Macedonia-stosunki z UE

MACEDONIA

Państwo położone w Europie, w środkowej części Półwyspu Bałkańskiego. Od południa graniczy z Grecją, od wschodu z Bułgarią, od północy z Serbią i Czarnogórą, od zachodu z Albanią. Nie ma dostępu do morza. Powierzchnia 25,3 tys. km2. (wielkość województwa lubelskiego)
Położona w Europie Południowo-Wschodnia, na północ od Grecji kraj śródlądowy; przy ważnym szlaku transportowym z Europy Środkowej i Zachodniej nad Morze Egejskie oraz z Europy Południowej na zachód kontynentu

Stolica: Skopie.
Większe miasta: Bitola, Tetovo.
Język urzędowy: macedoński, w użyciu znajduje się też albański, turecki, serbski.
Jednostka monetarna 1 denar macedoński = 100 deni.
Liczba ludności: 2,04 mln (2005). Gęstość zaludnienia: 81 osób/km2. Przyrost naturalny: 0,26% (2005).
Skład etniczny: Macedończycy (64,6%), Albańczycy (21,0%), Turcy (4,8%), Serbowie (2,1%), Romowie (2,3%).
Religia: prawosławni (50%). Średnia długość życia: mężczyźni 71 lat, kobiety 76 lat (2005).

Od XIV do początku XX w. Macedonia stanowiła część państwa tureckiego.

W 1893 rozpoczęła działalność nielegalna Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna, wysuwająca hasła autonomii lub przyłączenia kraju do Bułgarii. Gdy w 1903 wybuchło tzw. powstanie ilindeńskie i proklamowano Republikę Kruszewską, mocarstwa europejskie zezwoliły Turcji (osmańskie imperium) na stłumienie rebelii, żądając w zamian nadania całemu obszarowi autonomii. Kolejna insurekcja w 1911 stała się pretekstem wybuchu wojen bałkańskich (1912-1913). W ich rezultacie terytoria Macedonii podzielone zostały między Serbię (część południowo-zachodnia, tzw. Macedonia Wardarska), Grecję (Tracja Południowa) i Bułgarię, która jako strona pokonana musiała zadowolić się tzw. Krajem Piryńskim.

Wraz z końcem I wojny światowej bułgarską część Macedonii przekazano Królestwu (SHS) Serbów, Chorwatów i Słoweńców (późniejsza Jugosławia). W latach 1941-1944 Macedonię okupowały wojska niemieckie, działał ruch oporu. Po zakończeniu II wojny światowej jugosłowiańska część Macedonia stała się jedną z republik związkowych Jugosławii. Z biegiem czasu jugosłowiańska Macedonia uzyskiwała coraz większą autonomię, a rozpad federacji podsycił i umocnił dążenia niepodległościowe.

Wyniki wyborów z 1989 i plebiscytu z 1991 potwierdziły te tendencje. Niepodległość kraju proklamowano w początkach 1992. W październiku 1995 dokonano nieudanego zamachu na prezydenta K. Gligorowa. W tymże roku Grecja podpisała z Macedonią porozumienie, które przewidywało rozpoczęcie negocjacji w sprawie nazwy państwa Macedońskiego. Negocjacje nie zostały zakończone do dnia dzisiejszego, Grecja w dalszym ciągu kwestionuje prawo Macedonii do nazwy. Od 15 grudnia 1999 do 26 lutego 2004 prezydentem Macedonii był Boris Trajkowski.

W kwietniu 2001 separatyści albańscy, dążący do oderwania od Macedonii terenów zamieszkanych przez Albańczyków, doprowadzili do zbrojnych incydentów na granicy Macedonii i Kosowa.

2002 premierem został B. Crvenkowski (2004 objął stanowisko prezydenta), a polityczna reprezentacja ludności albańskiej – Unia Demokratyczna na rzecz Integracji weszła w skład rządu. Podjęto szereg starań o wprowadzenie kompromisowych regulacji statusu grup etnicznych (rezygnacja z wprowadzenia modelu państwa dwunarodowego, uznanie układu ustalającego przebieg granicy macedońsko-jugosłowiańskiej).

