez odkrywanie;
- klasyczna metoda problemowa,
- metoda przypadków,
- metoda sytuacyjna,
- giełda pomysłów
- mikronauczanie,
- gry dydaktyczne: zabawy inscenizacyjne, gry symulacyjne, gry logiczne;
*metody waloryzacyjne (eksponujące wartości)– uczenie się przez przeżywanie;
- metody impresyjne, metody ekspresyjne;
*metody praktyczne – uczenie się przez działanie;
- metody ćwiczebne,
- metody realizacji zadań wytwórczych.

Podział wg Kupisiewicza z dodanymi metodami aktywizującymi:
- metody oparte na słowie (werbalne): wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca z książką;
- metody oparte na obserwacji i pomiarze (oglądowe): pokaz, pomiar;
- metody oparte na praktycznej działalności uczniów: laboratoryjna (tradycyjna, problemowa), zajęć praktycznych;
- metody aktywizujące: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa;


14. OMÓW GRUPY METOD NAUCZANIA:
1.Metody oparte na słowie (werbalne) – w procesie poznania wielką rolę odgrywa słowo, ponieważ dzięki niemu możemy wyrażać naszą wiedzą o świecie. Należy posługiwać się nim właściwie.
Opowiadanie – polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami i/lub procesami w formie ich słownego opisu. Skuteczność jego zależy od tego czy nauczyciel operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów a także od racjonalnego wiązania pokazu z objaśnieniami słownymi – w klasach wyższych z dyskusja. Opowiadanie powinno wdrażać uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów. Powinno być formułowane jasno, zwięźle i plastycznie aby mogło stanowić wzór dla uczniów.
Opis – dotyczy na ogół cech charakterystyki cech, budowy, struktury itp. Określonych rzeczy, tzn. tego co jest względnie stałe czyli opis służy do przedstawiania układów statycznych.
Wykład – służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze; aktywizuje myślenie hipotetyczno- dedukcyjne słuchaczy. Przedmiotem wykładu jest przeważnie opis złożonych układów rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz zachodzących między nimi związków i zależności głównie o charakterze przyczynowo – skutkowym. Ogromne znaczenie ma przejrzysta, logiczna struktura, żywy język, racjonalne rozmieszczenie momentów syntetyzujących oraz wielostronne naświetlenie głównego wątku
merytorycznego.
Pogadanka – wymaga od uczniów nie tylko myślenia „za nauczycielem” lecz zmusza do samodzielnej pracy myślowej. Istota pogadanki polega na rozmowie nauczyciela z uczniami przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą zadaje uczniom pytania na które oni udzielają odpowiedzi. Pogadanka należy do najstarszych metod pracy dydaktycznej. Posługiwał się nią Sokrates i od jego nazwiska pochodzi „pogadanka sokratyczna” z czasem nazwana „poszukującą”. Rodzaje pogadanki : wstępna, syntetyzująca, utrwalająca i kontrolna.
Dyskusja – jej istota polega na wymianie poglądów na określony temat. Warunkiem koniecznym jest uprzednie przygotowanie uczniów do dyskusji. Przy posługiwaniu się ta metoda wskazane jest respektowanie następujących zasad:
- dyskutowanie powinno być formą zespołową zmierzającą do rozwiązania zagadnień a nie konfliktem
- uczeń powinien być zdyscyplinowany
- uczeń powinien ważyć swoje słowa wypowiadając je z namysłem
- uczeń powinien ściśle referować twierdzenia przeciwnika, nie deformując ich
- uczeń nie może dokuczać przeciwnikowi
- uczeń nie powinien zabierać głosu w kwestiach zbyt mało sobie znanych
- uczeń powinien mówić rzeczowo.
Praca z książką – stanowi jeden z ważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. W przypadku uczenia się z tekstów programowanych jest ona skutecznym sposobem kontroli i oceny wyników samokształcenia. Do samodzielnego posługiwania się książką podobnie jak prowadzenie dyskusji uczniowie muszą być odpowiednio przygotowani przez szkołę. Najważniejszymi elementami są; umiejętność płynnego czytania ze zrozumieniem oraz umiejętność sporządzania notatek. Oprócz tego powinno się wyposażyć uczniów w technikę sprawnego czytania a w jej obrębie zaznajomić z umiejętnością celowego wyboru książki oraz takimi stadiami lektury jak:
- wstępna orientacja
- pobieżne przeglądanie
- lektura pogłębiona, połączona ze staranną analizą treści oraz sporządzaniem notatek.

Zaleca się aby tej pracy towarzyszyło zaznajamianie uczniów ze sposobami posługiwania się katalogami bibliotecznymi oraz różnego rodzaju materiałami pomocniczymi (słownikami, encyklopediami, rocznikami itp.).

2. Metody oparte na obserwacji i pomiarze (oglądowe) :
Pokaz - zespół czynności dydaktycznych nauczyciela polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosowanym objaśnianiu ich istotnych cech itd. Dzięki pokazowi postrzeganie uczniów zostaje ukierunkowane na istotne, nie zaś na przypadkowo zaobserwowane, zewnętrzne właściwości demonstrowanych im rzeczy, zjawisk i procesów. Powoduje to, że uczniowie szybciej i skuteczniej zaznajamiają się z tymi fragmentami rzeczywistości, które są przedmiotem pokazu, gromadząc zarazem poglądowy materiał, umożliwiający im słowne formułowanie odpowiednich uogólnień.
Największą wartość dydaktyczną ma ta forma pokazu, której przedmiotem są naturalne rzeczy, zjawiska i procesy, występujące w ich naturalnym otoczeniu. Jeśli tego rodzaju pokaz jest niemożliwy do zrealizowania wówczas eksponuje się obrazy naturalne w sztucznym środowisku np. zwierzęta żyjące w ogrodzie zoologicznym, albo pomoce naukowe będące zastępnikami tych okazów. Pomoce te można podzielić na trójwymiarowe (modele) i dwuwymiarowe (obrazy).
Z kolei obrazy dzielimy na ruchome i nieruchome oraz barwne i czarno-białe. Przedmiotem pokazu mogą być też tablice statystyczne, wykresy, schematy, symboliczne zapisy itd.
Pokaz jako metoda nauczania występuje łącznie z innymi metodami, takimi jak opowiadanie lub wykład. Reguły obowiązujące to:
a) obserwacja powinna być tak zorganizowana aby wszyscy mogli dokładnie obejrzeć demonstrowany przedmiot;
b) pokaz powinien pozwalać uczniom na spostrzeganie przedmiotów w miarę możliwości różnymi zmysłami, a więc nie tylko wzrokiem;
c) pokaz należy tak organizować i tak stawiać pytania w czasie obserwacji, aby najważniejsze składniki i cechy przedmiotów wywarły na uczniach najsilniejsze wrażenie;
d) obserwacja powinna pozwolić uczniom na poznanie rzeczy i zjawisk w ich rozwoju i działaniu.

