Styl życia jako czynnik warunkujący dobry stan zdrowia.

Styl życia jako czynnik warunkujący dobry stan zdrowia.

Zdrowie oznacza ogólny stan ciała i umysłu, charakteryzujący się krzepkością i wigorem. Nie jest to po prostu brak choroby czy uszkodzenia, lecz raczej kwestia dobrego funkcjonowania wszystkich części składowych organizmu.
Natomiast styl życia to jeden z najistotniejszych czynników wpływających na zdrowie. Odżywianie, ćwiczenia fizyczne i kontrola wagi ciała to zagadnienia związane ze stylem życia, które są uznawane za ważne detrmninanty zdrowia.
Racjonalne odżywianie człowieka jest w każdym okresie życia warunkiem utrzymania prawidłowego stanu zdrowia. Zapobiega ono występowaniu chorób, w których niewłaściwa ilość i skład pożywienia są podstawową przyczyną zaburzeń chorobowych.
Uważa się, że witaminy C, E, kompleks witamin B i karotenoidy, występujące w wielu owocach, zbożach i warzywach, pomagają w zapobieganiu nowotworom.
Dieta bogata w błonnik może chronić przed rakiem okrężnicy i odbytnicy. Rozpuszczalne w wodzie włókna absorbują tłuszcz i mogą zapobiegać chorobom serca, a także niektórym rodzajom nowotworów. Znajdują się między innymi w owsie, fasoli, grochu i jabłkach.
Natomiast białko to podstawowy składnik zdrowej diety. W codziennej praktyce żywieniowej podstawowym źródłem białek jest: mleko, napoje mleczne i sery, produkty zbożowe oraz mięso, wędliny i ryby, w mniejszym stopniu są jajka i ziemniaki. Białka zawarte w produktach zwierzęcych mają przeważnie wyższą wartość odżywczą niż występujące w produktach roślinnych. Jednak nadmierne spożycie białka sprawia, że organizm wydala z moczem zbyt dużo wapnia, co zwiększa ryzyko osteoporozy, a także stanowi duże obciążenie dla nerek.
Jeśli chodzi o cukier to nie zawsze jesteśmy świadomi tego, że go spożywamy. Słodziki dodaje się do żywności przetworzonej. Wędliny, masło orzechowe, płatki śniadaniowe i sosy do sałatek zazwyczaj zawierają dużo cukru. Cukier często występuje w postaci syropu kukurydzianego, melasy, dekstrozy, fruktozy, glukozy itp. Istnieje niebezpieczeństwo zastąpienia kalorii odżywczych „pustymi kaloriami” cukru. Jeżeli w naszej diecie znajduje się niewystarczająca ilość składników odżywczych i dodamy do niej „puste kalorie” możemy mieć nadwagę.
Natomiast cholesterol nie jest tłuszczem, lecz bardziej przypomina wosk i stanowi podstawowy składnik każdej komórki ciała. Staje się źródłem problemów, gdy jest go zbyt dużo we krwi. Stan taki nazywa się cholesterolemią i towarzyszy mu twardnienie tętnic. W właściwym odżywianiu należy zredukować liczbę kalorii tłuszczowych do 30%. Dieta wysokotłuszczowa prowadzi do wzrostu poziomu cholesterolu , co z kolei ma związek z zawałami serca i udarami.
Na obecnym etapie rozwoju nauk wiedza o potrzebach człowieka w zakresie odżywiania oraz o zasadach jej praktycznego stosowania umożliwia ochronę i podnoszenie stanu zdrowia całych grup ludności. W populacjach, których ludzie są racjonalnie odżywiani od najwcześniejszych chwil życia i w każdym jego okresie, stwierdza się prawidłowy przebieg rozwoju osobniczego (ontogenezy) oraz lepszą wydolność ustrojową fizyczną i umysłową.
