Australia - historia, położenie, stany, gospodarka

HISTORIA AUSTRALII

Australia do lat 80-tych XVIII w. nie budziła zainteresowania państw europejskich. Sytuacja zmieniła się dopiero po dotarciu do wschodnich wybrzeży podróżnika angielskiego J. Cooka (1770 r.), który w imieniu Jerzego III objął w posiadanie odkryte tereny, nadając im nazwę Nowa Południowa Walia. Wielka Brytania rozpoczęła kolonizację tych terenów, chcąc w ten sposób powetować sobie straty poniesione w wyniku utraty w 1783 r. części posiadłości w Ameryce Południowej.

W 1788 r. w rejonie dzisiejszego Sydney wylądowała Pierwsza Flota, licząca 11 statków, przewożących 568 więźniów, 191 więźniarek oraz 211 marynarzy wraz z rodzinami, pod dowództwem kapitana A. Phillipa, który otrzymał tytuł gubernatora Nowej Południowej Walii. I tak oto, jako siedziba skazańców, rozpoczęła się historia przyszłego państwa australijskiego. Nowa Południowa Walia (od 1803 r. obejmowała także Tasmanię) była brytyjską kolonią karną, podległą rządom wojskowym. Podstawą jej gospodarki była uprawa przydzielonej oficerom ziemi przez zsyłanych tu skazańców. W początkowym okresie kolonia nie była samowystarczalna, a jej utrzymanie pochłaniało duże sumy. W 1790 i 1791 r. do kolonii przybyły okręty Drugiej i Trzeciej Floty, przywożąc kolejnych osadników i skazańców. W tym czasie podjęto również próby osadnicze w Rose Hill (obecnie Parramatta), w rejonie Hawkesbury, na wyspie Norfolk oraz u podnóża Gór Błękitnych. Od 1792 r. do kolonii zaczęły przybywać pierwsze prywatne statki handlowe, w 1794 r. sprowadzono z Kalkuty owce, a w 1796 r. z Ameryki Południowej przywieziono pierwsze merynosy, które stworzyły podwaliny australijskiej hodowli i przemysłu wełnianego.
Wraz z coraz częstszym zawijaniem do kolonii statków handlowych w Nowej Południowej Walii zaczął pojawiać się w dużych ilościach rum, który wkrótce stał się podstawowym środkiem płatniczym. Monopol na sprzedaż trunku dzierżył Korpus Nowej Południowej Walii (zwany "Rumowym" Korpusem), który w 1792 r. zastąpił w kolonii oficerów z Królewskiej Marynarki. Próby ograniczenia "interesu rumowego" nie odniosły zamierzonego skutku. Oficerowie Korpusu przeradzali się w swoistą juntę o ugruntowanej pozycji ekonomicznej. Posiadali około połowy żywego inwentarza kolonii i znaczne posiadłości ziemskie. Kontrolowali system penitencjarny, który wykorzystywali do własnych celów. Dopiero nowo przybyły z Wielkiej Brytanii gubernator L. Macquarie (1809-1821) rozwiązał Korpus, powołując w jego miejsce nową, regularną jednostkę wojskową, uzupełnioną żołnierzami przybyłymi z Wielkiej Brytanii. Ponadto przeprowadził szereg reform, m.in. uznając karny charakter Australii za przejściowy.

Na przełomie XVIII i XIX w. skolonizowano północne i południowe wybrzeże Australii, na których zaczął powstawać przemysł stoczniowy i włókienniczy, rozwijało się rybołówstwo i hodowla owiec. Wkrótce głównymi towarami eksportowymi stały się wełna i skóry. W końcu lat 20-tych XIX w. Australia była największym producentem wełny na świecie. Intratność hodowli owiec wpłynęła na nasilenie ruchu migracyjnego z Europy do Australii, stała się również inspiracją do nowych wypraw w głąb kontynentu, w celu zbadania możliwości rozszerzenia pastwisk, a także eksploatacji bogactw naturalnych (od końca XVIII w. w okolicach obecnego Newcastle wydobywano węgiel kamienny). Poszukiwaniem nowych terenów pod osadnictwo i hodowlę oraz nowych złóż zajmowały się Australijska Kompania Rolnicza (założona w 1824 r.) oraz Kompania Ziemi Van Diemena (założona w 1825 r.).

Mimo wyraźnego określenia w 1829 r. granic osadnictwa, obejmujących tzw. Dziewiętnaście Hrabstw Nowej Południowej Walii i Ziemi Van Diemena, na skutek malejących zasobów ziemi rozpoczęła się nie zalegalizowana ekspansja poza limitowane granice, a kolejni gubernatorzy zmuszeni byli do tolerowania i sankcjonowania stanu faktycznego. Koloniści zajmowali ziemie Aborygenów i stosowali wobec nich eksterminację, która zakończyła się dopiero na początku XX w.

W 1814 r. zmieniono nazwę kolonii Nowa Południowa Walia na Australia i objęto nią cały kontynent. Wraz z postępem osadnictwa powstały nowe kolonie:
· 1829 - Australia Zachodnia,
· 1834 - Australia Południowa,
· 1825 - Ziemia Van Diemena (od 1855 r. pod nazwą Tasmania) - wyodrębniona z Nowej Południowej Walii,
· 1851 - Wiktoria,
· 1859 - Queensland - wyodrębniony z Nowej Południowej Walii,

Wraz z rozwojem gospodarczym kolonii coraz bardziej anachroniczna stawała się jej funkcja jako miejsca zesłania. W końcu w latach 1840 – 68 zaprzestano przywozu więźniów. Szacuje się, że w latach 1788 - 1868 wyekspediowano karnie do Australii 160,5 tys. osób, w tym ok. 25 tys. kobiet.

Istotne zmiany w systemie administrowania Nową Południową Walią wprowadził Akt 1842, poszerzający skład Rady Legislacyjnej do 36 członków. Gubernator tracił prawo inicjatywy ustawodawczej, zatwierdzał jednak uchwały Rady. Sprawy lokalne, również podatkowe, przekazano w kompetencje radom okręgów administracyjnych. Pierwsze wybory w Nowej Południowej Walii przeprowadzono w 1842 r. Na mocy Aktu 1850 dotychczasowe Rady Legislacyjne w poszczególnych koloniach zostały zastąpione ciałami o charakterze parlamentarnym, złożonymi z 2 izb. 1853 r. kolonialne legislatywy przejęły kontrolę nad budżetem, ziemią i aparatem administracyjnym. W drugiej połowie lat 50-tych XIX w. kolonie zatwierdziły własne projekty konstytucji, a także wyłoniły pierwsze w dziejach Australii rządy. Na skutek braku trwałych partii politycznych o określonych programach deputowani do parlamentu czy członkowie rządów reprezentowali w tym czasie własne interesy, co było jedną z głównych słabości nowo wprowadzonego systemu.
W drugiej połowie XIX w. w Wiktorii, Nowej Południowej Walii, Queensland oraz Australii Zachodniej odkryto złoto (które stało się głównym, obok hodowli, źródłem dochodów kolonii), a także rudy żelaza i metali nieżelaznych w pozostałych koloniach, co przyczyniło się do dynamicznego rozwoju przemysłu, zwłaszcza wydobywczego i przetwórczego, transportu kolejowego i łączności telegraficznej oraz spowodowało gwałtowny napływ imigrantów z Wielkiej Brytanii, Europy, USA i Azji. Tylko w latach 1851 - 1860 przybyło do Australii ok. 700 tys. osób. Wyrazem dążenia do ograniczenia migracji ludności kolorowej stała się realizowana od początku XX w. doktryna tzw. białej Australii.
W połowie XIX w. nastąpiła również ożywiona penetracja północnej Australii, która w początkach lat 60-tych została włączona do Australii Południowej. W 1911 r. spod administracji Australii Południowej wydzielono utworzone na początku lat 60-tych XIX w. Terytorium Północne, tworząc w ten sposób odrębny stan. Pod koniec XIX w. zaczęły się tworzyć w Australii pierwsze partie polityczne, nasiliło się również dążenie do utworzenia federacji kolonii, które zostało zrealizowane w 1901 r., po zatwierdzeniu przez Wielką Brytanię Australian Commonwealth Act, na mocy którego Australię przekształcono w dominium pod nazwą Związek Australijski, obejmujący 6 stanów. W 1911 r. jego stolicą została Canberra. Nowa federalna konstytucja Związku Australijskiego wprowadzała, zgodnie z brytyjską i amerykańską praktyką, trójpodział władzy na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a w przypadku konfliktu ustawodawstwa federalnego ze stanowym priorytet otrzymały przepisy federalne. W marcu 1901 r. odbyły się pierwsze ogólno australijskie wybory do parlamentu (Senatu i Izby Reprezentantów), a na czele federalnego rządu stanął jeden z twórców federacji - stojący na czele Partii Liberalnej A. Deakin, w 1904 r. zastąpiony przez przywódcę Partii Pracy A. Fischera.

