Polska w latach 1946-89

RJN - Rada Jedności Narodowej
TRJN - Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej
PGR - Państwowe Gospodarstwa Rolne
UNNRA - Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy
PSZ - Polskie Siły Zbrojne
PSL - Polskie Stronnictwo Ludowe
WiN - Wolność i Niezawisłość
SD - Socjaldemokrata
MO - Milicja Obywatelska
ORMO - Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej

KPN - Konfederacja Polski Niepodległej
POP - Podstawowa Organizacja Partyjna
GZI - Główny Zarząd Informacji
WP - Wojsko Polskie
ZBOWiD - Związek Bojowników o Wolność i Demokrację
KUL - Katolicki Uniwersytet Lubelski
PRL - Polska Rzeczpospolita Ludowa
PPR - Polska Partia Robotnicza
KRN - Krajowa Rada Narodowa
UB - Urząd Bezpieczeństwa
FSO - Fabryka Samochodów Osobowych
FJN - Front Jedności Narodu
ZMS - Związek Młodzieży Socjalistycznej
SB - Służby Bezpieczeństwa
AL - Armia Ludowa
WSW - Wojskowa Służba Wewnętrzna
KOR - Komitet Obrony Robotników
NOWa - Niezależna Oficyna Wydawnicza
ROPCiO - Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela
TKN - Towarzystwo Kursów Naukowych
WZZ - Wolne Związki Zawodowe
MKS - Międzynarodowy Komitet Strajkowy (na czele Wałęsa)
PZPR - Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

TYMCZASOWY RZĄD JEDNOŚCI NARODOWEJ - na czele Osóbka - Morawski, wicepremierzy: Gomółka i Mikołajczyk, przeciwny był mu rząd w Londynie, uznały go główne państwa koalicji antyniemieckiej. Zakończył reformę rolną.

REFORMA ROLNA ministrem rolnictwa był Mikołajczyk. Starał się on naprawić nadużycia i zapobiec nadmiernemu rozdrabnianiu gospodarstw, komuniści dążyli do przydzielenia ziemi maksymalnej liczbie chłopów w celu ich pozyskania dla nowej władzy. Reforma rolna nie rozwiązała problemu.

CENTRALNY URZĄD PLANOWNIA - utworzony w 1945 miał koordynować rozwój różnych działów gospodarki.

REFERENDUM - 30.06.1946, miało wykazać pozorną jedność społeczeństwa i jego zaufanie do „bloku demokratycznego”, jednocześnie odwlec prawdziwe wybory parlamentarne. Głosowanie miało się też stać polem doświadczalnym dla aparatu władzy w niewygodnej sytuacji. Kierownictwo PSL wypracowało salomonowe wyjście. Ponieważ odpowiedź 3x tak dałaby komunistom atut rzekomego poparcia społecznego, a negacja reform i granic była politycznie niemożliwa, PLS zaapelowało do swych wyborców o głosowanie „nie” na pierwsze pytanie. Zrzeszenie Win wzywało do odpowiedzi „nie” na pierwsze 2 pytania, a NSZ i NZW apelowało o głosowanie 3x nie. PPR i jej satelici rozpętali olbrzymią propagandę za głosowanie 3x tak. Według oficjalnych wyników w głosowaniu wzięło 85% jednak wyniki były sfałszowane.

POGROM ŻYDÓW W KIELCACH - 4.07.1946. Miał miejsce bezpośrednio po referendum, jakby dla odwrócenia uwagi od jego wyników. U podłoża mordu, w którym zginęły 42 osoby leżał niewątpliwie antysemityzm ożywiony niechęcią wobec osób pochodzenia żydowskiego na wysokich stanowiskach we władzach komunistycznych. Niektóre poszlaki wskazują jednak na inspiracje władz bezpieczeństwa, którym zależało na ukazaniu światu Polaków jako antysemitów.

MAŁA KONSTYTUCJA - 02.1947. uchwalił ją sejm ustawodawczy, miała ona na celu regulację ustroju państwa w okresie przejściowym do uchwalenia ustawy zasadniczej. Opisywała ona ustrój parlamentarny, z tym że prezydent miał być przewodniczącym Rady Państwa, organu wzorowanego na ustroju ZSRR, łączącego władzę ustawodawczą z władzą wykonawczą, koordynującego działalność rad narodowych, różnych szczebli i nadzorującego Najwyższą Izbę Kontroli. Nie zawierała w ogóle gwarancji wolności obywatelskich.

AKCJA WISŁA - 06.07.1947. Oddziały wojsk, milicji i UB dokonały w ramach tej akcji wysiedlenia na pomorze, dolny Śląsk i mazury.

