Ziemia Święta

SPIS TREŚCI:

NAZARET
• Bazylika Zwiastowania
• Kościół św. Józefa
• Kościół św. Gabriela
• Źródło Marii Panny

EIN KAREM
• Kościół św. Jana Chrzciciela
• Grota Błogosławionego
• Kościół Nawiedzenia

BETLEJEM
• Bazylika Narodzenia
• Grota Narodzenia
• Kościół i krużganki św. Katarzyny

POLE PASTERZY
• Sanktuarium Pasterzy

HERODION

YARDENIT

PUSTYNIA JUDZKA

JERYCHO

GÓRA KUSZENIA

KANA
• Kościół Cudu

KAFARNAUM

TABGHA
• Kościół Nakarmienia Rzesz
• Kościół Pierwszeństwa Piotra

GÓRA BŁOGOSŁAWIEŃSTW

GÓRA TABOR
• Sanktuarium Przemienienia Pańskiego

BETANIA
• Kościół i grób Łazarza

JEROZOLIMA
• Ostatnie siedem dni
• Mury i bramy
• Kościół św. Anny i sadzawka Betesda
• Kościół Dominus Flevit
• Sadzawka Syloe
• Wieczernik
• Schody Machabejskie
• Kościół św. Piotra „In Gallicantu”
• Dolina Cedronu
• Getsemani
• Świątynia Narodów
• Kościół Grobu Najświętszej Marii Panny
• Grota Getsmani
• Via Dolorosa
• Bazylika Świętego Grobu
• Grób Ogrodowy
• Kościół Wniebowstąpienia

EMAUS

KOŚCIOŁY JEROZOLIMY
• Rosyjska katedra prawosławna Świętej Trójcy
• Kościół św. Marka
• Kościół św. Jakuba
• Kościół św. Marii Magdaleny
• Kościół Zbawiciela
• Bazylika Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny

MIASTO DAWIDA
• Cytadela
• Grób Dawida
• Ściana Płaczu (Ściana Zachodnia)
• Dzielnica Żydowska
• Góra Świątynna





WPROWADZENIE

Ziemia Święta zajmuje bardzo ważną pod względem geograficznym pozycję w sercu współczesnego Państwa Izrael. Ten geograficzny i historyczny region Środkowego Wschodu graniczy od północy z Libanem, od wschodu z Syrią i Jordanią, od południa z pustynią Synaj, a jego wschodnią granicę wyznacza brzeg Morza Śródziemnego. Ziemię Świętą przez stulecia zamieszkiwało wiele ludów, dla których obszar ten był przedmiotem ciągłych konfliktów. Nawet dziś, u progu nowego tysiąclecia, daleko jeszcze do zgody i pojednania, jakie powinny cechować region, który z uwagi na położenie między Europą, Azją i Afryką przez wieki był miejscem przenikania się różnych kultur i krzyżowania się głównych szlaków handlowych.
Z geograficznego punktu widzenia można wyróżnić na tym obszarze przynajmniej cztery całkowicie odmienne strefy krajobrazowe: nizinę nadmorską wzdłuż brzegów Morza Śródziemnego, przebiegające równolegle do niej z północy na południe góry łączące wyżynną Galileę i Samarię z Judeą, jałową pustynię Genew miedzy Beer Szebą i Zatoką Elat oraz Dolinę Jordanu o stromych zboczach rozciągającą się między górami i rzeką Jordan. Krajobraz Ziemi Świętej należy do najbardziej przejmujących i najciekawszych na świecie.
Ten zakątek Środkowego Wschodu jest miejscem spotkanie wielkich religii monoteistycznych: chrześcijaństwa, judaizmu i islamu, które znajdują tu swoje elementy wspólne, a zarazem trudne do wytłumaczenia różnice i sprzeczności. Ziemi Święta jest w istocie życia, pracy, kazań, cudów i ofiary Chrystusa, a także miejscem wielkich wydarzeń Starego Testamentu, dającego świadectwo życia i wiary całego narodu, a także miejscem mistycznej podróży Mohammada. Miejsca związane z dziejami Jezusa, widome znaki zdumiewającej przeszłości, bogate wykopaliska archeologiczne, zaskakująca, zróżnicowana i eklektyczna architektura, nagromadzenie atrybutów wiary i miejsc świętych różnych religii – to wszystko zachęca współcześnie żyjących do głębokich refleksji. W czasie, gdy ponury odblask nie gasnącego nigdy konfliktu rozświetla nadal scenerię Ziemi Świętej, podtrzymując pamięć o dawnych ofiarach utrwalonych w księgach Pisma, pielgrzymi ze wszystkich stron świata rozmyślają o przesłaniu pokoju, wiary nadziei i powszechnego dobra, jakie emanuje z tej ziemi.
Świadomość znajdowania się u samych źródeł chrześcijaństwa, a także odwiedziny w kościołach, bazylikach, świątyniach, zobaczenie Ściany Zachodniej i Kopuły na Skale oraz innych przejawów obecności judaizmu i islamu składają się na niezwykłe przeżycie.



