Wnioskowanie uprawdopodobniające -umiejętnośc przekonywania

Wnioskowanie dedukcyjne, uprzednio przedstawione, jest subiektywnie pewne – prawdziwość przesłanek zapewnia prawdziwość wniosku. Z prawdziwych przesłanek zawsze otrzymamy absolutnie prawdziwy wniosek – gwarantuje nam to niezawodny schemat logicznego wnioskowania. Jednak w praktyce nie zawsze mamy do czynienia z tego typu wnioskowaniem. Często spotykamy się z wnioskowaniami, które nazwaliśmy subiektywnie niepewnymi, tzn. takimi, w których wyprowadzony z jakichś przesłanek wniosek nie cieszy się tym samym stopniem pewności, co przesłanki. Przesłanki mogą być np. uznane z całą stanowczością, a wniosek tylko dopuszczony. Np. wiemy, że pewne sytuacje społeczne mają często określone następstwa polityczne. W przeszłości często byliśmy świadkami takich związków. Dlatego ilekroć stwierdzamy zaistnienie tego typu sytuacji, spodziewamy się wystąpienia również znanym nam następstw politycznych. Wiemy np. że jeśli w jakimś ważnym dziale gospodarczym wyborcy podnoszą jakieś roszczenia i grożą strajkiem, to w sytuacji przedwyborczej wpływowi politycy na ogół im ulegają, by zapewnić sobie ich głosy. Jednakowoż może się zdarzyć, że tym razem tak jednak nie będzie. Zatem nie możemy mieć absolutnej pewności, że takie same zdarzenia społeczne będą miały i tym razem takie same skutki polityczne, co kiedyś. Możemy co najwyżej spodziewać się, że przewidywane przez nas skutki z jakimś tam stopniem pewności nastąpią. Nie możemy mieć jednak, co do tego, całkowitej pewności. Nie można bowiem wykluczyć, że w przeszłości na zachowanie polityków miały wpływ również inne, nie znane nam okoliczności, których teraz może nie być.
Z wnioskowaniem uprawdopodobniającym mamy często do czynienia w naukach przyrodniczych i społecznych, kiedy na podstawie pewnych twierdzeń, czyli zdań prawdziwych, urabiamy jakieś tezy, co do których jednak nie żywimy tej samej pewności, z jaką podchodzimy do samych twierdzeń. Możemy tu mówić jedynie o jakimś stopniu pewności, z jakim uznajemy owe tezy za prawdziwe. W określonej sytuacji, posiadana przez nas wiedza dopuszcza, byśmy na podstawie określonych racji uznali, z pewnym stopniem pewności, prawdziwość wypływającego z nich (choć nie na zasadzie wynikania logicznego) wniosku. Jednak zdajemy sobie jednocześnie sprawę z tego, że w przyszłości, w miarę postępu naszej wiedzy, możemy ów wniosek odrzucić jako fałszywy, albo potwierdzić jego prawdziwość. Stopień pewności, z jakim na podstawie prawdziwych przesłanek mamy prawo uznać jako prawdziwy wypływający z nich wniosek, określa się zwykle za pomocą prawdopodobieństwa logicznego.