Do wybuchu I wojny światowej, w której Związek Australijski wziął udział pod zwierzchnictwem Wielkiej Brytanii (ANZAC), kilkakrotnie następowały zmiany rządów Partii Liberalnej Deakina i Partii Pracy Fischera, które doprowadziły do ukształtowania się układu dwupartyjnego. W 1915 r. premierem Związku został W.M. Hughes, który uczestniczył w 1919 r. w konferencji pokojowej w Paryżu, w której wyniku Australia uzyskała mandat Ligi Narodów nad koloniami niemieckimi na Oceanie Spokojnym (m.in. Nową Gwineą Niemiecką, Nową Gwineę Brytyjską pod nazwą Papua), które utrzymała także po II wojnie światowej jako terytoria powiernicze ONZ. W 1916 r. na tle prób wprowadzenia przymusowego poboru do wojska nastąpił rozłam w Partii Pracy, w jego wyniku Hughes utworzył Partię Narodową, która w maju 1917 r. wygrała wybory parlamentarne. Zapoczątkowane podczas I wojny światowej ożywienie gospodarcze trwało przez cały okres międzywojenny, przerwane jedynie światowym kryzysem gospodarczym w latach 1929-1933. W 1920 r. grupa radykalnych związkowców i socjalistów utworzyła Komunistyczną Partię Australii, która nie znalazła jednak oddźwięku w społeczeństwie. W tym samym roku powstała również Partia Wiejska (CP), skupiająca głównie członków organizacji farmerskich. Od 1926 r. Australia jest członkiem Wspólnoty Narodów.

Głównym problemem australijskich rządów lat 30-tych XX w. stała się odbudowa nadwerężonej kryzysem gospodarki, podjęto również działania na rzecz zmniejszenia zadłużenia zagranicznego. Koncepcje wyprowadzenia Australii z kryzysu stały się powodem partyjnych sprzeczności. Siły reprezentujące prawicową wizję przezwyciężenia kryzysu skupiły się w "Lidze dla Australii" (przekształconej następnie w partię Zjednoczonej Australii, UAP), która (wraz z CP) uzyskała w wyborach parlamentarnych w 1931 r. absolutną większość.

W II wojnie światowej Australia uczestniczyła u boku Wielkiej Brytanii, jednakże rosnące zagrożenie ze strony Japonii i niedostateczna pomoc brytyjska zmusiły rząd do nawiązania współpracy z USA, w wyniku której Australia stała się jedną z głównych amerykańskich baz wojskowych w południowo - zachodniej części Oceanu Spokojnego.
Pierwszy powojenny gabinet (1945 - 1949) Australijskiej Partii Pracy cieszył się poparciem społeczeństwa, m. in. dzięki wprowadzeniu powszechnego ustawodawstwa socjalnego. Koniunktura wojenna przyspieszyła rozwój gospodarczy kraju, czyniąc go wkrótce jednym z najbogatszych krajów świata. Po wyborach w 1949 r. władzę przejęła koalicja Partii Liberalnej i CP (utrzymała ją, z przerwą w latach 1972 - 1975, do 1983), urząd premiera objął (i sprawował do 1966) R.G. Menzies. Zacieśniły się stosunki gospodarcze i polityczne z USA. W 1950 r. Australia przewodziła Planowi Colombo, organizacji świadczącej pomoc gospodarczą dla krajów Azji zamierzających ograniczyć komunistyczną infiltrację. W 1951 r. zawarła pakt wojskowy ANZUS, a w latach 1954 - 77 była członkiem SEATO. Uczestniczyła także w wojnach: koreańskiej i wietnamskiej. Jest członkiem powstałej w 1961 r. OECD. W latach 60-tych radykalnej zmianie uległa polityka władz Australii w stosunku do Aborygenów, którym w 1967 r. przyznano ostatecznie pełnię praw obywatelskich, rozpoczęto zwracanie im części ziemi, a także przyznano fundusze na opiekę socjalną i edukację. Lata 70-te zapoczątkowały otwarcie Australii na kraje Azji Południowo - Wschodniej: japoński handel i inwestycje w Australii rozwinęły się na nie notowaną dotąd skalę, a handel z krajami ASEAN, sprzyjał umocnieniu Australii w regionie. W latach 1972 - 75 rządy w Australii sprawowała Partia Pracy, która przejęła je ponownie w 1983 r. i utrzymała do 1996 r. Podczas jej rządów zredukowano znacznie wydatki budżetowe, wprowadzono płynny kurs dolara, zmniejszono wiele podatków oraz stworzono warunki do przyciągnięcia kapitału zagranicznego.

W 1992 r. wydano Native Title Act, zezwalający Aborygenom na zgłaszanie praw do zajmowanych przez nich terenów na podstawie "tubylczego tytułu do ziemi" i uznający ich za niepisanych, lecz legalnych jej właścicieli z czasów poprzedzających przybycie białych. Kontynuowano proamerykańską politykę liberałów, m. in. w 1988 r. przedłużono na dalsze 10 lat istnienie amerykańskich baz wojskowych w Australii. Prowadzono również radykalną politykę antynuklearną, m. in. przeciwstawiając się francuskim próbom nuklearnym na atolu Mururoa, a w 1986 r. poprzez ratyfikację układ z Rarotonga o utworzeniu strefy bezatomowej w południowej części Oceanu Spokojnego. Wysunięto także projekt przekształcenia (po wcześniejszym referendum powszechnym) w 2001 r. Australii w republikę.

AUSTRALIA NA MAPIE

Australia to najmniejszy kontynent Ziemi, na półkuli południowej. Od południa i zachodu otoczony Oceanem Indyjskim, od północy i wschodu przybrzeżnymi morzami Oceanu Spokojnego (Morza: Arafura, Timor, Koralowe i Tasmana).Skrajnymi punktami lądowej części Australii są przylądek Jork 1041'S, Wilsons Promontory 3908'S, Steep Point 11309'E, Byron 15339'E. Największa rozciągłość południkowa wynosi 3150 km (z Tasmanią 3680 km), równoleżnikowa ok. 4000 km. Powierzchnia tego kontynentu wynosi 7682,3 tyś km2.

