Azja - charakterystyka środowiska przyrodniczego

Położenie geograficzne

Eurazja to jeden olbrzymi kontynent o powierzchni blisko 55mln km², ponad jedna trzecia lądów kuli ziemskiej. Nazwa ta jest połączeniem nazw dwóch kontynentów: Europy i Azji. Przebieg granicy obu kontynentów wytyczono ostatecznie dopiero w XX w. Biegnie ona wzdłuż wschodnich wybrzeży gór Ural. Od południowych krańców Uralu granica przebiega wzdłuż rzeki Elby aż do wybrzeży Morza Kaspijskiego, zaliczanego do Azji, następnie wzdłuż północnych stoków Kaukazu, przez Morze Azowskie i Czarne, cieśniny Bosfor i Dardanele aż po wschodnie wybrzeża Morza Egejskiego. Wąski pas ziemi, Przesmyk Sueski, łączy największy kontynent z Afryką, Półwysep Arabski oddziela od Afryki Morze Czerwone. Leży on na półkuli północnej (z wyjątkiem Archipelagu Malajskiego położonego częściowo na półkuli południowej). Skrajnymi punktami lądowej części tego kontynentu są przyl.: Czeluskin 7743'N, Piai 116'N, Baba 2610'E, Dieżniewa 16940'W; największa rozciągłość południkowa 8400km, równoleżnikowa 8590 km.

Kontynent ten jest największym kontynentem Ziemi, jej powierzchnia to 44,4 mln km², a ludność ponad 3,6mld mieszkańców, to więcej niż 60% ludności świata (wliczając Rosję). Na tym kontynencie niemal wszystko jest największe, najwyższe, najgłębsze lub najbardziej rozległe: najwyższe góry (Himalaje), największy półwysep (Półwysep Arabski), najgłębsze i największe jeziora (Bajkał i Morze Kaspijskie). Kontynent ten jest ogromny, niezwykły i nadal kryjący wiele tajemnic.

Kontynent ten obewają morza: od północy: Morze (Ocean) Arktyczny, Morze Karskie, Morze Łaptiewów, Morze Wschodniosyberyjskie, Morze Czukockie; od wschodu: Morze Beringa, Morze Ochockie, Morze Japońskie, Morze Żółte, Morze Wschodniochińskie, Morze Południowochińskie, Ocean Spokojny; od południa: Morze Andamańskie, Morze Arabskie, Ocean Indyjski. Kontynent azjatycki graniczy także z morzami wewnętrznymi (Morze Czerwone, Morze Czarne, Morze Kaspijskie); pomiędzy wyspami na Pacyfiku występują morza: (Morze Sulu, Morze Celebes, Morze Jawajskie, Morze Moluckie, Morze Banda).

Ukształtowanie powierzchni

Kontynent ten jest - pomijając Antarktydę - częścią świata o najwyższej wysokości średniej, wynoszącej 990 m n.p.m. Obszary poniżej 300 m n.p.m. zajmują tylko 32,4%, prawie tyle samo, co tereny położone powyżej 1000 m n.p.m. (30,4%). Pas gór i wyżyn ciągnie się od Morza Egejskiego na wschód, pomiędzy Morzem Kaspijskim a zatoką Perską aż do Pamiru. Ku południowemu wschodowi ciągnie się masyw najwyższych gór świata – Himalajów. Ku północnemu wschodowi, przez Tein-Szan i Ałtaj, góry ciągną się aż po Cieśninę Beringa. Najwyższe wzniesienie Azji - Mount Everest (8848 m n.p.m. wg władz chińskich/8850 m n.p.m. wg władz nepalskich) jest równocześnie najwyższym szczytem świata, podobnie najgłębsza depresja Morza Martwego (405 m p.p.m.) jest najniżej położonym punktem na kuli ziemskiej. Azja wznosi się najwyżej w swej centralnej części i stopniowo obniża we wszystkich kierunkach. Niziny znajdują się tylko w północno-wschodniej części kontynentu i południowo-wschodnich jego krańcach.
- Najwyższy szczyt - Mount Everest (Czomolungma) - 8 848 m n.p.m.
- Największa depresja - Morze Martwe - 408 m p.p.m.
- Największa wyżyna - Wyżyna Tybetańska - 2,5 mln. km²
- Największa delta rzeczna - Ganges z Brahmaputrą
- Największy półwysep - Półwysep Arabski - 2 780 tys. km²
- Największa wyspa - Borneo - 746 tys. km²

