POLITYKA PIENIĘŻNA
Polityka pieniężna (zwana monetarną) to część ekonomicznej polityki państwa, obejmująca decyzje dotyczące kształtowania wartości znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza. Zarówno nadmierna, jak i niedostateczna podaż pieniądza wpływa niekorzystnie na przebieg procesów gospodarczych. Polityka pieniężna jest podstawą funkcjonowania gospodarki, dostosowywaną do jej aktualnych wymagań.
Może mieć charakter:
- ekspansywny (łagodny) – państwo wykorzystując instrumenty polityki pieniężnej, zwiększa podaż pieniądza w celu pobudzenia popytu globalnego, wzrostu dochodu narodowego i zatrudnienia (powstaje tu jednak realna groźba inflacji).
- restrykcyjny (twardy) – w tej sytuacji państwo ogranicza podaż pieniądza za pomocą narzędzi polityki pieniężnej, dążąc do zmniejszenia nadmiernego popytu i związanego z tym wzrostu cen, czyli inflacji.
Instytucja pełniąca znacząca rolę w działaniu polityki monetarnej to bank centralny. (W Polsce jest to Narodowy Bank Centralny) Reprezentuje on państwo w oddziaływaniu na podaż pieniądza oraz popyt na pieniądz. Działalność banku centralnego oraz realizacja określonych celów odbywa się za pomocą wykorzystywania wybranych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych.
Instrumenty polityki monetarnej banku centralnego można podzielić na 3 grupy:
- polityka rezerw obowiązkowych (utrzymanie rezerw ma na celu zapewnienie wypłacalności banków rozliczeniowych. Relacja między rezerwami banków rozliczeniowych a wkładami ich klientów ma znaczenie w podaży kształtowaniu ilości pieniądza w obiegu. Podwyższenie rezerw zmusza do utrzymania większej części aktywów w formie gotówki.)
- kredyty refinansowe (odkupywanie od baków komercyjnych weksli. Zakup weksli za kwotę niższą od nominalnej, różnica jest wyznaczona przez stopę dyskontową. Stopa redyskontowa banku centralnego jest niższa od stopy dyskontowej banku komercyjnego. Podaż pieniądza banku centralnego przez redyskonto weksli nie jest kontrolowana przez bank centralny lecz zależy od banków komercyjnych. Wysokość stopy redyskontowej ma wpływ na wielkość udzielanych pożyczek przez banki rozliczeniowe w banku centralnym.)
- operacje otwartego rynku (sprzedaż i zakup przez bank centralny papierów wartościowych publicznych. Operacje otwartego rynku są uważane za skuteczniejszy środek regulowania podaży pieniądza przez BC niż redyskonto, gdyż pozwalają z góry ustalić kwotę wzrostu podaży pieniądza BC. Stopa % kształtuje się jako wielkość wynikowa określana przez relację popytu na pieniądz do jego podaży. Gdy BC kupuje weksle skarbowe - zwiększają się rezerwy gotówkowe baków rozliczeniowych.)
Ilość pieniądza krążącego w gospodarce ma wpływ na poziom cen. podaż pieniądza ma także wpływ na produkcję i zatrudnienie, dlatego polityka pieniężna obok celu stabilizowania ma za zadanie regulowanie aktywności gospodarczej. Polityka pieniężna musi mieć charakter ukierunkowany, przewidywalny i konsekwentny. Bank centralny w celu utrzymania równowagi finansowej nie może reagować tylko na bieżące wydarzenia, ale musi mieć także charakter długofalowy (wieloletni), wiarygodny i zgodny z polityką fiskalną (budżetową) państwa.
Do celów polityki monetarnej zalicza się:
- cele strategiczne (bezpośrednie) - Określane są na okres 3-4 lat, mają charakter celów finalnych. Bank centralny musi położyć nacisk na utrzymanie wysokiej koniunktury i zatrudnienia, albo dążyć do utrzymania niskiego poziomu cen. W szczególnej sytuacji bank może realizować oba cele naraz, ale są to cele konkurencyjne. Oznacza to, że realizacja któregokolwiek z nich dokonywana jest kosztem drugiego, np. działaniom zahamowania inflacji towarzyszy spadek aktywności gospodarczej.
- cele operacyjne – Ich zadaniem jest utrzymanie określonego poziomu bazy monetarnej oraz poziomu stopy procentowej. Są realizowane poprzez codzienne operacje finansowe banku centralnego na rynku pieniężnym i są przeciwieństwem celów strategicznych polityki pieniężnej. Trudno znaleźć bezpośrednie związki przyczynowo-skutkowe między tymi celami. Ciąg zjawisk ekonomicznych występujących jako rezultat wprowadzanych impulsów pieniężnych, jest bardzo długi. Dlatego powstaje potrzeba wytyczenia celu pośredniego.
- cele pośrednie - są realizowane w okresie krótszym niż cele strategiczne i reagującego dokładniej na impulsy wprowadzane poprzez instrumenty operacyjne. Mają za zadanie kształtować wysokości stóp procentowych, oddziaływać na wielkość podaży pieniądza, wpływać na wielkość kredytów udzielanych przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym, a także na wielkość kredytów ogółem.