Pomiar - pozwala określić ilościową stronę badanych obiektów, to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela – w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem.

3. Metody oparte na działalności praktycznej uczniów – hasło Deweya by „uczyć się przez działanie przyczyniło się do wzrostu znaczenia metod praktycznych w szkolnictwie różnych typów i szczebli. Obecnie czynności oparte na działalności praktycznej uczniów uważa się za istotny składnik tych ,metod pracy dydaktycznej które służą aktywnemu poznawaniu rzeczywistości przez dzieci i młodzież. Ułatwiają uczniom bezpośrednie poznawanie rzeczywistości. Stosuje je się zwykle łącznie z metodami oglądowymi i słownymi.
Metoda laboratoryjna – polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów tzn. na stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania. Stosuje się ja przede wszystkim w nauczaniu fizyki, chemii, biologii oraz geologii.
a) tradycyjna metoda laboratoryjna – polega na tym iż nauczyciel gromadząc niezbędne pomoce naukowe oraz odpowiednio przygotowując lekcję umożliwia uczniom wykonywanie określonych eksperymentów biologicznych, chemicznych, fizycznych i innych.
b) problemowa metoda laboratoryjna – polega ona na wdrażaniu dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych. W toku tek pracy uczniowie, wykorzystując wiedzę zdobytą uprzednio, przyswajają sobie nowe wiadomości i umiejętności przede wszystkim dzięki aktywności poznawczej. Problem:
- implikuje poszukiwanie pomysłów rozwiązania, wymaga od ucznia postawy badawczej
- aktywizuje głównie myślenie twórcze
- ma bardziej złożoną strukturę niż zwykłe pytanie
- jest trudniejszy – w skali odczuć charakterystycznej dla danego ucznia.
Metoda zajęć praktycznych – obejmuje dość szeroki zakres czynności uczniów no. Obróbkę drewna i metali, różnorakie prace na działce szkolnej, obsługę aparatów i maszyn, rysunek techniczny, pracę produkcyjną, hodowlę itp. W odróżnieniu od metody laboratoryjnej dominuje tu stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych . Na pierwszy plan wysuwa się tu rozwijanie umiejętności stosowania teorii w praktyce, wiążące się jednak stale ze zdobywaniem i pogłębianiem wiedzy. Z formowaniem u uczniów różnorakich umiejętności praktycznych wiąże się też wdrażanie ich do przestrzegania takich zasad jak zasada gospodarności tj. celowości, oszczędności i wydajności pracy oraz zasada racjonalnego planowania i realizowania podejmowanych zadań.

4. Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy:
a) klasyczna metoda problemowa
b) metoda przypadków – polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku np. na temat odkryć naukowych i rozwiązań jakichś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami na które trzeba odpowiedzieć uczniowie formułują pytania dotyczące tego przypadku na które nauczyciel udziela odpowiedzi na pytania. Z kolei następuje właściwy proces poszukiwania odpowiedzi. Składa się na niego: ustalenie w toku dyskusji problemu głównego i problemów z niego wynikających, a następnie warunków jakie mają umożliwić rozwiązanie problemu. Zdarza się że uczniowie przyjmują kilka możliwych rozwiązań wówczas domagają się wyjaśnienia jakie jest rzeczywiste rozwiązanie.
c) metoda sytuacyjna – polega ona na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje za i przeciw. Zadaniem uczniów jest zrozumieć te sytuację i podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji. Metoda ta jest trudna w realizacji ponieważ wymaga przygotowania opisów wraz z załącznikami w postaci tablic, schematów, projektów zmian co stanowi trudności techniczne. Trudności merytoryczne wiążą się z potrzebą wnikania przez uczniów w sytuacje dla nich nowe, nie nawiązujące doi ich doświadczenia. Metodę te wprowadza się w szkołach średnich i wyższych przede wszystkim zawodowych.
d) giełda pomysłów – burza mózgów – po raz pierwszy została zastosowana w 1939r. przez Osborne. Wprowadziła ona rozwiązywanie interesującego daną grupę problemu trwającego od kilku do kilkunastu minut. Optymalna liczba osób uczestnicząca przy rozwiązywaniu problemu to 10 osób, lecz zdarzają się i liczniejsze grupy. Polega ona na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadani przy czym chodzi w niej o to aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych najbardziej zaskakujących co będzie stwarzać atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów poddaje się je ocenie zespołu. Metoda ta opiera się na następujących ogniwach:
- wytwarzanie sytuacji problemowej
- wytwarzanie pomysłów
- sprawdzenie, wartościowanie i wybór pomysłów najlepszych.
e) mikronauczanie – jest to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych, stosuje ją się w małych kilkunastoosobowych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej trwający od 5-20 min a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu lekcji aby z kolei jeden z członków grupy mógł przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów wg nowych rozwiązań.
f) gry dydaktyczne – gra jest odmianą zabawy, która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł. Gra poprzez przyzwyczajanie do przestrzegania reguł spełnia istotne funkcje kształcąco – wychowujące, a więc służy procesowi poznania uczy szanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie. Sprzyja uspołecznianiu przyzwyczaja do wygrywania i przegrywania. Do najczęściej stosowanych gier dydaktycznych należą:
- zabawy inscenizacyjne- polegają na graniu roli w sytuacji fikcyjnej, a więc uczeń odtwarza zachowania jakiejś postaci, wciela się w nią. Metodę tę stosuje się w grupach licznych od 10-15 osób. W szkole zdarza się że grupy są większe:
- inscenizacja o charakterze wolnym – nadaje się do odtwarzania wydarzeń historycznych, biografii sławnych ludzi, funkcjonowania instytucji i organizacji.
- inscenizacja o zabarwieniu fikcyjnym – często stosuje się w odtwarzaniu bajek, legend, utworów literackich, scen z życia.
Często inscenizacją posługują się pedagog lub psycholog w celach terapeutycznych.
- gry symulacyjne (naśladownictwo, podobieństwo) – polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych wymagających samodzielnego rozwiązania. Przedmiotem symulacji jest rzeczywistość. W Polskim szkolnictwie gry symulacyjne nie zdobyły większej popularności. Z badań przeprowadzonych przez Pudkiewicz i Shiller wynika iż stosowanie gier symulacyjnych dodatnio wpływa na osiągnięcia szkolne uczniów. Ponadto autorki stwierdziły iż gry symulacyjne są: wartościowymi i ekonomicznymi. W literaturze najbardziej zwraca się uwagę na to że gra symulacyjna umożliwia uczenie się bez przymusu, a zarazem pozwala przeżyć uczniom symulowaną rzeczywistość jako dającą się zmieniać.
- gry logiczne – np. kostka Rubika