1. Wnioskowanie redukcyjne
Szczególną postacią wnioskowania uprawdopodobniającego jest wnioskowanie redukcyjne (inwersyjne). Wnioskowanie redukcyjne zilustrujemy przykładem, który opisuje sytuację, z jaką sami bardzo często mamy do czynienia. Często nam się zdarza, że jesteśmy zajęci lekturą i zapominamy o całym świecie. W pewnym momencie odrywamy się od książki i podchodzimy do okna. Zauważamy, że niebo jest czyste, ale ulice i drzewa są auche. Stąd wnioskujemy, że musiało świecić słońce, gdy my byliśmy pogrążeni w lekturze i niczego nie widzieliśmy. Nasze rozumowanie wyglądało mniej więcej tak:
Ulice i drzewa są suche , zatem świeciło słońce.
Jest to przykład wnioskowania redukcyjnego. Przesłankami tego rozumowania są zdania opisujące skutki określonego zjawiska (suche ulice i drzewa). Natomiast wnioskiem – zdanie stwierdzające zajście owego zjawiska (słońca). Nasze rozumowanie biegnie tu odwrotnie do stosunku do wynikania. Przecież suche ulice i drzewa są następstwem słonecznej pogody, a słońce jest ich racją. Zatem z następstwa wnioskowaliśmy o racjach. I tak właśnie przebiega zawsze wnioskowanie redukcyjne – od następstwa do racji.
.
Zawodność wnioskowania redukcyjnego wynika stąd, że nie opiera się ono na niezawodnym schemacie wnioskowania. Wniosek nie wynika tu logicznie z przesłanek, a jedynie jest uprawdopodobniony.
Gdy odwrócimy nasze rozumowanie, tzn. gdy wniosek, którym jest zdanie „świeciło słońce” uczynimy przesłanką, a przesłankę „ulice i drzewa sąsuche”, uczynimy wnioskiem, to otrzymamy wnioskowanie, które możemy zapisać następująco: „świeciło słońce, i dlatego ulice i drzewa są suche”. O ile poprzednio schemat wnioskowania nie był niezawodny, to tym razem schemat jest niezawodny.

2. Wnioskowanie indukcyjne.
. Samo to wnioskowanie polega na uogólnianiu informacji niesionych przez poszczególne przesłanki (szczegółowe). Efektem takiego uogólniającego wnioskowania jest wniosek, który ma postać zdania ogólnego i tym tylko różni się od swoich przesłanek, które są zdaniami szczegółowymi (tzn. mówiącymi o konkretnych, a więc niejako szczegółowych przypadkach danego zjawiska). Najkrócej rzec ujmując: to, co poszczególne przesłanki przypisują konkretnym przypadkom danego zjawiska, wniosek przypisuje temu zjawisku w ogóle, czyli we wszystkich jego zaistnieniach. Na przykład zaobserwowane cechy poszczególnych przypadków konkretnego zjawiska przyrodniczego czy ekonomicznego uogólniane są we wniosku na dane zjawisko przyrodnicze czy ekonomiczne w ogóle, tzn. spodziewamy się ich we wszystkich pozostałych przypadkach tych zjawisk, w tym również w przyszłości.. Wnioskowanie przez indukcję enumeracyjną zupełną
Wnioskowanie przez indukcję zupełną zawiera tę samą przesłankę, co indukcja niezupełna:

S1 jest P, S2 jest P, S3 jest P, ..., Sn jest P.
Ale oprócz tej ma jeszcze jedną drugą przesłankę, która stwierdza, że:
każde S jest bądź S1, bądź S2, bądź S3, ... bądź Sn.
Wniosek ogólny jest tu taki sam, jak poprzednio:
Każde S jest P.
Tym razem, właśnie dzięki dodatkowej przesłance ogólnej, otrzymaliśmy niezawodny schemat wnioskowania. Zatem jeśli przesłanki wnioskowania opartego na tym schemacie są prawdziwe, to wniosek będzie również prawdziwy.
Widzimy, że wnioskowanie przez indukcję enumeracyjną zupełną różni się od wnioskowania przez indukcję niezupełną tylko tym, że zawiera jedną dodatkową przesłankę, ale niezmiernie ważną, bo stwierdzającą, że przypadki zachodzenia określonej prawidłowości, o których mówi i które wymienia pierwsza przesłanka, stanowią zarazem wszystkie możliwe przypadki zachodzenia tejże prawidłowości w ogóle (inaczej mówiąc, interesująca nas prawidłowość wyczerpuje się w tych przypadkach). Ta jedna dodana przesłanka czyni indukcję zupełną wnioskowaniem niezawodnym, a twierdzenie ogólne, wyprowadzone w tym wnioskowaniu, absolutnie prawdziwym (oczywiście pod warunkiem, że przesłanki w tym wnioskowaniu były prawdziwe).