Kolejnym czynnikiem warunkującym dobry stan zdrowia są ćwiczenia fizyczne. Badania dowiodły, że ćwiczenia fizyczne zmniejszają ryzyko choroby wieńcowej serca, raka okrężnicy, osteoporozy i udaru. Stwierdzono także silny związek pomiędzy stopniem sprawności fizycznej i wskaźnikiem zgonów z różnych przyczyn, zwłaszcza z powodu chorób sercowo-naczyniowych i raka. Ćwiczenia fizyczne pomagają także w leczeniu cukrzycy, otyłości i depresji.
Cooper rozwinął koncepcję ćwiczeń aerobowych, aby przeciwdziałać problemom związanych z ospałością i brakiem aktywności. Ćwiczenia aerobowe to każde ćwiczenie fizyczne pobudzające aktywność serca i płuc przez czas wystarczający do wywołania korzystnych zmian w ciele. Ćwiczenia takie polegają na uruchamianiu dużych mięśni ciała przez wykonywanie rytmicznych lub dynamicznych ruchów. Typowe ćwiczenia to szybkie chodzenie, bieganie, jazda na rowerze, pływanie i niektóre aktywne dyscypliny sportowe. Pełny program ćwiczeń fizycznych powinien, oprócz ćwiczeń aerobowych, uwzględniać także ćwiczenia rozciągające i siłowe. Ćwiczenia rozciągające zwiększają elastyczność, zaś siłowe poprawiają siłę mięśni i ich wytrzymałość. Słaba elastyczność i wiotkie mięśnie przyczyniają się do zaburzeń układu mięśniowo-kostnego. Ocenia się ze 80% bólów kręgosłupa ma związek z niewłaściwym stanem aparatu mięśniowego.
Dzięki ćwiczeniom aerobowym obniża się poziom cholesterolu, spada rozkurczowe ciśnienie krwi, zmniejsza się łamliwość kości, wzrasta wydolność serca i płuc oraz zwalnia się lub odwraca proces ubytku kości u pacjentów cierpiących na osteoporozę.
U osób, które są aktywne fizycznie poprawia się samoocena, obraz własnego ciała, pamięć i koncentracja, a także ich relacje rodzinne. Takie osoby mają więcej energii, lepiej śpią i mają bardziej satysfakcjonujące życie seksualne, a dzięki uzyskanemu w trakcie ćwiczeń fizycznych poczuciu sprawności i rozwijającej się samokontroli ustępuje depresja. Ćwiczenia ruchowe, ze względu na pozytywne skutki fizjologiczne i psychologiczne, uważane są za podstawowy element zmagania się ze stresem.
Korzystne dla zdrowia rezultaty można osiągnąć, wykonując ćwiczenia o małej intensywności, ale regularnie np. odbywając codziennie 30-60 minutowy szybki spacer.
Następnym elementem, który warunkuje dobry stan zdrowia jest kontrola wagi ciała.
Teoria normy próbuje wyjaśniać mechanizmy regulujące zachowania związane z odżywianiem. Zgodnie z tą teorią nasze organizmy są zaprogramowane na określoną ilość tłuszczu. Jeżeli w komórkach jest go za dużo, automatycznie ograniczamy ilość jedzenia. Gdy poziom tłuszczu spada poniżej ustalonego poziomu jemy więcej. Keesey twierdzi, że dieta wysokotłuszczowa może podnieść normę wagi ciała, ale też tą normę można obniżyć ćwiczeniami fizycznymi. Wystarczy jednak zaprzestać ćwiczeń, by wróciła do poprzedniego poziomu. Rozpaczliwe próby zrzucenia wagi mogą tak naprawdę przyczyniać się do tycia.
Otyłość to zaburzenie fizjologiczne, polegające na nadmiernym nagromadzeniu tłuszczu. Jest wynikiem współdziałania wielu czynników: dziedzicznych, emocjonalnych, osobowościowych, tendencji do objadania się i braku aktywności fizycznej. Daną osobę uważa się za otyłą, gdy jej waga przewyższa idealną o 20%. Badania wykazały, że otyłość zwiększa ryzyko nadciśnienia, hiperlipidemii, cukrzycy, chorób płuc i nerek, zapalenia stawów, powikłań przy porodzie i w procesie rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych. Zwiększone ryzyko nie dotyczy tych, którzy mają 10-30% nadwagi. Natomiast spadkowi wagi towarzyszą takie zyski zdrowotne, jak obniżenie ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu, oraz wzrostu aktywności fizycznej.
