Polityka zagraniczna Hitlera w latach 1933/1939

Polityka zagraniczna zakładała pierwotnie rozszerzenie terytorium Rzeszy na całą Europę ("Rzesza od Atlantyku, aż po Ural"), zaś później także podbój Rosji i Afryki Północnej.
18 III 1933 roku został podpisany „Pakt Czterech”(pakt porozumienia i współpracy). Był to pakt przedstawiony przez Mussoliniego w czasie wizyty w Rzymie brytyjskiego premiera Ramsaya MacDonalda i ministra spraw zagranicznych Johna Simona 18 marca 1933 roku. Został podpisany przez Francję, Niemcy i Włochy, Wielką Brytanię. Ustalał zasady współpracy politycznej i gospodarczej, a także ewentualnego współdziałania militarnego przy nowelizacji obowiązujących traktatów międzynarodowych. Dodatkowo wprowadzał równouprawnienie w zakresie rozbrojeń i zbrojeń Niemiec, Austrii i Bułgarii. Uznany za próbę narzucenia Europie dyktatury jego sygnatariuszy; pakt czterech wywołał silny sprzeciw (m.in. Rady ententy małej i rządu RP). Był krytykowany przez francuską opinię publiczną i parlament, dlatego też nie został przez Francję ratyfikowany i nie wszedł w życie.
Niemcy były stałym członkiem Ligi Narodów od 8 IX 1926 roku, lecz wystąpiły z niej 21 X 1933 roku.
26 I 1934 roku w Berlinie podpisano 10-letnią deklarację o niestosowaniu przemocy pomiędzy Polską a III Rzeszą. Brzmiała ona tak:
„Rząd Polski i Rząd Niemiecki uważają, że nastąpił moment, aby rozpocząć nowy okres w stosunkach politycznych polsko-niemieckich przez bezpośrednie porozumiewanie się jednego państwa z drugim. Wobec tego zdecydowały się one przez niniejszą Deklarację położyć podstawę dla przyszłego kształtowania się tych stosunków.
Oba Rządy wychodzą przy tym z założenia, że utrzymanie i utrwalenie stałego pokoju pomiędzy ich krajami stanowi istotny warunek dla powszechnego pokoju w Europie. Wobec tego są one zdecydowane opierać swoje wzajemne stosunki na zasadach zawartych w Pakcie Paryskim z dnia 27 sierpnia 1928 r. i pragną określić bliżej zastosowanie tych zasad, o ile chodzi o stosunki polsko-niemieckie.
Przytem każdy z obu Rządów stwierdza, że przyjęte przezeń dotychczas w stosunku do innych zobowiązania międzynarodowe nie stoją na przeszkodzie pokojowemu rozwojowi ich wzajemnych stosunków, nie są w sprzeczności z niniejszą Deklaracją o przez tę Deklarację nie są naruszone. Pozatem oba Rządy stwierdzają, że niniejsza Deklaracja nie dotyczy takich zagadnień, które zgodnie z prawem międzynarodowem, należy uważać za należące wyłącznie do spraw wewnętrznych jednego z obu tych państw.
Oba Rządy oświadczają, że jest ich zamiarem porozumiewać się bezpośrednio we wszelkiego rodzaju zagadnieniach, dotyczących ich wzajemnych stosunków. W razie gdyby wynikły pomiędzy nimi kwestje sporne, którychby się nie dało załatwić w drodze bezpośrednich rokowań, oba Rządy będą szukały tych rozwiązań w każdym poszczególnym wypadku we wzajemnem porozumieniu przy pomocy innych sposobów pokojowych, przyczem, w razie potrzeby, nie uchybia to możności zastosowania tych rodzajów postępowania, które są przewidziane dla takiego wypadku w innych obowiązujących je wzajemnie porozumieniach. W żadnym jednak wypadku nie będą się uciekały do stosowania przemocy w celu załatwienia tego rodzaju spraw spornych.
Stworzona na powyższych zasadach gwarancja pokoju ułatwi obu Rządom doniosłe zadanie znajdywania dla zagadnień politycznych, gospodarczych i kulturalnych rozwiązań opartych na sprawiedliwem i słusznem wyrównaniu obustronnych interesów.
Oba Rządy są przeświadczone, że stosunki pomiędzy ich krajami będą się w ten sposób owocnie rozwijały i doprowadzą do ugruntowania dobrego sąsiedzkiego pożycia, co nie tylko dla ich obu krajów, ale i dla pozostałych narodów Europy będzie miało zbawienne następstwa.