NAZARET
BAZYLIKA ZWIASTOWANIA

„W szóstym miesiącu posłał Bóg anioła Gabriela do miasta w Galilei, zwanego Nazaret, do Dziewicy poślubionej mężowi, imieniem Józef, z rodu Dawida; a Dziewicy było na imię Maryja. Anioł wszedł do Niej i rzekł: „Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą, błogosławiona jesteś między niewiastami”.
Ona zmieszała się na te słowa i rozważała, co miałoby znaczyć to pozdrowienie. Lecz anioł rzekł do Niej: „Nie bój się, Maryjo, znalazłaś bowiem łaskę u Boga. Oto poczniesz i porodzisz Syna, któremu nadasz imię Jezus” (Łk 1,26-30).
Nazaret, połażone w zielonym paśmie wzgórz w dolnej Galilei, niedaleko rozległego jeziora Genezaret (zwanego też Morzem Galilejskim lub Tyberiadzkim), jest niewielkim miasteczkiem o raczej nowoczesnym wyglądzie. Mimo, że najdawniejsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z odległego okresu neolitu, rozwój cywilizacyjny i urbanistyczny miejsca dzieciństwa Jezusa rozpoczął się stosunkowo niedawno. W XVII w. osiedli się na stałe w Nazarecie franciszkanie, co stworzyło korzystne warunki do ponownego jego zasiedlenia.
Najważniejszym pod względem architektonicznym i artystycznym obiektem w mieście jest bazylika Zwiastowania. Imponująca nowoczesnym rozmachem i pełna ekspresji budowla, zwieńczona wydłużoną kopułą, dominuje w pejzażu Nazaretu. Wsparta na wielokątnym bębnie kopuła została u podstawy wzbogacona loggią, Zbiegająca się na wzór piramidy konstrukcja kończy się latarnią, z masywnym krzyżem na szczycie. Obecny kościół wzniesiono w 1969 r. nad kryptą mieszczącą grotę Marii Panny, w której miał się jej ukazać archanioł Gabriel. Autorem projektu budowli jest włoski architekt Giovanni Muzio. W tym samym miejscu w minionych wiekach, począwszy od 365 r., stało już pięć kościołów. Ostatni z nich, franciszkański, został rozebrany w 1955 r., a na jego miejscu zbudowano dzisiejszą świątynię.

KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA

Architektura jest świątyni jest wskroś nowoczesna. Zewnętrzny kształt kościoła, znanego też jako kościół Świętej Rodziny, naśladuje wyraźnie styl romański.
Obecny kościół, należący do franciszkanów, jest pochodząca z początków naszego wieku rekonstrukcją XIII-wiecznej budowli. Fakt wzniesienia tamtego kościoła na inną starożytną budowlą został potwierdzony odkryciem pozostałości łaźni i grot oraz reliktów jeszcze starszych konstrukcji, które dały asumpt do zlokalizowania na tym miejscu warsztatu cieśli Józefa. Jednakże również klasztor Nazaretanek i kościół św. Gabriela mają znajdować się właśnie na miejscu biblijnego warsztatu. Jest tylko jeden z przykładów licznych sporów o lokalizację miejsc opisanych w Biblii.

KOŚCIÓŁ ŚW. GABRIELA

W pobliżu drogi do Tyberiady znajduje się zespół budowli, złożony z kościoła św. Gabriela i Studni Marii Panny. Według pism apokryficznych tu właśnie miało miejsce Zwiastowanie. Archanioł Michał Gabriel miał ukazać się Marii, gdy szła ona do studni po wodę i objawić jej przyszłe narodziny Syna Bożego. Główne źródło, od dwóch tysięcy lat zaopatrujące Nazaret w wodę, znajduje się pod kryptą greckiego kościoła prawosławnego pod wezwaniem św. Gabriela. Budowla, zwieńczona smukłą kamienną dzwonnicą, została ukończona w połowie XVIII w.
Przed kościołem rozciąga się dziedziniec, na który prowadzi brama przypominająca rzymskie łuki, zwieńczona wieżyczkami. Wewnątrz kościoła znajduje się bardzo piękny ikonostas ze wspaniałymi obrazami. W krypcie ozdobionej wyszukanymi motywami geometrycznymi z różnobarwnych marmurów można oglądać Źródło Marii Panny otoczone konstrukcją z surowo ciosanych bloków kamiennych.



EIN KAREM
KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA

„Był człowiek posłany od Boga, któremu na imię było Jan. Ten przyszedł na świadectwo, aby przezeń wszyscy wierzyli. Nie był on światłością, ale żeby dał świadectwo światłości” (J 1,16-18). Ta malownicza miejscowość na stoku wzgórza stanowi od 1964 r. jedną z dzielnic Jerozolimy. Mimo, że mała, to odegrała wielką rolę w wydarzeniach opisanych w Ewangelii. Zidentyfikowano ją jako biblijne Beit Hakerem, wspomniane w Starym Testamencie. Do 1948 r. była to wioska arabska, opuszczona następnie przez mieszkańców i ponownie zasiedlona przez imigrantów żydowskich. Wioska słynie z opisanego w Ewangelii Nawiedzenia Elżbiety przez Marię: „Maryja zaś powstawszy w owe dni, poszła w góry z pośpiechem do miasta judzkiego. I weszła w dom Zachariasza, i po pozdrowiła Elżbietę. I stal się, skoro usłyszała Elżbieta pozdrowienie Maryi, skoczyło dzieciątko w jej łonie, a Elżbieta napełniona została Duchem Świętym. I zawołała głosem wielkim, mówiąc: Błogosławiona ty miedzy niewiastami i błogosławiony owoc żywota twojego […] I rzekła Maryja: Wielbi dusza moja Pana i rozradował się duch mój w Bogu, Zbawicielu moim” (Łk 1,39-42 i 46-47). Inne wydarzenie biblijne, mające miejsce w Ein Karem, zostało opisane tak: „A Elżbiecie wypełnił się czas rozwiązania, i porodziła syna [...] I stało się, dnia ósmego przyszli obrzezać dzieciątko, i nazwali je imieniem ojca jego Zachariaszem. A matka jego odpowiadając rzekła: Wcale nie, ale nazwany będzie Janem” (Łk 1,57 i 59-60).
Kościół św. Jana Chrzciciela należy do klasztoru Franciszkanów pod tym samym wezwaniem. Pierwszy kościół wzniesiono w V w. na miejscu uważanym tradycyjnie za dom Elżbiety i Zachariasza.
Kościół przebudowywano wielokrotnie; został on powiększony przez krzyżowców, przez Saracenów zaś przekształcony w karawanseraj i stajnię. Ostatnie przeróbki, dokonane przez franciszkanów, pochodzą z drugiej połowy XIX w. i z lat 30. naszego stulecia. Największe wrażenie w urządzonym ze smakiem wnętrzu robi krypta mieszcząca tzw. Grotę Błogosławionego, uznawaną za miejsce narodzenia Jana Chrzciciela. Marmurowa gwiazda przed ołtarzem nosi łacińską inskrypcję „Hic prekursor Domini natus est” (tu narodził się poprzednik Pana).