Jednak szybki spadek wagi, towarzyszący niektórym dietom odchudzającym, może być skutkiem utraty przez organizm wody a nie tłuszczu. W ten sposób można uszkodzić organizm, zwłaszcza nerki. Poza tym po zakończeniu stosowania diety kilogramy stracone w skutek ubytku wody szybko zostają odzyskane.
Trwałe zrzucenie nadwagi wymaga zajęcia się sposobem radzenia sobie z natrętnymi reklamami i pokusami, kreowanymi przez sklepy i restauracje. Musimy także zrobić coś z niechęcią do zmiany starych nawyków, podsycaną często nieświadomie, przez rodzinę, otoczenie i przyjaciół.
Leczenie nadwagi może także polegać na podawaniu leków, a jeżeli ta metoda zawiedzie, na stosowaniu zabiegów chirurgicznych np. usuwanie tłuszczu zwane odsysaniem.
Obiecującą alternatywą wobec diet wydaje się modyfikacja zachowań związanych z odżywianiem. Do technik modyfikacji zachowań zaliczyć można samoobserwację, redukcję sygnałów w otoczeniu zachęcający do jedzenia oraz udzielanie wzmocnień po spadku wagi ciała. Samoobserwacja w programach kontroli wagi polega na prowadzeniu notatek dotyczących odżywiania się oraz regularne ważenie się. Często zaleca się pacjentom, by opisywali sytuacje poprzedzające jedzenie. Dzięki temu zaczynają dostrzegać co skłania ich do jedzenia. Obserwacji i kontroli poddaje się także zachowania stwarzające warunki do objadania się, takie jak kupowanie produktów tuczących i pozbawionych wartości odżywczych. Takie programy pozostają jednym z najlepszych sposobów zrzucania wagi i stale pracuje się nad ich ulepszeniem.
Brownell i Wadden stworzyli wielowymiarowe podejście do zagadnienia kontroli wagi ciała. Na ich program składa się 5 elementów: modyfikacja zachowań, ćwiczenia fizyczne, zmiana sposobu myślenia, zapewnienie sobie wsparcia społecznego i właściwe odżywianie. W trakcie każdej sesji uczestnik programu otrzymuje informacje na temat każdego z tych pięciu elementów. Autorzy proponują także wydłużenie tradycyjnie trwających 10 lub 12 tygodni programów do co najmniej 16-20 tygodni. Dłuższe programy pozwalają pacjentom na zrzucenie większej liczby kilogramów i nabycie odpowiednich umiejętności.
Aby cieszyć się dobrym stanem zdrowia należy praktykować następujące nawyki: 1. uprawić regularnie ćwiczenia fizyczne, 2. jeść wartościowe, zrównoważone posiłki (zawierające wiele jarzyn, owoców i produktów zbożowych, a mało tłuszczu i cholesterolu), 3. utrzymywać właściwą wagę ciała, 4. spać co noc 7-8 godzin; odpoczywać (relaksować się) codziennie, 5. nie palić, nie zażywać narkotyków, 6. używać alkoholu umiarkowanie, 7. uprawiać tylko bezpieczny sex, używać środków ochronnych , 8. zgłaszać się regularnie na kontrolne badania lekarskie (dentystyczne); przestrzegać zaleceń lekarskich, 9. kształtować w sobie optymistyczny stosunek do świata i zawierać przyjaźnie.
Zmiana stylu życia nie należy do zadań łatwych, gdyż zbyt łatwo ulegamy pokusom dnia codziennego, ale warto z nimi walczyć ponieważ dobry stan zdrowia jest najważniejszym dobrem jaki posiadamy.


Bibliografia

Dłużniewska K., Jaczewski A., Wolański N., Zdunkiewicz L. (1983). Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sheridan Ch. L., Radmacher S. A. (1998). Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.
Zimbardo P. G. (2004). Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.