POLITYKA FISKALNA
Polityka fiskalna zapewnia finansowanie i kształtowanie wydatków publicznych oraz zapewnia funkcjonowanie systemu podatkowego, gromadzącego środki na ten cel. Są to decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków. Wykorzystywania jest jako czynnik oddziaływania na aktywność podmiotów gospodarczych i kształtowania koniunktury. Ogólnie rzecz biorąc to całokształt polityki podatkowej państwa.
Instrumentami polityki fiskalnej są:
- podatki
- wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych
- wydatki promujące restrukturyzację gospodarki
- wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości
- wydatki na roboty publiczne
- deficyt budżetowy
- dług publiczny
- zasiłki dla bezrobotnych
- poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki.
Jednak najważniejszymi instrumentami polityki fiskalnej są:
- polityka kredytowa (inwestycyjna) -w okresie kryzysu zadaniem państwa jest stymulowanie popytu. Inwestycje będą wzrastały wtedy, gdy przedsiębiorcy uzyskają w bankach kredyty na korzystnych warunkach. Sprzyjać temu może obniżenie stopy procentowej oraz rezerwy bankowej w bankach komercjalnych czy też obniżenie stopy redyskontowej stosowanej przez bank centralny wobec banków komercjalnych. Są to operacje na otwartym rynku kredytowym.
- polityka podatkowa i zasada przyspieszonej amortyzacji - w okresie kryzysu państwo obniża stopę podatkową, by w rękach przedsiębiorców pozostawić większą ilość środków pieniężnych, którą mogliby oni przeznaczyć na inwestycje. Państwo skraca okres amortyzacji, co w efekcie oznacza sztuczne zwiększenie kosztów i zmniejszenie zysków przedsiębiorców. Zmniejszenie podstawy opodatkowania oraz dodatkowo zmniejszanie stopy podatkowej powoduje, iż przedsiębiorcy dysponują większymi zasobami pieniężnymi.. W okresie rozkwitu państwo postępuje w tej sprawie wręcz odwrotnie.
- polityka pieniężna - ma na celu wzmocnienie działania trzech wymienionych instrumentów. Polega ona na sterowaniu poziomem emisji pieniądza papierowego. W okresie kryzysu państwo, dążąc do zwiększenia popytu, który jest za niski w stosunku do podaży towarów i usług na rynku, stara się zwiększyć emisję pieniądza. Manewr ten grozi niebezpieczeństwem pojawienia się inflacji. Oznacza to, iż zwiększenie emisji pieniądza spowodowałoby tylko wzrost cen, gospodarka zaś nadal pozostałaby w stanie kryzysu. W fazie rozkwitu państwo hamuje emisję pieniądza papierowego.
- planowanie gospodarcze - w gospodarce rynkowej planowanie gospodarcze ma charakter indykatywny. Specjalne służby planistyczne, opracowując krótko- i długoterminowe plany, wskazują przedsiębiorstwom i organom państwowym warunki niezbędne do utrzymania równowagi gospodarczej. Planowanie to ma najczęściej charakter wieloletnich programów z wyraźnie określonymi priorytetami gospodarczymi.
- tworzenie silnego sektora publicznego - sektor publiczny obejmuje urzędy oraz przedsiębiorstwa państwowe, federalne, stanowe, wojewódzkie, miejskie itd. Przedsiębiorstwa państwowe najczęściej tworzono wtedy, gdy prywatny business nie chciał inwestować w określone dziedziny życia gospodarczego ze względu na niską rentowność. Ponieważ chodzi tu dziedziny gospodarki niezbędne do normalnego funkcjonowania społeczeństwa, więc musiało wkroczyć państwo bądź władze regionalne czy municypalne, tworząc własne przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Sektor publiczny to nie tylko przedsiębiorstwa publiczne, ale i potężne centrum polityczno-gospodarcze.
Głównym celem oddziaływania polityki fiskalnej jest globalny popyt. Dzieje się to za sprawą możliwości kształtowania przez Rząd deficytu lub nadwyżki budżetowej. Te dwa czynniki w wyraźny sposób wpływają na poziom globalnego popytu w państwie. Wzrost deficytu budżetowego strukturalnego powoduje napływ do gospodarki środków pieniężnych a co za tym idzie wzrost popytu. Natomiast zmniejszenie deficytu strukturalnego lub w skrajnym przypadku osiągnięcie nadwyżki powoduje zmniejszenie ilości środków pieniężnych w gospodarce oraz zmniejszenie popytu. Zatem można wydzielić dwie tendencje polityki fiskalnej:
Aktywna polityka fiskalna polega na podejmowaniu takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą na zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze. Polityka ta wymaga każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych (np. zmiana stawek i zasad opodatkowania).
Pasywna polityka fiskalna polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentom możliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te zwane automatycznymi stabilizatorami koniunktury niejako samoczynnie reagują na zmianę koniunktury bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych.
Podmioty polityki finansowej:
o Parlament
o Rząd
o Minister finansów
o Aparat skarbowy