5. Metody waloryzacyjne (eksponujące wartości) – tę grupę metod znamionuje wielkie bogactwo odmian, zależnie bowiem od rodzaju wartości zmienia się sposób ich eksponowania i wpływania na jakie składniki osobowości jak uczucia, a szczególnie uczucia wyższe, przekonania światopoglądowe, postawy, system wartości i charakter. Inaczej eksponuje się wartości moralne których nośnikiem jest dzieło literackie, a inaczej gdy jest nim biografia konkretnego człowieka lub jakiś czyn ludzki. Jeszcze inaczej dzieje się to gdy eksponujemy wartości muzyczne czy plastyczne a wśród tych drugich na przykład obrazy, filmy czy dzieła architektury. Różnice w tych i innych przypadkach są bardzo duże toteż nie sprzyjały one ukształtowaniu jakiejkolwiek klasyfikacji metod eksponujących.
a) metody impresyjne – sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych. Metoda polega na wywołaniu takich czynności uczniów jak:
- zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy;
- pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła,
- stosowana forma aktywności własnej uczestników, wyrażająca główną ideę dzieła;
- konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzenie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania.
b) metody ekspresyjne – polegają one na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażające niejako siebie a zarazem je przeżywają. Następuje tu utożsamianie się uczestników z wartościami zasługującymi na wybór lub odrzucanie wartości na to nie zasługujących.


15. JAKIE CZYNNIKI PRZESĄDZAJĄ O RACJONALNYM DOBORZE METOD NAUCZANIA WYMIEŃ JE ILUSTRUJĄC
PRZYKŁADAMI (OD CZEGO ZALEŻY WYBÓR METOD)
We współczesnym systemie dydaktycznym dobór metod nauczania zależy od:
- celów
- treści i zadań dydaktycznych
- wieku uczniów
Nie znaczy to jednak, że poszczególne grupy metod lub pojedyncze metody należące do tych grup trzeba wiązać rygorystycznie np. z określonymi fazami rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży. Nie uważa się za słuszne, aby najpierw kształcić uczniów na materiale konkretnym, a dopiero później – w innej już formie – na tym, co abstrakcyjne. W rzeczywistości każdemu szczeblowi myślenia konkretnego, sensoryczno – motorycznego, odpowiada jakiś poziom myślenia abstrakcyjnego, gdyż nawet małe dziecko jest już zdolne do operowania określonymi uogólnieniami na podstawie własnego, skromnego jeszcze doświadczenia.
Uzależnienie doboru metod nauczania od jego celów, od wieku uczniów oraz od charakterystycznych właściwości przedmiotów nauczanych w szkole, nie znaczy również, że np. na lekcjach fizyki trzeba wyłącznie posługiwać się metodami laboratoryjnymi, a na lekcjach języka ojczystego lub historii – słownymi. Rezygnowanie na lekcjach fizyki, chemii, biologii lub geografii z metod słownych, służących przekazywaniu uczniom gotowych informacji, byłoby równie niewskazane, jak unikanie angażującego różne analizatory demonstrowania określonych rzeczy i zjawisk na lekcjach przedmiotów humanistycznych albo też niedocenianie znaczenia metod praktycznych w nauczaniu zawodu.
Kryteria doboru metod nauczania mają charakter ukierunkowujący, wskazują tendencje główne, aczkolwiek nie jedyne. Dlatego też jednostronność w posługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi czy praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej. Takiej właśnie jednostronności przeciwstawia się postulat racjonalnego łączenia różnych metod pracy dydaktycznej. Postulat ten obowiązuje nie tylko w zakresie zaznajamiania uczniów z nowym materiałem, lecz również przy jego utrwalaniu oraz przy kontroli i ocenie uzyskiwanych wyników.


16. SCHARAKTERYZUJ NA CZYM POLEGA NAUCZANIE JEDNOSTKOWE GRUPOWE I ZBIOROWE
NAUCZANIE JEDNOSTKOWE –jest to najstarsza forma organizacyjna procesu nauczania, znana już w starożytności. Polega na tym, że uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne indywidualnie, korzystając przy tym z bezpośredniej lub pośredniej pomocy nauczyciela, bowiem nauczanie jednostkowe dzieli się na:
*bezpośrednie (jeden uczeń i jeden nauczyciel: korepetycje)
*pośrednie (uczeń sam zdobywa wiadomości).
Przykładem nauczania jednostkowego są korepetycje, nauczanie indywidualne w domu ucznia w przypadkach losowych, np. choroba.
ZALETĄ bezpośredniego nauczania jednostkowego jest to, że umożliwia ono pełną indywidualizację treści i tempa uczenia się, co z kolei pozwala na stałą i zarazem bardzo dokładna kontrolę zarówno przebiegu, jak i wyników pracy ucznia, jego każdego kroku na drodze prowadzącej od niewiedzy do wiedzy. Dzięki temu nauczyciel może modyfikować własne czynności dydaktyczne i przystosowywać je do stale zmieniających się, ale zawsze przezeń kontrolowanych sytuacji.
Efekty nauczania jednostkowego są zazwyczaj bardzo wysokie, gdyż uczeń opanowuje treści i umiejętności w zależności od możliwości, a więc optymalnie wykorzystany jest czas, a kontrola bieżąca motywuje ucznia do pracy.
WADĄ nauczania jednostkowego jest przede wszystkim to, iż jest ono nieopłacalne z ekonomicznego punktu widzenia i wydatnie ogranicza społeczny zasięg pracy nauczyciela. Ponadto przy tego typu nauczaniu uczeń nie ma możliwości współdziałania z rówieśnikami w zakresie realizowanych przez szkołę zadań wskutek czego nie wyrabia się u niego umiejętności pracy w zespole i dla zespołu.

