Wzrost gospodarczy i strategie jego rozwoju - referat z polityki ekonomocznej państwa

1. Pojęcie wzrostu i rozwoju gospodarczego.

Pojęcia wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego używane są często zamiennie, ale mają one jednak nieco odmienne znaczenie.
Wzrost gospodarczy – jest to rozszerzenie się zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi; jest procesem tworzenia i powiększania rzeczywistych rozmiarów społecznego produktu.
Ponieważ zdolności produkcyjne gospodarki zależą przede wszystkim od ilości i jakości występujących w niej zasobów, jak również od poziomu techniki, wzrost gospodarczy musi wziąć się z rozszerzaniem i ulepszaniem tych czynników produkcji.
Szczególnie ważnymi czynnikami są także akumulacja kapitału dzięki oszczędnościom i inwestycjom, doskonalenie ludzkich umiejętności oraz postęp techniczny.
Na rozwój gospodarczy - składają się strukturalne oraz inne zmiany towarzyszące wzrostowi gospodarczemu. Obejmuje on, ale i wykracza poza doskonalenie techniki i umiejętności, a więc poza czynniki pobudzające wzrost gospodarczy.
Gospodarka może wykazywać wzrost gospodarczy bez gospodarczego rozwoju, ale nie odwrotnie (Kraj, którego dochód uzależniony jest od eksportu ropy może zwiększyć wzrost gospodarczy zwiększając wydobycie tego surowca, ale jego rozwój gospodarczy może być minimalny – o ile nie zostaną stworzone nowe gałęzie przemysłu i gospodarki. Rozwój tych nowych gałęzi wymaga inwestycji, które muszą być sfinansowane poprzez wzrost eksportu ropy).
Ogólnie uznaje się, że wzrost i rozwój gospodarczy w gospodarce rynkowej są procesami nieprzebiegającymi równomiernie. Towarzyszą im zmiany układające się w cykliczne następujące po sobie fazy wzrostu i spadku aktywności gospodarczej.
Wyróżnia się zwykle dwojakiego typu zmiany:
a) pierwszy typ – obejmuje dynamiczne zmiany poziomu aktywności gospodarczej, znajdujące wyraz w ogólnej tendencji rozwojowej (trend); trend – pokazuje ścieżkę wzrostu gospodarki i jest on stale rosnący, gdyż zwiększa się potencjał produkcyjny gospodarki.
b) drugi typ – obejmuje wahania występujące wokół tego podstawowego kierunku. Mogą to być np.: zmiany sezonowe powtarzające się w ciągu roku, cykliczne wahania koniunkturalne lub wahania nieregularne, mające na ogół charakter przypadkowy.

2. Cechy wahań stopy wzrostu gospodarczego:

1) w trakcie zmian aktywności gospodarczej zmienia się stopień wykorzystania czynników produkcji. W czasie zwyżkowania koniunktury wykorzystanie czynników produkcji rośnie, co staje się źródłem wzrostu produktu narodowego. W trakcie zniżkowania koniunktury stopień wykorzystania czynników produkcji, w konsekwencji wytwarza się mniej produktów, niż jest to możliwe przy danych zasobach oraz danym poziomie techniki i technologii;
2) wahania tempa wzrostu obok bezpośredniego spadku przyrostu produktu krajowego powodują duże fluktuacje przyrostu zatrudnienia, znajdujące odbicie w wahaniach stopy bezrobocia;
3) wahania stopy wzrostu gospodarczego powodują zmianę stopy inflacji (czyli przeciętnej ceny wszystkich dóbr produkowanych przez gospodarkę).
Ogólnie mówiąc, ceny rosną szybciej, gdy gospodarka znajduje się w szczytowej fazie ożywienia oraz wolniej, gdy gospodarka znajduje się w stanie recesji, blisko jej dna.
4) również stopy procentowe mają tendencję do wahań w trakcie cyklu koniunkturalnego.
Stopy procentowe z reguły osiągają szczyt bezpośrednio przed początkiem recesji, a w czasie jej trwania znacznie się obniżają. Wahania stóp procentowych są najbardziej dramatyczne w czasie recesji. Stopy procentowe zazwyczaj rosną wraz z inflacją, aby zrekompensować pożyczkodawcom spadek siły nabywczej pieniądza. Fluktuacje stóp procentowych są bardzo blisko powiązane z wahaniami produkcji i zatrudnienia.