KOŚCIÓŁ NAWIEDZENIA

Pięknie położony na zboczu wzgórza w cieniu cyprysów kościół znany jest także jako kościół Magnificat, dla upamiętnienia słów, jakimi Maria odpowiedziała na pozdrowienie swej kuzynki Elżbiety w scenie Nawiedzenia. Jej hymn ku czci Bogu został wyryty w czterdziestu jeden językach na tablicach, które wymurowano w jedną ze ścian kościoła. Obecna bazylika jest kościołem franciszkańskim i została wzniesiona w latach 1938-1955 według projektu włoskiego architekta Antonina Barluzziego. Zakon franciszkanów otrzymał tu ziemię już w pierwszej połowie XVII w. Prace budowlane pozwoliły odsłonić pozostałości jeszcze starszych budowli, zwłaszcza kościoła z okresu bizantyjskiego i podobnej konstrukcji zbudowanej w XII w. przez krzyżowców. Przed kościołem Nawiedzenia, o którego prowadzi brama z piękną giętą kratą, jest niewielki portyk ze smukłą dzwonnicą. Sama budowla składa się także z dwóch części. W tak zwanym kościele górnym odbywają się nabożeństwa, w krypcie zaś znajduje się jaskinia, w której cudowne źródło wytrysnęło dokładnie w momencie, gdy Elżbieta witała Marię. Wśród innych osobliwości tego miejsca warto wspomnieć kamień z odciskiem ciała młodego chłopca. Tradycja głosi, że pozostawił go młody Jan Chrzciciel, gdy Elżbieta ukrywała go przez siepaczami Heroda w czasie rzezi niewiniątek.



BETLEJEM
BAZYLIKA NARODZENIA

„W owym czasie wyszło rozporządzenie Cezara Augusta, żeby przeprowadzić spis ludności w całym państwie. Pierwszy ten spis odbył się, gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz. Wybierali się więc wszyscy, aby dać się zapisać. Udał się także Józef z Galilei, z miasta Nazaret, do Judei, do miasta Dawidowego, zwanego Betlejem, ponieważ pochodził z domu i rodu Dawida, żeby dać się zapisać z poślubioną sobie Maryją, która była brzemienna. Kiedy tam przebywali, nadszedł dla Maryi czas rozwiązania. Porodziła swego pierworodnego Syna, owinęła Go w pieluszki i położyła w żłobie, gdyż nie było dla nich miejsca w gospodzie” (Łk 2,1-7).
Niedaleko od południowej części Jerozolimy, wśród idyllicznego pasterskiego krajobrazu, który zachował prawie niezmieniony sielski i biblijny charakter odległych czasów, leży miasteczko Betlejem. Białe domy wyrastają ze zboczy skalistych wzgórz, rozjaśnianych gdzieniegdzie srebrzystą zielenią drzew oliwnych i ciemną cyprysów. Brzmienie nazwy mogłoby wskazywać na jej etymologię hebrajską (Beit Lehem – dom chleba) lub arabską (Beit Laham – dom mięsa). Betlejem, święte miejsce chrześcijaństwa, pełne jest pamiątek i miejsc związanych ze Starym Testamentem. Jeszcze dziś po szerokich traktach przecinających pastwiska wędrują stada owiec i kóz, doglądane przez pasterzy ubranych jak za czasów biblijnych w ciemne szaty z surowej wełny i charakterystyczne nakrycia głowy. W tej scenerii rozgrywały się zdarzenia znane w tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej. Pastwiska te znane są jako Pola Pasterzy i były miejscem życia i pracy przodków Dawida, wielkiego króla żydowskiego; później były świadkami zstąpienia anioła i obwieszczenia pasterzom narodzin Syna Bożego.
Narodziny Jezusa (z hebr. Joszua) pozostawiły niezatarty ślad w historii ludzkości. Dzieje ziemskiego życia Chrystusa ukazują człowieka, którego dwoista – boska i ludzka – natura jest źródłem nieśmiertelnego przesłania, przekazywanego przez stulecia z pokolenia na pokolenie i jeszcze dziś, po dwóch tysiącach latach, stanowiącego istotny element świadomości, idei i wiary na świecie. Nie ma jednomyślności co do daty narodzin Jezusa. Rzymscy katolicy głoszą, że nastąpiło to 24 grudnia, Kościół prawosławny uznaje datę 6 stycznia, ormiański zaś 18 stycznia.
Na tym miejscu, czczonym od najwcześniejszych czasów chrześcijaństwa, wznosi się bazylika Narodzenia. W 135 r. cesarz Hadrian, w swym dążeniu do poniżenia religii chrześcijańskiej, poświęcił grotę i niewielki lasek Adonisowi. Dopiero po 332 r. w wyniku działań Konstantyna chrześcijanie mogli modlić się w jednym z miejsc najważniejszych dla ich kultu. Od tego czasu nieprzerwanie Betlejem czczone jest jako miejsce święte. Wybudowana w epoce wczesnochrześcijańskiej imponująca bazylika została zburzona, a cesarz Justynian wzniósł w VI w. nowy kościół z trójdzielną apsydą, atrium przekształconym w narteks i dwubiegowymi schodami wiodącymi do Groty Nawiedzenia. Kościół ocalał w czasie najazdu perskiego w VII w. W XVI w. Turcy przetopili ołowiane pokrycie dachu na kule armatnie. Bazylikę otaczają trzy klasztory, należące do różnych kościołów chrześcijańskich. Wchodzi się do niej przez bardzo niskie i wąskie drzwi, zwane Wrotami Uniżenia. Nawa głowna i cztery nawy boczne, wydzielone są czterema rzędami potężnych kolumn korynckich z czerwonego piaskowca. Poniżej poziomu drewnianej podłogi widać fragmenty starożytnej mozaiki. Na ścianach można jeszcze dostrzec fragmenty wspaniałych mozaik na złotym tle, pochodzących z drugiej połowy XII wieku.