Ukształtowanie poziome

Kontynent australijski cechuje się znacznym stopniem zwartości - średnia odległość od morza wynosi tu 336 km, maksymalna - 920 km. Linia brzegowa, o łącznej (wraz z wyspą Tasmanią) długości 19 700 km, jest słabo rozwinięta. Większe półwyspy - Ziemia Arnhema (ok. 243 tys. km2) i Jork (235 tys. km2) znajdują się na północy, pomiędzy nie wcina się zatoka Karpentaria o pow. 328 km2. Druga większa zatoka - Wielka Zatoka Australijska, znajdująca się na południu, jest szeroka i niezbyt głęboko wcięta. Na południowym wschodzie leży jedyna większa wyspa - Tasmania (ponad 63 tys. km2). Łącznie wyspy (bez wysp Oceanii) zajmują tylko 1,1% powierzchni Australii.

Ukształtowanie pionowe

Australia jest najbardziej równinnym kontynentem Ziemi. Średnia wysokość ok. 300 m. Około 87% powierzchni leży poniżej 500 m, zaledwie 0,5% wznosi się powyżej 1000 m. Najwyższym szczytem jest Góra Kościuszki (2228 m n.p.m.) a najniżej położone jest jezioro Eyre (16 m n.p.m.). 2/3 powierzchni Australii zajmuje Wyżyna Zachodnia (wysokość 300–600 m) z rozległymi pustyniami (Wielka Piaszczysta, Gibsona, Wielka Wiktorii). Między zatoką Karpentaria na północy a ujściem Murray na południu rozciąga się aluwialna Nizina Środkowoaustralijska pocięta gęstą siecią okresowo płynących cieków (creeks) z depresją jeziora Eyre w południowej części. Wzdłuż wybrzeża wschodniego (także na Tasmanii) ciągną się Wielkie Góry Wododziałowe, silnie rozczłonkowane, opadające stromo ku nadbrzeżnej nizinie (szerokość od kilku do ponad 100 km).

Budowa geologiczna

Zachodnią część Australii stanowi platforma prekambryjska. Jej podłoże jest zbudowane ze skał metamorficznych i magmowych, sfałdowanych, a następnie zdenudowanych. Na większej części podłoża leży pokrywa skał osadowych paleozoiku, mezozoiku i kenozoiku. Zdenudowane podłoże prekambryjskie wyłania się spod pokrywy osadowej i tworzy tarczę w zachodniej części Australii, występuje także w górach MacDonnella, Musgrave, Króla Leopolda, Gawler i na wyżynie Selwyn. Na nieckowato wklęśniętych częściach podłoża nagromadziła się gruba pokrywa osadowa (np. zachodnia niecka nadbrzeżna, niecka Wielkiej Pustyni Piaszczystej, Pustyni Simpsona, nizina Nullarbor). We wschodniej części Australii odbywały się orogenezy: kaledońska i hercyńska. Do łańcuchów kaledońskich, zbudowanych ze skał prekambryjskich i kambryjsko - dewońskich, znacznie zmetamorfizowanych i poprzecinanych intruzjami skał magmowych, należą: G. Flindersa i - w Wielkich Górach Wododziałowych - na południu Alpy Australijskie, a na północy wyżyna Atherton. Część środkowa Wielkich Gór Wododziałowych wypiętrzyła się w orogenezie hercyńskiej. Jest zbudowana ze skał prekambryjskich i paleozoicznych, częściowo zmetamorfizowanych, poprzecinanych intruzjami skał magmowych. Wielki Basen Artezyjski i basen Murray są nieckami platformy paleozoicznej. Ich podłoże, które stanowią zdenudowane łańcuchy kaledonidów i hercynidów, jest przykryte serią osadów górnego paleozoiku i mezozoiku. W Australii występują utwory zlodowacenia karbońskiego. Australia aż do kredy wchodziła w skład lądu Gondwana. Główne bogactwa naturalne: węgiel kamienny i brunatny, boksyty, rudy żelaza, ołowiu i cynku, miedzi, manganu, niklu, wolframu, tytanu, cyrkonu i uranu, złoto, srebro, ropa naftowej i gaz ziemny.

KLIMAT

Przeważająca część Australii ma klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy lub wybitnie (skrajnie) suchy, na wschodzie (poza barierą gór) - wilgotny (częsty napływ morskich mas powietrza). Północna część leży w strefie klimatów równikowych (klimat podrównikowy suchy, przechodzi w wilgotny na wschodzie, natomiast na krańcach Terytorium Północnego i w północnej części półwyspu Jork - odmiana monsunowa). Krańce południowo - zachodnie i południowo - wschodnie kontynentu oraz Tasmania mają klimat podzwrotnikowy morski (typ śródziemnomorski). 80% powierzchni otrzymuje średnio mniej niż 600 mm opadów rocznie, 50% - mniej niż 300 mm. Najniższe opady: ok. 100 mm w rejonie jeziora Eyre, 50 mm na nizinie Nullarbor. Na wschodnim wybrzeżu Australii, znajdującym się w zasięgu pasatu, i na Tasmanii, leżącej w strefie przeważającej cyrkulacji zachodniej, średnie roczne opady wynoszą 1000 - 2000 mm i więcej (na południu od morza Cairns przekraczają 4000 mm). Stosunkowo wysokie opady (ponad 1000 mm) na północnym wybrzeżu Terytorium Północnego i na półwyspie Jork są ograniczone do jednej pory deszczowej (grudzień – marzec). Średnia temperatura w najchłodniejszym miesiącu (lipcu) wynosi 20 – 25C, tylko w południowo - wschodniej części Australii i na Tasmanii spada poniżej 10C (w górach poniżej 5C). W północno - zachodniej części Australii średnia temperatura w najcieplejszym miesiącu (styczniu) dochodzi do 34C, a maksima absolutne przekraczają 50C. Roczne wahania temperatur są stosunkowo niewielkie (do 15C we wnętrzu Australii). W północno - zachodniej części Australii występują burze (do 100 dni w roku). Na pustyniach często powstają burze pyłowe. Do północnych wybrzeży docierają cyklony tropikalne, zwłaszcza willy-willy (średnio 2 – 4 w roku).

Stosunki wodne

Australia jest najuboższym pod względem zasobów wodnych kontynentem Ziemi. Panujące tu często wyże baryczne są przyczyną zalegania suchych mas powietrza nad większą częścią kontynentu (tylko północna część oraz wąskie pasy pobrzeża są poddane wpływom wilgotnych mas powietrza przynoszącym wysokie opady atmosferyczne), co powoduje, że ponad połowa Australii cierpi na niedostatek wilgoci. Okresowo występują długotrwałe susze, jak np. w latach 1895–1903, 1958–68, 1982–83.
Obszary bezodpływowe stanowią ok. 60% powierzchni kontynentu. Liczne suche koryta lub łożyska wypełniają się wyłącznie w porze deszczowej. Po okresie wezbrań stopniowo tracą wodę w piaskach lub zwietrzelinie skalnej. Do zlewiska Oceanu Indyjskiego należy ok. 30% powierzchni, do zlewiska Oceanu Spokojnego - 9%. Najlepiej rozwinięty jest system rzeczny Murray-Darling, zasilany przez zanikające w okresie suszy dopływy. Ustrój rzek na ogół z jednym maksimum w ciągu roku. W rzekach na północnym - wschodzie w porze letniej, na południu i wschodzie - jesienią lub zimą. Największe jeziora: Eyre, Torrens i Gairdner w porze suchej pokrywają się grubą warstwą soli. Liczne jeziora na Wyżynie Zachodniej napełniają się wodą wyłącznie po deszczach. Na nizinie Nullarbor niewielkie jeziora krasowe. Duże znaczenie dla gospodarki Australii mają podziemne zbiorniki wodne (Wielki Basen Artezyjski). Wody artezyjskie lub subartezyjskie są silnie zmineralizowane, często mają podwyższoną temperaturę. W niektórych miejscach występują samoczynne wypływy.