NAUCZANIE ZBIOROWE (system klasowo - lekcyjny) – opracował je i rozwijał strasburski pedagog Jan Sturm, a uzasadnił je teoretycznie i spopularyzował Jan Amos Komeński. Nauczanie zbiorowe zostało nazwane systemem klasowo-lekcyjnym, który charakteryzuje się następującymi cechami:
CECHY:
*Uczniowie w tym samym wieku tworzą odrębne klasy, w których skład osobowy podlega stosunkowo nieznacznym zmianom w ciągu pełnego cyklu nauki szkolne, wynikającym przede wszystkim z przyczyn losowych, np. przejścia ucznia do innej szkoły albo spowodowanym drugorocznością;
*każda klasa pracuje zgodnie z rocznym planem nauczania, który obejmuje różne przedmioty, zawarte są w programach nauczania; w odpowiednim wymiarze godzin. Porządek nauczania określonych przedmiotów w poszczególnych dniach tygodnia wyznacza tygodniowy plan zajęć danej klasy
*podstawową jednostką zajęć dydaktyczno – wychowawczych jest lekcja;
*z wyjątkiem klas najniższych każda lekcja poświęcona jest jednemu przedmiotowi nauczania;
*pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel, który ocenia postępy uczniów oraz decyduje o promowaniu uczniów do następnej klasy.
ZALETY:
- przejrzysta i prosta struktura organizacyjna
- ekonomiczność
- łatwość administrowania
- umożliwia nauczycielowi pracę z dość dużą grupą uczniów równocześnie
- pozwala organizować zespołowy wysiłek dzieci i młodzieży oraz ich współzawodnictwo w nauce.
WADY:
- „abstrakcyjna różnorodność” treści nauczania, narzucanych uczniom przez program
- brak dostosowania nauki szkolnej do indywidualnych zdolności uczniów
- nadmierny nacisk na wydawanie dyplomów, a nie na wszechstronny rozwój uczniów.
- treści nauczania są jednolite dla wszystkich uczniów jednej klasie.

NAUCZANIE GRUPOWE (zespołowe) – jest trzecią obok nauczania jednostkowego i zbiorowego formą organizacyjną procesu nauczania – uczenia się. Odegrało istotną rolę w przezwyciężaniu słabych stron nauczania zbiorowego. Jego korzystny wpływ na wyniki pracy uczniów dostrzegano już pod koniec ubiegłego stulecia.
CECHY:
1) uczniów danej klasy dzieli się na niewielkie grupy, od 3 – 6 osób, pracują one wspólnie nad rozwiązaniem zagadnień
teoretycznych lub praktycznych,
2) skład grup jest stały; uczniowie tworzą je sami, kierując się wspólnymi zainteresowaniami i przyjaźnią; nauczyciel czuwa
aby w jej skład wchodzili zarówno dobrzy jak i słabi uczniowie.
3) pracą grupy kieruje przewodniczący, funkcja ta nie jest stała.
4) wszystkie grupy pracują na lekcji pod kierunkiem nauczyciela bądź nad rozwiązywaniem tych samych zagadnień, bądź też
każda grupa rozwiązuje odrębne zagadnienie.
5) forma pracy grupowej występuje łącznie z nauczaniem zbiorowym zarówno w ciągu całego roku szkolnego jak i na
pojedynczych lekcjach.
6) ocena wyników w nauce poszczególnych uczniów odbywa się wyłącznie indywidualnie, natomiast wszystkich członków
każdej grupy wychowuje się w duchu wzajemnej pomocy i wpaja się im poczucie współodpowiedzialności za postępy
poszczególnych osób.
7) wyniki uzyskane przez grupę referuje na polecenie nauczyciela jeden z uczniów, w razie potrzeby wypowiedź ucznia jest
uzupełniana przez członków grupy.
8) podstawową metoda pracy grupowej jest dyskusja nad wspólnie rozwiązywanymi zagadnieniami;
9) pracę grupową nad rozwiązywaniem problemów na lekcji poprzedza na ogół dyskusja lub pogadanka z całą klasą.
ZALETY
- może przyczynić się do przezwyciężenia niektórych niedostatków systemu klasowo – lekcyjnego;
- wykazuje duże walory dydaktyczno – wychowawcze: przyzwyczajenie do odpowiedzialności, podporządkowania się, gotowości udzielania pomocy innym, partnerstwa
- rozwiązywanie przez uczniów konkretnych zadań i problemów
- umożliwia realizację celów poznawczych: zwiększa wydajność pracy uczniów. sprzyja rozwojowi ich aktywności poznawczej i samodzielności, zwiększa zasób interakcji, międzyjednostkowych i umożliwia powstawanie więzi między uczniami
- obiektywizuje proces samooceny i sprzyja obiektywizmowi w ocenianiu innych.


17. WYMIEŃ I OMÓW FUNKCJE PRACY DOMOWEJ:
Praca domowa jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych dydaktycznych form organizacji procesu kształcenia na wszystkich szczeblach nauczania, szeroko stosowana zarówno w lekcji problemowej jak i lekcji podającej. Polega na obowiązkowym wykonywaniu w domu zajęć, które zleca uczniowi nauczyciela w toku trwającej lekcji. Służy wdrożeniu wychowanków do samokształcenia poprzez samodzielną analizę treści zawartych w podręcznikach i encyklopediach, jak również zrozumienie, utrwalenie i pogłębienie wiedzy, oraz samodzielnością myślenia w posługiwaniu się nią. Nauka domowa tylko wówczas spełnia swoje zadanie, gdy: łączy się ściśle z pracą na lekcji, jest właściwie zadana, nie przekracza możliwości uczniów, jest samodzielnie wykonywana, systematycznie się ją kontroluje i ocenia, po jej wykonaniu uczeń jest poinformowany o błędach, które popełnił. Należy pamiętać, iż nadmiar pracy domowej prowadzi do przeciążenia, co działa niekorzystnie na zdrowie i motywację do nauki.
Funkcje pracy domowej:
- pobudzenie aktywności uczniów;
- zaspokojenie lub pobudzenie zainteresowań;
- wzbudzenie pragnienia wiedzy, chęci uczenia się;
- rozwijanie samodzielności myślenia i działania;
- opanowanie i utrwalenie treści programowych;
- rozwijanie sprawności w uczeniu się;
- kształtowanie nawyków systematycznego, dokładnego i chętnego podejmowania zadań;
- rozwijanie inicjatywy, pomysłowości, zdolności twórczych;
- budzenie pozytywnych emocji, wiary we własne możliwości, pozytywnego stosunku do nauki;

nauka domowa jest nieodłącznym elementem procesu kształcenia w systemie klasowo-lekcyjnym jest ważną forma,. która wzbogaca prace uczniów na lekcji. W literaturze dydaktycznej, podkreśla się dużą rolę nauki domowej. w stymulowaniu wielostronnej aktywności ucznia.

Praca domowa umożliwia pogłębianie i utrwalanie wiedzy ucznia, a przede wszystkim wdrożenie go do samodzielności w myśleniu, posługiwaniu się wiedzą w realizowaniu samodzielnych zadań twórczych, kształtuje ich wole i charakter, rozwija systematyczność i dokładność, inicjatywę, pomysłowość, wzmacnia wiarę w własne siły, kształtuje pozytywne stosunek do pracy.

