Wypalenie zawodowe.

Praca wywiera ogromny wpływ na dobre samopoczucie człowieka – to absolutnie pewne. Ci z nas, którzy swoją prace lubią, mają o wiele więcej sił witalnych niż ci, co jej nie znoszą. Gdy ktoś oddaje się zajęciu, którego nie cierpi albo które go nudzi, meczy się i jest skłonny do irytacji.

Pojecie wypalenia zawodowego.
Określenie „wypalenie zawodowe” weszło do słownika współczesnej psychologii w 1974 roku, za sprawą książki amerykańskiego psychologa Herberta Freudenbergera Burnout: The Hight Cost of High Achivement. Od tego czasu odnotowuje się stały wzrost zainteresowania tą problematyką, co owocuje – oprócz, rzecz jasna, setek publikacji – także coraz głębszym zrozumieniem istoty zjawiska. Przeprowadzone w ostatnich latach badania wykazują, że syndrom wypalenia może dotykać różnorodnych grup zawodowych i w wielu instytucjach staje się dziś poważnym problemem.
Wypalenie zawodowe jest to stan wyczerpania emocjonalnego jednostki, przejawiający się zmniejszonym zainteresowaniem pracą, obniżoną aktywnością oraz brakiem satysfakcji z wykonywanych czynności służbowych. Wypaleniu zawodowemu towarzyszy zazwyczaj obniżone poczucie dokonań osobistych, objawiające się przekonaniem o braku kompetencji zawodowych, niedostatecznej wiedzy. Osoba, która do tej pory świetnie radziła sobie z obowiązkami zawodowymi zaczyna nagle krytykować swoje umiejętności, poddaje w wątpliwość zasadność dalszej pracy, traci motywacje i wiarę w siebie. Do tego dochodzi nieraz poczucie bezsensu istnienia, brak kreatywności i chęć ucieczki.
Wypalenie zawodowe nie pojawia się z dnia na dzien. To złożony proces, w którym dochodzi do skumulowania się wielu symptomów informujących o pogłębiających się problemach. Dlatego właściwa i szybka autodiagnoza umożliwia podjecie działań zaradczych i dokonanie pozadnych zmian.

Przyczyny wypalenia zawodowego:
- uwarunkowania środowiska
- zachwiane poczucie własnej wartości
- trudności w kontrolowaniu i opanowywaniu własnych emocji
- tendencje do nadmiernej rywalizacji
- przedmiotowe traktowanie innych
- przepracowanie
- brak sukcesów utrata nadziei
- wyczerpanie, niechęć do ludzi, apatia, złość
- zwiększone starania by być solidnym
- bezradność
- niepewność w kontaktach z innymi
- niska samoocena
- brak satysfakcji z pracy
- zbyt wiele obowiązków
- niskie wynagrodzenie

Objawy wypalenia zawodowego:
a) fizyczne
- dominujące poczucie zmęczenia,
- zaniedbywanie aktywności fizycznej,
- zakłócenia snu,
- utrata wagi i zaburzenia apetytu,
- obniżenia potrzeb seksualnych,
- nadużywanie alkoholu, leków, palenie tytoniu,
- częste choroby bez rozpoznawalnych przyczyn.
b) emocjonalne i behawioralne
- trudności w relaksowaniu się,
- utrzymujące się poczucie znużenia,
- obniżony nastrój,
- stała obecność negatywnych postaw i myśli,
- długotrwałe resentymenty lub urazy wobec innych ludzi,
- regularnie występujące poczucie osamotnienia lub izolacji,
- nawracające leki,
- poczucie pustki i brak celów.
c) rodzinne i społeczne
- obniżenie zainteresowania członkami rodziny,
- łatwiejsze wpadanie w irytacje lub złość na członków rodziny,
- spędzanie większej ilości czasu poza domem,
- opór przed wspólnym wypoczynkiem,
- nadmierne oglądanie telewizji jako sposób ucieczki od problemów.
d) związane z pracą
- utrata zapału,
- poczucie że wciąż brakuje na coś czasu,
- obawy i opór przed codziennym wyjściem do pracy,
- rosnące poczucie niekompetencji,
- narastające niezadowolenie z pracy,
- utrzymująca się złość i pielęgnowanie urazów do przełożonych, kolegów i współpracowników,
- potrzeba częstego patrzenia na zegarek,
- trudności w wyrażaniu opinii,
- schematyczne traktowanie swoich podopiecznych,
- niezdolność do podejmowania decyzji.