3. Warunki wstępne ekonomicznego wzrostu i rozwoju:
(większość krajów rozwiniętych spełnia co najmniej kilka spośród następujących:)

1) odpowiednia ilość i jakość pracy. Występowanie siły roboczej w dużej ilości samo w sobie nie gwarantuje jeszcze wzrostu i rozwoju – doskonałym przykładem są tutaj Indie. Siła robocza, aby mogła mieć do czynienia z nowymi produktami metodami wytwarzania, musi posiadać odpowiednie wykształcenie
i umiejętności zawodowe.
2) odpowiednia ilość i jakość kapitału w postaci surowców, maszyn i wyposażenia.
Podaż kapitału zależy od poziomu oszczędności, które stanowią różnicę pomiędzy dochodem a konsumpcją.
3) odpowiednia ilość i jakość zasobów naturalnych - czynnik ten jest pomocny, ale nie decydujący.
Ogromne zasoby naturalne Stanów Zjednoczonych niewątpliwie przyczyniły się do ich rozwoju ekonomicznego. Ale dla odmiany Japonia, która posiada niewiele zasobów naturalnych, osiągnęła wysoki poziom wzrostu i rozwoju dzięki oszczędnością i jakości posiadanej siły roboczej.
4) odpowiednio wysoki poziom technologii (wiedzy o tym, jak przekształcać zasoby w towary i usługi).
Technologia ma na ogół większe znaczenie dla efektywności produkcji niż dla wprowadzenia nowych towarów lub ulepszenia już istniejących.
5) sprzyjające czynniki socjokulturalne – np.: etyka pracy nagradzająca trud
i sumienność.



Podstawowymi czynnikami długookresowego wzrostu produktu narodowego są:
a) praca (L) – ludzie zdolni do podjęcia pracy
b) kapitał (K) – rozmiary rzeczowe zdolności produkcyjnych wraz z infrastrukturą
c) postęp techniczny (t) – zwiększający wydajność pracy i produktywność kapitału rzeczowego.
Ad a) Wielkość zatrudnienia wpływająca na wielkość produktu narodowego – to liczba zdolnych do pracy pomniejszona o tych, którzy nie mogą jej podjąć z braku miejsc racy lub innych powodów.

4. Modele wzrostu.

Szczególne miejsce w literaturze poświęconej problemom wzrostu i rozwoju ekonomicznego zajmują zagadnienia tzw. modeli wzrostu.

Modele wzrostu – ujmują w sposób matematycznie sformalizowany zależności występujące między różnymi czynnikami wzrostu a efektami ich użycia.

Założenia do najprostszych modeli wzrostu:
- ukazują związek, jaki zachodzi między zmianami produkcji i zmianami zasobu kapitału (związek ten jest wyrażony za pośrednictwem inwestycji;
- zasób kapitału (K) oraz produkcja (Y) są dobrami jednorodnymi, które mogą być użyte w procesie konsumpcji i produkcji;
- przez kapitał rozumie się ilość nie skonsumowanego dobra, a przez inwestycje – proces przeznaczania wytworzonej produkcji na powiększenie zasobu kapitału.
- kapitał w procesie produkcji może przyjmować wymaganą postać (budynki, budowle, maszyny, rządzenia itd.).