2004 uchwalono ustawę o decentralizacji, przyznającą część władzy w regionach graniczących z Kosowem mniejszości albańskiej oraz ustanawiającą język albański językiem urzędowym, we wszystkich obszarach, gdzie zamieszkuje przynajmniej 20% Albańczyków. Tym samym ostatecznie wypełniono warunki porozumienia pokojowego podpisanego w Ochrydzie w 2001, kończącego wielomiesięczne walki strony rządowej z rebeliantami albańskimi.

2005 były minister spraw wewnętrznych Macedonii - Ljube Boszkovski, został postawiony przed Trybunałem w Hadze, gdzie odpowiadał będzie za zbrodnie wojenne popełnione na ludności albańskiej w 2001.

2005 - Macedonia otrzymała oficjalny status kandydata do UE.

Najważniejszymi problemami Macedonii są nieuregulowany status sąsiedniego Kosowa, wprowadzenia w życie porozumień kończących powstanie albańskiej mniejszości w 2001 roku oraz słaba kondycja gospodarki.

U progu niepodległości we wrześniu 1991 roku, Macedonia była najsłabiej rozwiniętą republiką Jugosławii, dostarczającą ledwie 5% PKB. Rozpad Jugosławii pozbawił ją dotacji z centrali i wyeliminował z głównych rynków zbytu. Braki w infrastrukturze, sankcje ONZ wobec ""nowej"" Jugosławii, jednego z głównych partnerów handlowych Macedonii i greckie embargo handlowe nałożone wskutek sporu o nazwę i flagę aż do 1996 roku stanowiły istotną barierę rozwoju. Od tego czasu aż do 2000 roku notowano wzrost PKB. Dążenia rządu do reform gospodarczych, liberalizacji handlu i integracji regionalnej storpedowało powstanie albańskiej mniejszości w 2001 roku. Wskutek zamknięcia granic, spadku handlu zagranicznego, deficytu budżetowego wywołanego wydatkami na bezpieczeństwo i niepewności inwestorów PKB spadł o 4,5%. W 2002 zanotowano minimalny wzrost, o 0,9%, w 2003 roku odnotowano 3,4%, a w 2004 roku 1,3%. Kluczowym problemem pozostaje bezrobocie dotykające jedną trzecią siły roboczej. Rozległa szara strefa w większości wymyka się oficjalnym statystykom.

Ewentualna akcesja Zachodnich Bałkanów do UE, bądź choćby obietnica takiej akcesji, co najmniej w formie stowarzyszenia lub nawet otwarcia negocjacji, ma dwa wymiary, których analiza prowadzi do przeciwstawnych wniosków, co do szans państw bałkańskich na członkostwo w UE.
Wymiar ekonomiczny skazuje pomysł przystąpienia Macedonii i innych państw Zachodnich Bałkanów raczej na porażkę.
Przepaść gospodarcza między tymi państwami a członkami UE jest ogromna i nie wydaje się, aby byłe republiki jugosłowiańskie były w stanie pokonywać różnice w zadowalającym dla „starej Unii” tempie. Chodzi przecież kraje znacznie opóźnione gospodarczo, w większości nadal borykające się z tragiczną spuścizną wojny oraz trudnymi (i kosztownymi) początkami własnej państwowości.
Znaczące różnice w rozwoju gospodarczym oznaczają, bowiem wyższe koszty integracji krajów bałkańskich, które to koszty – w powszechnej opinii – będą musiały zostać poniesione przez dotychczasowych członków UE.
Nie wydaje się również, aby istotnym argumentem za rozszerzeniem UE o państwa zachodnich Bałkanów było to, że państwa członkowskie UE i tak wspierają finansowo Bałkany. Sporym wydatkiem dla UE pozostaje choćby pomoc w postaci misji wojskowych w południowo-wschodniej Europie(w tym program „Concordia” w 2003 r. pierwsza misja UE, Zastąpiła misję NATO w Macedonii) Jak również zakończona w grudniu 2005 roku misja Eupol Proxima oraz przedłużona na kolejny rok misja EUFOR (Misja stabilizacyjna zastąpiła w 2004 r. siły NATO w Bośni i Hercegowinie).
Unia płaci za stabilizację Bałkanów, jest również program CARDS realizowany w latach 2000-2006, a szacowany na około 4650 mln euro. Są to pieniądze przeznaczone przede wszystkim na budowanie instytucji demokratycznych i rynkowych w państwach objętych programem. Pomoc krajom bałkańskim udzielana była także przed rokiem 2000. Przykładowo w latach 1992-2005 Macedonia uzyskała z Unii Europejskiej wsparcie w wysokości 767 mln euro (w tym 51 mln euro w 2004 r. i 39 mln euro w 2005 r.).

