Czy kultura to płaszczyzna porozumienia, czy źródło konfliktu?

Istnieje bardzo dużo definicji kultury. E. Taylor (1871r.) twierdził, iż: „kultura, względnie cywilizacja (...) jest złożoną całością zawierającą wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaj oraz wszystkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa”. Podobnie kulturę postrzegają Walter G. Stephan i Cookie W. Stephan w swojej książce . Wg nich kulturę można zdefiniować jako sumę wszystkich wyuczonych zachowań, występujących w społeczeństwie. Do aspektów kultury zalicza się: podstawowe wartości, przekonania, postawy, język, komunikację niewerbalną, normy i zasady, działania, orientację czasową, związki przestrzenne, obraz świata, organizację społeczną (na przykład ustrój ekonomiczny, rolę pokrewieństwa, strukturę polityczną i religijną, opiekę zdrowotną, kontrolę społeczną), historię, osobowość, dorobek kulturalny i sztukę. Język stanowi esencję kultury. Na jego podstawie społeczeństwo buduje system znaczeń; gdyby zaś zabrakło takiego wspólnego kodu, każde pokolenie musiałoby od nowa rozwiązywać podstawowe problemy przetrwania. Jednocześnie język pozwala nam tworzyć kulturę; w pewnym sensie tworzy nas samych. Organizuje bowiem naszą percepcję rzeczywistości, tak że z nieskończonej liczby możliwości powstaje skończona liczba pojęć kulturowych.
Często wyróżnia się kulturę materialną, duchową i społeczną:
• kultura materialna to umiejętności wytwarzania przedmiotów użytkowych, pozyskiwania żywności, czasami włącza się także przedmioty, które powstały dzięki tym umiejętnościom,
• kultura duchowa obejmuje wytwory nie mające użytkowego charakteru, są to: religia, sztuka, wyobrażenia o świecie, mitologia i filozofia,
• kultura społeczna obejmuje normy i wzory postępowania, prawa, zwyczaje i różnorodne zasady regulujące stosunki między ludźmi.
Podstawowymi elementami kultury są wartości, normy i symbole:
• wartości – to sfera kultury, która zawiera oceny, kryteria i wyobrażenia o tym, co słuszne, odpowiednie. Są to ustalone w społeczności cele i standardy,
• normy – są konkretnymi wskazówkami i wzorami określającymi postępowanie właściwe i niewłaściwe. Normy określają np. zasady zawierania małżeństw, pracy itp., a także precyzują co i w jaki sposób jeść i jak się ubierać. Pewne normy mają charakter zwyczajów, inne zasad moralnych, jeszcze inne norm prawnych,
• symbole – to obiekty, które mają pewne ustalone znaczenie, niosą pewną ustaloną treść zrozumiałą dla innych. Symbolami są też przedmioty, którym nadaje się szczególne znaczenie: godła, flagi.
Wartościowanie, normowanie oraz symbolizacja tworzą trzy podstawowe przenikające się komponenty kultury. Ustalono zestaw ogólniejszych elementów kultury, które występują powszechnie, chociaż w zróżnicowanych postaciach np.: sporty atletyczne, sztuka przyrządzania potraw, taniec, tłumaczenie snów, małżeństwo i rodzina, świętowanie, ubiór, zakazy dietetyczne, praktyki religijne, ceremonie pogrzebowe, gry, muzyka, mity, liczenie, imiona, ograniczenia seksualne, czynności higieniczne, sądownictwo. Istnieje zbieżność między typem osobowości i kultury.
Etnocentryzm – to skłonność do negatywnego oceniania innych kultur z perspektywy własnej grupy kulturowej. Postacią etnocentryzmu jest skłonność do postrzegania własnej kultury jako wyższej, lepszej. Ujawnia się także niechęć do innych kultur.
Europocentryzm – to skłonność do postrzegania społeczeństwa i historii z europejskiej perspektywy.
Relatywizm kulturowy – metodologiczny postulat, by nie oceniać kultur za pomocą kryteriów pochodzących z innych kultur, ale ukazać je w ich odrębności. Wyraża on dążenie, by oceny moralne i etnocentryzm nie uniemożliwiały prowadzenia rzetelnych badań.