Niniejsza Deklaracja będzie ratyfikowana i dokumenty ratyfikacyjne zostaną możliwie szybko wymienione w Warszawie. Deklaracja pozostanie w mocy w ciągu okresu dziesięciu lat, licząc od dnia wymiany dokumentów ratyfikacyjnych. W razie, jeżeli żaden z Rządów nie wymówi jej na sześć miesięcy przed upływem tego okresu czasu, zachowa ona w dalszym ciągu moc; potem jednak każdy Rząd będzie mógł ją wymówić w każdym czasie z terminem sześciomiesięcznym.
Sporządzono w dwóch egzemplarzach w języku polskim i niemieckim.
Berlin, dnia 26 stycznia 1934 r.
Za Rząd Polski: Za Rząd Niemiecki:
Józef Lipski C. Freiherr von Neurath”


7 III 1936 roku Niemcy wkroczyły do zdemilitaryzowanej Nadrenii, co było złamaniem paktu z Locarno z 1925 roku oraz traktatu wersalskiego z 1919 roku. Zgodnie z tymi założeniami Niemcy musiały między innymi wyprowadzić swoje wojska z rejonu Nadrenii i Zagłębia Ruhry, które odtąd miały stać się strefą zdemilitaryzowaną i międzynarodową. Ponadto Francja odzyskała Alzacje i Lotaryngię, Polska uzyskała Wielkopolskę oraz Pomorze Gdańskie, zaś Anglia przejęła wszystkie niemieckie kolonie.
Po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii zarówno III Rzesza jak i Włochy postanowiły wesprzeć militarnie nacjonalistów na czele z generałem Franco. Jednak oba te państwa traktowały Hiszpanie jako poligon wojskowy do wypróbowania nowych rodzajów broni, no: Messerschmitty Bf 109.
25 X 1936 doszło do podpisania traktatu o przyjaźni między Niemcami a Włochami. Mussolini zadeklarował, że oba kraje będą tworzyć "oś", której inne kraje Europy będą podporządkowane. Traktat został zawarty kiedy Liga Narodów wyraziła znaczny sprzeciw wobec wojny włosko-abisyńskiej. Następnie 22 V 1939 w Berlinie, związek przekształcił się w przymierze, nazwane przez Mussoliniego "paktem stalowym". Był to pakt wymierzony przeciw krajom zachodnim oraz ZSRR i został podpisany na 10 lat. Niemcy uznawały basen Morza Śródziemnego za strefę wpływów włoskich. Włochy zobowiązywały się popierać politykę Niemiec bez zastrzeżeń, a w razie potrzeby wystąpić w wojnie po stronie Niemiec oraz nie zawierać porozumień z innymi państwami bez ich zgody. Pakt został podpisany przez Galleazo Ciano w imieniu strony włoskiej i Joachima von Ribbentropa w imieniu hitlerowskich Niemiec i był rozszerzeniem porozumienia tzw. Osi Berlin-Rzym z X 1936. Współpraca wojskowa Niemiec i Włoch rozpoczęła się wraz z hiszpańską wojną domową.
25 XI 1936 doszło do podpisaniu paktu antykominternowskiego, czyli układu podpisanego przed przedstawicieli rządów Niemiec i Japonii, w celu koordynowania działań przeciwko Kominternowi (międzynarodowa organizacja komunistyczna, która powstała z inicjatywy Lenina w 1919 roku). Tajny protokół dołączony do układu zobowiązywał sygnatariuszy do zachowania neutralności, gdyby jedna ze stron znalazła się w stanie wojny z ZSRR. 6 listopada 1937 roku do paktu dołączyły Włochy, a później (do 1941 roku): Węgry, Mandżukuo, Hiszpania, Bułgaria, Dania, Finlandia, Rumunia, rządy Chorwacji, Słowacji oraz rząd Wang Ching-weia z Nankinu (Chiny). Pakt ten był podstawą późniejszych umów wojskowych zawieranych między Niemcami i Włochami (22 maja 1939 roku) oraz Japonią (11 grudnia 1940 roku). Wspólnym celem tych państw było uzyskanie światowej hegemonii i przeciwstawienie się państwom alianckim.
12 II 1938 roku Adolf Hitler w spotkaniu kanclerzem Austrii z Kurtem von Schuschniggiem,
zażądał zgody na Anschluss (aneksja) Austrii.