W kwietniu 2001 roku Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (jako pierwszy kraj w regionie) podpisała układ o Stabilizacji i Stowarzyszeniu, który wszedł w życie 1 kwietnia 2004 roku i miał stanowić krok na drodze do integracji z UE.
Przełomowy dla kraju okazał się również kryzys wewnętrzny w 2001 r., kiedy Macedonia znalazła się na skraju wojny domowej. Przywrócenie stabilności było możliwe dzięki konsekwentnej realizacji Umowy Ramowej z Ochrydy, podpisanej 13 sierpnia 2001 r. 22 marca 2004 r. Macedonia złożyła wniosek o członkostwo w UE. 9 listopada 2005 r. Komisja Europejska opublikowała swoją opinię w sprawie wniosku Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii o członkostwo w UE. Do końca 2005 r. Układ o Stabilizacji i Stowarzyszeniu podpisały tylko Chorwacja i Macedonia.
W zakresie kryteriów politycznych Komisja podkreśliła, że co prawda Macedonia stara się umacniać praworządność i demokrację, jednak obserwatorzy OBWE zaobserwowali „szereg nieprawidłowości” w wyborach lokalnych w 2005 r.

Komisję zadowala natomiast sytuacja w obszarze przestrzegania praw podstawowych. Wśród zaleceń Komisji znalazło się jednak wezwanie do poszerzania i wzmacniania niezależności oraz skuteczności sądów, reformy policji, a także zintensyfikowanie działań antykorupcyjnych. Problematyczne pozostają natomiast stosunki Macedonii z państwami sąsiednimi, zwłaszcza z Grecją. Tutaj konflikt ma charakter fundamentalny, gdyż dotyczy nazwy państwa: Grecja nie godzi się na używanie na arenie międzynarodowej nazwy Macedonia (gdyż uważa ją za zastrzeżoną dla swojej krainy geograficznej i własne dziedzictwo historyczne), stąd oficjalnie ów bałkański kraj nazywany jest Byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii (Former Yugoslav Republic of Macedonia – FYROM). Oceniając zdolność Macedonii do spełnienia kryteriów członkostwa, Komisja podkreśla, że niezbędne jest przyspieszenie dostosowania prawa krajowego do wspólnotowego ustawodawstwa w dziedzinie: swobody przepływu towarów, własności przemysłowej, polityki konkurencji, kontroli finansowej i ochrony środowiska.
Niemniej jednak poprzez swoją opinię z listopada 2005 r. Komisja
Europejska zarekomendowała Macedonię jako kraj, któremu można przyznać status państwa kandydującego. Javier Solana (Wysoki
Przedstawiciel UE) podkreślał, że Stosunki między UE a Byłą Jugosłowiańską
Republiką Macedonii przechodzą właśnie z etapu pokryzysowej stabilizacji do etapu przedakcesyjnego.
Macedonia uzyskała status państwa kandydującego do UE, jednak bez wskazania nawet niewiążących dat przebiegu i zakończenia procesu akcesyjnego.

Integracja Zachodnich Bałkanów jest dziś postrzegana jako starcie racji gospodarczych i politycznych. Jeśli wygrają te drugie, to drzwi do UE, choć nie otworzą się na oścież, to przynajmniej się uchylą. Jeżeli natomiast priorytetowo będziemy traktować racje gospodarcze za poszerzaniem UE, a ściślej rzecz biorąc: domniemywać kosztów rozszerzenia UE, to te drzwi jeszcze na długo mogą zostać zamknięte.


Bibliografia:
 Agata Jurkowska „Rozszerzenie na rozdrożu, Macedonia na progu członkostwa”
 S. Tekieli „Europejska perspektywa Bałkanów Zachodnich”
 Komunikat Komisji: Opinia Komisji na temat wniosku byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii o członkostwo w Uni Europejskiej http://ec.europa.eu/enlargement/
 A. M Polkowska „Macedonia” wyd. Atla2, Wrocław 2000