.3 Wnioskowanie przez analogię
Natomiast w wnioskowaniu przez analogię jeżeli dana prawidłowość wystąpiła w n przypadkach, wnioskujemy, że wystąpi ona w przypadku (n+1).
Z wnioskowania przez analogię korzystamy zwykle wtedy, gdy zauważamy, że jakieś dwa przedmioty podobne są do siebie co do „n” (liczby) swoich własności, a nadto zauważamy, że jeden z tych przedmiotów posiada dodatkowo jeszcze jedną cechę, której nie zauważyliśmy u tego drugiego. Ale na podstawie tego, że jednak te przedmioty posiadają n wspólnych cech, wnosimy, że i tę dodatkową cechę również oba posiadają. A zatem, chociaż nie stwierdziliśmy jej w tym drugim przedmiocie, przypisujemy mu ją, bo ma ją ten przedmiot pierwszy.
Pospolitym błędem wnioskowania przez analogię jest to, że bierze się pod uwagę sytuacje, w których interesująca prawidłowość występuje, a pomija się te, w których ona nie występuje. W ten sposób powstają różne przesądy wiążące ze sobą jakieś zdarzenia, nie mające w gruncie rzeczy ze sobą nic wspólnego, w związek przyczynowy. Przypomnijmy chociażby przysłowiowego czarnego kota przebiegającego drogę i nieszczęścia, które do zdarzenie ponoć wywołuje czy wróży.

4 Kanony indukcji Milla
Uwagi ogólne na temat indukcji eliminacyjnej i związku przyczynowego
Miano indukcji eliminacyjnej otrzymały pewne schematy wnioskowania opracowane przez Johna Stuarta Milla, angielskiego logika żyjącego w XIX wieku. Od jego nazwiska otrzymały one nazwę kanonów (lub metod) Milla. Mill sformułował pięć kanonów:
1) kanon jedynej zgodności,
2) kanon jedynej różnicy,
3) kanon zmian towarzyszących,
4) kanon połączonej metody zgodności i różnicy,
5) kanon reszt.
Kanony Milla są to pewne sposoby wykrywania związków przyczynowo-skutkowych, na przykład miedzy jakimiś zjawiskami czy sytuacjami, na podstawie obserwacji jednostkowych faktów, w których owe zjawiska czy sytuacje się zdarzają. Miały służyć pomocą przy określaniu przyczyn jakichś zjawisk przyrodniczych, a także odkrywaniu zależności przyczynowo-skutkowe między różnymi zdarzeniami, których sprawcami i uczestnikami są ludzie.

Indukcja eliminacyjna
Najogólniej rzecz ujmując, indukcja eliminacyjna jest to wnioskowanie, w którym jedna z przesłanek jest alternatywą kilku zdań ogólnych stwierdzających występowanie pewnej prawidłowości w zjawiskach określonego rodzaju, a inne przesłanki zaś są zdaniami szczegółowymi obalającymi wszystkie człony tej alternatywy, z wyjątkiem jednego; zaś wnioskiem jest właśnie ten jeden nie obalony przez przesłanki szczegółowe człon alternatywy.
Wnioskowanie przez indukcję eliminacyjną ma charakter dedukcyjny. Prawdziwość przesłanek zapewnia prawdziwość wniosku. Jedna przesłanka w tym wnioskowaniu jest alternatywą kilku zdań. Zatem dla jej prawdziwości wystarczy, by jeden z jej członów był prawdziwy. Ponieważ następne przesłanki, szczegółowe, wykluczają prawdziwość wszystkich członów tej alternatywy, oprócz właśnie tego jednego, zatem ten jeden człon musi być prawdziwy. I on właśnie jest wnioskiem. Wniosek tym samym ma zagwarantowaną prawdziwość, oczywiście pod warunkiem, że wszystkie przesłanki (wraz z tą, która jest alternatywą zdań ogólnych) są prawdziwe.

