Okoliczności
Obrady kongresu wiedeńskiego rozpoczęły się we wrześniu 1814 roku (kiedy Napoleon przebywał jeszcze na Elbie), a zakończyły 6 czerwca 1815 roku, kiedy decydująca bitwa z Napoleonem pod Waterloo jeszcze się nie odbyła. Ze względu na wagę tego wydarzenia, uważa się, iż rozpoczyna ono XIX wiek.
Celem kongresu wiedeńskiego było ustanowienie nowego porządku w Europie, zapewnienie trwałego pokoju i likwidacja efektów rewolucji francuskiej i okresu napoleońskiego. Na obrady zostało zaproszonych ok. 100 gości (16 państw ale wraz ze służbą, rodzinami we Wiedniu pojawiło się ok. 100 tys. Ludzi)), ale najważniejszymi z nich byli: car Austrii – Franciszek II wraz ze swoim ministrem spraw zagranicznych – Klemensem Metternichem, car Rosji Aleksander I i minister spraw zagranicznych Karol Nesselrode, władca Prus Fryderyk Wilhelm III wraz z kanclerzem Karl’em Hardenberg’iem oraz minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii czyli Robert Stewart Castlereigh (król Jerzy III był chory psychicznie i odsunięty od władzy). Była to tzw. „gruba czwórka”, która ponosiła największy ciężar walki z Napoleonem. Wkrótce mimo przegranej, Francja również stała się jednym z ważniejszych państw obradujących, którą reprezentował minister spraw zagranicznych Charles de Talleyrand. Stało się tak dlatego, że mocarstwa europejskie postanowiły traktować Francję nie jako państwo Napoleona, ale państwo dynastii Burbonów. Ponadto aby zachować równowagę sił nie chciały jej zbytnio osłabiać, uznano ją za ofiarę rewolucji i zagwarantowano, że uzyska takie same prawa jak inne mocarstwa. Zdanie pozostałych państw praktycznie się nie liczyło, podobnie jak zdanie społeczeństwa.
Na wniosek ministra spraw zagranicznych Francji została powołana tzw. Komisja Ogólna (czuwająca nad całością obrad) oraz dziesięć komisji roboczych: prawną, statystyczną, do rang i stopni dyplomatycznych, handlu niewolnikami, wolności żeglugi śródlądowej, spraw Niemiec, Italii, Polski, Saksonii, Szwajcarii.
Kongres zwany był tańczącym ze względu na to, że większość decyzji podejmowana była na balach i bankietach, a nie na oficjalnych spotkaniach.
Dzięki kongresowi wiedeńskiemu upowszechnił się walc, który wcześniej krytykowany był za zbytnią bliskość między kobietą, a mężczyzną.
Obrady
Obrady Kongresu podporządkowane były trzem zasadom:
- balance of Power – zachowanie równowagi sił, pomysłodawca Wlk. Brytania. Żadne państwo nie powinno uzyskać zbyt wiele terytoriów, ponieważ doprowadziło to by do jego dalszej ekspansji. (Chodziło głównie o Rosję). Wlk. Brytania przestrzegała tej zasady przez cały XIX wiek, nie chcąc dopuścić do pojawienia się nowego Napoleona, który mógłby zagrozić jej pozycji. Zdawała sobie również sprawę z tego, że brak takiego silnego przeciwnika pozwoli jej na umocnienie swojego znaczenie na arenie międzynarodowej, głównie dzięki wysławieniu swojej floty morskiej. Dlatego, gdy któreś z państw rosło w siłę, Londyn dążył do zawiązania przeciwko niemu koalicji.
- zasada legitymizmu – przywrócenie starego porządku (starych granic i dynastii). Odwoływano się do prawa boskiego: tylko Bóg ma prawo decydować o tym, kto ma rządzić i człowiek nie może w to ingerować. Odrzucono więc oświeceniowe idee suwerenności ludu i umowy społecznej. Trony odzyskały odsunięte od władzy rody we Francji, Hiszpanii, Neapolu, Portugalii, Sardynii. Jednak w Niemczech, aby nie wracać do rozdrobnienia nie przywrócono dawnych dynastii.