Praca domowa eg Okonia, winna więc spełniać następujące role:
- dydaktyczną,
- kształcącą,
- wychowawczą.

Kupisiewicz funkcje pracy domowej określa następująco:
- opanowanie w drodze samodzielnej pracy w domu określonych wiadomości, stanowiących podstawę do rozwiązania problemu, kształtowania różnych umiejętności,
- utrwalenie lub rozszerzenie materiału przerobionego na lekcji, - zebranie pomocy naukowej (okazy przyrodnicze, pocztówki, wycinki z gazet, materiały uzyskane w drodze obserwacji, lub wywiadu) jako podstawę do realizacji nowego tematu lekcji ,
- kształtowanie określonych umiejętności i nawyków,
-rozwijanie samodzielności myślenia i działania poprzez wykonanie zindywidualizowanych zadań teoretycznych bądź praktycznych.
Obowiązkiem nauczyciela szkoły jest przygotowanie uczniów do samodzielnej pracy poprzez zaznajamianie ich z metodami pracy naukowej. W tym celu obok normalnych lekcji należy organizować zajęcia, na których uczniowie wdrażani byliby do stosowania racjonalnych metoda i technik ucznia się.
nauka odmowa tylko wówczas spełnia swoje funkcje dydaktyczno wychowawcze, gdy;
- łączy się ściśle z p[racą lekcyjną,
- jest właściwie zadana,
- stosuje się odpowiednie rodzaje zadań.
- nie przeciążą się uczniów nadmierną liczbą zadań domowych,
- nie przekracza możliwości uczniów czyli jest zróżnicowana,
- jest samodzielnie wykonywana,
- systematycznie się ja kontroluje i ocenia,
- gdy [praca domowa jest. jest rzeczywiście pracą samodzielną, dlatego powinna być zróżnicowana i dostosowana, do możliwości intelektualnych uczniów.

18. ROLA I ZNACZENIE WYCIECZKI SZKOLNEJ W NAUCZANIU POCZĄTKOWYM
Wycieczki są formami pracy dydaktyczno-wychowawczymi szkoły, umożliwiają bezpośrednie poznanie środowiska lokalnego, własnego regionu, kraju ojczystego, bądź innych krajów, ich właściwości historycznych, etnicznych, kulturowych lub gospodarczych.
Wycieczki spełniają następującą funkcję:
- poznawczą
- kształcąca
- motywacyjna
- zdrowotną
Wycieczki szkolne są przede wszystkim lekcjami. Pogłębiają, rozszerzają i utrwalają treści kształcenia. Są źródłem wiedzy ucznia. W czasie wycieczki powstają takie sytuacje, które powodują wśród uczestników emocjonalne przeżycia, spełniają rolę czynnika integracyjnego proces zdobywania wiedzy, posiadają walory wychowawcze, np. uczą przestrzegania dyscypliny.

Klasyfikacja wycieczek:
W profilaktyce szkolnej wyróżnia się 2 typy wycieczek szkolnych:
1) przedmiotowe tzw. lekcyjne w terenie
2) dłuższe kompleksowe, tzw. wieloprzedmiotowe
Podziały wycieczek:
- ze względu na: czas, zasięg, rodzaj, organizatora, zakres tematyczny, transport.
Wg Jankowskiego klasyfikacja wycieczek szkolnych jest następująca:
1) ze względu na czas trwania:
– kilkugodzinne,
– całodniowe,
– kilkudniowe.
2) ze względu na zasięg terytorialny:
- bliższe lokalne (do 50km) – dla klas I-III do 15km, dla klas II do 50km,
- dalsze regionalne – dla klas IV-VI szkoły podstawowej,
- krajowe (w granicach kraju) – dla gimnazjum i szkół ponad gimnazjalnych
- zagraniczne - dla szkół ponad gimnazjalnych
3) ze względu na przygotowanie sprawnościowe:
- powszechne – nie wymagające specjalnego przygotowania fizycznego,
- specjalistyczne, np. rowerowe, kajakowe.
4) ze względu na środek transportu;
- piesze,
- autokarowe,
- pozostałe, np. rowerowe
5) ze względu na cel i charakter wycieczki
6) ze względu na zakres tematyczny.

Funkcja dydaktyczna wycieczki sprowadza się do bezpośredniego zaznajamiania uczniów z określonymi rzeczami, często w ich naturalnym środowisku, ze zjawiskami i procesami przyrodniczymi, technicznymi, społecznymi i kulturowymi pod kątem wcześniej ustalonych celów pedagogicznych. Jej skuteczność zależy w dużym stopniu od praca przygotowawczych, a zwłaszcza od sprecyzowania zadań, które poszczególni uczniowie lub ich grupy mają wykonać, aby następnie wyniki swej pracy mogli przedstawić na lekcji całej klasie.

Wycieczka, podobnie jak praca domowa uczniów, stanowi integralny składnik procesu nauczania – uczenia się. W szczególności służy ona realizacji
tych zadań dydaktycznych, których na lekcji nie można wykonać w sposób poglądowy. Dobrze przygotowana i prowadzona wycieczka sprzyja nie
tylko osiągnięciu zaplanowanych celów dydaktycznych, lecz również wychowawczych, zwłaszcza umocnieniu więzi łączących dzieci i młodzież,
lepszemu poznaniu uczniów przez nauczyciela itp.


19. OCENA OPISOWA W NAUCZANIU POCZĄTKOWYM
W nowym systemie w klasach I-III szkoły opisowej ocena klasyfikacyjna jest ocena opisowa.
Ocena opisowa obejmuje przejawy aktywności ucznia w następujących dziedzinach:
- emocjonalno - społecznej związana z działalnością szkolną
- poznawczej - obejmuje treści kształcenia z poszczególnych przedmiotów
- rozwojowi fizycznego - dotyczące sprawności ruchowej
- indywidualnych różnic rozwojowych ucznia
Ocena opisowa zawiera więc indywidualną charakterystykę dziecka.
- zwraca przede wszystkim uwagę na postępy ucznia,
- określa to co zostało już zrobione dobrze, a dopiero w następnej kolejności
uzyskuje braki, które uczeń winien uzupełnić.
- taka ocena pobudza aktywność emocjonalną i poznawczą ucznia,
- zachęca go do podejmowania dalszych wysiłków w nauce,
- jednocześnie zapewnia mu uznanie i poczucie bezpieczeństwa w zespole klasowym.
- ocena opisowa daje pełną informację o uczniu rodzicom, a podkreślenie jego wartości wpływa pozytywnie na wzajemne interakcje pomiędzy dziećmi, a ich rodzicami.
- wprowadzenie takiej formy oceniania służy wyeksponowaniu informacyjnej i kształtującej funkcji oceny przy ograniczeniu funkcji selekcyjnej.
- nauczyciel daje uczniowi szczególną informacje o rezultatach jego postępów oraz udziela mu wskazówki jak ma pokonywać trudności.
- ocenianie skupia się na uczniu, jego rozwoju, a nie na przyswojeniu przez niego treści programowych wymaga jednocześnie wnikliwego obserwowania ucznia, analizowania efektów jego pracy, dostarczania mu wskazówek wpływających na osiąganie sukcesu w uczniu się.
- uczeń klasy I-III można pozostawić na drugi rok w tej samej klasie tylko w wyjątkowych przypadkach uzasadnionych opinią wydaną przez lekarza lub poradnię specjalistyczną oraz w porozumieniu z rodzicami.
Ocena opisowa może występować w formie listu do rodziców bądź w formie formularza (I półrocze); w II półroczu są już gotowe druki.