GROTA NARODZENIA

Mimo tych wspaniałości najważniejszą pod względem religijnym i historycznym częścią bazyliki jest Grota Narodzenia. Niewielki pomieszczenie, częściowo wyłożone marmurem, mieści się Ołtarz Narodzenia. Srebrna gwiazda, otoczona wieńcem piętnastu srebrnych lamp symbolizujących różne wspólnoty chrześcijańskie oznacza tradycyjne miejsce narodzin Jezusa. Na gwieździe widnieje łaciński napis „Hic de Virgine Maria Jesus Christus natus est – 1717” (Tu z Dziewicy Marii narodził się Jezus Chrystus). Dwa inne ołtarze znajdują się po przeciwległych stronach groty. Ołtarz Żłóbka znajduje się w miejscu, gdzie Dzieciątko Jezus zostało złożone po narodzeniu. Gliniany żłóbek, znaleziony według tradycji przez św. Helenę, został przez nią zastąpiony srebrnym. Ołtarz Trzech Króli znajduje się w miejscu, gdzie złożyli oni pokłon narodzonemu Synowi Bożemu.

KOŚCIÓŁ I KRUŻGANKI ŚW. KATARZYNY

Sieć jaskiń łączy Grotę Nawiedzenia z kościołem św. Katarzyny. Kościół został zbudowany przez franciszkanów w II połowie poprzedniego stulecia. Halowe, trójnawowe wnętrze przekryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Swoją sławę kościół zawdzięcza uroczystym Pasterkom, odprawianym tu w noc Bożego Narodzenia i transmitowanym za pośrednictwem satelity na cały świat.
Krużganki zajmują niewielką powierzchnię, a pośrodku dziedzińca, pochodzącego z czasów krzyżowców, stoi kolumna z posągiem św. Hieronima.



POLE PASTERZY
SANKTUARIUM PASTERZY

„A byli w tejże krainie pasterze, czuwający i odbywający straże nocne przy trzodzie swojej. I oto Anioł Pański stanął przy nich, a jasność Boża zewsząd ich oświeciła, i zlękli się bojaźnią wielką. I rzekł im Anioł: Nie bójcie się; bo oto opowiadam wam wesele wielkie, które będzie wszystkiemu ludowi, bo się wam dziś narodził Zbawiciel, który jest Chrystus Pan, w mieście Dawidowym. A ten znak dla was: Znajdziecie niemowlątko owinięte w pieluszki i położone w żłobie” (Łk 2,8-12).
Sanktuarium Pasterzy jest nowoczesnym kościołem. Zbudowano je w połowie lat 50. naszego wieku według projektu Antonia Barluzziego, który wzniósł w Ziemi Świętej wiele pięknych obiektów. Zwieńczona pomysłową szeroką kopułą budowla z dzwonniczką w postaci trójdzielnego szczytu przypomina z zewnątrz namiot nomadów. Pełne światła wnętrze jest okrągłe. Pierścień niskich łuków otacza miejsce, gdzie ustawiono ołtarz i zarazem wspiera bęben kopuły, ozdobiony postaciami aniołów. Namalowane na początku lat 50. freski wyobrażają Narodziny Jezusa, Pasterzy w drodze do Betlejem i Anioła obwieszczającego pasterzom narodzenie Jezusa. Sanktuarium Pasterzy na skraju tzw. Pola Pasterzy w pobliżu wioski Beit Sahour, położonej jest w miejscu bliskim zarówno chrześcijanom, jak i Żydom. W tym miejscu rozegrał się bowiem biblijny epizod związku Rut i Boaza, tu też nastąpiło ewangelickie objawienie pasterzom narodzin Jezusa. Od bardzo dawna w tym miejscu znajdowała się grota, do której pielgrzymowały wspólnoty wczesno chrześcijańskie. Zachowały się fragmenty mozaikowej posadzki z IV w. Od V w. trwał prace nad budową kościoła i górnej kaplicy, ozdobionej mozaiką. Kaplicę zburzono w VI w., aby zrobić miejsce pod budowlę bazyliki. Zrównana z ziemią przez Persów w pierwszej połowie VII w., została odbudowana w formie warownego kościoła, który z kolei przekształcono w klasztor, zniszczony przez egipskich Fatymidów w X w. Dopiero od początków XVII w. podejmowano wysiłki na rzecz zagospodarowania całego terenu, kontynuowane następnie przez grecką wspólnotę prawosławną.



HERODION
ZAMEK HERODA WIELKIEGO

„Gdy oni odjechali, oto Anioł Pański ukazał się we śnie Józefowi, mówiąc: Wstań i weźmij dziecię i matkę, jego, a uciekaj do Egiptu i bądź tam, aż ci powiem; bo stanie się, że Herod będzie szukał dziecięcia, żeby je zatracić”(Mt 2,13).
Niedaleko od Betlejem pośród dzikiego i jałowego krajobrazu tej części Judei wznosi się wzgórze w kształcie stożka, na szczycie którego stał ongiś Herodion, warowny zamek Heroda Wielkiego. Potężne pozostałości cytadeli, jednego z najwspanialszych rozwiązań architektonicznych zrealizowanych za czasów Heroda, pochodzą z drugiej połowy I w. p.n.e. Ze szczytu wzgórza rozciąga się widokna posępne, ale robiące duże wrażenie połacie Pustyni Judzkiej, sięgającej aż do Morza Martwego, a także na Betlejem i Jerozolimę.
Pałac stał się jedną z niezdobytych twierdz Heroda. Resztki murów i warownych wież, fragmenty mozaik, ogromne cysterny na wodę, budynki łaźni i piekarnie dowodzą rozmachu pierwotnej konstrukcji, którą legenda wciąż jeszcze uznaje za miejsce ostatniego spoczynku Heroda.