KONGRES ZJEDNOCZONY PPR i PPS - odbył się w 12.1948 w programowym referacie Bierut ogłosił powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, która miała prowadzić do socjalizmu według drogowskazów marksizmu i leninizmu.

PLAN TRZYLETNI - 1947 - 49 inaczej zwany planem odbudowy gospodarczej. Głównym celem było podniesienie stopy życiowej ponad poziom przedwojenny, likwidację zniszczeń wojennych, scalenie Ziem Zachodnich i Północnych z resztą kraju.

KONSTYTUCJA PRL - uchwalona 22.07.1952, wzorowana na konstytucji radzieckiej, zawierała wiele elementów deklaratywno - propagandowych. Twierdziła że PRL chroni władzę i wolność ludu pracującego miasta i wsi. Ogranicza, wypiera i likwiduje klasy społeczne.

NON POSUMUS - słynne sformułowanie w liście biskupów oznaczające „nie możemy”

„ZNAK” - koło poselskie, które weszło do sejmu, symboliczna reprezentacja niezależnych katolików.

LIST DO PREMIERA CYRANKIEWICZA - podpisany w 03.1964 zawierał żądanie zmiany polityki kulturalnej państwa. Umiarkowanie w tonie list był pierwszym po Październiku protestem inteligencji twórczej przeciw praktykom władzy.

LIST DO BISKUPÓW NIEMIECKICH - w jego tekście znalazło się sformułowanie, które przeciętnemu katolikowi w Polsce mogło się wydać szokujące: wybaczenie Niemcom doznanych krzywd i prośbą o wybaczenie.

PIERWSZA PODWYŻKA CEN - wprowadzona 13.12.1970 nie mogąc zwiększyć podaży dóbr władze postanowiły przez to mechanicznie przywrócić równowagę rynkową. Wzbudziło to protesty.

DECYZJA O UŻYCIE BRONI WOBEC MANIFESTANTÓW - podjął ją Gomółka 15.12 w Warszawie, ponieważ obecni byli przy tym przewodniczący Rady Państwa Spychalski i Premier Cyrankiewicz, uznano że nabrała mocy państwowej.

RATYFIKACJA układu PRL - RFN z 12.1970 przez Bundestag. Miałą istotne znaczenie dla położenia międzynarodowego Polski.

DRUGA PODWYŻKA CEN - 06.1976 zapowiedziana przez premiera Jaroszewicza w celu przywrócenia równowagi rynkowej. Już nazajutrz w kilku miastach wybuchły zamieszki uliczne i strajki.

TRZECIA PODWYŻKA CEN - 1.07.1980 zapoczątkowało to łańcuch wydarzeń które zmieniły historię już tego samego dnia zaczęły się strajki w niektórych zakładach w Warszawie, Mielcu, Rzeszowie, a wkrótce potem w Grudziądzu, Żyrardowie.

POROZUMIENIE ZE STRAJKUJĄCYMI - podpisano 30 i31.08 w Szczecinie i Gdańsku. władze uznały wszystkie postulaty strajkujących, włącznie z żądaniem powołania „niezależnych, samorządnych związków zawodowych”

STANISŁAW SŁOMA - przewodniczący koła poselskiego „znak”, wstrzymuje się od głosu podczas głosowania nad przyjęciem poprawek do konstytucji, nie znalazł się już w sejmie do następnej kadencji.

EDWARD GIEREK - 1913 - 2001 przed wojną pracował w górnictwie we Francji i Belgii, należał do francuskiej partii komunistycznej, od 1954 członek KC PZPR. pierwszy sekretarz KW PZPR w Katowicach.

ADAM MICHNIK - historyk, publicysta, działacz polityczny, odegrał ważną rolę w kształtowaniu się ruchu opozycyjnego od 1989 redaktor naczelny Gazety Wyborczej.

ZDZISŁAW JEZIORAŃSKI - 1913 - 2005 w czasie wojny działacz konspiracyjny, kurier polskiego podziemia, wysłany na rozmowy z władzami na emigracji, kierował polską rozgłośnią radia Wolna Europa

STEFAN WYSZYŃSKI - w czasie wojny KPN AK biskup lubelski, od 1948 arcybiskup, metropolita gnieźnieński i warszawski, prymas Polski

BOLESŁAW PIASECKI - 1915 - 1979 postać kontrowersyjna, człowiek o wielkich zdolnościach przywódczych, w latach 30 na czele ONR - falanga, w okresie wojny komendant konfederacji Narodu, walczył w partyzantce

AUGUST EMIL FIELDORF - oficer zawodowy, po kampanii wrześniowej wstąpił do Wojska Polskiego tworzonego we Francji

