Katedra na Wawelu.

Katedra na Wawelu (Świętych Stanisława i Wacława) jest budowlą mającą największe znaczenie w historii Polski. Jest katedrą koronacyjną królów Polski, miejscem ich wiecznego spoczynku. Pochowani tu też są wielcy wodzowie oraz twórcy polskiej kultury (np. Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki).

Na miejscu obecnego kościoła gotyckiego istniały dwie katedry romańskie. Najwcześniejsza, pierwsza katedra tzw. Chrobrowska, była poświęcona św. Wacławowi. Została ufundowana przez Kazimierza Odnowiciela. Pozostałości kościoła św. Gereona odkryte na początku XX w. przez prof. Adolfa Szyszko-Bohusza, aż do badań prowadzonych w latach 80., uważane były za relikty właśnie pierwszej katedry.

Drugą katedrę zaczęto budować za Bolesława II Śmiałego, budowę kontynuował Władysław Herman (od niego jest nazywana "hermanowską"), a dokończył Bolesław III Krzywousty. Konsekrowana dopiero w 1142. Zachowało się z niej nieco więcej niż z pierwszej, m.in. krypta św. Leonarda i dolna część wieży Srebrnych Dzwonów. W 1089 prawdopodobnie sprowadzono ze Skałki szczątki biskupa Stanisława ze Szczepanowa. Od tego czasu z katedrą związany jest kult tego świętego.

W 1320 jeszcze w katedrze romańskiej Władysław Łokietek koronował się na króla Polski. Biskup krakowski Nanker wkrótce potem rozpoczął budowę nowej katedry. Katedrę otaczają trzy wieże. Od strony północnej Wieża Zygmuntowska, na której wisi słynny dzwon "Zygmunt". Wyższa jest od niej Wieża Zegarowa, zwieńczona wykwintnym barokowym hełmem, natomiast od strony południowej znajduje się trzecia – zwana Wieżą Srebrnych Dzwonów lub Wikaryjską. We wnętrzu katedry, nad filaretami międzynawowymi, stoją cztery posągi Ojców Kościoła: świętych Hieronima, Ambrożego, Grzegorza oraz Augustyna. Pomiędzy filarami nawy głównej, po obu jej stronach znajdują się sarkofagi królów Polski: Władysława II Jagiełły , Kazimierza III Wielkiego, a po przeciwnej stronie, Władysława I Łokietka i Władysława III Warneńczyka.

Wewnątrz sarkofagu Władysława Warneńczyka nie ma szczątków. Zginął on w bitwie pod Warną w 1444, a jego ciała nigdy nie odnaleziono. Jest to więc cenotaf (grób symboliczny). Pośrodku świątyni znajduje się konfesja św. Stanisława, w której złożono relikwie św. Floriana, a w 1254 szczątki św. Stanisława, głównego patrona Polski. XVII-wieczna trumna zrobiona jest ze srebra i ozdobiona medalionami z życia św. Stanisława. Jest tam m.in. scena bitwy pod Grunwaldem, ponieważ uważano, że św. Stanisław przyczynił się do wygranej.

Konfesja zwana jest Ara Patriae, czyli Ołtarz Ojczyzny. Tu przez wieki królowie składali zdobyczne trofea. Tutaj np. król Władysław Jagiełło zawiesił chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem. Ostatnią chorągiew złożył tu Jan III Sobieski po wspaniałym zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem w 1683. Obok konfesji św. Stanisława można zobaczyć nagrobki biskupów: Marcina Szyszkowskiego, Piotra Gembickiego, Jana Małachowskiego i Kazimierza Łubieńskiego.

Ołtarz główny pochodzi z fundacji biskupa Piotra Gembickiego. Przed nim odbywały się koronacje królewskie. Za ołtarzem widoczne są fragmenty polichromii z II poł. XIV w. W środkowym występie schodów prowadzących do ołtarza pochowany jest kardynał Fryderyk Jagiellończyk, syn króla Kazimierza Jagiellończyka, a na lewo od jego grobu spoczywała w latach 1399-1949 święta królowa Jadwiga.

W katedrze znajduje się też krucyfiks pochodzący z końca XIV w. Jest to słynący cudami krzyż świętej królowej Jadwigi. Przed nim modliła się św. Jadwiga i według legendy przemówił do niej ukrzyżowany Chrystus. W związku z tym w 1987 relikwie królowej umieszczono w mensie ołtarza przed krucyfiksem. W katedrze znajdują się też pomniki nagrobne króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego. W krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów spoczywa marszałek Józef Piłsudski.

Krypta Wieszczów Narodowych - krypta, znajdująca się w podziemiach Królewskiej Katedry na Wawelu. Spoczywają tam: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki.

Katedra na Wawelu zajmuje wyjątkową pozycję w dziejach Polski i w świadomości narodu polskiego. Jest od stuleci miejscem kultu św. Stanisława, który w nierozerwalny sposób wiąże się z ideą zjednoczonego i niepodległego państwa polskiego, aktualną zarówno w dobie rozbicia dzielnicowego, w okresie zaborów i w czasie rządów komunistycznych. Grób tego męczennika pełni od stuleci funkcję Ołtarza Ojczyzny.

Dzieje diecezji krakowskiej i zarazem jej głównego kościoła, koronuje dokonane powołanie gospodarza tego miejsca, kard. Karola Wojtyły na Stolicę św. Piotra w Rzymie. Papież Jan Paweł II nawiedzał swój dawny kościół katedralny aż siedmiokrotnie: w latach 1979, 1983, 1987, 1991, 1997, 1999 i 2002.