YARDENIT
CHRZEST JEZUSA

Rzeka, mająca swe źródło wśród ośnieżonych szczytów Hebronu, wije się przez ponad 320 km malowniczymi zakolami, prowadzi swe wody zwężając i poszerzając koryto, czasem gniewna i wartka, a czasem rozlana leniwie.
Stanowi ona granicę Ziemi Obiecanej, której nie wolno było przekroczyć Mojżeszowi. Jozue przeszedł przez Jordan, a wydarzenie to zostało uroczyście odnotowane: „Słuchaj, Izraelu! Ty przekroczysz dziś Jordan, aby wejść i pobić narody większe i potężniejsze od ciebie, i zdobędziesz miasta wielkie i obwarowane aż pod niebiosa”.
Na tych brzegach głosił kazania Jan Chrzciciel i zgodnie z tradycją tu Jezus przyjął chrzest z jego rąk. Ośrodek Yardenit został zbudowany przez mieszkańców pobliskiego kibucu Kinneret z myślą o tysiącach przybywających tu pielgrzymów. W tych wodach katolicy i prawosławni symbolicznie odnawiają swój chrzest. „Wtedy przyszedł Jezus z Galilei nad Jordan do Jana, żeby przyjąć chrzest od niego. Lecz Jan powstrzymywał Go, mówiąc: To ja potrzebuję chrztu od Ciebie, a Ty przychodzisz do mnie? Jezus mu odpowiedział: Pozwól teraz, bo tak godzi się nam wypełnić wszystko, co sprawiedliwe. Wtedy Mu ustąpił” (Mt 3,13-15).



PUSTYNIA JUDZKA

Rozległy obszar znany jako Pustynia Judzka rozciąga się na południowy wschód od Jerozolimy w stronę brzegów Mora Martwego. Region ma także znaczenie religijne, ponieważ przywołuje na myśl wydarzenia z życia Jezusa i Jana Chrzciciela. Pustynna część Judei składa się z bezkresnego ciągu surowych i jałowych wzgórz, głębokich wąwozów i przesmyków oraz, miejscami, nieregularnych krawędzi skał ze śladami erozji.



JERYCHO

Miasto Jerycho, położone jest niedaleko brzegów Jordanu w żyznej oazie porośniętej palmami i drzewami owocowymi, jest jednym z najstarszych na świecie siedlisk ludzkich. Wykopaliska, umożliwiły określenie daty powstania pierwszego osiedla na 8000 r. p.n.e. Współczesne Jerycho leży w głębokiej depresji, około 275 m poniżej poziomu morza, na miejscu bizantyjskiego miasta i jest oddalone zaledwie o kilka kilometrów od miejsca opisanego w Biblii i odkrytego w Tel es Sultan.
Według Biblii zdobyte (XIII w. p.n.e.) przez Izraelitów prowadzonych przez Jozuegodo Kanaanu - na dźwięk trąb kapłanów izraelickich rozpadły się jego mury. Nie zachowały się ślady miasta z tego okresu - uległo prawdopodobnie kataklizmowi lub erozji. W okresie wypraw krzyżowych na wschód od ruin starego Jerycha, w miejscu, gdzie znajduje się współczesne Jerycho, krzyżowcy wznieśli nowe miasto, które upadło wraz z Królestwem Jerozolimskim (XIII w.). W XVIII w. powstała wioska, która rozrosła się pod administracją brytyjską, następnie pod rządami Jordanii.



GÓRA KUSZENIA

Naga, niedostępna góra wznosi się ponad Jerychem i doliną Jordanu. Z jej wierzchołka widać zieloną oazę Jerycha od doliny Jordanu aż po Morze Martwe i rozległy górzysty płaskowyż, z którego sama wyrasta. Góra Kuszenia znana jest w okolicy jako Dżebel Kuruntul – a nazwa ta pochodzi od określenia Kwaranta, czyli czterdziestodniowego postu Jezusa, opisanego w Ewangelii. Po chrzcie z rąk Jana Jezus udał się w odludne miejsce. Góra nazywana przez pierwszych chrześcijan Górą Kuszenia była przez krzyżowców w pierwszej połowie XII w. wymieniana jako Mons Quarantana.
„Wtedy Duch wyprowadził Jezusa na pustynię, aby był kuszony przez diabła. A gdy przepościł czterdzieści dni i czterdzieści nocy, odczuł w końcu głód. Wtedy przystąpił kusiciel i rzekł do Niego: Jeśli jesteś Synem Bożym, powiedz, żeby te kamienie stały się chlebem. Lecz On mu odparł: Napisane jest: Nie samym chlebem żyje człowiek, lecz każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych. Wtedy wziął Go diabeł do Miasta Świętego, postawił na narożniku świątyni i rzekł Mu: Jeśli jesteś Synem Bożym, rzuć się w dół, jest przecież napisane: Aniołom swoim rozkaże o tobie, a na rękach nosić cię będą, byś przypadkiem nie uraził swej nogi o kamień. Odrzekł mu Jezus: Ale jest napisane także: Nie będziesz wystawiał na próbę Pana, Boga swego. Jeszcze raz wziął Go diabeł na bardzo wysoką górę, pokazał Mu wszystkie królestwa świata oraz ich przepych i rzekł do Niego: Dam Ci to wszystko, jeśli upadniesz i oddasz mi pokłon. Na to odrzekł mu Jezus: Idź precz, szatanie! Jest bowiem napisane: Panu, Bogu swemu, będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służyć będziesz. Wtedy opuścił Go diabeł, a oto aniołowie przystąpili i usługiwali Mu” (Mt 4, 1-11).
Na zboczu góry wyraźnie odcinają się mury i zabudowania greckiego klasztoru prawosławnego, wzniesionego w drugiej połowie ubiegłego wieku na miejscu kościoła starochrześcijańskiego. Znajdująca się tam grota uchodzi za miejsce, gdzie Chrystus pościł przez czterdzieści dni. Została ona przekształcona w kaplicę.