20. OMÓW GRUPĘ PRZYCZYN NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH TZW. SPOŁECZNO – EKONOMICZNYCH
Przyczyny społeczno-ekonomiczne należy rozumieć bardzo szeroko nie tylko jako rażące niedomagania bytowe, wyrażające się w niezaspokajaniu podstawowych potrzeb biopsychologicznych, ale jako brak warunków do wszechstronnego w rodzinie.

Do podstawowych czynników środowiska rodzinnego należą:
1. czynniki określające pozycje społeczne ucznia,
- ekonomiczną rodziny,
- poziom dochodów,
- sytuację mieszkaniową,
- źródła utrzymania rodziny,
- rozwód rodziców
2. czynniki kulturowe określające poziom życia codziennego,
- wykształcenie rodziców,
- wzorce kulturowe obowiązujące w rodzinie,
- zasady wychowania dzieci,
- sposób spędzania czasu wolnego,
- zaspokajanie potrzeb psychicznych dziecka,
- metody i środki stosowane w wychowaniu dzieci,
- warunki opieki nad dzieckiem kontrola zachowania,
- normy i wartości przekazywane dziecku wychowaniu ,
- zakazy i wymagania,
- nagrody i kary.
3. czynniki określające strukturę rodziny oraz stosunki wewnątrzrodzinne,
- osobowościowe cechy ojca i matki,
- niezaspokajanie podstawowych potrzeb psychicznych takich jak poczucie bezpieczeństwa nie tylko powoduje uczucie lęków lecz zazwyczaj prowadzi do trwałych skutków zaburzeń w funkcjonowaniu(układu nerwowego)

Do czynników, które mogą powodować zagrożenie i poczucia bezpieczeństwa można zaliczyć:
- nadmierne ochranianie,
- ciągłe wyręczanie dziecka,
- niespokojna atmosfera w domu,
- stałe poczucie niepewności,
- postępowanie niekonwencjonalne wobec dziecka,
- postawa zbyt rygorystyczna.

Do przyczyn społeczno - ekonomicznych należą głównie warunki społeczne życia dzieci. Są one związane z domem i środowiskiem oraz sytuacją materialną tej rodziny. Należy do nich nędza materialna, złe warunki mieszkaniowe, brak pomocy szkolnych, niedostateczna opieka ze strony domu oraz zły wpływ środowiska i wiele innych rzeczy. Dom ma ogromne znaczenie w początkowym przygotowaniu oraz nastawieniu psychicznym dziecka do szkoły i nauki. Jeżeli np. dziecko pochodzi z rodziny ubogiej, wówczas wyniki naukowe są słabsze. Dzieci z tzw. rodzin biednych wykazują - jak przedstawiają różne badania - gorszy poziom intelektualny.
Środowisko, w jakim przebywa dziecko od najmłodszych lat, też odgrywa rolę w rozwoju umysłowym dziecka. W tym czasie poznaje ono świat - naśladuje rodziców bądź najbliższe osoby. I to, w jakim stopniu są autorytetem dla niego te osoby, ogromnie wpływa potem na jego dalsze życie. Na podstawie przeprowadzonych różnych badań stwierdzono, iż dzieci pochodzące z rodzin ubogich są zazwyczaj nieśmiałe, małomówne i osiągają słabsze wyniki w nauce.


21. OMÓW GRUPĘ PRZYCZYN NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH TZW. BIOPSYCHICZNYCH
Przyczyny biopsychiczne to przyczyny, które tkwią w samym dziecku i w jego rozwoju. Badania wykazały że wpływ środowiska nie zaczyna się w momencie przyjścia dziecka na świat , ale znacznie wcześniej bo już w życiu płodowym. Rozwój płodu zależy od tego jak się zachowuje matka jak się odżywia choruje czy nadużywa papierosów, czy pije alkohol.
Zaburzenia mogą wystąpić w skutek działania patogennych czynników na zarodek i płód, np.
- choroby wirusowe matki, np. różyczka, pierwsze 3 m-ce ciąży naświetlanie promieniami ultrafioletowymi i izotopami.

Do zaburzeń rozwojowych w skutek patogennych czynników w okresie porodu zaliczyć można :
- urazy czaszki w czasie, np. ciężkiego porodu pośladkowego,
- poród kleszczowy (uszkodzenie mózgu),
- przedwczesny poród – niedojrzałość układu oddechowego, nieukształtowanie do końca wszystkich narządów.

Do zaburzeń rozwoju wskutek działania czynników patogennych po urodzeniu dziecka można zaliczyć:
- urazy czaszki,
- środki farmakologiczne przyjmowane przez dziecko przez dłuższy czas,
- infekcje mózgowe, np. zapalenie opon mózgowych,
- choroby somatyczne,
- niedożywienie

Do najczęstszych przyczyn endogennych należą :
- uszkodzenie układu nerwowego dziecka w okresie płodowym lub w czasie porodu lub po jego urodzeniu.

Najczęściej spotykaną postacią zaburzeń procesów nerwowych u dzieci jest :
- nadpobudliwość psychoruchowa ADHD
- zahamowanie

Trudności w uczeniu się szkolnym dzieci nadpobudliwych wiąże się z ich :
- wzmożoną ruchliwością,
- złą koncentracją uwagi,
- osłabieniem procesów analizy i syntezy,
- braku systematyczności,
- wzmożoną pobudliwość emocjonalną.

Dzieciom tym szczególnie w klasach młodszych trudno dostosować się do siedzenia w ławce przez 45 min. dlatego wychodzą z ławki, przeszkadzają innym, brzydko piszą, nie uważają na lekcji.