FLORA I FAUNA

Świat roślinny

Australia stanowi osobne państwo roślinne (Australis) o swoistej florze, z dużą liczbą endemitów (np. 750 gatunków eukaliptusów i 450 gatunków akacji). W zbiorowiskach roślinnych przeważają formacje charakterystyczne dla klimatów suchych i gorących. Wnętrze kontynentu zajmują pustynie piaszczyste (bez roślinności) oraz półpustynie ze słonoroślami i kolczastymi krzewinkami (karłowate akacje, eukaliptusy, kazuaryny, łobody i in.) tworzące tzw. skrub. Pustynie i półpustynie graniczą, zwłaszcza od północy, ze stepami twardolistnych traw. Na północy stepy przechodzą w sawanny, a te w lasy monsunowe. Wybrzeża południowo - wschodnie i południowo - zachodnie porastają lasy wawrzynolistne i zimozielone zarośla. Odrębna jest roślinność wschodniej części Australii: na obszarach o dużych opadach (głównie półwysep Jork) rosną wiecznie zielone lasy podrównikowe (figowce, palmy, pandanusy, liany i epifity), a na wybrzeżach północnych - namorzyny. Dalej na południe, w górach, występują wiecznie zielone lasy araukarii i notofagusów (buk południowy). Natomiast na najwyższych wzniesieniach Alp Australijskich - roślinność alpejska. Plagą gospodarczą Australii są zawleczone tu i mnożące się opuncje.

Świat zwierzęcy

Obszar Australii z Tasmanią i Nową Gwineą tworzy pod względem zoogeograficznym krainę australijską, o swoistej faunie, która wytworzyła się wskutek wczesnego (od początku trzeciorzędu) odizolowania Australii od innych kontynentów. Fauna kręgowców jest stosunkowo uboga, np. ssaki łożyskowe są reprezentowane przez nietoperze, psa dingo i nieliczne gryzonie (z endemicznym gatunkiem bobroszczura). Bardzo liczne natomiast są torbacze - silnie zróżnicowane, z reguły gatunki endemiczne (np. kangury, koala, kret workowaty, wilk workowaty, wombaty). 2 rodziny - kolczatki i dziobak - to stekowce, rzadki i najosobliwszy rząd wśród ssaków. Fauna ptaków bardzo bogata, najciekawsze są: emu, kazuary, lirogony, altanniki, papugi i ptaki rajskie. W ichtiofaunie osobliwością jest endemiczny rogoząb, jeden z 3 rodzajów ryb dwudysznych.

USTRÓJ POLITYCZNY

Federacyjna monarchia konstytucyjna z dwuizbowym parlamentem - Senatem z 76 senatorami, wybieranymi na 6 lat (co 3 lata połowa składu jest wymieniana) i Izbą Reprezentantów ze 148 deputowanymi, wybieranymi na 3 lata. Członek brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Głową państwa jest monarcha brytyjski, reprezentowany przez gubernatora generalnego. Władzę wykonawczą pełni rząd z premierem na czele, pod przewodnictwem gubernatora generalnego, który go powołuje. Każdy stan ma własną konstytucję, rząd stanowy i 2-izbowy parlament lokalny (z wyjątkiem Queenslandu, który ma 1-izbowe ciało ustawodawcze). Na czele stanów stoją gubernatorzy, mianowani przez monarchę brytyjskiego na wniosek rządu australijskiego. Stany dzielą się na hrabstwa, okręgi i miasta, mające organy samorządowe - rady municypalne. Sprawami polityki zagranicznej, handlu zagranicznego, obrony oraz imigracji zajmują się wyłącznie władze federalne.
Stany

Australia Południowa - South Australia

Australia Południowa - South Australia - stan w południowej części Australii, nad Wielką Zatoką Australijską. Główne miasta: Whyalla, Port Pirie, Port Augusta. Osadnictwo skupia się w południowo-wschodniej części stanu, część północno-zachodnia jest prawie bezludna.

Warunki naturalne: Linia brzegowa dobrze rozwinięta. W części zachodnie Wielką Zatoką Australijską, wyrównane wybrzeże z wysokim klifem. Na wschodzie głęboko wcięte Zatoki: Spencera i Św. Wincentego, oraz półwyspy: Eyre i Yorke. Do Australii Południowej należy kilka wysp, z największą przybrzeżną Wyspą Kangura. Zachodnia i środkowa część Australii Południowej leży w obrębie Wyżyny Zachodnioaustralijskiej, zbudowanej głównie ze skał prekambryjskich. Jej głównymi częściami są: wapienna, krasowa Nizina Nullarbor na południu, Wielka Pustynia Wiktorii i ostańcowe pasmo Musgrave z najwyższym wzniesieniem stanu (Woodroffe, 1440 m n.p.m.) na północy. Południowo-wschodnią część Australii Południowej zajmują Góry Flindersa, zbudowane ze skał prekambryjskich i paleozoicznych, z najwyższym szczytem St. Mary Peak (1165 m n.p.m.). Na wschodzie próg tektoniczny oddziela je od najniższej części niziny Murray. Na północy od Gór Flindersa leży rozległe, bezodpływowe obniżenie (którego najniższą część zajmuje słone jezioro Eyre), przechodzące na północy w wydmy Pustyni Simpsona.

Klimat: Australia Południowa w większości leży w strefie klimatu zwrotnikowego, suma rocznego opadu na północy nie przekracza 150 mm. Południowo-wschodnia część stanu cechuje się klimatem podzwrotnikowym. Suchy klimat Australii Południowej silnie oddziałuje na stosunki wodne.

Rzeki: Wschodnią część stanu odwadnia rzeka Murray, poza tym występują głównie rzeki okresowe i epizodyczne. Na zachodzie - z racji występowania krasowiejących wapieni - brak sieci rzecznej. Na terenie stanu leżą największe, okresowe, słone jeziora kontynentu: Eyre, Torrens, Gaidner, Frome, oraz suche koryta rzek, tzw. creeks.

Gleby: Dominują gleby pustynne. W południowo-wschodniej części stanu występują czerwonoziemy.
Flora: Wśród formacji roślinnych przeważają zbiorowiska krzewiaste (mallee-scrub, mulga-scrub, brigalow-scrub), częste są również słonorośla. Stoki Gór Flindersa porastają lasy eukaliptusowe.

Fauna: Ze zwierząt żyją tu: różne gatunki kangurów, struś emu, na północy dziki pies dingo.
Bogactwa naturalne: Wśród bogactw naturalnych główną rolę odgrywa sól (pozyskiwana z oceanu i jezior), uran, rudy miedzi i żelaza, ropa naftowa, gaz ziemny oraz opale.
Historia: W 1. poł. XVII w. do wybrzeży Australii Południowej dotarli Holendrzy, którzy m.in. w 1627 r. wpłynęli do Wielkiej Zatoki Australijskiej. W latach 1798-1802 wybrzeża Australii Południowej badał M. Flinders. Wyprawy do wnętrza lądu podejmował m.in. 1839-1841 E.J. Eyre, odkrywając Góry Flindersa, jezioro Torrens i jezioro Eyre (nazwane na jego cześć). W 1804 r. powstała osada łowców fok na Wyspie Kangura. Od 1834 r. kolonia brytyjska, rozwijająca się dzięki rolnictwu (uprawa pszenicy) i górnictwu miedzi. Po 1836 r. rozpoczął się stały napływ osadników, m.in. emigrantów niemieckich. W 1857 r. Australia Południowa uzyskała samorząd. W latach 1863-1911 w skład Australii Południowej wchodziło Terytorium Północne. Od 1901 r. stan należy do Związku Australijskiego.