KAZIMIERZ LUZAK - weteran ruchu socjalistycznego, więzień twierdzy szliselburskiej i łubianki, skazany na 10 lat za szpiegostwo

ADAM STEFAN SAPIEHA - od 1926 arcybiskup metropolii krakowskiej, był inicjatorem założenia w 1945 Tygodnika Powszechnego

FRANCISZEK NIEPOKLOCZYŃSKI - oficer zawodowy, w 1946 uwięziony i skazany na śmierć - wyroku nie wykonano

JAN RZEPIECKI - oficer zawodowy, w okresie okupacji szaf biura informacji i propagandy komendy GL, pierwszy prezes WiN

CZERWIEC 1976 - określenie nadane fali strajków i protestów, które miały miejsce w PRL pod koniec czerwca 1976 r., po ogłoszeniu przez rząd Piotra Jaroszewicza wprowadzenia drastycznych podwyżek cen urzędowych na niektóre artykuły konsumpcyjne. Bezpośrednią przyczyną strajków było przemówienie premiera Piotra Jaroszewicza. W przemówieniu premiera informacja o podwyżkach nie padała wprost. Podwyżki miały sięgnąć 70%. Przebieg: 24 czerwca – transmisja na żywo przemówienia premiera Piotra Jaroszewicza i ogłoszenie podwyżek (nowych cen).25 czerwca – treść przemówienia pojawia się w prasie. Strajkuje 97 zakładów w Radomiu , Ursusie i Płocku. Rząd szybko wycofał się z zapowiadanych podwyżek, w lęku przed rozszerzeniem się protestów na cały kraj. 26 - 30 czerwca - Wydarzenia radomskie - rozszerzenie się strajków na wszystkie zakłady państwowe w Radomiu w odpowiedzi na brutalne pacyfikacje i aresztowania organizatorów pierwszych strajków. Władze lokalne ogłaszają stan wyjątkowy i czasowo zamykają wszystkie zakłady. Na ulice wychodzą tłumy mieszkańców miasta, które dokonują m.in. spalenia budynku miejscowego komitetu PZPR. Miasto zostaje całkowicie spacyfikowane zbrojnie przez liczne oddziały ZOMO.

DEKADA GIERKA Po grudniu 1970 zastąpił skompromitowanego Gomułkę na stanowisku I sekretarza KC PZPR. Do zmiany na szczytach władzy w PRL doszło w skutek zakulisowych rozgrywek w PZPR oraz działań podjętych przez władze ZSRR. Gierek jeździł do fabryk, rozmawiając z robotnikami, chcąc w ten sposób zerwać ze schematami poprzednich ekip, zakazał także wieszania swojego portretu w urzędach i szkołach. 22 stycznia 1971 wybuchł kolejny strajk w Stoczni Szczecińskiej - w reakcji na niesprawiedliwie narzucone robotnikom normy pracy. Do strajków w Szczecinie przyłączyły się kolejne 23 zakłady pracy w tym mieście. 10 lutego 1971 wybuchł nowy strajk w Łodzi, w Zakładach Przemysłu Bawełnianego im. Marchlewskiego. Mimo podjętych negocjacji strajk rozszerzał się i 15 lutego objął kolejne 32 zakłady zatrudniające ponad 100 tys. robotników. W efekcie władze musiały przywrócić m. in. ceny mięsa sprzed 13 grudnia 1970. W drugiej połowie lat 70 rządy Gierka doprowadziły do upadku PRL. 30 grudnia 1970 Gierek podwyższył najniższe pensje, emerytury i zasiłki rodzinne. Podwyższono również za pomocą systemu premii za godziny nadliczbowe, poziom wynagrodzeń, który średnio wzrósł o 5 procent, zapowiedziano również zamrożenie cen żywności na 2 następne lata. W latach 70. nastąpił rozwój przemysłu i budownictwa. Unowocześniono sieć dróg krajowych prowadząc obwodnice wokół większości miast, oraz budując wiele dwupasmowych dróg wylotowych i wiaduktów nad liniami kolejowymi. Zaczęto budować pierwsze autostrady oraz drogi szybkiego ruchu. od 1973, ograniczano rozwój rolnictwa indywidualnego na rzecz nieefektywnych PGR - ów, co spowodowało już w 1976 narastające niedobory na rynku żywnościowym. Gierek i jego ekipa dążyli też do normalizacji stosunków z Watykanem i Kościołem Polskim. znacznie rozbudowywano Departament IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zajmujący się zwalczaniem Kościoła, nie zaprzestano także mniejszych lub większych szykan wobec duchowieństwa, prowadzono politykę ograniczenia wpływów Kościoła i ograniczania zasięgu jego społecznego oddziaływania. Od połowy lat 70. rozpoczęło się reglamentowanie szeregu towarów, m. in. wprowadzono kartki na cukier. Dekada lat 70. w Polsce to również niekwestionowany rozwój polskiej kultury i nauki, na które były ponoszone przez państwo wysokie nakłady.