Homogeniczność kulturowa – jednolitość kulturowa. Zróżnicowanie pod względem wykształcenia, zamożności i wykonywanych zawodów wiąże się ze znacznymi odrębnościami kulturowymi pod płytką warstwą powszechnie uznawanych norm i wartości. Tworzą się środowiska i zbiorowości wyróżniające się znaczną odrębnością kulturową. Do takich różnic odnosi się pojęcie podkultury (subkultury). Dla określenia wartości, norm i symboli uznawanych przez większość społeczeństwa używa się terminu kultura dominująca.
Podkultura (subkultura) to wyróżniający się zespół wartości, norm i symboli charakterystyczny dla pewnej zbiorowości. Są podkultury robotnicze, religijne, itp.
Kontrkultura to subkultura odrzucająca kulturę dominującą, sprzeciwia się ona aprobowanym powszechnie wartościom, odrzuca je.
Kultura masowa – charakteryzuje się tym, że treści przekazywane są wielkiej liczbie odbiorców za pośrednictwem technicznych środków przekazu. Jest rezultatem przemian zachodzących w społeczeństwie, kształtuje się wraz z rozwojem oświaty i uprzemysłowieniem. Młodzież i dzieci stanowią poważną kategorię nabywców towarów kulturowych. Jest to efekt ogólnego wzrostu zamożności, upowszechnienia nauczania szkolnego i wydłużenia okresu kształcenia się młodzieży. Kultura masowa jest kulturą rozrywki, relaksu i odpoczynku. Najbardziej typowe dla kultury to powieści sensacyjne i kryminały, programy rozrywkowe i seriale.
Możemy wyróżnić trzy układy kultury:
• pierwotny – treści kulturowe są przekazywane w warunkach fizycznej i psychicznej bliskości, w kręgu bliskich sobie ludzi,
• instytucjonalny – nadawcy występują wobec odbiorców w sformalizowanych rolach, reprezentując instytucje w których działają. Układ współtworzą szkoły, kościoły,
• masowy – dominuje tu kontakt pośredni, odbiorcy tworzą anonimową publiczność, pozostającą w rozproszeniu.
Można różnie interpretować temat mojej pracy. Uważam, że nie da się przyjąć tylko jednego stanowiska w tej sprawie, ponieważ równie dobrze kultura jest płaszczyzną porozumienia jak i źródłem konfliktów. Wszystko zależy od tego, na co zwracamy uwagę mówiąc o kulturze, ponieważ termin ten jest bardzo rozległy. Niektóre wytwory kultury stanowią porozumienie dla różnych narodów, a inne są dla nich źródłem konfliktu.
Weźmy na przykład zjawisko tolerancji. Jeśli człowiek jest tolerancyjny na odmienność innych ludzi, kultura dla niego będzie płaszczyzną porozumienia, jeśli nie akceptuje inności – będzie to dla niego źródłem konfliktów. Dwaj wybitni polscy antropolodzy, w swojej książce piszą następująco: O ile łatwo jest intelektualnie potępiać nietolerancję, o tyle trudno jest się jej przeciwstawiać na płaszczyźnie praktycznej. Trudno wpajać zrozumienie innych konwencji życia własnym dzieciom w obliczu zdarzeń, które niekiedy wymykają się racjonalnej analizie. Jednak trudno antropologowi mówić o tolerancji intelektualnej bez uprzedniego odniesienia się do problemu relatywizmu kulturowego. Dla niego tolerancja i relatywizm kulturowy to awers i rewers tej samej monety, którą jest stosunek do odmienności. Chodzi o odmienność religijną, kulturową, o sposób życia w sytuacji, gdy dochodzi do konfrontacji wspólnot i jej przedstawicieli niepodzielających reguł gry, a także wewnętrznej potrzeby istnienia odmienności, relatywizowanie własnego absolutyzmu, co wcale nie oznacza rezygnacji ze sposobu życia, który samemu się preferuje, tolerancja to próba pomieszczenia w jednej – intelektualnej i terytorialnej – przestrzeni konkurencyjnych pomysłów, jak realizować ideę człowieczeństwa. Tolerancja to współegzystencja wartości na wielokulturowym rynku, jakim jest dzisiejszy świat.





Bibliografia
1. Walter G. Stephan, Cookie W. Stephan. Wywieranie wpływu przez grupy.
W przekładzie Magdaleny Kacmajor. Gdańsk 1999 rok.
2. Wyjaśnienie pojęć związanych z kulturą. Wersja internetowa.
http://www.sciaga.pl/prace/getattach.html?aid=10371&.doc.
3. Wojciech Józef Burszta, Waldemar Kuligowski. Sequel. Dalsze przygody kultury w globalnym świecie. Warszawa 2005 rok.