Rolnictwo: Uprawy zajmują tylko 3% powierzchni stanu, większość obszarów rolnych funkcjonuje dzięki nawadnianiu. Uprawia się: pszenicę, jęczmień, owies, rzepak, a także winną latorośl (Australia Południowa dostarcza 1/2 produkcji krajowej win), drzewa owocowe i oliwki. Ważne znaczenie ma ekstensywna hodowla owiec (ok. 20 mln sztuk) i bydła (kilkaset tys. sztuk). Istotną rolę w gospodarce pełni rybołówstwo.

Przemysł: Podstawowymi rodzajami przemysłu są: górnictwo, hutnictwo żelaza (Whyalla), cynku i ołowiu (Port Pirie) oraz miedzi. Przemysł stoczniowy (Whyalla) oraz przetwórczy (Adelaide). Przez Australię Południową, równolegle do wybrzeża, biegnie transkontynentalna droga i linia kolejowa z Perth do Melbourne, z odgałęzieniem do Sydney. Drugi ważny ciąg komunikacyjny łączy Adelaide i porty wybrzeża z Alice Springs (Terytorium Pn.) w centrum kontynentu. Stolica stanu Adelaide jest ważnym węzłem drogowym oraz przede wszystkim dużym portem morskim i lotniczym.

Turystyka: Głównymi obszarami turystycznymi Australii Południowej są: okolice Adelaide, Góry Flindersa i Wyspa Kangura.

Australia Zachodnia - Western Australia

Australia Zachodnia - Western Australia - największy stan Australii, zajmujący zachodnią część kontynentu. Główne miasta: Fremantle, Kalgoorlie, Broome, Bunbury, Albany. Osadnictwo koncentruje się w południowo-zachodniej części stanu oraz wzdłuż wybrzeża. We wschodniej części Australii Zachodniej znajdują się rozległe rezerwaty Aborygenów.

Warunki naturalne: Prawie cały stan (90% powierzchni) leży na Wyżynie Zachodnioaustralijskiej, tworzącej rozległą powierzchnię zrównania, ścinającą główne skały prekambryjskie, ponad którą wznoszą się ostańcowe pasma i pojedyncze góry (inselbergi). Najwyżej wznoszą się góry Hamersley (Mt. Meharry, 1250 m n.p.m.) w północno-zachodniej części stanu. Na północnym wschodzie leży rozległa wyżyna Kimberley (wysokość do 936 m n.p.m.). Wschodnią część stanu zajmują pustynie, od północy: Wielka Pustynia Piaszczysta, Pustynia Gibsona, Wielka Pustynia Wiktorii. Na zachodnim wybrzeżu występuje wąski pas nizin.

Klimat: Większość obszaru cechuje się suchym i skrajnie suchym klimatem zwrotnikowym (roczny opad od 150 do 400 mm). Tylko północny skraj wyżyny Kimberley leży w strefie klimatu podrównikowego o opadach rocznych powyżej 1000 mm i wyraźnej porze wilgotnej w okresie letnim. Południowo-zachodnia część stanu charakteryzuje się klimatem podzwrotnikowym z opadami w porze zimowej.

Rzeki: Większość rzek Australii Zachodniej ma charakter okresowy, krótkie stałe rzeki występują tylko na północy i południowo-zachodnim krańcu stanu, m.in.: Aschburton, Fitzroy, Murchison, Gascoyne. W środkowej części stanu występują liczne jeziora, pokryte skorupą solną. Gleby pustynne, na południowym zachodzie czerwonoziemy i gleby bielicowe.
Flora: Obszary leśne występują tylko na północy i na południowym zachodzie stanu. Pozostałą część powierzchni zajmują zbiorowiska pustynne, półpustynne formacje trawiaste i scrub.

Fauna: Żyją tu liczne gatunki kangurów i innych torbaczy, dziki pies dingo, struś emu, na południu kolczatki.

Bogactwa naturalne: Obszar stanu obfituje w bogactwa mineralne, występują m.in.: rudy żelaza i manganu, złoto, diamenty, uran, azbest, boksyty. Na szelfie eksploatuje się ropę naftową i gaz ziemny.

Historia: Od początku XVII w. do wybrzeży Australii Zachodniej docierali Holendrzy, m.in. w 1616 r. do Zatoki Rekiniej (Shark Bay) dotarł D. Hartog, nazywając odkryty obszar Ziemią Eendracht (od imienia statku). W 1618 r. do zachodniego wybrzeża dopłynęli m.in. L. Jakobszoon i W. Janszoon, a w 1623 r. K. Hermansz. W 1699 r. wybrzeża Australii Zachodniej penetrował angielski żeglarz i pirat W. Dampier, na którego cześć nazwano miasto, grupę wysp i półwysep. W 1791 r. Australia Zachodnia przejęta formalnie w posiadanie Wielkiej Brytanii. Po 1829 r. rozwinęło się osadnictwo europejskie, zasilone w latach 1850-1868 przez ok. 10 tys. więźniów z Wielkiej Brytanii. Od 1890 r. Australia Zachodnia posiadała samorząd. Odkrycie złota w Coolgarolie i Kalgoorlie w 1892-1893 spowodowało liczny napływ ludności, powstawanie nowych osiedli i przyspieszyło rozwój Australii Zachodniej. Od 1901 r. wchodzi w skład Związku Australijskiego.

Rolnictwo: Tereny uprawne (głównie pszenica, jęczmień) znajdują się w południowo-zachodniej części stanu i wzdłuż zachodniego wybrzeża. Podstawową gałęzią gospodarki jest ekstensywna hodowla owiec (ponad 30 mln sztuk) i bydła.

Przemysł: Obok przemysłu wydobywczego ważną rolę odgrywa hutnictwo i przemysł przetwórczy. Główne linie komunikacyjne biegną równolegle do wybrzeża południowego (z Perth ku Adelaide) i zachodniego (z Perth do Broome). Głównym portem morskim stanu jest Fremantle, lotniczym - Perth.

Turystyka: Turystyka skupia się w okolicy Perth i Kalgoorlie, znacznie rzadziej odwiedzane jest wybrzeże zachodnie.

Nowa Południowa Walia - New South Wales

Nowa Południowa Walia - New South Wales stan we wschodniej części Australii.
Główne miasta: Newcastle, Wollongong, Broken Hill.

Warunki naturalne: wschodnią część zajmują Wielkie Góry Wododziałowe z Alpami Australijskimi oraz ich najwyższym szczytem Górą Kościuszki 2228 m n.p.m. Góry opadają na wschód ku wybrzeżu Morza Tasmana stromymi stokami, rozciętymi głębokimi dolinami rzecznymi. Po stronie zachodniej Wielkie Góry Wododziałowe obniżają się łagodnie ku wyścielonym utworami trzeciorzędowymi Nizinom Wewnętrznym, mającym charakter równin, rozciętych korytami okresowych rzek - Darling i Murrumbidgee. Wybrzeże i wschodni brzeg gór cechuje się klimatem podzwrotnikowym morskim z rocznym opadem 900-1200 mm, zachodni brzeg natomiast jest znacznie suchszy - opady roczne wynoszą 500-700 mm. Niziny Wewnętrzne cechują się suchym klimatem zwrotnikowym - opady od 500 do 200 mm. Wybrzeże i wschodni skłon gór porośnięte są wilgotnym lasem eukaliptusowym. W wielu miejscach naturalna roślinność ustąpiła obszarom uprawnym i zabudowie. Zachodni skłon porasta las suchy, przechodzący na Nizinach Wewnętrznych w scrub akacjowy i suche stepy.