GRUDZIEŃ 1970 - 7 grudnia Polska podpisała układ o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków z RFN. Był to wielki sukces Gomułki. W obliczu coraz większych problemów gospodarczych przed PZPR stanęła w końcu odwlekana podwyżka cen żywności. Decyzja ta zapadła na posiedzeniu Biura Politycznego jeszcze 30 października 1970 roku wprowadzenie miało się odbyć jeszcze w grudniu. Od 8 grudnia w MSW i MON rozpoczęły się przygotowania „w zakresie zwalczania wrogiej działalności, ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz przygotowań obronnych”. 11 grudnia we wszystkich służbach MSW wprowadzono stan pełnej gotowości. 12 grudnia wieczorem, za pośrednictwem radia i telewizji, poinformowano społeczeństwo o zmianie cen. 13 grudnia prasa codzienna opublikowała komunikat o podwyżkach cen detalicznych. 14 grudnia, zaraz po aresztowaniu delegacji robotników na ulicach z megafonu opanowanego radiowozu ogłoszono, iż wtorek - 15 grudnia, będzie dniem strajku powszechnego. 15 grudnia 1970 roku do strajku przystąpili pracownicy przedsiębiorstw Gdyni. W tym czasie w Warszawie, w sali posiedzeń Biura Politycznego KC PZPR zebrały się osoby zajmujące najważniejsze stanowiska w partii i państwie. Gomułka podjął decyzję o użyciu broni przez siły porządkowe i wojsko. Około 18.00 ogłoszono wprowadzenie godziny milicyjnej od 18 - tej do 5 - tej rano, a także zabroniono gromadzenia się w miejscach publicznych bez względu na porę dnia. Zablokowano drogi dojazdowe do miasta, odcięto zamiejscowe połączenia telefoniczne. Ulice miasta kontrolują silne patrole MO i wojska oraz patrolują wozy strażackie. Pracownicy handlu przystąpili do zabezpieczania sklepów, a pracownicy przedsiębiorstw komunalnych przez całą noc likwidacji zniszczeń z walk ulicznych. 16 grudnia w Gdyni, na znak solidarności ze strajkującymi w SG im. Lenina nie podjęły pracy załogi Stoczni im. Komuny Paryskiej, Zarządu Portu Gdynia i „Dalmoru”, a przed budynkiem rozpoczął się wiec. W tłumie pojawiły się ulotki antyrządowe i nawołujące do strajku. Wiece również odbywały się w gdyńskim porcie, „Dalmorze" i innych zakładach pracy. Już w nocy 17 grudnia w Trójmieście, na polecenie przewodniczącego PWRN T. Bejma uruchomiono komunikację autobusową i podano wiadomość o wprowadzeniu dodatkowych pociągów, które miały rozwieść stoczniowców do domów. Do ludzi apelowano o powrót do domów i stawienie się do pracy rano. Rankiem tysiące ludzi zmierzały, zgodnie z apelem Kociołka, w stronę zakładów pracy. Przy wiadukcie koło stacji Gdynia - Stocznia ludziom kazano się nagle rozejść i bez ostrzeżenia wojsko otworzyło do nich ogień. W masakrze zginęło kilkadziesiąt osób. Dokładna liczba zabitych przez milicje i wojsko demonstrantów na Wybrzeżu nie jest znana. Istnieją doniesienia o 174 ofiarach śmiertelnych w samym Szczecinie, a ogólna liczbę zabitych ocenia się na kilkaset osób. W nocy z 18 na 19 pierwszym sekretarzem KC został Edward Gierek. Apelowano o spokój i rozwagę, wojska opuściły stocznię Gdańską. Trwał strajk w Szczecinie, jednak milicja przestała prowadzić akcje zaczepne. Na poprawę sytuacji materialnej rodzin najuboższych przeznaczono duże sumy. Podniesiono najniższe płace i obiecano zamrozić ceny na najbliższe lata. 22 grudnia w Szczecinie podpisano porozumienie, w którym robotnikom gwarantowano m.in. wycofanie podwyżek, podniesienie płac, nie represjonowanie uczestników strajków i ukaranie winnych za spowodowanie ofiar.