Kanon jedynej zgodności
Wyobraźmy sobie, że mamy wykryć przyczynę określonego zjawiska. Zgodnie z kanonem jedynej zgodności, postępujemy następująco: Obserwujemy jak najwięcej możliwych przypadków, w których interesujące nas zjawisko się pojawia, i notujemy wszystkie, w miarę możliwości, okoliczności, które poprzedzają nasze zjawisko, bądź mu towarzyszą. Jeśli teraz okaże się, że spośród tych wszystkich zaobserwowanych i zanotowanych okoliczności tylko jedna występowała zawsze z badanym zjawiskiem, gdy pozostałe tylko sporadycznie, to mamy prawo wnioskować, że właśnie ta jedna okoliczność jest istotną przyczyną albo przynajmniej niezbędnym składnikiem przyczyny (w sensie warunku wystarczającego). Prowadzi więc do wykrycia przyczyny (lub niezbędnego składnika tej przyczyny) w sensie warunku wystarczającego danego zjawiska, którego pojawienie się wywołuje zawsze dane zjawisko. Np. próbujemy ustalić przyczynę zachorowań na ptasia grypę. Przebadawszy wszystkie przypadki tej choroby, stwierdzamy, że wspólną dla nich wszystkich okolicznością jest styczność z ptactwem domowym. Przyjmujemy więc, że przyczyną tych wszystkich zachorowań na ptasią grypę jest kontakt z chorym ptactwem domowym .

Kanon jedynej różnicy
Wnioskowanie według kanonu jedynej różnicy polega na wyszukiwaniu, wśród zaobserwowanych okoliczności danego zjawiska, tej jednej okoliczności, której brak sprawia, że to zjawisko się nie pojawia. Jeśli uda nam się wykryć taką właśnie okoliczność, to możemy ją uznać za przyczynę lub element składowy przyczyny (w sensie warunku koniecznego) interesującego nas zjawiska.
Kanon jedynej różnicy prowadzi zwykle do wykrycia przyczyny (lub jej niezbędnego składnika), w sensie warunku koniecznego, bez której owe zjawisko w ogóle się nie może pojawić. Np. stwierdzono, że jeśli do pewnego odczynnika doleje się roztworu kwasu solnego, to wytrąca się w nim jakiś osad. Próbujemy ustalić, co powoduje wydzielenie się tego osadu, kwas czy woda. Bierzemy trzy probówki z tym odczynnikiem. Do jednej z nich nalewamy wody. Do drugiej wlewamy kwas. Do trzeciej wodę i kwas. W efekcie zauważamy, że w dwóch probówkach, w których był kwas, wytrącił się osad. W probówce, w której kwasu nie było, osadu nie zaobserwowano. Na tej podstawie mamy prawo mniemać, że przyczyną wytrącenia się tego osadu jest kwas.

Kanon zmian towarzyszących
Kanon zmian towarzyszących stosuje się wtedy, gdy usiłuje się wykryć przyczyny zmiany jakiegoś czynnika. Obserwuje się okoliczności, w których dany czynnik ulega zmianie. Jeżeli okaże się, że jedna z tych okoliczności zmienia się wtedy, gdy badany czynnik ulega zmianie, podczas gdy pozostałe okoliczności się nie zmieniają, to należy przypuszczać, że zmiany obserwowanego czynnika pozostają w ścisłym związku ze zmianami tej jednej okoliczności. Zatem jej zmiany można uznać za przyczynę zmian danego czynnika. Zastosowanie tej metody ilustruje doświadczenie z nadmuchanym balonem , Pewien człowiek wziął częściowo nadmuchany balon i zaczął wraz z nim wspinać się na jakąś wysoką górę. Zauważył, że w miarę zwiększania się wysokości objętość balona zwiększa się. Schodząc z góry zauważył zjawisko odwrotne – objętość balona ulega zmniejszeniu, by u podnóża góry powrócić do stanu początkowego. Na podstawie zachowania się balona , stwierdził, że ciśnienie zależy od wysokości, im większa jest wysokość, tym ciśnienie jest niższe.