Dzieci zahamowane nie sprawiają swym zachowaniem większych trudności. Trudności przybierają inną postać. W związku z powolnością dzieci te:
- nie nadążają za biegiem lekcji,
- mają trudności w rozwiązywaniu nowych zadań,
- trudno im się przystosować do nowych sytuacji,
- łatwo się peszą wywołane do odpowiedzi,
- często wykazują bezradność nawet gdy do lekcji są przygotowane.
- mają trudności w nawiązywaniu nowych znajomości.

Innego rodzaju trudności wiążą się z zaburzeniami tzw. lateryzacji, czyli z kształtowaniem się przewagi funkcjonalnej jednej strony ciała na drugą. Dzieci te mogą mieć:
- trudności w nauce pisania,
- lekcjach geometrii,
- na lekcjach kultury fizycznej, szczególnie w pierwszym okresie nauki szkolnej.

U znacznej grupy dzieci obserwujemy zaburzenia w sferze funkcjonowania analizatora wzrokowego, słuchowego, ogólnego rozwoju motorycznego.

Oprócz wymienionych zaburzeń uczniów mogą wystąpić zaburzenia w sferze mowy i myślenia. W sferze mowy wady takie jak: jąkanie, seplenienie, mogą być przyczyną trudności z opanowaniem prawidłowości ortograficznych.

Dzieci z zaburzeniami w sferze myślenia to dzieci o niższym poziomie inteligencji.

Przyczynami tych zaburzeń mogą być:
- uszkodzenie CUN (centralnego układu nerwowego),
- zmiany morfologiczne, biochemiczne.

Różne mogą być też poziomy upośledzenia, pewna grupa dzieci może uczęszczać do szkół normalnych, inne do szkół specjalnych czy też do szkoły życia.

Przyczyny biopsychiczne są związane, zdaniem wielu badaczy, z zadatkami dziecięcymi. Jednym z podstawowych źródeł niepowodzeń szkolnych mogą być różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Poziom uczniów jest wtedy różny, poczynając od bardzo zdolnych, aż do opóźnionych. Sprawia to ogromną trudność nauczycielowi i wychowawcy, który musi dopasowywać nauczanie do poziomu uczniów.
Ogromny wpływ na powodzenia lub niepowodzenia mają nagany lub pochwały. Dodatnio działają pochwały, gdyż mobilizują dzieci do nauki. Dzieci muszą być doceniane, muszą się czuć dobrze w szkole. Niektórzy badacze tego zagadnienia twierdzą, że na wyniki w szkole ma też wpływ temperament ucznia. Stwierdzili także, iż nadmierne obciążanie uczniów różnorodnymi obowiązkami i pracami jest niejednokrotnie przyczyną niepowodzeń szkolnych. Często również, zwłaszcza w obecnych czasach, przyczyną niepowodzeń szkolnych są zaburzenia nerwicowe.


22. OMÓW GRUPĘ PRZYCZYN NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH TZW. DYDAKTYCZNYCH

Do najważniejszych czynników wpływających na niepowodzenia w nauce szkolnej zalicza się:
- szkołę
- nauczyciela.

Wśród czynników pedagogicznych pedagodzy wyróżniają czynniki, które bezpośrednio wiążą się z samym nauczycielem, np.:
- przygotowanie metodyczne,
- doświadczenie pedagogiczne,
- cechy charakteru

Niezależnie to te czynniki , na które nauczyciel nie ma wpływu, np. :
- sztywny system nauczania, który utrudnia indywidualizację pracy,
- przeładowanie treściami programy,
- zbyt liczne klasy.

Opóźnienia powstają najczęściej w zakresie jednego przedmiotu nauczania w miarę upływu czasu rozszerza się ono na całokształt pracy dziecka. Szczególnie niebezpieczne okazują się opóźnienia w zakresie języka polskiego i matematyki, gdyż odbijają się ujemnie na wynikach pracy dzieci również w pozostałych przedmiotach.


Przyczyny dydaktyczne zależą one od samego nauczyciela, przy czym wypływają głównie z niesprawiedliwej oceny pracy uczniów. Często wynikają one z:
- niedostatecznej znajomości uczniów przez nauczycieli,
- braku opieki nad uczniami opóźnionymi w rozwoju
- błędów metodycznych popełnianych przez nauczycieli.

Praca dydaktyczna składa się z wielu czynników. Mogą to być: treści, metody nauczania i środki nauczania, poziom kwalifikacji zawodowych nauczycieli, ich pozycja społeczna, a także organizowanie różnych zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych.

Jest to praca bardzo trudna i odpowiedzialna. Nauczyciele spotykają się z różnymi dziećmi. Muszą się dostosować do wszystkich grup dzieci. Nauka prowadzona przez nauczyciela nie może być sztywnym przepisem. Musi on kochać swoją pracę, być przygotowanym do prowadzenia lekcji. Zadaniem jego jest, by nie dopuścić do opóźnienia nauki, gdyż to ujemnie odbija się na wynikach.

23. OMÓW NA CZYM POLEGA ZAPOBIEGANIE NIEPOWODZENIOM SZKOLNYM (PROFILAKTYKA, DIAGNOZA) OMÓW I OPISZ.
Na usunięcie niektórych niepowodzeń szkolnych takich jak: brak należytej opieki nad uczniem ze strony rodziny patologicznej, niekorzystne warunki materialne lub mieszkaniowe rodziców ucznia, nauczyciel ma zazwyczaj niewielki wpływ, stosunkowo duże możliwości ma on natomiast w zakresie przeciwdziałania tym przyczynom niepowodzeń szkolnych, które tkwią w samym nauczycielu i jego pracy.

Do podstawowych dydaktycznych środków zapobiegania i zwalczania niepowodzeń szkolnych należy zaliczyć:
- profilaktykę pedagogiczną
- diagnozę pedagogiczną
- terapię pedagogiczną