MARZEC 1968 - 8 marca 1968 roku doszło do wiecu na dziedzińcu UW, gdzie tłum tysiąca studentów domagał się przywrócenia w prawach studenta Kuronia i Modzelewskiego, zawieszonych za protest przeciw odwołaniu wystawiania sztuki „Dziady” w teatrze. Dnia 11 marca 1968 roku w medialnej ostoi prasy jaką była Trybuna Ludu opublikowano artykuł „Wokół zajść na Uniwersytecie Warszawskim” gdzie winą za zajścia z 8 marca, obarczono studentów pochodzenia żydowskiego tzw. „Bananową młodzież”. Była to również jedna z prób uderzenia w słabnąca już i tak, pozycję Gomułki, gdyż jego żona z pochodzenia była właśnie żydówką. Ponadto rosło pokolenie, urodzone już po wojnie wychowane w duchu socjalistycznym oraz będące pod dość silnym wpływem antysemityzmu.
Mimo to w kraju przez prawie cały marzec trwały jeszcze manifestacje, studenckie rozszerzone na cały kraj, zdarzały się częste pobicia studentów przez Milicję Obywatelską itp. Władze uznały iż jej dotychczasowe działania nie były dość skuteczne dlatego jeszcze w marcu 1968 roku postawiła ultimatum: albo strajki i manifestacje studenckie w całym kraju ucichną albo zostaną rozwiązane wszystkie wyższe uczelnie i zostanie ogłoszony nowy nabór. Po 21 marca 1968 roku strajki całkowicie wygasły.

PRASKA WIOSNA - Wiosną 1968 r. nader szybkiej pluralizacji uległa czechosłowacka scena polityczna. Do samodzielnej roli zaczęły aspirować ściśle dotąd uzależnione od komunistów partie satelickie: Czechosłowacka Partia Socjalistyczna, Czechosłowacka Partia Ludowa, oraz słowackie: Partia Wolności oraz Partia Odrodzenia. Powstało szereg inicjatyw obywatelskich jak Klub Zaangażowanych Bezpartyjnych (KAN) oraz klub byłych więźniów politycznych, zwany K - 231 od numeru represyjnej ustawy z 1948 r. „ o ochronie republiki ludowo - demokratycznej”. Podstawowe jednak znaczenie miały podziały wewnątrz KPCz. Po usunięciu Novotnego dotychczasowa opozycja rychło rozpadła się na zwolenników szybkiej demokratyzacji kraju, którym przewodził Dubczek, oraz „realistów”, którzy tak jak Husak czy Novomesky postulowali przede wszysdkim odzyskanie kontroli nad społeczeństwem. 9 kwietnia 1968 r. ogłoszony został przez Komitet Centralny KPCz program działania, nazywany popularnie „programem otwartych drzwi”. Program zakładał iż rząd nie będzie wywierać nacisku na społeczeństwo, lecz mu służyć, że mogą istnieć niezależne stronnictwa i organizacje społeczne, a także, iż należy skończyć z kłamliwą propagandą, ograniczyć cenzurę, znormalizować stosunki z Kościołem rzymskokatolickim, zreformować gospodarkę, ograniczyć wpływy sił bezpieczeństwa i ustanowić federacyjną strukturę państwa. Dokumentem o przełomowym dla „Praskiej Wiosny” znaczeniu okazała się ogłoszona 27 czerwca 1968 r. deklaracja „Dwa tysiące słów do robotników, rolników, naukowców, nauczycieli i innych”. Jego autorzy stwierdzili, że Czechosłowacja jest w trakcie odradzania się demokracji i podkreślali potrzebę wywierania stałego, mocnego nacisku na rzecz dalszych reform. „Rządowi swojemu – pisano w apelu – możemy okazać, że jak zajdzie potrzeba, stać przy nim będziemy z bronią, jeżeli wykonywać będzie to na co damy mu mandat”. Dokument podpisany początkowo przez 70 czołowych uczestników czechosłowackiego życia publicznego, stał się impulsem dla rozpoczęcia odbudowy społeczeństwa obywatelskiego: w ciągu kilku tygodni od opublikowania deklaracji podpisało się pod nią około 40 tyś osób. Demokratyzacja W CSRS wywołała rosnący niepokój Kremla i źle skrywaną nienawiść w partiach satelickich. Podjudzany przez Gomułkę i Ulbrichta Kreml zareagował na manifest „2000 słów” histerycznym atakiem, tym ostrzejszym, iż sytuacja w CSRS oddziaływała na intelektualny ferment na Ukrainie. Począwszy od wiosny 1968 r. kierownictwo czechosłowackie zmuszane było do nieustannego tłumaczenia się ze swoich decyzji przed rozmaitymi delegacjami „bratnich państw”. Deklaracje Dubczka nie znalazły zrozumienia u przywódców ZSRR, Polski, Węgier, NRD i Bułgarii. 16 lipca 1968 r. wystosowali oni do KC KPCz list – ultimatum potępiający praskie reformy, w którym znalazła się klasyczna wykładnia doktryny politycznej określanej później jako doktryna Breżniewa. Pomimo manewrów wojskowych Armii Radzieckiej ani podczas rozmów w Ciernej nad Cisą prowadzonych w dniach 29 lipca do 1 sierpnia 1968 r., ani w trakcie debat 2 – 3 sierpnia 1968 r. w Bratysławie nie udało się zmusić ekipy Dubczka do uległości. W tej sytuacji przywódcy 5 państw Układu Warszawskiego zdecydowali się na przeprowadzenie operacji „Dunaj”, czyli na zbrojną inwazję na Czechosłowację w nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 r., oficjalnie na prośbę grupy anonimowych członków rządu i KC KPCz. Wojska rządowe nie stawiały oporu. Dubczka i kilku innych liderów „Praskiej Wiosny” przetransportowano w kajdankach do Moskwy, gdzie 26 sierpnia 1968 r. zmuszono ich do podpisania tzw. protokołu moskiewskiego, w którym wyrażali zgodę na stacjonowanie w CSRS wojsk radzieckich i zapowiedzieli odwrót z drogi reform. Była to faktyczna kapitulacja grupy reformatorów partyjnych, których w następnych miesiącach stopniowo odsunięto od władzy. Nowe władze rozpoczęły wprowadzenie w życie polityki tzw. normalizacji, równoznaczną z restauracją totalitarnych porządków. W jej wyniku przywrócono cenzurę, pozbawiono pracy nieprawomyślnych naukowców, odbierając wielu z nich środki do życia i zmuszając do poniżających zajęć zarobkowych. Doprowadzono do emigracji około 150 tyś osób, a na fali rozrachunków wewnątrzpartyjnych usunięto z KPCz blisko pół miliona członków oskarżanych o „rewizjonizm”, niektórym z ich wytoczono nawet procesy sądowe.