Kanon reszt
Kanon reszt jest to wnioskowanie, które przebiega według następującego schematu: Obserwujemy jakieś występujące razem i podobne sobie zjawiska Z1, Z2, Z3, ..., Zn, i towarzyszące im, jako ich skutki, zjawiska S1, S2, S3, ..., Sn, usiłując dociec, które z obserwowanych zjawisk jest przyczyną zjawiska S1. Zauważamy przy tym, że zjawisko Z2 jest przyczyną zjawiska S2, zjawisko Z3 – przyczyną zjawiska S3, a Zn – przyczyną Sn. Wobec tego mamy prawo domniemywać, że przyczyną zjawiska S1 jest zjawisko Z1.

1.Dowodzenie a argumentowanie
Argumentowanie -jest to czynność zmierzająca do wywołania u kogoś określonych przeświadczeń lub ocen czy dążeń. Z łaciny słowo argument oznacza zdanie będące przesłanką dowodu. Oczywiście wiedza logiczna jest przy argumentowaniu nadzwyczaj przydatna, bo najskuteczniejszym środkiem argumentowania w stosunku do rozsądnego człowieka jest przeprowadzenie dowodu, dostarczenie argumentów, że teza, za którą się opowiadamy, wynika logicznie ze zdań, które nasz rozmówca gotów jest uważać za prawdziwe.
Często trudno jest przeprowadzić dowód, szczególnie przy tezach sformułowanych w języku potocznym, zwykle wieloznacznym i pełnym niejasności. Argumentacja wówczas ogranicza się do wykazania, że krokiem rozsądnym jest uznać dane twierdzenie za prawdziwe. Niekiedy skutecznie można przekonać całkowicie bezwartościowymi argumentami człowieka nierozsądnego, dziecko, pijaka, czy fanatyka. Można nie kiedy skutecznie przekonać argumentami całkowicie bezwartościowymi z punktu widzenia logiki.
Umiejętność argumentowania ma obecnie duże znaczenie polityczne, wobec pojawienia się środków technicznych szybkiego i masowego oddziaływania na poglądy członków społeczeństwa. W wyniku tego w społeczeństwach cywilizowanych praktycznie każdy człowiek w każdej sytuacji spotyka się z argumentacją wykazującą trafność poglądów wyznawanych przez grupy społeczne rozporządzające radiem, prasą, telewizją, czy produkcją filmów. Poza oddziaływaniem wychowawczym i propagandom określonym poglądów politycznych różnych ugrupowań, umiejętność argumentowania ma duże znaczenie ekonomiczne, np. w dziedzinie reklamy czy handlu. Celowość zakupu „kota w worku” poparta trafnymi, odpowiednimi argumentami nie budzi najmniejszych zastrzeżeń. Argumentacja ma wielkie znaczenie w pracy prawnika, lekarza, nauczyciela. Argumentujemy każdą powziętą przez nas decyzję i w koło słyszymy lawinę zasypujących nas z każdej strony argumentów innych: polityków, kierowników, kolegów i koleżanek. Towarzyszy nam ono w każdej sytuacji. Nasze życie pełne jest skomplikowanych wyborów, głośno wypowiadanych sądów i opinii. Posługujemy się językiem, dźwiękiem, obrazem, w wyrażeniu naszych myśli i uczuć. Tych samych dróg komunikacji między ludzkiej używamy w argumentacji. Tylko czasem w dowodzeniu zawieramy zbyt dużo gniewu, złości i agresji.
. Dowodzenie jest czynnością, której dokonuje się nie zważając na to, dla kogo jest dany dowód przeznaczony. Argumentowanie jest adresowane do określonego rodzaju odbiorców, do określonej publiczności, audytorium. Inaczej trzeba argumentować by przekonać o trafności rozważanej tezy, grono zainteresowanych specjalistów, a inaczej wobec audytorium składającego się z osób niedouczonych z daną problematyką. Argumentując wykorzystujemy nasze wiadomości nie tylko z zakresu logiki, lecz także z psychologii, socjologii, i zbliżonych nauk.

