Historia Polski w pigułce

Historia Polski obejmuje dzieje państwa i narodu polskiego od X do XXI wieku.

Początek państwa przypada na rządy pierwszych rodzimych władców, których imiona znane są z przekazu kronikarskiego Anonima zwanego Gallem. Czwarty z nich, Mieszko jest już niewątpliwie postacią historyczną, występuje bowiem we współczesnych mu źródłach pisanych. Do 1138 roku Polska jako monarchia patrymonialna rządzona była przez władców z dynastii Piastów, którzy nie licząc wydzielanych juniorom dzielnic i przejściowych okresów podziału zachowywali zwierzchność nad całym jej terytorium.

Dopiero w efekcie ustawy sukcesyjnej księcia Bolesława Krzywoustego kraj na prawie 200 lat uległ rozbiciu dzielnicowemu. Próby ponownego zjednoczenia zaczęto podejmować pod koniec XIII w., a ostatecznie zostały one uwieńczone koronacją Władysława Łokietka w 1320 roku. Władca ten odnowił dziedziczną monarchię Piastów zwierzchnich, która jednak wygasła po bezdzietnej śmierci jego syna, Kazimierza Wielkiego w 1370. W efekcie rządy w Polsce przejęli Andegawenowie (Ludwik Węgierski i Jadwiga), a następnie królowie elekcyjni z dynastii Jagiellonów.

W 1569 Korona Królestwa Polskiego weszła w stały związek z Wielkim Księstwem Litewskim. Na mocy unii zawartej w Lublinie powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów, którą od 1573 rządzili władcy powoływani drogą wolnej elekcji. Państwo to było jednym z największych terytorialnie organizmów politycznych Europy. Po pokoju z Rosją zawartym w Polanowie w 1634 osiągnęło powierzchnię 990 tys. km². W tym okresie w Rzeczypospolitej wykształcił się swoisty system polityczny, oparty na dominacji bardzo licznej szlachty i systemie rządów parlamentarnych. Złoty wiek państwa przypadł na okres rządów ostatnich Jagiellonów. Ostatecznie zakończył się on wraz z wojnami połowy XVII wieku.

W kolejnym stuleciu pogrążona w anarchii Rzeczpospolita zaczęła popadać w silną zależność od Rosji, a następnie zniknęła z mapy Europy w rezultacie trzech rozbiorów. Samodzielne państwo polskie nie istniało aż do XX wieku, choć okresowo pojawiały się jego szczątkowe formy, takie jak Księstwo Warszawskie, Królestwo Kongresowe czy Wielkie Księstwo Poznańskie. Pełne odrodzenie Polski nastąpiło dopiero po I wojnie światowej, kiedy w sytuacji upadku mocarstw rozbiorowych powstała II Rzeczpospolita. Istniała ona do 1939, czyli do początku II wojny światowej. We wrześniu 1939 ziemie polskie zajęte zostały przez III Rzeszę i ZSRR. Dopiero od 1944 rozpoczęło się ich stopniowe przejmowanie przez oddziały sowieckie.

Po zakończeniu wojny Polska znalazła się za tzw. żelazną kurtyną, a władzę w niej przejęli komuniści. Kraj przemianowano na Polską Rzeczpospolitą Ludową. Do 1989 panował w nim system jednopartyjny, który upadł ostatecznie w efekcie procesu określanego mianem Jesieni Narodów. Wybory parlamentarne w 1989 zapoczątkowały procesy demokratyzacji i reform gospodarczych, które umożliwiły III Rzeczypospolitej wstąpienie do NATO (1999), a następnie Unii Europejskiej (2004).