PAŹDZIERNIK 1956 - potoczne określenie przełomu politycznego w Polsce w 2. połowie 1956. Odwilż Gomułkowska była następstwem śmierci Stalina (marzec 1953 r.) i związanych z tym zmian w ZSRR, tajemniczej śmierci Bolesława Bieruta w Moskwie (marzec 1956 r.). Po wydarzeniach poznańskiego czerwca kierownictwo PZPR zadeklarowało chęć naprawy tzw. "błędów i wypaczeń". W społeczeństwie i w samej partii narastał sprzeciw wobec stalinizmu, wykorzystywany przez walczące o wpływy frakcje partyjne. Punktem kulminacyjnym były obrady VIII Plenum KC PZPR (19 - 21 października), podczas którego wybrano na I sekretarza W. Gomułkę. W trakcie obrad toczyły się równoległe rozmowy z przybyłym do Warszawy kierownictwem Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (na czele Nikita Chruszczow). Rezultatem polskiego października były istotne przemiany społeczne: uwolnienie kardynała S. Wyszyńskiego (28 października), odwołanie ministra obrony narodowej K. Rokossowskiego (13 listopada) i in. generałów oraz wyższych oficerów radzieckich w Wojsku Polskim, zaniechanie kolektywizacji rolnictwa, masowe rehabilitacje ofiar prześladowań politycznych, ograniczenie działalności Służby Bezpieczeństwa oraz ustalenie korzystniejszych dla Polski zasad polsko - radzieckiej współpracy gospodarczej, a także wznowienie repatriacji Polaków z ZSRR.

POWSTANIE SOLIDARNOŚCI - "Solidarność" powstała na bazie licznych komitetów strajkowych (w tym Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego - MKS - u), które z czasem przekształciły się w komisje założycielskie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". NSZZ "Solidarność" został zarejestrowany 10 listopada 1980 roku.