2.Dyskusja i jej rodzaje
Spór może toczyć się w formie dyskusji .Dyskusja rzeczowa jest to zbiorowe, uporządkowane i wzajemne wypowiadanie swych myśli w tym celu, żeby wspólnie znaleźć dobra odpowiedź na jakieś pytanie. Dyskusja rzeczowa jest to zbiorowa i wzajemna wymiana -myśli - nie ma więc. rzeczowej dyskusji, gdy jeden wygłasza przemówienie, a reszta przyjmuje to biernie do wiadomości, zapytując tylko, jak to czy owo rozumieć. Dyskusja rzeczowa jest uporządkowaną wymianą myśli, nie można więc mówić o dyskusji, jeśli na jakimś zgromadzeniu każdy mówi, o czym chce i kiedy chce, nie zważając na innych. Dyskusja rzeczowa może być przy tym dyskusją teoretyczną znaczy zmierzającą do wykrycia
prawdy co do jakiejś kwestii lub dyskusją praktyczna to znaczy zmierzającą do wspólnego obmyślenia środków prowadzących do postawionego celu.
.Dyskusja rzeczowa polega na tym, że każdy z zabierających w niej głos, formułując pewną tezę lub przyłączając się do zdania swych przedmówców stara się jak najlepiej uzasadnić swoje stanowisko. dyskusji rzeczowej dogmatyzm jest niedopuszczalny nikt niema-obowiązku liczyć się z twierdzeniami podanymi bez argumentacji. Jeśliby ktoś wykorzystując swoje stanowisko społeczne usiłował narzucić innym dyskutantom swoje tezy w sposób dogmatyczny, to zamieniłby dyskusję w odprawę służbową, wykład, instruktaż lub coś podobnego. Dyskusja rzeczowa jest tylko tam, gdzie równouprawnieni uczestnicy wypowiadają tezy uargumentowane i tylko siła argumentów, a nie pozycja społeczna dyskutantów, ma znaczenie istotne.

3.Zarzuty w dyskusji
W dyskusji, jak w każdej walce, zwycięża ten, kto ma lepszą broń argumentów i kto nie traci głowy w podnieceniu dyskusyjnym, lecz spokojnie odpiera zarzuty i wskazuje słabe punkty w argumentach przeciwnika. . ...
Zarzuty stawiane przeciwnikowi mogą mieć charakter merytoryczny lub charakter formalny:
Zarzuty metoryczne podnosi ten, kto twierdzi ,ze teza przeciwnika jest błędna, lub kto wskazuje, błędne są przesłanki we wnioskowaniu przeciwnika, że popełnił on błąd materialny. Przypomnieć . należy, że wykazując fałszywość przesłanek przeciwnika nie obalamy jeszcze przez to wniosku, jaki wysnuł on dedukcyjnie z tych przesłanek: fałszywość racji nie przesądza o fałszywości następstwa, a tylko pozbawia owo następstwo dostatecznego uzasadnienia. Np. ,,Płazy są organizmami lądowymi’’
- błędna teza; żaby to organizmy wodno lądowe; błędna przesłanka.
Zarzuty formalne podnosi ten, kto nie wdając się w to, czy przesłanki przeciwnika są prawdziwe, czy też nie, wykazuje, że wbrew temu, co mówi przeciwnik, jego teza nie wynika logicznie z przesłanek-argumentów (błąd formalny), że wnioskowanie przeciwnika jest bezwartościowe pod względem logicznym, że wniosek redukcyjny jest w tym przypadku mało prawdopodobny, że przesłanki przyjęte zostały bezpodstawnie, że jedne tezy przeciwnika przeczą innym jego tezom, itd. Słowem zarzut formalny dotyczy wszelkiego rodzaju naruszenia zasad logiki w szerokim tego słowa rozumieniu. Np. ,,Trawy mają różne odcienie zieleni’’; ,,Istnieją różne gatunki traw’’ - przesłanki; ,,Trawy szybko rosną’’ - teza.

