Kierunki psychologiczne, procesy poznawcze, zdolności, aspiracje, inteligencja.

Główne kierunki psychologiczne:
• PSYCHOLOGIA KLASYCZNA – (introspekcyjna), 2 poł.XiXw., na czele istniał problem świadomości ludzkiej, doświadczenia własne, subiektywne przeżycia. Uzyskała miano atomistycznej, poprzez dążenie do wykrycia elementarnych zjawisk psychicznych.
• PSYCHOLOGIA POSTACI – (gestalt [niem.]-‘całość’, ‘postać’). Wprowadziła zasadę prymatu całości nad częściami. Ludzie spostrzegają świat w „całościach”. Nie można zidentyfikować żadnego zjawiska poza jego kontekstem, czyli bez określenia przynależności do jakiejś większej całości.
• BEHAWIORYZM – przełom XIX-XXw. Mechanistyczny obraz ludzkiego zachowania. Zachowanie człowieka zależy od wyposażenia genetycznego oraz środowiska fizycznego i społecznego (instytucje kulturalne, organizacje masowe, system szkolnictwa, środki masowego przekazu). Struktura zachowania człowieka jest kopią struktury środowiska (mozaiką bodźców, które sterują człowiekiem, system nagród i kar znajdujących się w środowisku decyduje o tym do czego człowiek dąży, a czego unika, czyli jednostka jest całkowicie kontrolowana przez zewnętrzne środowisko). Według behawiorystów życie psychiczne nie odgrywa żadnej roli. Zachowania są kształtowane przez wzmocnienia pozytywne (uznanie, awans, wynagrodzenie, bodźce konsumpcyjne) i negatywne /awersyjne (zagrożenie, przymus, dezaprobata, degradacja).
Generalizacja hamowania – często kary są nieadekwatne do zachowania, przez co powstają reakcje emocjonalne niepożądane.
Behawioryzm wypracował inżynierię behawiorystyczną(technologię zachowań).Jej celem była modyfikacja reakcji człowieka.
Metody inżynierii behawiorystycznej:
- terapia behawiorystyczna – oduczanie reakcji patologicznych, dewiacyjnych, np.gdy ktoś ma fobię, np.boi się węży-leczy się to etapami.
Najpierw układa się hierarchiczną listę bodźców, rozmawia o wężach, pokazuje się obrazki z wężami, pokazuje się w TV żywe okazy, następnym krokiem jest oglądanie tych zwierząt w sklepie, końcowym etapem-oglądanie ich nazywo, zabawa z nimi.Następnie wprowadza się sytuacje neutralizujące, za pomocą technik relaksacyjnych pozbywa się strachu.Tak więc: bodźce z hierarchi + techniki relaksacyjne.
- terapia awersyjna – 2 rodzaje bodźców się podaje: np.alkoholikowi-alkohol+środki farmaceutyczne.Działa to na zasadzie: Bodziecreakcja. Człowiek nie ma tutaj życia wewnętrznego, nie liczy się. Liczy się tylko środowisko.
- psychoanaliza – (psychologia głębi), kliniczny portret człowieka, który potrzebuje opieki. Powstała w klinikach psychiatrycznych i neurologicznych. Ludzkie działanie ukierunkowane jest przez wewnętrzne siły motywacyjne, zwane popędami, potrzebami, dążeniami między którymi często zachodzi konflikt i które są z reguły nieuświadomione.
Zygmunt Freud – twórca psychoanalizy, przez 40 lat badał tzw.’nieświadomość’ za pomocą wolnych skojarzen. Przyrównywał świadomość do góry lodowej. Podzielił osobowość na 3 części:
- id,
- ego,
-super-ego.
Badał marzenia senne.
Alfred Adler – „następca Freuda”, uważał, że u człowieka istnieje „wyższość mocy”(dążenie do władzy, mocy). Uważał, że człowiek ma poczucie wyższości. Ma też poczucie niższości, ale wtedy je musi wywyższyć.
Gerard Jung – ‘nieświadomość zbiorowa’. Uważał, że istnieją archetypy(np.matki, narodzin, bohatera, Boga). Tak więc stosunek dziecka do matki bierze się z doświadczenia, jej stosunku do niego, oraz od tego z czym się rodzi, czyli ‘nieświadomości zbiorowej’.
1920rok – wymiar intro- i ekstrawersji. Wymiar wg postawy wobec siebie i otaczającego świata.
Introwertyk – skierowany na siebie, cicho dołujacy się, przyzywający wszystko.
Ekstrawertyk – „totalna gaduła”.
Uważał, że ludzie są ambiwertykami(posiadaja obie postawy-intro- i ekstrawertyka, ale ujawniające się różnie-w zależności od sytuacji.
• PSYCHOLOGIA POZNAWCZA – człowiek kontemplacyjny. Jednostka jest samodzielnym podmiotem przyjmującą postawę badawczą wobec rzeczywistości, która obserwuje świat, przewiduje plan, eksperymentuje i zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go. Procesy psychiczne i zewnętrzne zachowanie zależy od informacji. Człowiek jest sterowany przez informacje płynące ze środowiska (sterowanie zewnętrzne-przepisy prawne, treści nauczania, literatura, flimy), oraz informacje zakodowane uprzednio w pamięci(sterowanie wewnętrzne, poznawcze). Metodą zmiany zachowania jest wychowanie.
• PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA – (psychologia „ja”).powstała przeciwko psychoanalizie i behawioryzmowi. Próbuje odkryć mocne strony człowieka. Podstawową czynnością natury ludzkiej jest rozwój. Uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne (tkwiące w człowieku).Główną tendencja, która decyduje o działaniu człowieka jest dążenie do samorealizacji, aktualizacji własnych potencjalnych szans(przejawem jest twórczość, miłość, altruizm). Człowiek z natury jest dobry. Jego założenia są konstruktywne i pozytywne. Zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, czyli przez aktualne przeżycia i doświadczenia, przez to co dzieje się „tu i teraz”. Abraham Maslow. 1.Procesy poznawcze.
2.Zdolności, aspiracje, inteligencja.