W rzeczywistości do Anschlussu Austrii doszło 12 III 1939 roku. Stopniowa penetracja Austrii przez III Rzeszę oraz niekorzystny dla niej układ z Niemcami z 11 VII 1936 roku faktycznie przyporządkował ja interesom niemieckim (m.in. napływ narodowych socjalistów do administracji oraz ich udział w rządzie). Po spotkaniu z Hitlerem Schuschnigg został zmuszony m.in. do mianowania narodowego socjalisty A. Seyss-Inquarta na ministra spraw wewnętrznych i policji. 9 III kanclerz podjął ostatnia próbę uratowania Austrii przed Anschlussem, zapowiadając na 13 III referendum w tej sprawie. 11 III na żądanie Berlina Seyss-Inquart zastąpił Schuschnigga na stanowisku kanclerza. 12 III rano wojska niemieckie przekroczyły granicę Austrii nie napotykając oporu, a 13 III nowy rząd zgodził się na przyłączenie Austrii do Niemiec, przy poparciu Włoch i milczącej akceptacji zachodnich mocarstw.
29 IX 1938 doszło do porozumienia w Monachium pomiędzy Włochami a Niemcami oraz Wielką Brytanią i Francją bez udziału Czechosłowacji, choć dotyczył jej rozbioru (układ monachijski). Zgodnie z przyjętą przez rządy zachodnich demokracji zasadą uspokajania i ustępstw wobec agresywnej polityki i żądań Niemiec, uprawnił te ostatnie do aneksji znacznej części Czechosłowacji (głównie Sudety zamieszkane przez ludność niemiecką) z 30% ludności i prawie 40% potencjału ekonomicznego. Układ przewidywał zwołanie konferencji międzynarodowej w sprawie rozstrzygnięcia sporu o część Śląska Cieszyńskiego (Zaolzie) pomiędzy Polską i Czechosłowacją oraz kwestii przynależności Wolnego Miasta Gdańska. Konferencja taka nie odbyła się. Polska wykorzystała osamotnienie oraz dramatyczną sytuację polityczną Czechosłowacji i w dniu podpisania układu, notą dyplomatyczną zażądała od rządu tego kraju pokojowego przekazania Zaolzia, zamieszkiwanego w większości przez ludność polską. Rząd czechosłowacki przystał na to, de facto, ultimatum i do 11 października 1938 Zaolzie zostało zajęte przez Polskę. Fakt ten, w oderwaniu od skomplikowanej historii Śląska Cieszyńskiego i tego, że Polska nie była stroną układu monachijskiego, jest wykorzystywany niekiedy do oskarżania Polski o sojusz z hitlerowskimi Niemcami.
1 X 1938 oddziały niemieckie wkroczyły do Czechosłowacji i zajęły Kraj Sudecki (Sudentenland). Z ich północnej części utworzono Okręg Rzeszy Kraj Sudetów w skrócie Okręg Sudecki (niem. Reichsgau Sudetenland, krócej Sudetengau), zaś tereny południa Czech przyłączono do okręgów Bawarii i do okręgów utworzonych w miejscu zaanektowanej Austrii. Czechosłowacja oddając Niemcom Kraj Sudecki, pozbawiła się większości swoich umocnień granicznych i osłabiła swoje szanse na obronę. Inwazja i aneksja została dokonana przez III Rzeszę 15 marca 1939 niemal bez przeszkód. Po ostatecznym zagarnięciu Czech, z ich pozostałej (nie zaanektowanej wprost) części utworzono Protektorat Czech i Moraw 16 III 1939. Protektorat wchodził w skład tzw. Wielkiej Rzeszy Niemieckiej, ale miał wewnętrzny samorząd, natomiast władze Niemiec pozostawiły sobie prawo zawieszania przepisów i zarządzeń władz czeskich. Autonomia była stopniowo ograniczana przez okupanta metodą faktów dokonanych - poprzez infiltrację gestapo, wzmożone represje, ucisk językowy i rabunek czeskiej gospodarki. Protektorat Czech i Moraw istniał formalnie do końca II wojny światowej. Prezydentem rządu kolaborującego z Niemcami był Emil Hcha. Społecznym oparciem władz kolaboracyjnych była masowa organizacja "Solidarność Narodowa" (deklaracje członkowskie podpisało ponad 98% pełnoletnich Czechów).
22 III 1939 rząd Rzeszy wymusił na Litwie odstąpienie Rzeszy obszaru Kłajpedy, która na mocy ładu wersalskiego była dotąd wolnym miastem.