4. Nielojalne fortele erystyczne
. Erystyka, czyli inaczej dialektyka erystyczna jest nauką o wrodzonej chęci człowieka, aby zawsze mieć rację. Jest sztuką dyskusji prowadzonej w taki sposób, aby pozornie argumenty racji były po naszej stronie. Często w życiu codziennym spotykamy się z sytuacją, iż pomimo głębokiego przekonania o słuszności naszych poglądów przeciwnik tak potrafi obalić nasze argumenty, że powstaje w nas wrażenie, że racja leży po stronie przeciwnika. Gdyby przyjąć, że podczas dyskusji obie strony postawią sobie za cel obiektywną prawdę, to można przyjąć, że zwracają się one w stronę czystej logiki. Jednak, że natura ludzka jest bardziej skomplikowana. U większości ludzi istnieje wrodzona próżność, przez którą nie chcemy dopuścić, aby nasze pierwotne twierdzenie okazało się fałszywe. Kolejna wadą wielu ludzi jest wrodzona nieuczciwość, która pozwala nam na obronę naszego argumentu, pomimo iż zauważyliśmy, że jest on błędny. Poza tym przy każdej dyskusji istotne jest, aby jakaś jedna rzecz była uzgodniona, by służyć jako podstawa do osądzenia danej kwestii.
Przebieg sporu i forma jej prowadzenia:
Sposób 1. Zasada ta polega na przyjęciu twierdzenia wygłoszonego w sensie względnym, jakby było wygłoszone w sensie ogólnym i z tego punktu je obalać.
Przykład: Paweł "Indianin jest czerwony, ale zęby ma białe, więc jest czerwony i jednocześnie nie jest czerwony."
Sposób 2. Doprowadzenie przeciwnika do złości. Obejmując tę strategię należy doprowadzać przeciwnika do złości, gdyż właśnie w złości nie jest on wstanie prawidłowo rozumować i dopilnowywać swoich korzyści. Sprowokować do złości można przez jawnie niesprawiedliwe traktowanie lub przez szykany, czyli rozważne stawianie przeciwnikowi przeszkód i utrudnień oraz przez bezczelne zachowanie się.
Przykład: „O, rany, jak się tak złościsz, to widzę dopiero jakiego masz zeza”
Sposób 3. Exemplum in contarium-, czyli przykład przeciwieństwa. Na wypowiedź ogólną przeciwnika dajemy przykład, który jest jednostkowy, ale konkretny. Konkret bardziej przemawia do wyobraźni, niż ogólnik.
Przykład: Za naszych rządów udało się opanować sytuację w rolnictwie. Tak? A ja znam jednego gościa, co nie mógł spłacić kredytów i się powiesił.

W swoich założeniach dyskusja jako „gimnastyka myśli” sprzyja powstawaniu nowych poglądów, ale również pozwala zweryfikować własne tory rozumowania. Jednak warunkiem koniecznym jest, aby dyskutanci byli mniej więcej równi pod względem inteligencji i erudycji . Nie ma też istotnej różnicy pomiędzy dyskusją prywatną, a dyskusją publiczną. Podczas dyskusji publicznej wymaga się, aby respondent miał zawsze rację w stosunku do oponenta. Tutaj również argumentuje się bardziej formalnie, a własne argumenty zazwyczaj należy ujmować w ścisłą postać ostateczną.