1. Wrażenia – odczucia wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe i skórne, jak: dotyk, ból, ciepło, zimno. Polegają na odzwierciedleniu pojedynczej cechy przedmiotu działającego na narządy zmysłu. Każdy receptor(narząd zmysłu) ma określony poziom wrażliwości. Poziom wrażliwości receptorów zależy m.in. od ogólnego stanu organizmu, od współdziałających bodźców (np.hałas może zagłuszyć) oraz od bodźców działających uprzednio (oślepienie przez słońce).

Spostrzeganie – proces odtwarzania świadomości, zjawiska, zdarzenia, sytuacji. To proces poznawczy polegający na odzwierciedleniu w całości obiektu działającego na receptor lub receptory.

Wyobraźnia – proces przywoływania świadomości i odtwarzanie twórcze zjawisk, zdarzeń, sytuacji bez ich materialnych odpowiedników.

Uwaga – swoista cecha wszystkich procesów poznawczych-skierowanie strumienia świadomości na konkretny przedmiot, proces, zdarzenie, sygnał i niedopuszczenie sygnałów zakłócających.
Cechy uwagi:
- zakres – określony przez to ile możemy spostrzec w krótkim czasie,
- natężenie – stopień koncentracji, skupienia się na czymś,
- trwałość – czas utrzymywania uwagi na czymś,
- przerzutność – zdolność przenoszenia uwagi,
- podzielność – zdolność jednoczesnego wykonywania 2-ch lub więcej czynności z których każda wymaga uwagi.