STAN WOJENNY - Władze komunistyczne od wielu miesięcy znajdowały się pod presją towarzyszy z Moskwy. Kierownictwo partią przejął Wojciech Jaruzelski. Wobec oporu społeczeństwa generał uciekł się do siły. 13 grudnia 1981 roku wprowadzony został stan wojenny. Rano w państwowej telewizji zamiast lubianego przez dzieci "Teleranka" pojawił się Wojciech Jaruzelski i ogłosił powołanie WRON (Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego). Solidarność została zdelegalizowana. Przywódców internowano i umieszczono w strzeżonych przez SB ośrodkach odosobnienia. Oddziały ZOMO pacyfikowały siłą robotników próbujących strajkować. 16 grudnia władze Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wydały rozkaz strzelania do górników w kopalni "Wujek". Zginęło 9 górników, a 21 zostało postrzelonych. Następnego dnia ogień został otwarty podczas solidarnościowych protestów w Gdańsku. Zginęła jedna osoba, a dwie zostały ranne. Do 28 grudnia wszystkie strajki zostały rozbite. Opinia publiczna i związki zawodowe z wolnego świata stanęły po stronie polskich robotników. Jedyną legalną manifestacją protestu stały się uroczystości religijne. Ksiądz Jerzy Popiełuszko, związany z Solidarnością od sierpnia 1980, odprawiał w Warszawie tzw. Msze za Ojczyznę, w których otwarcie krytykował komunistyczne władze. Po wprowadzeniu Stanu Wojennego prezydent USA Reagan nałożył na Polskę sankcje gospodarcze, które znacznie pogorszyły sytuację niewydolnej gospodarki. CIA wspierała podziemną aktywność "Solidarności". Do ograniczeń wolności obywatelskich należały: internowanie ok. 7 tys. członków Solidarności, związków i stowarzyszeń działających niezależnie od władz, ograniczenie działalności związków i stowarzyszeń, wprowadzenie ograniczenia w przemieszczaniu się i godzinę policyjną od 22.00 do 6.00, zakazanie organizowania jakichkolwiek strajków i manifestacji, zmilitaryzowanie zakładów pracy, zablokowanie połączeń telefonicznych, zdelegalizowanie Solidarności. Oficjalnie stan wojenny wprowadzono z powodu pogarszającej się sytuacji gospodarczej w kraju oraz zagrożenia bezpieczeństwa energetycznego wobec zbliżającej się zimy. Za najważniejszy argument uznano groźbę interwencji zbrojnej przez pozostałe państwa Układu Warszawskiego. Prawdziwym celem wojskowej akcji była likwidacja protestów społecznych oraz wstrzymanie procesów demokratyzacyjnych, zainicjowanych w sierpniu 1980 roku przez "Solidarność". Stan wojenny został zniesiony 22 lipca 1983r. Jednak iż zniesiono sam stan wojenny, to w jego mocy pozostało antydemokratyczne ustawodawstwo.

POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA - Polska Zjednoczona Partia Robotnicza powstała na zjeździe zjednoczeniowym Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej w dniach 15 - 21 grudnia 1948 roku. Było to możliwe dzięki usunięciu z PPS działaczy sprzeciwiających się zjednoczeniu (a właściwie wchłonięciu przez komunistów), a także tych członków PPR, których oskarżono o "odchylenie prawicowo - nacjonalistyczne". Partia realno - socjalistyczna, sprawująca rządy w Polsce Ludowej, w latach 1948 - 1989. Realizowała program marksizmu - leninizmu. Zgodnie z założeniami ideowymi, PZPR stanowiła awangardę rządzącej klasy robotniczej. Głównym celem było stworzenie społeczeństwa komunistycznego oraz budowa komunizmu na całym świecie. Partia była zorganizowana na zasadzie centralizmu demokratycznego, który w teorii zakładał demokratyczne wyłanianie władz, podejmowanie decyzji i kierowanie jej działalnością. Do roku 1989 PZPR miała charakter partii państwowej, która sprawowała władzę absolutną oraz kontrolowała zbiurokratyzowaną gospodarkę nakazowo - rozdzielczą. 29 stycznia 1990 roku odbył się XI Zjazd PZPR, na którym miało dojść do przeobrażenia partii. Ostatecznie doszło do jej samorozwiązania a część działaczy podjęła decyzję o założeniu dwóch nowych partii socjaldemokratycznych. Na ten cel otrzymała od Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego kwotę ponad 1 mln dolarów w ramach tzw. "moskiewskiej pożyczki".

21 POSTULATÓW - Postulaty robotników były dla władz trudne do zaakceptowania, bo nie dotyczyły wyłącznie ekonomii. Jako pierwsze żądanie strajkujący postawili zapewnienie im prawa do utworzenia własnej reprezentacji w państwie. Robotnicy chcieli samodzielnie zorganizować się w wolne związki zawodowe, które mogłyby przemawiać do "rządu robotniczo - chłopskiego" w imieniu "ludu pracującego miast i wsi". W ten sposób stawiali w wątpliwość wiarygodność PZPR jako partii, która miała sprawować rządy w imieniu proletariatu. Robotnicy domagali się przestrzegania zawartego w konstytucji PRL prawa do wolności słowa oraz dostępu do kontrolowanych przez partię mediów. Strajkujący żądali też zaprzestania represji wobec osób prześladowanych za przekonania. Postulowali zwiększenie wsparcia dla osób wychowujących dzieci. Za ważne uznali też skrócenie wieku emerytalnego i reformę służby zdrowia. W ostatnim postulacie domagali się wolnych sobót.

