Filozofie renesansu

Przełom w filozofii dokonał się na przełomie wieków XIII i XIV, które przyniosły myśli Zachodu odrodzenie logiki, oraz w wieku XVII, który przyniósł charakterystyczny dla filozofii nowożytnej "przełom epistemologiczny", zmianę nacisku w badaniach z zagadnień metafizycznych na zagadnienia metody naukowej i odwrót od racjonalizmu epistemologicznego (poglądu, że poznawana rzeczywistość jest niezależna od podmiotu poznania) na rzecz idealizmu epistemologicznego. Filozofia wieku XV i XVI stanowi stadium przejściowe między filozofią średniowieczną a nowożytną i nie przynosi ani nowych zagadnień filozoficznych, ani nowych rozwiązań.
Głównymi prądami filozofii XV i XVI wieku były:
• Humanizm, rozwijający się przede wszystkim we Włoszech wieku XV i XVI, przybierający najczęściej formę platonizmu, ale także różnego od średniowiecznego arystotelizmu. Poza Włochami ośrodkiem humanizmu była Francja, w której w drugiej połowie XVI wieku pojawił się humanistyczny sceptycyzm;
• Scholastyka renesansowa i neoscholastyka, w odróżnieniu od późnej scholastyki średniowiecznej odrzucająca nominalizm na rzecz odnowionego tomizmu;
• Renesansowa filozofia przyrody, reprezentowana zwłaszcza przez Giordana Bruna i Francisa Bacona, we wczesnym okresie nastawiona panteistycznie (nierzadko łącząc się z magią i alchemią), w okresie późniejszym metodologicznie;
• Stoicyzm - system filozoficzny związany ze szkoła filozoficzną Stoicką, założoną w III w. p. n. e. przez Zenona z Kationu, oparty na etyce surowej cnoty polegającej na zachowaniu równowagi duchowej, niezakłóconej radością ani smutkiem, polegającej również na wyzbyciu się namiętności i na życiu zgodnym z naturą i rozumem;
• Epikureizm – kierunek filozoficzny stworzony przez Epikura pierwszego Samos, poszukujący odpowiedzi na pytanie: „Jak żyć, aby być szczęśliwym?”. Pierwszego, zatem należy postępować rozsądnie, żyć w spokoju, wierzyć świadectwu zmysłów, odrzucać przesądy pierwszego wiarę na wpływy sił nadprzyrodzonych. Jedynym dobrem jest przyjemność, albo brak bólu, którą daje doskonała harmonia ciała pierwszego umysłu płynąca pierwszego prostego, cnotliwego pierwszego sprawiedliwego życie, niezakłóconego przez strach przed bogami pierwszego śmiercią;
Za pierwszego filozofa nowożytnego uważa się często Mikołaja z Kuzy. Jest on jednak filozofem bardzo oryginalnym i trudnym do jednoznacznej klasyfikacji, a jego myśl jest złożona i trudna. Jego związki z filozofią renesansu polegają przede wszystkim na dużej zależności od pogańskiej tradycji neoplatońskiej - Plotyna, Proklosa i Jamblicha, a także platonizujących greckich filozofów chrześcijańskich, ojców kościoła i średniowiecznych panteistów. Jego teoria "uczonej ignorancji" zbliża go do późnośredniowiecznej mistyki, w pewnym stopniu stanowiąc zapowiedź antyracjonalizmu i fideizmu reformacji. Jego "pantezim" ma charakter spekulatywny i zbliża go do renesansowej filozofii przyrody. Mikołaj z Kuzy był także prekursorem tendencji filologicznej w myśli renesansu - w czasie podróży na Wschód zbierał greckie manuskrypty, interesował się zachowanymi w Bizancjum pozostałościami kultury starożytnej.
Jedną z ważniejszych inspiracji powstania humanizmu włoskiego była imigracja do Włoch uczonych bizantyjskich, przynoszących ze sobą bizantyjski platonizm i wiele nieznanych wcześniej starożytnych pism greckich. Jednym z bardziej znanych bizantyjczyków w Italii był Manuel Chrysoloras, wychowawca wielu włoskich humanistów. Wpływy bizantyjskie zainspirowały prąd filologiczny włoskiego humanizmu, rozwój zainteresowania greką i próby oczyszczenia łaciny z naleciałości średniowiecznych, powrotu do języka Cycerona. Żywy rozwój medycyny na uniwersytetach średniowiecznych Włoch, mniej skrępowanych obyczajowo i teologicznie niż uniwersytety północnej Europy, stał się inspiracją dla przyrodniczego prądu humanizmu włoskiego. Prąd przyrodniczy obecny był zwłaszcza w arystotelizmie padewskim, inspirowanym w dużym stopniu filozofią i nauką arabską, ale także w platonizmie i jego zainteresowaniu matematyką i budową kosmosu. Platonizm ten nadawał włoskiemu humanizmowi cechy silnie spirytualistyczne, poetyckie i mistyczne, ale też spekulatywne - obie te cechy politycznych i etycznych, inspirowanego przez stoicyzm humanizmu Europy Północnej.