11 IV 1939 Hitler zatwierdził plan ataku na Polskę, określony mianem "Fall Weiss" ("Biały Plan").
23 VIII 1939 podpisano pakt o nieagresji pomiędzy III Rzeszą a ZSRR (pakt Ribbentrop-Mołotow):
„Rząd ZSRR i Rząd Niemiecki kierując się pragnieniem utrwalenia sprawy pokoju między ZSRR a Niemcami oraz wychodząc z podstawowych założeń paktu o neutralności, zawartego między ZSRR a Niemcami w kwietniu 1926 r., wyraziły zgodę na następujące porozumienie.
Art. I Obie umawiające się Strony zobowiązują się do powstrzymania się od wszelkiej przemocy, od wszelkich aktów agresji i wszelkich napaści we wzajemnych stosunkach zarówno oddzielnie, jak i łącznie z innymi państwami.
Art. II W przypadku gdy jedna z umawiających się Stron stanie się obiektem działań wojennych ze strony państwa trzeciego, druga umawiająca się Strona nie okaże temu państwu poparcia w żadnej formie.
Art. III Rządy obydwu umawiających się Stron pozostają w przyszłości we wzajemnym kontakcie dla konsultacji w celu wzajemnego informowania się w kwestiach, dotyczących ich wspólnych interesów.
Art. IV Żadna z umawiających się Stron nie weźmie udziału w jakimkolwiek ugrupowaniu państw, które bezpośrednio lub pośrednio jest skierowane przeciwko drugiej Stronie.
Art. V W razie powstania sporów lub konfliktów między umawiającymi się Stronami w sprawach tego lub innego rodzaju obie Strony będą rozstrzygać te spory lub konflikty wyłącznie przez przyjazną wymianę poglądów albo w razie potrzeby przez ustanowienie komisji dla uregulowania konfliktu.
Art. VI Pakt niniejszy zostaje zawarty na lat dziesięć, z tym, że o ile jedna z umawiających się Stron nie wypowie go na rok przed upływem terminu, termin mocy obowiązującej tego paktu uważać się będzie za przedłużony automatycznie na następne pięć lat.
Art. VII Pakt niniejszy podlega ratyfikacji w możliwie najkrótszym terminie. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych powinna nastąpić w Berlinie. Pakt wchodzi w życie niezwłocznie po jego podpisaniu.
Sporządzony w dwóch oryginałach w języku rosyjskim i niemieckim, w Moskwie, 23 sierpnia 1939 r.
Podpisano:
W imieniu Rządu Rzeszy Niemieckiej Z upoważnienia Rządu ZSRR
J. Ribbentrop W. Mołotow”
Jednak powyższy układ zawierał także tajny protokół, dotyczący m.in. sprawy Polski:
„Z okazji podpisania paktu o nieagresji między Rzeszą Niemiecką a ZSRR podpisani pełnomocnicy obu stron poruszyli w ściśle poufnej wymianie zdań sprawę wzajemnego rozgraniczenia sfer interesów obu stron. Wymiana ta doprowadziła do następującego wyniku:
1. Na wypadek przekształcenia terytorialno-politycznego obszaru należącego do państw bałtyckich (Finlandia, Estonia, Łotwa i Litwa), północna granica Litwy tworzy automatycznie granicę sfery interesów niemieckich i ZSRR, przy czym obie strony uznają roszczenia Litwy do terytorium wileńskiego.
2. Na wypadek terytorialno-politycznego przekształcenia terytoriów należących do państwa polskiego, sfery interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone w przybliżeniu przez linię Narew-Wisła-San. Kwestia, czy i w interesie obu uznane będzie za pożądane utrzymanie niepodległego państwa polskiego zostanie definitywnie zdecydowanie dopiero w ciągu dalszego rozwoju wypadków politycznych. W każdym razie oba rządy rozwiążą tę kwestię na drodze przyjacielskiego porozumienia.
3. Jeżeli chodzi o południowy wschód Europy, to ze strony rosyjskiej podkreśla się zainteresowanie Besarabią. Ze strony Niemiec stwierdza się zupełnie desinteressment odnośnie tego terytorium.
4. Protokół ten traktowany będzie przez obie strony w sposób ściśle tajny.”
28 IX 1939 wprowadzono modyfikację do paktu Ribbentrop-Mołotow, na mocy której ZSRR zgodził się na odstąpienie Niemcom wschodniej części Mazowsza i Lubelszczyzny w zamian za zgodę Niemiec na oddanie Litwy do sowieckiej strefy wpływów. Wkrótce 10 X Wileńszczyzna została przekazana Litwie w zamian za zgodę na stacjonowanie garnizonów radzieckich na jej terytorium. Podobne układy wymuszono 29 IX i 5 X na Estonii i Łotwie.

Bibliografia:
- www.wikipedia.pl
- Encyklopedia PWN