Historia powszechna - notatki

Feudalizm

Feudalizm- termin ten został wprowadzony w XVII wieku i ze względu na wieloznaczność używa się go na określenie stosunków politycznych, gospodarczo-społecznych oraz prawnych. Przykładowo Marks w swojej koncepcji dziejów ludzkości zastosował go w celu określenia formacji społeczno-gospodarczej – mieszczącej się między formacją antyczną (niewolnictwem), charakterystyczną dla społeczeństw starożytnych, starożytnych kapitalizmem, właściwym dla społeczeństwa nowożytnego, nowożytnego, której decydujące znaczenie miało posiadanie ziemi. Cechy charakterystyczne feudalizmu to:
1. ustrój społeczno gospodarczy oparty na podzielonej własności ziemi (własność pełna, zwierzchnia, przysługująca panu feudalnemu użytkowa i użytkowa, którą posiadali chłopi);
2. wielka własność ziemska;
3. eksploatacja ziemi przez uzależnionych ekonomicznie i prawnie przez właściciela majątku chłopów;
4. przejmowanie znaczącej części lub całości zysków z tej eksploatacji przez właściciela (renta feudalna);
5. system społeczno-prawny, który utrzymywał w poddaństwie chłopów i blokował awans społeczny stanom niższym.
Klasyczna definicja feudalizmu (XIX w.) określa charakterystyczny dla średniowiecza zachodnioeuropejskiego ustrój społeczno-prawny regulujący więzi społeczno-prawno-polityczne między wyższymi warstwami społeczeństwa: arystokracją i rycerstwem.

Formy państw-

Wielka własność i jej organizacja- podstawę wczesnośredniowiecznej gospodarki stanowiła eksploatacja ziemi. W państwie Karola Wielkiego dominowały gospodarczo przede wszystkim wielkie majątki ziemskie, zarówno królewskie jak i te należące do możnych i Kościoła. Podzielone były one na dwie części:
1. ziemie dworskie, uprawiane przez niewolnych i zobowiązanych do pańszczyzny kolonów,
2. dzierżawy.
Dzierżawcy posiadali również gospodarstwa własne, które były obciążone daniną. Natomiast upowszechnienie pańszczyzny było niewątpliwie wynikiem ciągle malejącej liczby niewolników. Całkowicie wolna własność chłopska odgrywała szczególną rolę na terenach nowego osadnictwa i karczunków. Zmuszani do świadczeń na rzecz państwa, przede wszystkim do służby wojskowej, wolni chłopi popadali w zależność ekonomiczną od możnych. W konsekwencji kształtowania się ustroju feudalnego, utracili również wolność osobistą i podlegali sądownictwu feudała. Różnice między ludźmi wolnymi a obciążonymi pańszczyzną i świadczeniami kolonami zacierały się. Wielka własność ziemska organizowała nie tylko eksploatację ziemi, ale także niezbędną do zaspokojenia potrzeb właściciela i ludności wiejskiej produkcję rzemieślniczą.

Powstanie ludności zależnej- po śmierci Mieszka II wstrząsnęło Polską groźne dla wczesnego feudalizmu powstanie ludowe połączone z reakcją pogańską. Nie ogarnęło jednak ono całego terytorium Polski. Z największym nasileniem wystąpiło w Wielkopolsce, a z pewnością ominęło Mazowsze, gdzie sytuację opanował Miecław- cześnik Mieszka II. Tam też schronienie znaleźli liczni zbiegowie zwłaszcza z Wielkopolski. Poza Mazowszem nie było państwowości polskiej.

Komendacje- feudalny system społeczno- polityczny uformował się w okresie osłabienia władzy monarszej i umocnienia potęgi możnowładców, wokół których skupiały się głównie jednostki szukające opieki. Wraz z zawarciem umowy zwanej komendacją wytwarzał się stosunek zależności między wasalem a seniorem, który oprócz opieki udzielał kontrahentowi również pomocy materialnej tzw. beneficjum.

Stosunki lenne- ustrój wasalno-lenny upowszechnił się przede wszystkim w Europie zachodniej i doprowadził tam do wykształcenia się drabiny feudalnej, czyli systemu zależności osobowych między seniorami a wasalami. Najwyższym seniorem był król. Jego lennicy dysponujący rozległymi władztwami terytorialnymi (książęta, chrabiowie) stanowili współuczestniczącą w sprawowaniu najwyższej władzy. Wasale królewscy byli jednocześnie seniorami swoich wasali – feudałów podlegających ich władzy. Walki polityczne między seniorami oraz dążenia feudałów do posiadania jak największej liczby lenn powodowały, że senior mógł być wasalem (z tytułu posiadanego lenna) człowieka stojącego niżej w hierarchii społeczno-politycznej. Ta kompilacja stosunków społeczno- prawnych wykształcenia się zasady, że wasal mojego wasala nie jest moim wasalem. Składany przez wasala hołd lenny wiązał przysięgą lennika oraz seniora i stosowany był w stosunkach międzynarodowych (hołd pruski) jak i w domenie feudała obdarzającego nadaniem służących mu rycerzy. Wasal przysięgał całkowite oddanie seniorowi, wierną mu służbę, do której należały: udział w radzie oraz służba wojskowa. Senior zobowiązywał się do zapewnienia wasalowi opieki i obrony. Hołd zazwyczaj był powiązany z nadaniem lenna, określanym mianem inwestytury. Śmierć seniora oznaczała obowiązek złożenia hołdu jego następcy.

Rozdrobnienie feudalne-

Upadek władzy króla- rządy Bolesława Szczodrego trwały niewiele ponad dwa lata i zakończyły się katastrofą. Przypada nań epizod skazania i śmierci krakowskiego biskupa Stanisława. Jeśli czyn św. Stanisława nie miał bezpośredniego związku dywersyjną działalnością obozu cesarskiego cesarskiego Polsce; przysporzył mu jednak stronników wśród malkontentów politycznych i przyczynił się do zwarcia jego szeregów. Do malkontentów należał junior dynastii Władysław Herman, bezpośrednio zainteresowany w odejściu od władzy Bolesława. Faktycznym przywódcą spisku mógł być Śmiech, późniejszy wszechwładny palatyn Hermana. Przebieg spisku jest nieznany, wiadomo tylko, że Bolesław z żoną i synem Mieszkiem uszedł na Węgry do swego sprzymierzeńca Władysława, a w 1081r. zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach. Przywołany później do Polski przez Hermana Mieszko zginął otruty w 1089r.