Historia: Nowa Południowa Walia odkryta została i zbadana w 1770 roku przez J. Cooka, który nadał jej nazwę i proklamował panowanie brytyjskie nad kontynentem australijskim. Po utracie kolonii amerykańskich i karnej kolonii w Wirginii rząd brytyjski założył nową kolonię w miejscu lądowania kapitana Cooka, nadając jej nazwę Botany Bay. W 1788 roku statek angielski przywiózł tu pierwszych skazańców, rozpoczynając zasiedlanie przez Europejczyków kontynentu Australii. W 1793 roku Nowa Południowa Walia została otwarta dla osadnictwa, w 1842 roku otrzymała status kolonii korony brytyjskiej, zaś w latach 1843-1855 uzyskała samorząd. Z Nowej Południowej Walii wyodrębniły się dwa stany: w 1851 roku stan Wiktoria i w 1851 Queensland. W XIX w. ludność regionu utrzymywała się z eksportu bawełny i eksploatacji złóż złota. W 1901 roku Nowa Południowa Walia weszła w skład Związku Australijskiego.

Obszar stanu zasobny jest w bogactwa mineralne, występuje tu węgiel kamienny, rudy cynku i ołowiu, cyny, miedzi i złota.
Gospodarka: Nowa Południowa Walia jest najlepiej rozwiniętym stanem Australii, zarówno pod względem rolniczym, jak i przemysłowym. Stosunkowo duże obszary zajmują pola uprawne (pszenica, ananasy, trzcina cukrowa, tytoń) oraz pastwiska (bydło i owce). Rozwija się przemysł wydobywczy, metalurgiczny, chemiczny i spożywczy. Posiada gęstą sieć dróg i linii kolejowych. Stolica stanu - Sydney - jest największym miastem oraz głównym portem lotniczym i morskim Australii.

Queensland

Queensland - stan w północno-wschodniej części Australii. Główne miasta to: Rockhampton, Townsville, Cairns, Mount Isa.

Warunki naturalne: północno-wschodnią część stanu zajmują Wielkie Góry Wododziałowe. Występuje szereg wysoko wzniesionych (800-1200 m n.p.m.) płaskowyżów, porozdzielanych dolinami i obszarami o rzeźbie pogórskiej. Najwyższe wzniesienia (do 1622 m n.p.m.) znajdują się w części północnej. Wschodnie stoki gór opadają stromo ku wybrzeżu Oceanu Spokojnego. Na północno-wschodnim wybrzeżu występuje miejscami nizina nadbrzeżna. U wybrzeży liczne są rafy koralowe oczywiście z najsłynniejszą w części północnej Wielką Rafą Koralową. W zachodniej części znajdują się Równiny Queenslandu, z charakterystycznymi dolinami rzek okresowych. W części środkowej znajduje się płaskowyż Barkly. Na południe i na północ od płaskowyżu Barkly leżą obszary nizinne - Kraina Strumieni, Nizina Karpentaria. W północnej części stanu półwysep York zwężając się w kierunku północnym wieńczy Kontynent Australijski.

Klimat Queenslandu jest bardzo zróżnicowany. Od wilgotnego równikowego (3500 mm opadu rocznie), przez podrównikowy aż po zwrotnikowy suchy (opad roczny 120-500 mm). Od strony wschodniej Wielkich Gór Wododziałowych odpływają krótkie całoroczne rzeki. Natomiast ku zachodowi spływają rzeki okresowe tworząc często rozbudowane systemy rzeczne (Eyre, Diamantina). W porze deszczowej, tj. od grudnia do marca rzeki mogą nagle wezbrać czym stanowią poważne zagrożenie i utrudnienie dla komunikacji. W północnej części Queenslandu przeważają gleby laterytowe oraz aluwialne, w górach gleby bielicowe, czerwono-brunatne oraz żyzne czarnoziemy i rędziny. We wnętrzu kontynentu pojawiają się szare, kasztanowe i brunatne gleby sawann, a także brunatne i gliniaste gleby półpustyń.

Fauna zależy od warunków klimatycznych. Wilgotne równikowe lasy półwyspu York przechodzą na południu w lasy eukaliptusowe. Suche wnętrze stanu to sawanna trawiasta oraz roślinność półpustynna. Świat zwierzęcy Queenslandu jest bardzo bogaty, np.: kazuar, rajskie ptaki, altanniki, nogale, liczne papugi. Wśród ssaków do osobliwości należą kolczatki i kuskusy - torbacze nadrzewne. Występuje też liczne gatunków gadów, w tym wiele jadowitych węży oraz na północy stanu krokodyl różańcowy. W rzekach od strony Morza Koralowego występuje reliktowy dwudyszny rogoząb (Neoceratodus).

Obszar stanu zawiera następujące bogactwa mineralne: gaz ziemny i ropa naftowa, węgiel kamienny, boksyty, cynk i ołów, cyna, miedź, srebro i uran.
Historia: tereny Queenslandu odkrył ponownie w 1770 r. kapitan J. Cook. Jako posiadłość brytyjska obecny stan wchodził w skład Nowej Południowej Walii, gdzie była kolonia karna. Od 1840 r. skolonizowany został przez Europejczyków. W 1859 r. Queensland wyodrębniony został z Nowej Południowej Walii i stał się autonomiczną kolonią brytyjską. W 1870 r. odkryto tu pokłady złota. W 1890 r. w związku z przekonaniem o szerzeniu chorób zakaźnych przez sprowadzanych robotników azjatyckich wydano zakaz imigracji i osiedlania się Azjatów w Queensland.

Gospodarka: zachodnia część stanu jest regionem hodowlanym, wypasa się tutaj ok. 10 mln sztuk bydła i 20 mln sztuk owiec. We wschodniej części stanu uprawia się zboża, trzcinę cukrową i owoce południowe (ananasy, banany, cytrusy i in.). Przemysł głównie wydobywczy ze względu na bogate złoża mineralne, ponadto dobrze rozwinięty jest przemysł przetwórczy.

Główne linie komunikacyjne przebiegają wzdłuż wschodniego wybrzeża oraz prostopadle do niego w głąb kraju. Brisbane, Gladstone i Townsville są ważnymi portami morskimi, a Brisbane ponadto wielkim międzynarodowym portem lotniczym. Wybrzeże Morza Koralowego (Wybrzeże Złote, Wybrzeże Słoneczne, Wielka Rafa Koralowa) należy do najbardziej atrakcyjnych obszarów turystyczno-rekreacyjnych tej części świata.

Tasmania

Tasmania - najmniejszy stan Australii, obejmujący wyspę Tasmanię i kilka mniejszych wysp (King, Furneaux, Wyspy Huntera) w Cieśninie Bassa oraz wyspę Macquarie w południowej części Oceanu Indyjskiego. Główne miasta: Launceston, Port Arthur, Queenstown.

Tasmania jest geologicznym przedłużeniem Wielkich Gór Wododziałowych we wschodniej Australii. Cechuje się rzeźbą górzysto-wyżynną (Mount Ossa - 1617 m n.p.m.). Na Tasmanii występują liczne formy polodowcowe i głębokie doliny rzeczne. Wąskie pasy nizin występują tylko na wybrzeżach. Klimat oceaniczny o znacznej wilgotności - od 1800 do 3500 mm opadu rocznie, podzwrotnikowy, na wybrzeżu południowym - umiarkowany.