Profilaktyka pedagogiczna: wyniki procesu nauczania i wychowania zależą w poważnej mierze od stosowanych przez nauczyciela form i metod pracy dydaktyczno – wychowawczej. Do form i metod które pozytywnie wpływają na wzrost efektywności pracy szkoły należy nauczanie problemowe. Praca uczniów na lekcji w zespołach nad określonymi problemami powoduje wzrost zainteresowania nauką, wdraża ich do wspólnego przezwyciężania trudności, stwarza liczne okazje do wymiany poglądów, wyrabia krytyczne myślenie, uczy racjonalnych metod planowania i organizacji pracy.
Diagnoza pedagogiczna: polega na poznawaniu ucznia, jego możliwości intelektualnych , warunków rodzinnych a jednocześnie określanie braków w wiadomościach i umiejętnościach jak również doszukiwanie się przyczyn występowania tych braków. W związku z tym nauczyciele powinni często stosować w różnych formach kontrolę i ocenę wyników nauczania, aby możliwie szybko wykryć występujące u poszczególnych uczniów braki w zakresie opanowania treści programowych. Jedną z form diagnozy pedagogicznej są systematyczne spotkania tzw. rad klasowych tzn. zebrania wszystkich nauczycieli pracujących z uczniami danej klasy.
Terapia pedagogiczna: może być stosowana indywidualnie bądź zbiorowo, nauczyciel znając braki w zakresie opanowania materiału nauczania przez poszczególnych uczniów posługuje się różnymi formami pracy w celu usunięcia tych braków. Można np. polecić uczniom wykonanie odpowiednio zindywidualizowanych prac domowych, prowadzić indywidualne konsultacje, lub skierować do odpowiedniej grupy wyrównawczej czy też reedukacyjnej. Celem pracy wyrównawczej jest zlikwidowanie ujawnionych u poszczególnych uczniów opóźnień w nauce. Natomiast w grupach reedukacyjnych nauczyciele (specjalnie przygotowani do takich zajęć) oprócz braków w nauce wyrównuje się deficyty rozwojowe, np. wady wymowy.

Rada wspólnoty europejskiej i ministrów edukacji w 1989 r. opracowała następujące tezy, które mogą być sposobem wali z niepowodzeniami szkolnymi. Oto niektóre z nich:
- pedagogiki zindywidualizowanej pomocy dla uczniów borykających się z trudnościami w nauce
- pedagogika kompensacji, której zwolennicy uważają, że szeroko rozumiane wyrównywanie szans oświatowych stanie się możliwe dopiero w wyniku radykalnej przebudowy stosunków społecznych i systemu edukacji
- pedagogika usprawnień treściowo – metodycznych.

24. OMÓW TYPY LEKCJI WYRÓŻNIONE PRZEZ OKONIA.
W Okoń wyróżnia lekcje typu:
a) podającego (czyli metody asymilacji wiedzy, takie jak wykład, opowiadanie czy pogadanka) - jej celem jest zapoznanie uczniów z pewnymi nowymi treściami oraz dbałość, by te treści zostały dobrze zrozumiane i zapamiętane; składa się z następujących elementów:
- prezentacja nowych treści
- zrozumienie treści przez uczniów
- opracowanie oraz zebranie
b) problemowego - jej celem jest rozwiązanie określonego problemu; składa się z następujących czynności:
- zetknięcie się uczniów z daną trudnością, odczucie jej oraz uświadomienie sobie, a więc stworzenie sytuacji problemowej
- próba określenia trudności oraz sformułowania problemów i pytań – rozwiązywanie problemu
- ustalenie planu rozwiązania problemu, wykonania zadań lub ustalenie hipotez do sprawdzenia - rozwiązywanie problemu
- realizacja zadania i pomysłów oraz weryfikacja hipotez poprzez analizę i interpretację danych, przemyślenie i ocenę - weryfikacja pomysłów
- sprawdzenie poprawności rozwiązania
c) waloryzującego (lekcja eksponująca) - jej celem jest rozwijanie wyobraźni oraz przeżyć estetycznych; składa się z:
- ekspozycji utworu (na przykład projekcja filmu)
- analiza i interpretacja utworu w toku wspólnej rozmowy i dyskusji
- podsumowanie rozważań i efektów pracy oraz korekta błędów
- powtórna ekspozycja dzieła (całości lub tylko fragmentu), wśród metod waloryzujących wyróżnia się metody:
- impresywne - polegające na organizowaniu uczestnictwa młodych ludzi (również dorosłych) w odpowiednio - eksponowanych wartościach społecznych, moralnych, estetycznych czy naukowych
- ekspresyjne - polegające na stwarzaniu takich sytuacji, gdzie ich uczestnicy samodzielnie wytwarzają lub odtwarzają pewne wartości, przez co wyrażają oni samych siebie
d) praktycznego (lekcja ćwiczeniowa)- jej celem jest kształtowanie umiejętności oraz nawyków poprzez ćwiczenie określonych czynności powtarzanych dla rozwinięcia sprawności; składa się z elementów:
- prezentacja zadania i tematu
- wprowadzenie do nowego zagadnienia
- opisanie zasad i reguł
- pokazanie danej czynności wraz z jej objaśnieniem
- próby uczniów
- korekta oraz kolejne objaśnienia
- ćwiczenia wdrażające
- kontrola oraz korekta wykonywanych przez uczniów ćwiczeń.
Gry dydaktyczne:
- sytuacyjna(przypadków) - związana jest ze zwykłymi sytuacjami mającymi miejsce w klasie, jak na przykład zdarzenie, gdzie ktoś komuś zabrał lub ukradł ołówek itp.; celem tej metody jest szczegółowe rozpatrzenie określonego zdarzenia, sytuacji typowej dla większej grupy zdarzeń - uczniowie zapoznają się z sytuacją, która wymaga podjęcia decyzji, z kilku proponowanych rozwiązań wybierają oni jedno najlepsze na podstawie przewidywanych konsekwencji
- symulacyjna - polega na interpretowaniu, odwzorowywaniu pewnego fragmentu rzeczywistości, gdzie uczniowie odgrywają swoje role; podczas takiej inscenizacji, uczniowie mają możliwość oddziaływania na pewien model, który dzięki ich działalności ulega zmianom
- biograficzna - wiąże się z prezentacją życiorysu pewnej osoby, postaci; obejmuje następujące czynności: wybór gry, opracowanie zestawu pytań i zadań, opracowanie scenariusza gry i omówienie gry
- burza mózgów - polega na tym, iż każdy uczeń proponuje własne pomysły na rozwiązanie danego problemu, które nie podlegają ocenie; autorzy pomysłów nie są motywowani przez nauczyciela - uczniowie szybko i samodzielnie wymyślają możliwe hipotezy na podstawie myślenia intuicyjnego
e) lekcja mieszana - składa się z dowolnych rodzajów lekcji, przez co wydaje się być najbardziej wartościowa, gdyż pozwala na rozwinięcie pełnego zakresu metod nauczania oraz uczenia się.
Przy czym kryterium podziału jest dominujący rodzaj aktywności uczniów, a mianowicie – odpowiednio – asymilowanie gotowej wiedzy, samodzielne dochodzenie do nowej wiedzy w drodze rozwiązywania problemów teoretycznych lub/i praktycznych, „obcowanie z różnymi wartościami, przeżywanie ich i ocenianie, wreszcie wykonywanie różnych prac praktyczno-wytwórczych.”