Przedsiębiorstwa państwowe

Przedsiębiorstwo państwowe - jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się podmiotem gospodarczym posiadającym osobowość prawną. Jako samodzielna jednostka przedsiebiorstwo państwowe jest wyodrębnione zarówno organizacyjnym, ekonomicznym, jak i prawnym.
Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako :
a) przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych
b) przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.
Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają przede wszystkim na celu bieżące i nie przerwane zaspokajanie potrzeb ludności w szczególności przedsiębiorstwa te mają na celu produkcje lub świadczenie usług w zakresie:
a) inżynierii sanitarnej
b) komunikacji miejskiej
c) zaopatrzenia ludności w energie gazową, elektryczną i cieplną
d) zarządu państwowymi zasobami lokalowymi
e) zarządu państwowymi terenami zielonymi
f) zarządu uzdrowiskami
g) usług kulturalnych
Osobowość prawna zapewnia przedsiębiorstwu możność samodzielnego działania, jako osoba prawna przedsiębiorstwo państwowe może dokonywać czynności w zakresie prawa cywilnego, a więc samodzielnie nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, kierując się własnym interesem i podejmując własne decyzje. jednocześnie przedsiębiorstwo samo ponosi odpowiedzialność za swoje zobowiązania.

Zasadniczym aktem prawnym regulującym tryb tworzenia, likwidacji oraz organizację i działalność przedsiębiorstw państwowych jest ustawa o przedsiębiorstwach państwowych z 1981 r. (wielokrotnie nowelizowana). Związana z tą ustawą jest, uchwalona jednocześnie, ustawa o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego.
Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone przez naczelne, centralne lub terenowe organy administracji państwowej oraz przez NBP i banki państwowe. Organy, które tworzą przedsiębiorstwo, nazywane są organami założycielskimi.
Utworzenie przedsiębiorstwa państwowego następuje w wyniku wydania aktu administracyjnego, jaki jest akt o utworzeniu przedsiębiorstwa. Wydanie takiego aktu poprzedzone jest postępowaniem przygotowawczym, które ma na celu zbadanie i oceną potrzeby oraz warunków utworzenia przedsiębiorstwa.
Mimo, że przedsiębiorstwa państwowe tworzone są w drodze aktu administracyjnego, swój byt prawny rozpoczynają dopiero z chwilą zarejestrowania, z tą bowiem chwilą stają się dopiero osobą prawną.

Organami przedsiębiorstwa państwowego są:
- ogólne zebranie pracowników (delegatów)
- rada pracownicza
- dyrektor przedsiębiorstwa
Organami rejestrującymi są sądy.

Ogólne zebranie pracowników przedsiębiorstwa jest formą bezpośredniego uczestnictwa załogi w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W przedsiębiorstwach większych funkcje ogólnego zebrania pełni zebranie wybranych delegatów.
Ogólne zebranie ma prawo wyrażania opinii we wszystkich sprawach dotyczących przedsiębiorstwa. Ma ono również wiele kompetencji stanowiących o istotnych sprawach przedsiębiorstwa. Do takich kompetencji należy uchwalanie na wniosek dyrektora statutu przedsiębiorstwa, podejmowanie uchwał w sprawie podziału zysku przeznaczonego dla załogi, dokonywanie rocznej oceny działalności rady pracowniczej i dyrektora.
Rada pracownicza wybierana jest przez ogól pracowników na 2 lata. Kompetencje rady są szerokie i mają charakter trojaki: stanowiący, opiniodawczy i kontrolny. Do kompetencji stanowiących należy m.in. uprawnienie do podejmowania uchwał co do łączenia, podziału i likwidacji przedsiębiorstwa, powoływania i odwoływania dyrektora. Opinie może rada pracownicza wydawać we wszystkich sprawach dotyczących przedsiębiorstwa. W licznych wypadkach ustawa nakłada na właściwe organy obowiązek zasięgania opinii rady. Szerokie są wreszcie uprawnienia kontrolne. Obejmują one analizę sprawozdania rocznego i bilansu, analizę wykonania umów, analizę sprawozdań dyrektora itd. W posiedzeniach rady pracowniczej uczestniczy dyrektor przedsiębiorstwa.
Organem zarządzającym przedsiębiorstwem i reprezentującym je na zewnątrz jest dyrektor.
Dyrektor, działając zgodnie z przepisami, podejmuje samodzielne decyzje i ponosi za nie odpowiedzialność.
Uprawnienia dyrektora nie naruszają uprawnień samorządu załogi. Organ samorządu mają określony ustawą zakres uprawnień podejmują w tym zakresie uchwały, których wykonanie jest obowiązkiem dyrektora.
Przepisy nie zakreślają szczegółowo zakresu uprawnień dyrektora. Oznacza to, ze prowadząc działalność operatywną podejmować on może decyzje we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla innych dyrektorów.
Dyrektora powołuje rada pracownicza spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu. Tylko w przedsiębiorstwach nowo tworzonym i w przedsiębiorstwach użyteczności publicznej (np. komunikacji miejskiej) dyrektorów powołuje organ założycielski

Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego - polega na zadysponowaniu jego składnikami materialnymi i niematerialnymi w których mowa w art. 55 kodeksu cywilnego, i wykreślenie przedsiębiorstwa z krajowego rejestru sądowego po zabezpieczeniu lub zaspokojeniu wierzycieli.

Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego może nastąpić, jeżeli:
a) przedsiębiorstwo prowadzi działalność ze stratą powyżej 6 miesięcy
b) prawomocnym wyrokiem sądu lub ostateczną decyzją administracyjną zakazano przedsiębiorstwo działanie we wszystkich dziedzinach objętych dotychczasowym przedmiotem działania, a przedsiębiorstwa nie podjęło działalności w innej dziedzinie.
c) Z wnioskiem takim zwróci się zarząd komisaryczny,

Z chwilą postawienia przedsiębiorstwa w stan likwidacji:
a) organ założycielski odwołuje dyrektora a powołuje likwidatora
b) ulegają rozwiązania z mocy prawa, organy samorządu załogi przedsiębiorstwa
c) kompetencje rady pracowniczej do zatwierdzania rocznych sprawozdań finansowych przedsiębiorstw państwowych postawionych w stan likwidacji, wykonuje organ założycielski.

Prywatyzacja – proces transformacji własności państwowej we własność niepaństwowych osób prawnych lub fizycznych realizowany w drodze:
a) udostępnienia osobom trzecim akcji/udziałów w spółkach z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, powstałych z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego
a) udostępniania osobom trzecim mienia przedsiębiorstwa
b) sprzedaży przedsiębiorstwa
Program transformacji własnościowej w Polsce, którego celem jest wzrost efektywności gospodarki i trwałe oddzielanie jej (po 45 latach centralnego sterowania procesami gospodarczymi) od aparatu państwowego, zakłada stworzenie struktury własności, w której proporcje udziału sektorów państwowego i prywatnego byłyby takie, jak w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej, gdzie sektor państwowy stanowi zdecydowaną mniejszość.

Zgodnie z ustawą z dnia 13 lipca 1990r w prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, każde przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na jego wielkość, rentowność czy pozycję na rynku, może być poddane przekształceniom własnościowym. Ustawa przewiduje zróżnicowane metody prywatyzacji w przypadku przedsiębiorstw dużych w dobrej kondycji finansowej oraz małych i średnich. Ustawa dopuszcza następujące procedury prywatyzacji: kapitałową (pośrednią) lub likwidacyjną (bezpośrednią)

Program prywatyzacji zakłada:
- sprzedaż (pracownikom prywatyzowanych przedsiębiorstw – sprzedaż nieelokwenta) akcji/udziałów państwowych podmiotów przekształconych w jedną osobę spółki Skarbu Państwa
- sprzedaż oraz leasing majątku przedsiębiorstw postawionych w stan likwidacji
Zarówno program prywatyzacji jak i poszczególne decyzje prywatyzacyjne przedsiębiorstw mają w Polsce charakter negocjacyjny. Kierunki prywatyzacji na poszczególne lata (uchwalane jako załącznik do ustawy budżetowej), a także wzajemne uzgodnienia pomiędzy dyrekcją, radą pracowniczą i organem założycielskim, poprzedzające wniosek o prywatyzację przedsiębiorstwa, tworzą system decentralizujący decyzje prywatyzacyjne i zabezpieczający interesy uczestników przekształceń.
Bardziej powolne niż pierwotnie zakładano, tempo prywatyzacji, negocjacyjny charakter zarówno kierunkowych jak i jednostkowych decyzji prywatyzacyjnych nie wpłynęły w sposób istotny na zmniejszenie oczekiwanych efektów gospodarczych. Kondycja ekonomiczna sprywatyzowanych przedsiębiorstw jest zdecydowanie lepsza niż ogółu przedsiębiorstw państwowych. Bezpośredni nadzór właścicielski wymusza sprawność działania, sprzyja wykorzystaniu potencjału i eliminuje marnotrawstwo.

Początkowo oficjalnie akcentowano głównie dwie metody prywatyzacji, tzw. małą prywatyzację oraz prywatyzację kapitałową.
Mała prywatyzacja dotyczy głównie stosunkowo niewielkich obiektów usługowych i handlowych, będących zazwyczaj w gestii władz lokalnych (sklepy, punkty gastronomiczne, maszyny, urządzenia, budynki, małe przedsiębiorstwa). Obiekty tego typu oddawane są często w dzierżawę, a nie sprzedawane, ze względu na wiele niejasności w zakresie prawa własności do nich. Mimo braku pełnych i budzących zaufanie danych dotyczących tej metody prywatyzacji, zdecydowanie dominująca pozycja sektora prywatnego w tych dziedzinach nie podlega dyskusji.

Prywatyzacja kapitałowa - polega najczęściej na przekształceniu przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę skarbu państwa, a następnie na emisji i sprzedaży akcji (udziałów) tej spółki osobom fizycznym lub prawnym, w tym również jej pracownikom. Odbywa się to głownie w drodze zapraszania do rokowań tzw. inwestorów strategicznych (zwłaszcza zagranicznych) oraz oferty publicznej. Przekształcenie ma charakter pełnej transformacji. Spółka wstępuje we wszelkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa państwowego, nie tylko cywilnoprawne, ale także wynikające z decyzji administracyjnych. Jest to metoda stosowana przede wszystkim w odniesieniu do przedsiębiorstw stosunkowo dużych, będących w dobrej kondycji finansowej. Jest ona powolna i kosztowna, z uwagi m.in. na konieczność starannej wyceny majątku przedsiębiorstw oraz ze względu na nakłady związane z emisją i sprzedażą udziałów.

Prywatyzacja likwidacyjna - jest, jak dotąd, główną metoda prywatyzacji polskich przedsiębiorstw państwowych. Polega ona na likwidacji przedsiębiorstwa w celu sprzedaży całości lub wyodrębnienia części jego mienia, wniesienia tego mienia do spółki lub przekazania go do odpłatnego korzystania osobom fizycznym lub prawnym Ważne miejsce w dokonujących się przemianach własnościowych w Polsce
i zdecydowanie najjaśniejszą stroną prywatyzacji ciągle pozostaje „prywatyzacja założycielska”, której istotą jest powstawanie i rozwój całkowicie nowych przedsiębiorstw prywatnych