Budowa geologiczna

Budowa geologiczna tego kontynentu jest bardzo złożona, najprościej przedstawić ją możemy jako „zlepek” czterech dużych jednostek, platform i tarcz prekambryjskich. Są to: Platforma Syberyjska na północy, Platforma Chińska obejmująca wschodnią i środkową Azję oraz na południu dwie tarcze Dekarska i Arabska. Jest on najbardziej zasobnym w bogactwa naturalne kontynentem świata, nie tylko na ich ogromną różnorodność, ale także na zasobność, rozmiary złóż. Przy tym, rozległe obszary tego kontynentu, przede wszystkim na północy, nigdy nie zostały do końca zbadane i nie wiadomo jakie mogą skrywać bogactwa. Występują tu bogate złoża węgla kamiennego (Pogórze Kazachskie, Wyżyna Syberyjska, północno-wschodnie Chiny, Korea, Japonia, północno-wschodnia część Dekanu), ropy naftowej (wybrzeża Morza Kaspijskiego, rejon Zatoki Perskiej, północno-wschodnie Chony, Mezopotamia), rudy żelaza (Pogórze Kazachskie, Wyżyna Syberyjska, północno-wschodnie Chiny, północno-wschodnia część Dekanu), rudy cyny na Półwyspie Malajskim, wolfram, miedź, złoto, cynk, ołów, uran, mangan, fosforyty, diamenty i wiele innych. Jednym z najbogatszych najbogatszych surowce rejonem są góry Ural, których zbocza stanowią umowną granicę między tym kontynentem a Europą. Występują tam złoża węgla, rudy żelaza, złota, platyny, niklu, chromu i boksytów.

Wody powierzchniowe

Najdłuższymi rzekami największego kontynentu są: Jangcy (6380 km), Huang He (4670 km), Amur (4510 km), Mekong (4500 km), Lena (4400 km), Jenisej (4130 km), Ob (4070 km), Indus (3180 km) i Syr-daria (3078 km). Najdłuższą rzeką Azji, stanowiącą dopływ innej rzeki, jest wpadający do Obu Irtysz (4248 km). Największe dorzecza posiadają rzeki syberyjskie: Ob (2975 km²), Jenisej (2580 km²), Lena (2490 km²) i Amur (1855 km). Największe jeziora występują w północnej, środkowej i zachodniej części Azji, są to - oprócz Morza Kaspijskiego - silnie wysychające obecnie Jezioro Aralskie (ok. 33,6 tys. km²), najgłębsze na świecie jezioro - Bajkał (powierzchnia 31,5 tys. km²) i częściowo słone Jezioro Bałchasz (17-22 tys. km²).
- Największe jezioro - Morze Kaspijskie - 374 tys. km²
- Najgłębsze jezioro - Jezioro Bajkał - 1 637 m p.p.m.
- Najdłuższa rzeka - Jangcy - 6 300 km

Klimat

W Azji występują wszystkie strefy klimatyczne: od polarnego na skrajnej północy do równikowego na południowym wschodzie, na większości obszaru występuje jednak klimat wybitnie kontynentalny. Roczne opady wynoszą od 11000 mm na stokach Himalajów, w okolicach miejscowości Czerapuńdżi (największe opady na Ziemi), 5000 mm w górzystych rejonach Półwyspu Malajskiego, 1000 mm w południowej i południowo-wschodniej Azji do mniej niż 100 mm w kotlinach Azji Mniejszej. Średnie temperatury w lipcu wynoszą od 30C w Azji Mniejszej do 10C w północnej Azji, w styczniu od -10C w środkowej Azji do -40C w północno-wschodniej Syberii (w tym rejonie zmierzono najniższą temperaturę na półkuli północnej: -71C).