KANA GALILEJSKA
KOŚCIÓŁ CUDU

„Trzeciego dnia odbywało się wesele w Kanie Galilejskiej i była tam Matka Jezusa. Zaproszono na to wesele także Jezusa i Jego uczniów. A kiedy zabrakło wina, Matka Jezusa mówi do Niego: Nie mają już wina. Jezus Jej odpowiedział: Czyż to moja lub Twoja sprawa, Niewiasto? Czyż jeszcze nie nadeszła godzina moja? Wtedy Matka Jego powiedziała do sług: Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie”
(J 2,1-5).
Tak zaczyna się opowieść Jana o tym wydarzeniu. Cud w Kanie, gdzie Jezus w czasie wesela przemienił wodę w wino, stanowi przełomowy moment w Ewangelii, ponieważ był to pierwszy cud uczyniony przez Jezusa po powrocie do Galilei z Góry Kuszenia. Dziś przynajmniej trzy miejscowości noszą tą nazwę, ale wiadomo na pewno, że Kana opisana w Ewangelii św. Jana to wioska Kafr Kana, leżąca niedaleko Nazaretu, przy drodze do Tyberiady. Kana położona jest wśród niezwykle łagodnego krajobrazu. W wiosce mieszkają wyznawcy kościoła greckiego, Arabowie wyznanie rzymskokatolickiego i nieliczna grupa muzułmanów, w średniowiecz zaś istniała tu gmina żydowska. Fakt ten znajduje swój wyraz w lokalnej architekturze. Minaret i kilka kopuł góruje nad małymi domkami o białych ścianach. Franciszkański kościół Cudu w Kanie współzawodniczy z kościołem greckim o posiadania autentycznych dzbanów na wodę, używanych przez gości najsłynniejszych godów weselnych. Zbudowany w drugiej połowie XIX w. kościół mieści w krypcie, w której przechowywany jest dzban, pozostałości starodawnej budowli. Fasadę flankują dwie dzwonnice, całość zaś przykryta jest charakterystyczną czerwoną kopułą.



KAFARNAUM

„Przyszli do Kafarnaum. Zaraz w szabat wszedł do synagogi i nauczał” (Mk 1,21). „A ty, Kafarnaum, czy aż do nieba masz być wyniesione? Aż do Otchłani zejdziesz. Bo gdyby w Sodomie działy się cuda, które się w tobie dokonały, zostałaby aż do dnia dzisiejszego. Toteż powiadam wam: Ziemi sodomskiej lżej będzie w dzień sądu niż tobie” (Mt 9,23-24).
Wykopaliska archeologiczne w Kafarnaum to wszystko, co pozostało a dawnego miasta, tak bogatego i ważnego zwłaszcza w czasach, gdy Jezus nauczał Ziemi Świętej. Hebrajska nazwa Kefar Nahum pojawia się dziś w odniesieniu do ruin odkrytych w miejscu ujścia Jordanu do Morza Galilejskiego. Przechodził tędy, i nadal prowadzi, ważny szlak karawan do Syrii. Kafarnaum wielokrotnie pojawia się na kartach Ewangelii. Oprócz słów cytowanych na początku, mowa jest o licznych cudach, jakie Jezus uczynił w tym mieście: wskrzeszeniu córki Jaira („Ująwszy dziewczynkę za rękę, rzekł do niej: Talitha kum, to znaczy: Dziewczynko, mówię ci, wstań!” Mk 5,41); uzdrowieniu sługi setnika (Łk 7,10) i wypędzeniu ducha nieczystego z człowieka w synagodze (Mk 1,23-26).
Interesujące pozostałości starożytnej synagogi, pochodzącej z III lub IV w. są najbardziej charakterystycznymi obiektem w mieście, ongiś w pełni rozkwitu, ale popadłym w ruinę wskutek zniszczeń spowodowanych trzęsieniami ziemi i wojnami. Synagoga, gdzie można jeszcze podziwiać resztki wapiennych ścian, kolumny o wytwornych korynckich głowicach i ozdobne fragmenty belkowania, nie ma niż wspólnego z synagogą, w której nauczał Jezus, ani z tą, którą wybudował wdzięczny za uzdrowienie sługi setnik. Uważa się, że została zbudowana pod koniec okresu Cesarstwa, za panowania Juliana i jest jedną z wielu podobnych budowli sakralnych, jakie powstały w górnej Galilei z finansową pomocą władz rzymskich. Przypuszczenie to zdaje się potwierdzać obecność elementów zdobniczych w postaci gryfów, lwów, orłów, daktyli, liści akantu, muszli i innych, zwykle zakazanych w miejscach religijnego kultu Żydów.
Niedaleko synagogi widnieją pozostałości starożytnej budowli, prawdopodobnie kościoła bizantyjskiego, który tradycja uznaje za don Szymona Piotra.