Pamięć – właściwość układu nerwowego zdolna do zapamiętywania, przechowywania, odtwarzania informacji, różnych treści, np.spostrzeżeń, myśli, emocji.
Cechy pamięci:
- szybkość zapamiętywania,
- trwałość zapamiętywania – zdolność długiego przechowywania informacji,
- wierność/dokładność zapamiętywania,
- gotowość – zdolność szybkiego odtwarzania zapamiętywanych treści.

Myślenie – ciąg operacji umysłowych prowadzących do przetwarzania informacji o otaczającym nas świecie lub uzyskania informacji nowych.
Struktura procesu myślenia obejmuje:
- materiał myślenia – wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia i pojęcia którymi posługuje się człowiek,
- operacje – analiza i synteza oraz porównywanie, abstrahowanie – wyodrębnianie cech istotnych dla przedmiotów lun zjawisk,
- reguły, które kierują myśleniem:
-algorytmiczne-dokładnie określające jakie operacje i w jakiej kolejności powinny być wykonane, aby osiągnąć zamierzony rezultat,
-heurystyczne-wszelkie taktyki, intuicje i strategie, które regulują przebieg myślenia, lecz nie gwarantują osiągnięcia planowanego wyniku.

Rodzaje myślenia:
- myślenie produktywne – myśli polegające na wytwarzaniu informacji nieznanych dotychczas jednostce,
- myślenie reproduktywne – wykorzystywanie znanych człowiekowi informacji w nowych warunkach.

2. Zdolności – odnoszą się do indywidualnych właściwości psychicznych warunkujących jakość wykonywanego działania i jego skuteczność. Bywają określane jako potencjalne możliwości człowieka, które mogą się rozwinąć i warunkować osiągnięcia w działaniu.
Zdolności dzielimy na:
I. - potencjalne – związane z działaniem,
- aktualne – zaangażowane w działanie.

II. - ogólne,
- specjalne.

Aspiracje – pragnienie osiągnięcia czegoś znaczącego, dążenie do jakiegoś znaczącego celu.

Poziom aspiracji – jest miernikiem aspiracji. Jest to cel, który jednostka stawia przed sobą, który spodziewa się lub stara się osiągnąć. Osiągnięcie tego celu można uznać za sukces, niepowodzenie – za porażkę.

Ambicja – przekonanie o własnych możliwościach w danym zakresie aktywności będące dla człowieka podstawą oceny osiągniętych efektów.

Inteligencja – pojęcie wieloznaczne.

Inteligencja wg A.Binet – złożony zbiór obejmujący dostrzeganie problemów oraz dążenie do ich rozwiązania, a ponadto zdolność przystosowania się do środowiska w celu realizacji własnych zadań oraz zdolność do samokrytycyzmu.

Inteligencja wg J. Streulau – cecha człowieka uzewnętrzniająca się w tzn. „inteligentnym zachowaniu”. Cecha ta jest względnie stała i determinuje efektywność działania, wymagającego udziału typowo ludzkich procesów, takich jak: rozumowanie, myślenie abstrakcyjne itd.

Inteligencja wg Weschler’a – ogólna zdolność jednostki przejawiająca się w poprawnym rozumowaniu i dostosowaniu środowiska do swoich uzdolnień.

Wyróżniamy poszczególne rodzaje inteligencji:
• inteligencja psychometryczna – to co mierzą testy psychologiczne,
• inteligencja społeczna – zdolność rozpoznawania i interpretacji bodźców społecznych(ludzi i sytuacji), przewidywania działań innych oraz planowania własnych, ponadto przejawia się ona w umiejętności odpowiedniego zachowania w sytuacjach społecznych,
• inteligencja praktyczna – zdolność radzenia sobie w życiu codziennym, przejawia się w umiejętności osiągania bliższych i dalszych celów w zmieniających się sytuacjach,
• inteligencja emocjonalna – zdolność rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych, zdolność motywowania się i kierowania emocjami, zarówno naszymi własnymi, jak i osób z którymi łączą nas jakieś więzi.