- restauracja (odnowienie) – oznaczała przywrócenie sytuacji ustrojowej i terytorialnej sprzed 1789 roku poprzez ponowne wprowadzenie rządów absolutnych. Najbardziej zaangażowani chcieli likwidacji wszystkiego co wiązało się z rewolucją i Napoleonem (nawet drzewa sadzone za tamtych czasów). Jednak zdawano sobie sprawę z tego, że niemożliwy jest całkowity powrót do dawnego ustroju ponieważ może dojść do kolejnej rewolucji. Dlatego utrzymano zasadę równości we Francji, a w niektórych krajach nawet kodeks Napoleona, a także nie przywrócono wielu przedrewolucyjnych granic – najwięcej terytoriów przejęły zwycięskie mocarstwa, a utraciły je sprzymierzeńcy Napoleona.
Postanowienia
Francja
1. Przywrócenie granic z 1792 roku – był to wielki sukces, można się było spodziewać większego okrojenia jej terytoriów. Minister spraw zagranicznych uzyskał poparcie dyplomatów austriackich i brytyjskich, którzy argumentowali swoje decyzje równowagą sił. W 1815 roku (kiedy Francuzi raz jeszcze poparli masowo Napoleona podczas jego stu dni) Francji narzucono gorsze warunki – jej terytorium zmniejszono do obszaru z 1790 r. (Sabaudia została przekazana Królestwu Piemontu) i narzucono kontrybucję.
2. Przywrócenie dynastii Burbonów (Ludwik XVIII – brat ściętego Ludwika XVI).
3. Maria Ludwika – żona Napoleona wraz z kilkuletnim synkiem otrzymali we władanie niewielkie księstwo Parmy.
Wielka Brytania
Wielka Brytania osiągnęła największe korzyści, które wynikały z jej wielu zwycięstw na frontach:
1. Floty: francuska, holenderska, hiszpańska, duńska zostały zniszczone więc Wielka Brytania dysponowała najsilniejszą flotą handlową i wojenną.
2. Zdobycie wielu baz na całym świecie: wyspy Cejlon i Mauritius, kraj Przylądkowy w Południowej Afryce (wcześniej należący do Holandii), Maltę odebraną zakonowi joannitów, duńską wyspę Helgoland.
3. Należały do niej Kanada, Australia, Indie, Jamajka – potęgi kolonialne.
Ze względu na te zdobycze Wlk. Brytania tak bardzo walczyła o ich zatwierdzenie i uznanie równowagi sił.
Półwysep Apeniński
1. Likwidacja Królestwa Włoch
2. Przywrócenie Państwa Kościelnego.
3. Połączenie Neapolu i Sycylii w Królestwo Obojga Sycylii (dyn. Burbonów).
4. Utworzenie Królestwa Sardynii (inaczej Piemontu) z dynastią Sabaudzką.
5. Dalmacja, Wenecja, Lombardia wcielone do Austrii.
6. Parma, Toskania, Modena znalazły się w strefie wpływów Austrii (dyn. Habsburgów).
7. Przywrócenie absolutyzmu.
8. Sprzeciw wobec zjednoczenia Włoch pomimo żądania społeczeństwa.
Austria
1. Austria stała się hegemonem Związku Reńskiego, którego nazwę zmieniono na „Związek Niemiecki”. Początkowo w jego skład wchodziło 38 państewek ale z czasem zaczęły się dzielić i łączyć.
2. Przyłączenie do Austrii Prowincji Iliryjskich (Dalmacja, Istria) oraz Królestwa lombardzko – weneckiego.
3. Odzyskanie ziem polskich utraconych w 1809r. – okręgu tarnopolskiego i wielickiego.
Prusy
1. Przyłączenie do Prus Pomorza Szwedzkiego wraz z Rugią i 1/3 Saksonii (za karę – za to że byłą sprzymierzeńcem Napoleona),
2. Uzyskanie Nadrenii, Westfalii, Gdańska.
3. Odzyskanie części ziem byłego Księstwa Warszawskiego (Poznań, Bydgoszcz, Toruń). Władca Prus zrezygnował z większości polskich terytoriów w obawie przed buntem Polaków, podobnym do tego z 1806r.