Trzeba podkreślić, że fakt wystąpienia niektórych objawów nie oznacza, iż osoba narażona jest na niebezpieczeństwo wypalenia zawodowego. Z drugiej strony, należy uświadomić sobie, że wypalenie nie pojawia się tylko wtedy, gdy zaistnieją wszystkie typy symptomów. Istnieje skomplikowana relacja między indywidualnymi predyspozycjami a nasileniem się poszczególnych objawów wypalenia.
Co to oznacza?
Przyjmijmy, że wśród kadry pedagogicznej jest nauczyciel, u którego można zaobserwować pojawienie się niektórych oznak wypalenia, np. poczucie zmęczenia, obniżony nastrój, brak satysfakcji z pracy, dolegliwości somatyczne. Jednak w dalszym ciągu troszczy się o swoją rodzinę - jest dobrym ojcem i mężem, regularnie trenuje na siłowni, wciąż utrzymuje osobowe kontakty z kolegami w pracy, planuje swoją przyszłość. Objawy, które pojawiają się u nauczyciela, nie są wynikiem wypalenia, lecz reakcją na brak możliwości zrealizowania własnego autorskiego programu przy jednoczesnym wypełnianiu zbyt wielu zadań, jakie przydzielił mu dyrektor instytucji (organizowanie imprez szkolnych, warsztatów dla rodziców, napisanie kilku konspektów). Ponieważ nauczyciel jest osobą ambitną i pragnie sprostać obowiązkom, bardzo intensywnie pracuje, co powoduje u niego m.in. wyczerpanie organizmu.
Nadmiar wymagań dyrektora i jego permanentne niezadowolenie z aktywności pracowników zabija czasami u młodego pedagoga radość i zapał do pracy. Jednak jego cechy osobowości, jak: realne postrzeganie istniejących trudności, empatia, wysoka samoocena, optymizm oraz umiejętność relaksowania się i dystansowania od zmiennych nastrojów dyrektora utwierdzają w nim poczucie kompetencji.

Jak zapobiegać wypaleniu?
Aby uniknąć wypalenia w wymiarze psychicznym, powinieneś często upewniać czy się to co robisz nadal jest ciekawe, czy nadal sprawia ci przyjemność. Musisz pamiętać o tym, że zasoby twojej energii psychicznej są ograniczone- nie dopuść zatem do ich wyczerpania. Pomocne w tym zakresie są zachowanie asertywne- inni chętnie obarczają nas dodatkowymi zadaniami, konsumując tym samym naszą energię. Aby uchronić się przed tym, niezbędna jest umiejętność mówienia “nie” kiedy nie masz ochoty angażować się w jakieś kolejne przedsięwzięcia, w przeciwnym wypadku nieuchronnie grozi ci niebezpieczeństwo wypalenia.

Jeśli jesteś w grupie ryzyka....
Jeżeli masz poczucie, że zagraża ci wypalenie lub utraciłeś już zdolność odczuwania przyjemności ze swojej pracy, pomocne mogą być dla cienie następujące rady:
- Poddaj weryfikacji swoje cele i priorytety;
- Oceń czy wymagania, które stoją przed tobą, korespondują z twoimi celami;
- Przeanalizuj swoje możliwości w zakresie sprostania tym wymaganiom;
- Jeżeli odczuwasz nadmiar obowiązków, dokonaj ich redukcji poprzez wycofanie się z pewnych zadań;
- Jeżeli kontakty z otaczającymi ludźmi kosztują cię zbyt wiele energii, postaraj się zwiększyć dystans wobec otoczenia. Masz prawo bronić się przed nadmierną eksploatacją emocjonalną czy psychiczną;
- Usprawnij swoje umiejętności w zakresie radzenia sobie ze stresem;
- Sprawdź, które obszary twoje życia- praca, rodzina, etc.- generują stres i postaraj się to zmienić, rozwiązać istniejące problemy, zredukować stres;
- Skorzystaj z pomocy rodziny lub przyjaciół w uporaniu się ze stresem;
- Upewnij się czy prowadzisz zdrowy styl życia:
- Dostarczasz sobie odpowiednią ilość snu i wypoczynku;
- Czy twoja dieta jest właściwa, zrównoważona, dostarcza ci niezbędnych składników;
- Dostarczasz sobie wystarczająco dużo aktywności fizycznej;
- Czy nie nadużywasz kawy lub alkoholu;
- Poszukaj odpowiedniego dla siebie hobby to doskonale regeneruje umysł;
- Przyznaj sobie prawo do wypoczynku, relaksu, przyjemności.