Występuje tu szereg jezior polodowcowych. Liczne krótkie rzeki o dużym spadku wykorzystywane są do celów energetycznych. Tasmania jest silnie zalesiona, miejscami występują też torfowiska. W dość bogatej faunie osobliwością jest drapieżny torbacz - diabeł tasmański (Sarcophilus harrisii).

Ląd ten odkrył w 1642 roku A.J. Tasman, który nazwał ją Ziemią van Diemena. W 1777 roku badana była przez J. Cooka, a 1798 roku przez G. Bassa.
W początku XIX w. rozwinęła się na Tasmanii hodowla owiec. Do 1853 roku wykorzystywana była jako kolonia karna i miejsce zsyłki skazańców brytyjskich. Początkowo administrowana przez Nową Południową Walię, a od 1825 roku stała się odrębną kolonią Korony Brytyjskiej. W 1855 roku zmieniono nazwę Ziemi van Diemena na Tasmania. Tasmańczycy prześladowani przez białych osadników, całkowicie wyginęli w XIX w. 1 stycznia 1901 roku Tasmania przystąpiła do Związku Australijskiego.
Tasmania eksploatuje złoża srebra, cynku i ołowiu, cyny, wolframu, a także węgla kamiennego i ropy naftowej. Prócz górnictwa rozwija się hutnictwo aluminium i cynku, przemysł metalowy, drzewno-papierniczy i spożywczy. Rolnictwo to m.in. uprawa owoców, warzyw, zbóż i hodowla bydła koncentrująca się na wybrzeżach, natomiast hodowla owiec - w centrum wyspy. Mimo znacznej atrakcyjności krajobrazowej Tasmanii jest stosunkowo rzadko odwiedzana przez turystów. Szkoda, bo to ładna kraina. W dziale obrazki możesz zerknąć na kilka zdjęć Tasmanii.

Wiktoria

Wiktoria - Victoria stan w w południowo-wschodniej części kraju. Główne miasta: Geelong, Ballarat, Bendigo.

Warunki naturalne. Linia brzegowa stosunkowo dobrze rozwinięta. W ląd wcinają się liczne, dogodne do budowy portów zatoki m.in. Portland i Port Phillip. Regiony w Wiktorii cechują się układem równoleżnikowym, od południa ciągnie się szeroki pas nizin nadbrzeżnych, Wielkie Góry Wododziałowe, w części zachodniej niższe, o charakterze wyżynnym (300-400 m n.p.m.), z twardzielcowymi masywami górskimi (najwyższy Grampian 1167 m n.p.m.), w części wschodniej przybierają charakter górski, w obrębie Alp Australijskich wysokości dochodzą do 2000 m n.p.m. Na północy leży nizina Murray, przecięta dolinami rzek spływających z Wielkich Gór Wododziałowych.

Klimat podzwrotnikowy, na południu o cechach śródziemnomorskich (roczny opad od 600 do 1500 mm), na północy znacznie suchszy (opady rzędu 400 mm rocznie). Gęsta sieć rzek zasobnych w wodę. Naturalną roślinność stanowią lasy eukaliptusowe, na południu wilgotniejsze, na północy suchsze, tzw. parkowe, przechodzące w zarośla mallee-scrubu. Powyżej 1600 m n.p.m. pojawia się roślinność alpejska. Na terytorium Wiktorii występuje rzadki stekowiec - dziobak (Ornithorhynchus), a także kolczatka, koala, wombat, różne gatunki kangurów, z ptaków - lirogon i papugi.

Historia. Wiktoria zasiedlana była od lat 30. XIX w. przez kolonistów z Tasmanii i Nowej Zelandii. Początkowo obecne terytorium stanu znajdowało się pod administracją brytyjskiej kolonii Nowa Południowa Walia. Od 1850 r. Wiktoria stała się samodzielną kolonią brytyjską. Po odkryciu złota w regionie Ballarat-Bendigo (1851 r.) nastąpił szybki napływ poszukiwaczy i osadników z Europy i Chin. Od 1901 r. Wiktoria wchodzi w skład Związku Australijskiego.

Gospodarka. Podstawową gałęzią jest rolnictwo. Na południu stanu oraz na nizinach nadmorskich znajdują się znaczne obszary upraw pszenicy, kukurydzy, jęczmienia, winnej latorośli i tytoniu. Istotną rolę odgrywa też sadownictwo. Na północny naturalna roślinność została zastąpiona przez stepy trawiaste, wykorzystywane do hodowli owiec, bydło hoduje się na południowym zachodzie stanu. W oparciu o znaczne wydobycie węgla brunatnego rozwinął się przemysł energetyczny, na szelfie w pobliżu wybrzeży eksploatuje się ropę naftową. Ważną rolę w gospodarce stanu odgrywa turystyka. Wiktoria cechuje się gęstą siecią komunikacyjną, zarówno drogową jak i kolejową. Głównym ośrodkiem przemysłowym, naukowym, kulturalnym i turystycznym, skupiającym 3/4 ludności stanu jest aglomeracja Melbourne.

Terytorium Północne - Northern Territory terytorium autonomiczne Związku Australijskiego, zajmujące środkową i północną część Australii, pomiędzy Queenslandem na wschodzie, Australią Południową na południu i Australią Zachodnią na zachodzie. Dodatkowo w skład NT wchodzi kilka wysp przybrzeżnych (Melville'a, Bathurst, Groote Eylandt i inne). Główne miasta: Katherine, Alice Springs, Tennant Creek.

Obszar Terytorium Północnego leży w większości w obrębie prekambryjskiej platformy australijskiej i wznosi się stopniowo z północy (Ziemia Arnhema), przez pustynię Tanami na zachodzie i Płaskowyż Barkly na wschodzie ku południu (góry MacDonnella - Mount Liebig, 1522 m n.p.m.). Południowo-wschodnią część Terytorium Północnego zajmuje piaszczysta Pustynia Simpsona, południową - tektoniczny Rów Amadeusza z licznymi górami wyspowymi (Ayers Rock i in.).

Klimat na północy równikowy wilgotny, w środkowej części podrównikowy i zwrotnikowy monsunowy, na południu zwrotnikowy skrajnie suchy. Stała sieć rzeczna występuje tylko na północy, pozostała część obszaru cechuje się występowaniem rzek okresowych (funkcjonujących w porze deszczowej) i epizodycznych oraz okresowych słonych jezior.
Las (tropikalny eukaliptusowy oraz na wybrzeżu namorzynowy) występuje tylko na północy, dalej na południu pojawiają się kolejno sawanny trawiaste, scrub, zespoły półpustynne i pustynne. Bogata fauna, z licznymi gatunkami kangurów i jadowitych węży, z psem dingo, strusiem emu oraz, krokodylem różańcowym. Terytorium Północne jest słabo zaludnione, średnio 0,1 osoby na km2. Znaczną część ludności stanowią tubylcy (Aborygeni).

Historia: na przełomie XVII i XVIII w. do wybrzeży obecnego Terytorium Północnego docierały z Jawy holenderskie ekspedycje badawcze. W początku XIX w. pojawili się Brytyjczycy. Pierwsze osiedla europejskie powstawały na północnych wybrzeżach od 1824 r. administrowała nimi Nowa Południowa Walia. Od 1863 r. Terytorium Północne było pod zarządem brytyjskiej kolonii Australia Południowa. W 1911 r. NT weszło w skład Związku Australijskiego. W 1978 r. otrzymało własny samorząd.
Gospodarka: Eksploatuje się tu bogate złoża uranu, boksyty, a także srebro, złoto, cynk, ołów, miedź i in. kruszce. Najważniejszą gałęzią rolnictwa jest ekstensywna hodowla, zwłaszcza bydła. Uprawy (warzywa, owoce, rośliny pastewne) zajmują niewielkie obszary, głównie w pobliżu miast.