PIERIESTROJKA - 10 listopada 1982 roku zmarł Leonid Breżniew. Władzę w ZSRR przejął po nim, należący do tego samego pokolenia i reprezentujący ten sam styl sprawowania władzy, Jurij Andropow, a po jego rychłej śmierci – Konstantin Czernienko, którego rządy były równie krótkie i które również nie zmieniły kursu polityki imperium. Dopiero 11 marca 1985 roku po śmierci Czernienki władzę przejął należący do młodszego pokolenia Michaił Gorbaczow. Kryzys ekonomiczny w ZSRR zmusił nowe władze do podjęcia reform. Gorbaczow zapoczątkował odwilż w obozie demoludów. Ogłosił program przebudowy ustroju ZSRR, co poskutkowało poluzowaniem polityki wewnętrznej także w Polsce. Rok później w lipcu rozpoczęło się zwalnianie więźniów politycznych, a 11 września 1986 roku wypuszczono z więzień m.in. Borusewicza, Lisa i Bujaka. Wolność odzyskało 225 więźniów politycznych. 30 września Wałęsa powołał pierwszą od początku stanu wojennego jawną strukturę Solidarności – Tymczasową Radę NSZZ "Solidarność" w składzie: Bogdan Borusewicz, Zbigniew Bujak, Władysław Frasyniuk, Tadeusz Jedynak, Bogdan Lis, Janusz Pałubicki i Józef Pinior. Ujawniły się lokalne struktury związku w wielu województwach i zakładach pracy. 25 października 1987 roku na wspólnym posiedzeniu działacze powołali Krajową Komisję Wykonawczą NSZZ "Solidarność". Jednak działacze bardziej radykalnych ugrupowań opozycyjnych ciągle byli prześladowani przez SB. Zarysował się wyraźny podział na działaczy "S" skupionych wokół Wałęsy, którzy chcieli ugody z władzą oraz inne grupy pragnące wybuchu antykomunistycznej rewolucji.

GRUBA KRESKA - 23 czerwca 1989 roku ukonstytuował się Obywatelski Klub Parlamentarny "Solidarność". Na przewodniczącego Klubu wybrano Bronisława Geremka. Posłowie reprezentujący związek utworzyli koalicję z ZSL i SD, a PZPR znalazło się w mniejszości. 24 sierpnia Sejm powołał Tadeusza Mazowieckiego na urząd Prezesa Rady Ministrów. Był to pierwszy niekomunistyczny premier od 1945 roku. Przeszłość została odkreślona – wg wielokrotnie powtarzanych i często przeinaczanych słów premiera Mazowieckiego – grubą kreską (w rzeczywistości mówił on o "grubej linii"), co oznaczało, iż odcina się on wraz ze swoim rządem od komunistycznej przeszłości.

PLAN BALCEROWICZA - Gospodarka polska pozostawiona pierwszemu po II wojnie światowej niekomunistycznemu rządowi była w bardzo złym stanie. Szalała hiperinflacja, sięgając nawet kilkudziesięciu procent miesięcznie. Sklepy świeciły pustymi półkami. Wiele przedsiębiorstw, zwłaszcza państwowych znajdowało się w stanie zapaści. 6 października nowy minister finansów Leszek Balcerowicz przedstawił plan reform, który stworzył wraz z m.in. Jeffreyem Sachsem i Stanisławem Gomułką. Podstawowym założeniem była przemiana centralnie sterowanej przez państwo gospodarki w wolnorynkową. Firmy państwowe, które przynosiły straty miały zostać poddane upadłości. Wstrzymano druk "pustych" pieniędzy na pokrycie wydatków. Stopy procentowe zarówno lokat jak i kredytów urealniono w stosunku do inflacji. Kurs wymiany złotego wobec dolara ustalono na 9500 ówczesnych złotych za jednego dolara i stworzono mechanizm pełzających zmian kursu, dzięki któremu złoty wkrótce mógł stać się wymienialny. Zniesiono monopol państwa na handel zagraniczny i w ten sposób możliwy stał się normalny eksport oraz import towarów na zasadach rynkowych. Plan Balcerowicza nazwano "terapią szokową", ponieważ oznaczał on upadek setek państwowych firm, a także katastrofę niektórych gospodarstw domowych – pojawił się problem bezrobocia i pułapki zadłużenia. Plan Balcerowicza ujawnił słabość gospodarki PRL. Dziesięć ustaw składających się na plan Balcerowicza zostało uchwalone przez Sejm 28 grudnia 1989 roku.