Aldehyd mrówkowy lub formaldehyd (wg nomenklatury IUPAC metanal) to najprostszy związek organiczny z grupy aldehydów o wzorze HCHO (inny zapis - H2CO). Został odkryty przez rosyjskiego chemika Aleksandra Butlerowa w 1859.
Właściwości
Jest to bezbarwny gaz o duszącej woni. Ciężar właściwy 0,815 g/cm3. Temperatura wrzenia -21C. Temperatura krzepnięcia -92C. Rozpuszcza się w wodzie, alkoholu etylowym, eterze etylowym. Bardzo łatwo polimeryzuje tworząc paraformaldehyd. Najczęściej jest używany jako 40% roztwór wodny tzw. formalina (z dodatkiem alkoholu metylowego zapobiegającego polimeryzacji). Formaldehyd ma silne właściwości bakteriobójcze, działa denaturująco na substancje białkowe.
Zastosowanie
Do produkcji mas plastycznych w syntezach organicznych, w garbarstwie, w przemyśle włókienniczym, farmaceutycznym, fotograficznym, do konserwacji preparatów anatomicznych, kleju, żelatyny, do dezynfekcji.
Biochemiczne działanie na ustrój
Formaldehyd jest wchłaniany głównie poprzez układ oddechowy w postaci par, a także przez przewód pokarmowy. Działanie denaturujące uniemożliwia wchłanianie większych ilości przez skórę. Naskórek pokrywa się suchym strupem, paznokcie staja się łamliwe. Potliwość się zmniejsza w skutek zniszczenia gruczołów potowych w wygarbowanym naskórku.. U ludzi uczulonych może dojść do stanów zapalnych skóry. Pary i roztwór formaldehydu działają silnie drażniąco na błony śluzowe, prowadząc po dłuższym czasie do nieżytów górnych dróg oddechowych i spojówek oczu. Wystąpić też mogą obrzęki powiek, a po dłuższym czasie martwica gałki ocznej. Doustnie przyjęty formaldehyd powoduje silne podrażnienie błon śluzowych przewodu pokarmowego, a po wchłonięciu uszkodzenie serca, OUN (ośrodkowego układu nerwowego, śpiączka toksyczna, uszkodzenie wątroby i nerek.
BHP, zapobieganie, leczenie
Wszelkie prace z formaldehydem należy wykonywać pod wyciągiem i w pomieszczeniu dobrze wentylowanym. Butle z formaliną powinny być dobrze zakorkowane. W przypadku oblania skóry formaliną należy te miejsca przemyć 2% roztworem NaHCO3. Przy pochłonięciu par stosować inhalację powietrzną. W razie zaburzeń oddechu podać tlen oraz środki nasercowe.