Australijskie Terytorium Stołeczne - Australian Capital Territory

Australijskie Terytorium Stołeczne - Australian Capital Territory - dawniej Yass-Canberra.

Terytorium federalne Australii, wydzielone w 1911 roku z terytorium stanu Nowa Południowa Walia na stolicę Związku Australijskiego. W skład Australijskiego Terytorium Stołecznego wchodzi również terytorium Jervis Bay, jest to enklawa na południowym wybrzeżu Nowej Południowej Walii. Początkowo Jervis Bay przeznaczone było na budowę portu federalnego. W latach 1915-1930 i od 1958 roku użytkowane jest przez wyższą szkołę marynarki wojennej.

Od 1989 roku posiada autonomię. Stolica Canberra zajmuje obecnie ok. 40% powierzchni terytorium. Pozostałą część powierzchni stanowią tereny w chronione, utworzone w celu zachowania naturalnych ekosystemów i krajobrazów, a także do celów rekreacyjnych i naukowych. Należą do nich m.in. Park Narodowy Namadgi i 2 rezerwaty przyrody - Tidbinbilla i Jervis Bay, oraz plantacje leśne, łąki i pastwiska.

GOSPODARKA

Australia to wysoko rozwinięte państwo przemysłowo-rolnicze. Struktura użytkowania ziemi: użytki rolne stanowią 61,4% powierzchni kraju, grunty orne i sady - 6,4%, użytki zielone (łąki i pastwiska) - 54,4%, nieużytki - 24,6%. Znaczna część gruntów ornych jest sztucznie nawadniana ze źródeł artezyjskich. Uprawia się: pszenicę (największy obszar uprawy na świecie), trzcinę cukrową, bawełnę, słoneczniki, drzewa owocowe i cytrusowe, winorośl. Trudności w uprawie powodują długotrwałe susze i plagi szarańczy. Rozwinięta hodowla owiec (2. miejsce na świecie, ok. 75% merynosów), bydła. Rybołówstwo w gospodarce Australii ma znaczenie drugorzędne. Poławia się głównie ostrygi, kraby, homary, krewetki, tuńczyki, makrele, łososie oraz perły.

Głównym bogactwem naturalnym są bogate złoża rud żelaza, boksytów, ołowiu, cynku i niklu, uranu, manganu, złota, srebra, miedzi, cyrkonii, opali (największy światowy producent), szafirów i diamentów (jeden z większych producentów na świecie) oraz węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego. Rozwinięty przemysł metalowy, hutniczy, elektromaszynowy, elektrotechniczny, spożywczy, środków transportu, chemiczny, drzewny, papierniczy, poligraficzny, odzieżowy, obuwniczy, włókienniczy (33% światowej produkcji wełny nieoczyszczonej). Regionem przemysłowym kraju są stany: Nowa Południowa Walia (ośrodki przemysłowe m. in.: Sydney, Newcastle, Wollongong), Australia Południowa (Adelaide, Port Pirie, Whyalla) i Wiktoria (Melbourne).

Australia zajmuje 6. miejsce na świecie w produkcji energii elektrycznej, pochodzącej w 10% z elektrowni wodnych (głównie z systemu hydroelektrowni w Górach Śnieżnych i na Tasmanii). Jedną z największych na świecie elektrowni cieplnych buduje się w Bayswater w dolinie rzeki Hunter w stanie Nowa Południowa Walia (moc docelowa 3960 MW). W całym kraju liczne są małe elektrownie obsługujące farmy.

Ok. 5% dochodów państwa pochodzi z turystyki. Corocznie odwiedza Australię ponad 2 mln turystów, głównie z Nowej Zelandii, USA, Wielkiej Brytanii. Do interesujących obiektów turystycznych zalicza się: Wielką Rafę Koralową, Wybrzeże Złote, Górę Kościuszki, Park Narodowy Uluru, Tasmanię.
W komunikacji ważną funkcję pełnią: żegluga kabotażowa, transport lotniczy (ponad 400 lotnisk - najwięcej na świecie, największa w Australii linia lotnicza Qantas przewozi ok.
12,5 mln pasażerów rocznie), samochodowy (najbardziej zmotoryzowany kraj świata, długość dróg 913 tys. km, tylko 30% ma nawierzchnię asfaltową, a pozostałe drogi są dostępne w czasie korzystnych warunków pogodowych) i kolejowy (38,5 tys. km, głównie w południowo - wschodniej części kraju). Główne porty morskie: Sydney, Melbourne, Fremantle, Dampier, Port Hedland, Port Walcott, Hay Point.

Dochód narodowy: 21 400 USD na 1 mieszkańca (1997). Zadłużenie: 150 mld USD (1996). Struktura zatrudnienia: usługi - 65%, przemysł - 23%, rolnictwo - 3%. Handel zagraniczny: ponad 80% eksportu stanowią surowce mineralne i produkty rolnicze. Eksportuje się głównie węgiel (12%), złoto (7%), wełnę (6%), natomiast importuje się maszyny (33%), produkty chemiczne (12%), surowce (5%). Głównymi partnerami handlowymi są: USA, Japonia, Wielka Brytania, Niemcy, Nowa Zelandia.

PROBLEMY

Do podstawowych problemów przyrodniczych Związku Australijskiego należy deficyt wody na ogromnych przestrzeniach pustynnych. Na obszarach o małej ilości opadów atmosferycznych, gdzie występują mało żyzne gleby, zachodzi konieczność nawadniania pól uprawnych. Korzystanie z artezyjskich wód podziemnych wymaga głębokich wierceń co wiąże się z wysokimi kosztami. Im więcej wierci się studni, tym większe obszary pastwisk są osuszane i pozbawiane trawy. Ponadto wody podziemne są często zasolone i bardzo gorące, wymagają zatem odsalania i schładzania.

Poważnym problemem rolnictwa australijskiego są plagi myszy, szczurów i królików. Zwierzęta te rozmnażają się bardzo szybko, kopią nory przyspieszające erozję gleb, zjadają i niszczą trawę pastwisk oraz rośliny uprawne. W ciągu jednego dnia pięć królików zjada tyle trawy, co jedna owca, a jeden kangur olbrzym zjada jej tyle, co siedem owiec. Również kangury wędrujące stadami do wodopojów przyczyniają się do niszczenia pastwisk.

Rolnictwo Australii boryka się także z trudnościami, jakie wiążą się z ogromem przestrzeni, dzielącym obszary wytwarzania surowców rolniczych od miejsc ich przemysłowego przetwarzania. Transport produktów rolnych podnosi koszty wytwarzania i często obniża wartość surowca.

Problemem społecznym, przed jakim stoi Australia, jest bezrobocie, obejmujące zwłaszcza niewykształconych Aborygenów. Wielu z nich koczuje na peryferiach dużych miast utrzymując się z pracy fizycznej lub z żebractwa.

Na niektórych wyspach Oceanii – USA, Francja i Wielka Brytania przeprowadzały próby nuklearne, co doprowadziło do niekorzystnych zmian w środowisku. Znaczne zmiany powoduje również eksploatacja surowców mineralnych, np. Fosforytów na wyspie Guam, czy niklu na Nowej Kaledonii.