Współdziałanie czynników wzrostu w wytwarzaniu produktu opisuje funkcja produkcji, która pokazuje wielkość produkcji wytworzonej przy danej ilości pracy, kapitału i przy danym postępie technicznym:

(1) Y = F(L,K,t)
gdzie:
Y – wielkość produktu
L – ilość pracy
K – ilość kapitału
t – postęp techniczny

Po drugiej wojnie światowej wśród ekonomistów zajmujących się modelami wzrostu dominujące było zainteresowanie wzrostem krótkookresowym, a nie długookresowym. Jednak w końcu lat 80 – tych zaczęło wzrastać zainteresowanie wzrostem długookresowym.
W tradycyjnym ujęciu, dotyczącym wzrostu w krótkim okresie, rzeczywisty produkt narodowy powstaje pod wpływem czynników o charakterze popytowym, odchylając się w górę i w dół od linii trendu.
W krótkim okresie dostosowania mają charakter ilościowy ze względu na brak elastyczności płac i cen. W długim okresie dostosowania mają charakter cenowy.
Pod koniec lat 80 – tych uznano, że cykl jest uruchamiany głównie przez szoki popytowe oraz przez zjawiska natury monetarnej. Szoki te wywoływały przejściowe odchylenia od trendu, który zależał od czynników opisywanych przez tradycyjny neoklasyczny model wzrostu Solowa.
W modelu Solowa długookresowy wzrost gospodarczy zdeterminowany jest przez czynniki leżące po podażowej stronie gospodarki.
Postać tego modelu jest następująca:

(2) Y = AKαLβ

gdzie:
A – stały współczynnik
Y – wielkość produktu
K – ilość kapitału
L – ilość pracy
α, β – współczynniki elastyczności produkcji w stosunku do nakładów kapitału.
α + β = 1

W modelach budowanych w oparciu o założenia przyjęte przez Solowa (a więc tradycyjnych) polityka ekonomiczna może oddziaływać na poziom dochodu, ale nie na tempo jego wzrostu w długim okresie. Tempo to w długim okresie ma tendencję do stabilizacji. Można to pokazać rozpatrując wpływ podatków na wzrost. W modelach tradycyjnych, wyższe podatki osłabiają bodźce do akumulowania kapitału rzeczowego, ale nie osłabiają bodźców do poszukiwania efektywniejszych metod produkcji, a zatem nie mogą oddziaływać obniżająco na długookresowe tempo wzrostu. W modelach tego typu wyższa stopa podatkowa powoduje zwolnienie tempa wzrostu w krótkim okresie.
W tradycyjnych modelach działania polityki ekonomicznej ukierunkowane na wzrost inwestycji mogą przyspieszyć ten wzrost w krótkim okresie, ale nie w długim. W miarę powiększania nakładów inwestycyjnych przez podmioty gospodarcze przychody od kapitału zmniejszają się.
Wnioski wypływające z tego modelu nie sprawdzają się jednak w praktyce gospodarczej. Dane empiryczne wykazują na dodatnią zależność między inwestycjami długookresowym tempem wzrostu gospodarczego.

Na początku lat 80 – tych wykształciła się tzw. szkoła realnego cyklu koniunkturalnego.
Jej zdaniem główną rolę w wahaniach cyklicznych spełniają nie czynniki monetarne, lecz czynniki realne, które oddziałują na gospodarkę losowo, powodując trwałe zmiany PNB, co oznacza, że po szoku produkcja nie powraca do wielkości wyznaczonej przez trend. Wywołany szokiem wzrost produkcji przenosi się na wszystkie przyszłe okresy.
Zdaniem przedstawicieli szkoły realnego cyklu koniunkturalnego, głównym czynnikiem powodującym szoki realne, o trwałym znaczeniu dla PNB, jest postęp techniczny.
Wg przedstawicieli tej szkoły cykl koniunkturalny nie wynika z niewłaściwego funkcjonowania gospodarki, lecz jest pewnym naturalnym zjawiskiem związanym z postępem technicznym i technologicznym oraz jest następstwem dopasowania się podmiotów gospodarczych do losowych zmian przezeń wywoływanych.
W nowych modelach wzrostu występuje możliwość oddziaływania przez różnorakie instrumenty polityki ekonomicznej na wzrost inwestycji, a przez nie na tempo wzrostu w długim okresie.
W nowych tych funkcja produkcji ma następującą postać:

(3) Y = AKα+βL1-α

gdzie:
α + β>1

Uzależnienie oddziaływania kapitału na PKB od dwóch współczynników α i β, pozwala na nową interpretacją oddziaływania kapitału na wzrost produkcji.
Kapitał ma nie tylko bezpośredni wpływ na produkcję pojedynczego przedsiębiorstwa, lecz także pośredni wpływ na produkcję innych podmiotów gospodarczych. Efekt pośredni polega na tym, że wzrost inwestycji w danym przedsiębiorstwie przez wzrost zasobów wiedzy i kwalifikacji przyczynia się do wzrostu produkcji w innych przedsiębiorstwach.
Jeżeli ten pośredni wpływ jest dostatecznie silny, to może doprowadzić do tego, że w skali całej gospodarki nie wystąpią malejące przychody z kapitału w długim okresie.
W modelach tych przyjmuje się ingerencję państwa w postaci odpowiedniej polityki inwestycyjnej, promującej inwestycje o silnych efektach zewnętrznych. Zalicza się do nich: inwestycje w rozwój badań naukowych, szkolnictwo, infrastrukturę, nowe technologie itp.
Ogólnie mówiąc w nowych modelach wzrostu znacznie większa jest rola akumulacji kapitału zarówno kategoriach ilościowych jak i jakościowych. Tym samym zwiększa się zakres możliwości oddziaływania polityki ekonomicznej na wzrost gospodarczy.
Ścieżka długotrwałego wzrostu jest wyznaczana dla gospodarki przez wzrost podaży czynników produkcji oraz zmiany efektywności ich wykorzystania.

3. Polityka prowzrostowa (prorozwojowa).

Polityka prowzrostowa w gospodarce rynkowej polega głównie na stymulowaniu wzrostu środkami polityki monetarnej i fiskalnej oraz na podejmowaniu bezpośrednich działań przez rządy w postaci specjalnych programów czy też inwestycji rządowych. Przede wszystkim za pomocą polityki monetarnej i fiskalnej pobudza się społeczeństwo do zwiększania oszczędności, które przekształca się w kapitał, tworzący warunki do rozwoju inwestycji..
Niektórzy ekonomiści politykę prorozwojową przeciwstawiają polityce stabilizacyjnej, której celem jest głównie likwidacja inflacji i poprawa stanu finansowego gospodarki.
Dojrzała polityka rozwojowa powinna odrzucić pozorną rozbieżność między polityką prorozwojową a stabilizacyjną i precyzyjnie łączyć ze sobą elementy stabilizacji i elementy prowzrostowe, aby korzystnie regulować długookresową stopę wzrostu gospodarczego.
Regulowanie długookresowej stopy wzrostu gospodarczego wiąże się z regulowaniem zdolności akumulacyjnych gospodarki oraz wpływaniem na kierunki alokacji zasobów.
Zapewnienie odpowiednich warunków rozwoju w długim okresie stwarza więc potrzebę oddziaływania przez państwo na rozmiary i kierunki inwestycji.
Bezpośrednie oddziaływanie państwa na proces inwestycyjny zachodzi w obrębie sektora publicznego 9inwestycje modernizacyjne, inwestycje w kapitał trwały i obrotowy, inwestycje budowlane).
Oddziaływanie na inwestycje w kapitał trwały odbywa się za pomocą rozmaitych instrumentów ekonomiczno – finansowych. Do najczęściej stosowanych należą regulacje stopy odpisów amortyzacyjnych (przyspieszona amortyzacja ma służyć odnowieniu i modernizowaniu środków trwałych), zwolnienia i ulgi podatkowe od inwestowanej części dochodów, ułatwienia w dostępie do kredytów na budownictwo, itd.