TABGHA
KOŚCIÓŁ NAKARMIENIA RZESZ

„A gdy nastał wieczór, przystąpili do Niego uczniowie i rzekli: Miejsce to jest puste i pora już spóźniona. Każ więc rozejść się tłumom: niech idą do wsi i zakupią sobie żywności! Lecz Jezus im odpowiedział: Nie potrzebują odchodzić; wy dajcie im jeść! Odpowiedzieli Mu: Nie mamy tu nic prócz pięciu chlebów i dwóch ryb. On rzekł: Przynieście Mi je tutaj! Kazał tłumom usiąść na trawie, następnie wziąwszy pięć chlebów i dwie ryby, spojrzał w niebo, odmówił błogosławieństwo i połamawszy chleby dał je uczniom, uczniowie zaś tłumom. Jedli wszyscy do sytości, i zebrano z tego, co pozostało, dwanaście pełnych koszy ułomków. Tych zaś, którzy jedli, było około pięciu tysięcy mężczyzn, nie licząc kobiet i dzieci” (Mt 14,15-21).
Tabgha, położone jest w pobliżu Morza Galilejskiego na zboczach Góry Błogosławieństw. Nazwę tego miejsca, jest arabską wersją greckiego słowa, którego można interpretować na podstawie brzmienia jako „siedem fontann” (Heptapegon). Rzeczywiście, w pobliżu znajduje się kilka źródeł siarczanych, niegdyś bardzo cenionych i często odwiedzanych, gdyż ich woda leczyła dolegliwości skórne. W naszych czasach stwierdzono wysoki stopień radioaktywności wody i dalsze jej stosowanie do celów leczniczych nie jest wskazane.
Uwagę odwiedzających Tabghę zwykle przyciągają dwa kościoły, upamiętniające dwa znane wydarzenia z życia Jezusa: rozmnożenie chleba i ryb oraz trzecie ukazanie się uczniom po Zmartwychwstaniu. Kościół Nakarmienia Rzesz jest nowoczesną budowlą wzniesioną na miejscu bizantyjskiego kościoła z IV w., wybudowaną tam, gdzie Jezus siedział w czasie dokonywanie jednego z najgłośniejszych cudów. Starożytny kościół, uszkodzony przez trzęsienia ziemi już w VI w., został kompletnie zniszczony sto lat później. Wszelki ślady jego istnienia, a nawet pamięć z nim zanikły i dopiero benedyktyni doprowadzili do odkrycia w minionym stuleciu bardzo interesujących pozostałości.
Wnętrze bazyliki odpowiada klasycznym wzorcom tego typu budowli: składa się z nawy głównej i naw bocznych, transeptu, apsydy i narteksu. Elementem przyciągającym są wspaniałe mozaiki, zaliczane do najświetniejszych przykładów tej techniki zdobniczej. Najsławniejszą i najszerzej znaną jest jednak bez wątpienia mozaika przedstawiająca symbolicznie dokonany w tym miejscu cud: ukazuje ona kosz pełen chlebów pomiędzy dwoma rybami. U stup głównego ołtarza kamień wyznacza miejsce, gdzie Jezus położył pięć chlebów i dwie ryby.

KOŚCIÓŁ PIERWSZEŃSTWA PIOTRA

Świątynia wznosi się nad brzegiem jeziora i została wybudowana na początku lat 40. przez franciszkanów, z za materiał posłużyły bloki ciemnej skały bazaltowej. Od najdawniejszych czasów w miejscu tym znajdował się wielki kamień znany jako Mensa Christi. Tradycja głosie, że na tym kamieniu Chrystus powierzył Piotrowi obowiązki zwierzchnika Kościoła. Ewangelia powraca do tego zdarzenia w opisie trzeciego ukazania się Chrystusa po Zmartwychwstaniu i wyznaczenia Piotra.
„Potem znowu ukazał się Jezus nad Morzem Tyberiadzkim […]Powiedział mu po raz trzeci: Szymonie, synu Jana, czy kochasz Mnie? Zasmucił się Piotr, że mu po raz trzeci powiedział: Czy kochasz Mnie? I rzekł do Niego: Panie, Ty wszystko wiesz, Ty wiesz, że Cię kocham. Rzekł do niego Jezus: Paś owce moje!”(J 21, 1 i 17).



GÓRA BŁOGOSŁAWIEŃSTW

Choć tradycja mówi o „górze”, to w gruncie rzeczy chodzi tu o wzniesienie nad Morzem Galilejskim. Jego nazwa pochodzi od Kazania na Górze, w czasie którego Jezus wygłosił do tłumów osiem błogosławieństw (Mt 5,3-11).
Kościół Błogosławieństw, wznoszący się na szczycie góry, został zbudowany w 1937 r. przez Antonia Barluzziego. Ta niezwykła budowla na planie ośmioboku otoczona jest z zewnątrz kolumnowym portykiem. Prze kopułą piętrzy się dzwonnica w kształcie ozdobnego szczytu. Sama kopuła wspiera się na ośmiokątnym bębnie. Wewnątrz, na każdym z ośmiu okien zapisano początek jednego z błogosławieństw wygłoszonych przez Jezusa w czasie Kazania na Górze.



GÓRA TABOR
SANKTUARIUM PRZEMIENIENIA

„Po sześciu dniach Jezus wziął z sobą Piotra, Jakuba i brata jego Jana i zaprowadził ich na górę wysoką, osobno. Tam przemienił się wobec nich: twarz Jego zajaśniała jak słońce, odzienie zaś stało się białe jak światło. A oto im się ukazali Mojżesz i Eliasz, którzy rozmawiali z Nim” (Mt 7,1-3).
Zaokrąglony grzbiet góry Tabor dominuje nad równiną w pobliżu Nazaretu. Wymieniana wielokrotnie w Starym Testamencie góra znana jest chrześcijanom ze sceny Przemienienia Pańskiego, które miało miejsce na jej szczycie. Arabowie nazywali ja Dżebel Tor, tzn. Górą Byka, a kojarzy sie ja ze starożytnymi kananejskimi obrzędami kultowymi. W Biblii jej nazwa występuje wielokrotnie, gdyż stanowiła ona granicę obszarów zajmowanych przez plemiona Zabulona, Izachara i Naftalego.
Bazylika Przemienienia (1923) upamiętnia wydarzenia opisane w Ewangelii św. Mateusza. Przed obecnym kościołem zachowały się pozostałości dawnych świątyń. Cofniętą fasadę bazyliki obejmują dwie masywne czworokątne dzwonnice. Do wnętrza wchodzi się przez niewielki portyk wsparty na dwóch kolumnach. Trójdzielne wnętrze ozdobione jest mozaiką w apsydzie, przedstawiającą scenę Przemienienia. W krypcie zachowały się elementy architektoniczne z okresu bizantyjskiego i wypraw krzyżowych.