Jak podkreśliłam, wypalenie zawodowe jest konsekwencją długotrwałego stresu. Pojawia się, gdy ciągłe przeciążenie psychiczne staje się dla nauczyciela trudnością nie do przezwyciężenia. Skutki wypalenia niekorzystnie oddziałują zarówno na współpracowników, jak i rodzinę, dlatego poszukiwanie wszelkich sposobów zapobiegania temu zjawisku jest zadaniem priorytetowym. Wśród wielu skutecznych metod radzenia sobie ze stresem proponuję:
• relaksację przy muzyce,
• aktywność fizyczną.

Relaksacja przy muzyce
Właściwie dobrane utwory mistrzów klasyki nie tylko przynoszą odprężenie, ale pomagają spokojnie przeanalizować zaistniałe problemy i poszukać twórczych rozwiązań. Pamiętajmy, że negatywne emocje bardzo często zniekształcają rzeczywistość, przemieniając ją w pesymistyczną i tragiczną.
Muzyka oddziaływuje głównie na emocjonalną sferę osobowości człowieka, może zmieniać stan aktywności systemu nerwowego i wywoływać określone zmiany w czynnościach całego organizmu. Wpływa na procesy emocjonalne, psychiczne i fizjologiczne. Może więc działać uspokajająco i rozluźniająco lub aktywizująco i pobudzająco. Muzyka współdziała z osobowością jednostki, jest tym elementem, który może zaprowadzić wewnętrzny ład w sferze psychicznej i stworzyć harmonię sił i działań, ukształtować pozytywny obraz własnego ja.

Aktywność fizyczna
Najważniejszą, ale i najtrudniejszą sprawą jest zmodyfikowanie tygodniowego planu tak, aby przynajmniej trzy razy w tygodniu, przez co najmniej godzinę, aktywnie uczestniczyć w zajęciach ruchowych. Pomijając walory estetyczne, ruch redukuje stres, wzmacnia układ odpornościowy, motywuje do pracy, podnosi wiarę w siebie, czyni silniejszym. Jeśli stres zabija, to wysiłek fizyczny pomaga się narodzić.
Wygląda to mniej więcej tak: przychodzą zmęczeni, niedospani, trochę przygaszeni. Po godzinie treningu widać inną twarz - spoconą, rumianą, radosną, młodzieńczą i pełną sił. Ta godzina wiele im daje. Obowiązki i problemy zostają za drzwiami, te 60 minut jest tylko dla nich. Czas zabawy, relaksu i poprawy kondycji. Ważne jest, aby traktować wysiłek fizyczny na równi z codziennymi obowiązkami. Ruch raz na jakiś czas nie przyniesie oczekiwanych efektów, a nawet więcej strat (bóle mięśniowe, przetrenowanie, rozczarowanie). Tylko regularna aktywność fizyczna zagwarantuje udany relaks, a przy okazji zdrowie fizyczne. Uważam, że dobro ludzi powinno współgrać z estetycznym wyglądem oraz tężyzną życiową.

Na koniec...
Z rozważań wynika, że nie ma jeszcze jednej uniwersalnej koncepcji na temat przyczyn i skutków wypalenia zawodowego. Można jedynie przyjąć, że syndrom negatywnego zjawiska jest wypadkową czynników związanych z charakterem pracy oraz cechami osobowości.