Podsumowanie:
Oddziaływanie państwa na wzrost gospodarczy powinno obejmować:
1) zachęcanie do oszczędzania i do przekształcania oszczędności w inwestycje kapitałowe;
2) ułatwianie inwestowania w najbardziej wydajnych dziedzinach gospodarki i w najbardziej efektywne przedsięwzięcia;
3) sprzyjanie innowacjom, pobudzanie i ułatwianie modernizacji aparatu wytwórczego.
Istnieje także możliwość ubiegania się o zewnętrzną pomoc w postaci kredytów zagranicznych lub przyciągania zagranicznych inwestorów.
Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski zwiększał się wraz ze wzrostem zaufania do naszej gospodarki i przyjętego kierunku zmian.

Z punktu widzenia budowania podstaw trwałego wzrostu gospodarczego Polsce niezbędne jest działanie środkami polityki ekonomicznej w kierunku podwyższenia poziomu nakładów inwestycyjnych i poprawy ich efektywności. Dużą rolę w tym zakresie powinna odegrać polityka podatkowa i polityka dochodowa, które muszą sprzyjać tworzeniu się kapitału i jego właściwej alokacji. Z kolei polityka antymonopolowa nie powinna dopuszczać do tworzenia się na rynku krajowym struktur i praktyk monopolistycznych wiodących do obniżenia dynamiki wzrostu.
4. Przeszkody rozwoju gospodarczego:

1) przeludnienie – przyrost ludności nie tylko oznacza przyrost zasobów pracy i produkcji lecz także przyrost ilości osób, które trzeba wyżywić. Im więcej ludzi tym mniej kapitału i zasobów naturalnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca oraz tym większy popyt na żywność. Silny popyt na żywność pozwala jedynie na niewielkie oszczędności i utrudnia rozwój przemysłu.
2) brak infrastruktury – infrastruktura jest pojęciem szerokim, obejmującym drogi, linie kolejowe, porty lotnicze, budownictwo mieszkaniowe itp.
Powstanie infrastruktury wpływa pobudzająco na rozwój ekonomiczny, natomiast jej brak powoduje, że firmy nie będą skłonne lokować swoich zakładów w tych krajach.
3) Inne przeszkody:
• Niska stopa oszczędności
• Ograniczona oferta eksportowa
• Czynniki socjokulturowe

Niska stopa oszczędności – oszczędności to istotny warunek wstępny powstawania kapitału, ponieważ umożliwiają wykorzystanie środków na budowę zakładów przemysłowych oraz wyposażenia. Niemożność akumulacji kapitału tanowi poważną przeszkodę w rozwoju gospodarczym.
Ograniczona oferta eksportowa – kraje rozwijające eksportują głównie produkty rolne, nie przetworzone paliwa oraz metale. Wiele z nich główną część dochodów czerpie z eksportu jednego produktu. Taka zależność od jednego surowego produktu naraża kraj na uciążliwe skutki wahań koniunktury (przykładem może być Nigeria – około 80% globalnych dochodów eksportowych dostarcza jej ropa naftowa).
Czynniki socjokulturowe – społeczne różnice wynikające z poziomu wykształcenia, przekonań politycznych, religii oraz płci mogą ograniczająco wpływać na poziom zatrudnienia. Różnice językowe mogą utrudniać porozumiewanie się oraz szkolenia zawodowe.
Różnice społeczne oraz wartości religijne są również istotnymi determinantami rozwoju gospodarczego. Gospodarczego niektórych krajach rozwijających się prowadzenie przedsiębiorstwa uważane jest za zajęcie o niższej randze niż inne zawody.
Przeszkody rozwoju gospodarczego :

1. Przeludnienie

2. Brak infrastruktury

3. Inne przeszkody:

• niska stopa oszczędności
• ograniczona oferta eksportowa
• czynniki socjokulturowe
Tabela 1.
Napływ bezpośrednich inwestycji do Polski w mld $
tabela w załączniku