Oblicza patriotyzmu. Jak realizują swoją miłość do ojczyzny Kmicic – bohater „Potopu” – i inżynier z fantastycznej opowieści Seweryna Baryki?

„Potop” Henryka Sienkiewicza jest powieścią historyczną, którą autor napisał „ku pokrzepieniu serc”. Fabuła tego utworu skonstruowana jest na dwóch płaszczyznach – historycznej i literackiej. Zawiera dawne podania, autentyczne miejsca i wydarzenia historyczne lecz pewne fakty są omijane. Pomimo tego zdarzenia tworzą wyrazistą kompozycję.

„Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego jest powieścią „pytaniem” o to jaka ma być Polska lat dwudziestych XX wieku. Wyrosła ona z obawy, aby Polacy nie wybrali drogi rewolucji dla naszego kraju. Autor odczuwał niepokój o ojczyznę, chciał, aby dzieło Polaków było na miarę oczekiwań ludzi, którzy pragnęli silnego, niepodległego i wolnego państwa.

Głównym bohaterem „Potopu” jest Andrzej Kmicic, początkowo hulaka i gwałtownik, który myśli tylko o zdobywaniu łupów i wzbogacaniu się. Jest on również patriotą, lecz z powodu swej naiwności i niedojrzałości przysięga służyć księciu Radziwiłłowi, narodowemu zdrajcy, który kieruje się prywatą. Wszyscy odwracają się od Kmicica z powodu tego jaką drogę wybrał, lecz Andrzej nie rozumie ich pobudek. Pod wpływem rozmowy z bratem Janusza – Bogusławem, Kmicic doznaje wstrząsającego samouświadomienia i zmienia swoją postawę. Postanawia walczyć za ojczyznę i zrzec się służby Radziwiłłom.

Andrzej w akcie zdenerwowania i chęci zemsty za zdradę ojczyzny porywa księcia Bogusława, lecz temu udaje się wyrwać z rąk Kmicica. Główny bohater przyjmuje nikomu nic nie mówiące nazwisko „Babinicz” i udaję się do klasztoru częstochowskiego, aby pomóc w jego obronie przed Szwedami. W między czasie ostrzega Wołodyjowskiego i jego kompanów, co czeka Polaków ze strony Radziwiłłów. Podczas obrony Jasnej Góry, Kmicic daje wszystkim żołnierzom przykład wytrwania i męstwa. Sam podejmuję się bohaterskiego czynu i wysadza w powietrze wielkie działo wrogów, które mogło spowodować utratę klasztoru na rzecz Szwedów. Złapany przez wroga po owym bohaterskim czynie, skazany zostaje na śmierć, lecz starzy przyjaciele pomagają wyrwać się Andrzejowi z niewoli. Następnie udaję się na spotkanie Jana Kazimierza. Babinicz po powrocie do ojczyzny razem z królem, broniąc go przed oddziałem Szwedów ratuje mu życie. Bardzo ciężko ranny dochodzi do zdrowia po długim leczeniu, a następnie bierze udział w kolejnych bitwach ze Szwedami tym samym czyniąc ogromne zasługi dla kraju.

Andrzej Kmicic przeżywa gruntowną przemianę. Z nie odpowiedzialnego hulaki i warchoła przeistacza się w dojrzałego patriotę. Przezwycięża egoistyczną żądzę prywatnej zemsty – pojmanego księcia Bogusława oddaje królowi do ukarania nie czyniąc tym samym samosądu. Przedkłada miłość do ojczyzny nad miłość do kobiety – rezygnuje z odbicia Oleńki Billewiczówny. Często narażając swe życie udowadnia, że naprawdę chce pomóc Polsce. Kmicic odkupuje swe winy służąc „ojczyźnie, cnocie i królowi”. Przemiana Andrzeja była niezwykle trudna i możliwa tylko dzięki ogromnej sile jego woli. Głównemu bohaterowi dotrzymać obietnicę poprawy pomaga również wiara w opatrzność boską.

Seweryn Baryka opowiada swojemu synowi, Cezaremu, historię o szklanych domach, budowanych w Polsce przez inżyniera o takim samym nazwisku jak główny bohater. Miały to być chaty całe zbudowane ze szkła wzniesione według ściśle określonego planu architektonicznego. Budowa miała zajmować najwyżej godzinę. Dokoła ścian miała nieustannie płynąć woda – w zimie zapewniająca ciepło a w lecie chłód. System ten dopełniony miał być specjalnymi wentylatorami, które stale wprowadzały by świeże powietrze do tych budowli. Zbędne miało też być czyszczenie tych domów, bowiem właśnie woda automatycznie czyściła by podłogi, ściany i sufity, nieustannie „szerząc chłód i czystość”. Wszystko to nie wymagało by żadnej pracy ze strony człowieka, a nakłady finansowe miały być wyjątkowo małe, gdyż materiał budulcowy miał być tańszy nawet niż drzewo czy cegły. Fabryka produkująca materiał budulcowy na owe budowle, miała być „kooperatywną własnością pracowników, techników i artystów” przez co nie było strajków z powodu rosnącej drożyzny. Sam ów inżynier Baryka miał nieustannie zakładać nowe turbiny wykorzystujące energię płynącej wody, aby wytworzyć energię elektryczną, która zastąpić miała „siłę koni i wołów”. Wszystko to miało sprawić, iż „szlachetnemu zwierzęciu zwracało się jego godność” a „drzewo stało się rzeczą nietykalną”

Fantastyczna opowieść Seweryna Baryki o „szklanych domach” ma wymowę symboliczną. Jest to utopijna wizja Polski, która miała być krajem dla każdego, silnym i niepodległym. Poprzez innowacyjność oraz wynalazki miała być państwem z silną walutą. Poprzez życie w zgodzie z naturą, każdy w Polsce miał prowadzić godną i dostatnią egzystencję, bez chorób zakaźnych i nędzy.

Historia o „szklanych domach” jest też wynikiem rozrachunku Żeromskiego z samym sobą, uważał on bowiem, iż inteligencja ma pewną misję do spełnienia. Opowieść ta symbolizuje również, marzenia tysięcy Polaków, dotyczące tego jak powinien wyglądać nasz kraj po 1918 roku.

Reasumując, zarówno Kmicic jak i inżynier Baryka realizują swoją miłość do ojczyzny, lecz w różnych wymiarach. W „Potopie” polega to na czynnym udziale w walkach i wojnie przeciwko Szwedom, na czynnym stawianiu im oporu. Andrzej walczy o kraj doznając przy tym pełnej rehabilitacji, po zdradzie kraju przez swoją naiwność. Inżynier Baryka wypełnia z kolei swoją misję budując domy, w których zachowane są wszelkie zasady higieny. Wyciąga przy tym ludzi, z biedy i ubóstwa. Lecz te domy mają tez charakter symboliczny – ma to być silne i niepodległe państwo, w którym każdego będzie na wszystko stać i każdy będzie mógł godnie żyć. Metody realizowania swojej miłości obu bohaterów różnią się, lecz wynika to z różnej sytuacji gospodarczej i politycznej kraju oraz rozbieżnych czasów historycznych, w których żyli.