Rosja
1. Rosja uzyskała Finlandię (odebraną Szwecji) w 1809r. i Besarabię należącą w 1812r. do Turcji.
2. Przesunięcie granic Rosji w Europie Śr. – uzyskanie większości ziem byłego Księstwa Warszawskiego.
Rosja zawdzięcza swoje zdobycze terytorialne głównie dzięki temu, że car Aleksander I uważany był za tego, który uwolnił Europę od despotyzmu Napoleona.
Niderlandy
1. Utworzenie Królestwa Niderlandów z Holandii, Belgii i Luksemburgu. W zamyśle Królestwo Niderlandów, wraz z Piemontem i Nadrenią miało być pasem bezpieczeństwa u wschodnich granic Francji, ułatwiającym tłumienie ewentualnych zrywów w tym kraju.
2. Przyłączenie Norwegii do Szwecji. (1814r.) Norwegia została odłączona od Danii (również za karę).
Ogólne
1. Wprowadzenie zakazu handlu niewolnikami (i tak nie było przestrzegane). Nie podano konkretnej daty od której miałby obowiązywać, a posiadanie niewolników nie zostało zakazane.
2. Uzyskanie neutralności przez Szwecję. Stała się Związkiem Szwajcarskim – federacją złożoną z 22 kantonów, którym narzucano obowiązek przestrzegania wieczystej neutralności w polityce zagranicznej.
3. Wprowadzenie kodeksu dyplomatycznego – normował zasady działalności przedstawicieli dyplomatycznych. Część zasad obowiązuje do dzisiaj a w całości obowiązywały do I wojny światowej.
Sprawa Polska
1. Utworzenie Rzeczpospolitej Krakowskiej o pewnej autonomii, ale mimo wszystko podległej 3 zaborcom.
2. Wydzieleni księstwa poznańskiego pod kontrolą Prus. Do Prus przyłączono także Gdańsk, Toruń i ziemię chełmińską.
3. Cała reszta – Królestwo Polskie pod kontrolą i w unii personalnej z Rosją.
Związek Niemiecki
1. W jego skład wchodziły początkowo 34 państwa i 4 wolne miasta.
2. Głównym organem stanowiącym był dwuizbowy parlament – Bundestag, który zbierał się we Frankfurcie nad Menem. Dlatego władza cesarza Austrii – hegemona – była w pewien sposób ograniczona.
Święte Przymierze
Była to organizacja międzynarodowa utworzona 26 września 1815 roku. Jej inicjatorem była Rosja wraz z austriackim ministrem spraw zagranicznych K.M., Początkowo sojusz składał się z Rosji, Austrii i Prus, ale z czasem przyłączyły się również inne państwa np. Francja (1818). Celem Świętego Przymierza było pilnowanie porządku ustanowionego na Kongresie Wiedeńskim (stary ład – anciem regime). W jego akcie założycielskim wielokrotnie odwoływano się do Boga, idei sprawiedliwości, miłości bliźniego oraz zgody dlatego układ ten nazywany jest ŚWIĘTYM przymierzem. W rzeczywistości był to układ władców absolutnych, którzy zobowiązali się do wspólnego zwalczania ruchów rewolucyjnych. Początkowo w razie buntów organizacja ta stosowała presje i rokowania dyplomatyczne, ale z czasem w 1820r. Opawie przyznała sobie prawo do interwencji zbrojnej. Sprzeciwiła się wtedy Wlk. Brytania, która nie przystąpiła do Świętego Przymierza, ponieważ była to monarchia parlamentarna, państwo demokratyczne, którego społeczeństwo niechętnie odnosiło się do absolutyzmu, tym bardziej że organizacja ta mogła zagrozić równowadze sił. Rząd brytyjski obawiał się głównie Rosji. Ze względu na brak poparcia ze strony Anglii, wiele państw uważało ją potem za obrończynię wolności. Przeciwna była również Turcja ze względów religijnych. Akcesu odmówił także papież Pius VII, ponieważ sojusz miał skupiać oprócz państw katolickich również protestanckie i prawosławne.