BETANIA
KOŚCIÓŁ I GRÓB ŁAZARZA

A Betania była oddalona od Jerozolimy około piętnastu stadiów i wielu Żydów przybyło przedtem do Marty i Marii, aby je pocieszyć po bracie (…)Usunięto więc kamień. Jezus wzniósł oczy do góry i rzekł: «Ojcze, dziękuję Ci, żeś mnie wysłuchał. Ja wiedziałem, że mnie zawsze wysłuchujesz. Ale ze względu na otaczający Mnie lud to powiedziałem, aby uwierzyli, żeś Ty Mnie posłał». To powiedziawszy zawołał donośnym głosem: «Łazarzu, wyjdź na zewnątrz!» I wyszedł zmarły, mając nogi i ręce powiązane opaskami, a twarz jego była zawinięta chustą. Rzekł do nich Jezus: «Rozwiążcie go i pozwólcie mu chodzić!» (J 11,18-19 i 41-44).
Biblijna Betania to obecna wioska arabska El Azarija, położona na wschodnim zboczu Góry Oliwnej, niedaleko Jerozolimy. Ta arabska osada zdaje się wywodzić z chrześcijańskiego osiedla z czasów bizantyjskich, zwanego Lazarionem. Historyczna nazwa Betania, wymieniona w Ewangelii przy opisie sceny wskrzeszenia Łazarza i innych zdarzeń, mających miejsce w czasie wędrówki z Jerych do Jerozolimy, może też pochodzić od Beit Hanania.
Kościół Łazarza wzniesiony nad grotą mieszczącą jaskinię zwaną grobem Łazarza, pochodzi z lat 50. naszego stulecia. Zaprojektowana przez Antonia Barluzziego świątynia, zbudowana na planie krzyża greckiego, zwieńczona jest kopułą opartą na wielokątnym bębnie. W jednym z narożników wznosi się dzwonnica.
Kościół stoi w otoczeniu wielu innych interesujących budowli: meczetu ze smukłym minaretem, ruin klasztoru benedyktynów z XII w. i nowego kościoła greckiej wspólnoty prawosławnej. Obecny kościół Łazarza zajmuje miejsce dawnych budowli sakralnych, budowanych i burzonych na przestrzeni wieków. Wiadomo, że za czasów bizantyjskich, w 2. połowie V w., znajdowały się tu dwa oratoria. Później, w okresie wypraw krzyżowych, pojawił się nowy kościół, a dawniejsze kaplice mogły stać się jego fragmentami. Na dziedzińcu zachowały się miejsca pokryte mozaiką, są to pozostałości dawnych posadzek. Wnętrze kościoła przypomina mauzoleum. Dekoracje w lunetach G. Vagariniego przedstawiają Rozmowę Marty i Marii z Jezusem, Ucztę w domu Szymona trędowatego Betanii i Wskrzeszenia Łazarza.



JEROZOLIMA
OSTATNIE SIEDEM DNI

Nazajutrz wielki tłum, który przybył na święto, usłyszawszy, że Jezus przybywa do Jerozolimy, wziął gałązki palmowe i wybiegł Mu naprzeciw. Wołali: Hosanna! Błogosławiony, który przychodzi w imię Pańskie oraz «Król izraelski!» A gdy Jezus znalazł osiołka, dosiadł go, jak jest napisane: Nie bój się, Córo Syjońska! Oto Król twój przychodzi, siedząc na oślęciu (J 12,12-15).
Jerozolima. Już sama nazwa wywołuje skojarzenia z ideami uniwersalizmu i pokoju, przekraczającymi ambicje narodowe, konflikty etniczne, różnice wyznaniowe i bariery polityczne. Miasto, które było świadkiem ziemskiego i historycznego końca dni Chrystusa, opisanego w Ewangelii, jest jednym z najsilniej przyciągających ośrodków religii monoteistycznych świata. Rozciągnięta malowniczo na wzgórzach Judei, Jerozolima jest świętym miastem ludzkości.
Miejsce męki i ukrzyżowania Chrystusa jest miastem pokoju mimo licznych inwazji i spustoszeń, jakich doznawało przez wieki. Żydzi nazywają je Jeruszalajm, a Arabowie El Kuds, co znaczy Święte Miasto.

MURY I BRAMY

Wspaniałe mury otaczające Jerozolimę i siedem bram wiodących do miasta należą do najbardziej charakterystycznych elementów jego pejzażu. Różowe kamienne mury, osiągające miejscami 20 m wysokości, mają około 4 km długości i otaczają Stare Miasto. Zostały wzniesione w 1. połowie XVI w., po podboju Ziemi Świętej przez Turków osmańskich. U wylotu starej drogi prowadzącej na północ znajduje się Brama Damasceńska. Najnowsze wykopaliska archeologiczne odsłoniły pozostałości bramy z czasów rzymskich. Brama Heroda, zwana też Bramą Kwietną, prowadzi do Dzielnicy Muzułmańskiej. Naprzeciw Góry Oliwnej położona jest Brama Lwia, zwana przez chrześcijan Bramą św. Szczepana, który miał być w tym miejscu ukamienowany. Brama Złota lub inaczej Brama Miłosierdzia została zamurowana przez muzułmanów. Uważa się, że wybudowano ją w czasach bizantyjskich, a jej fundamenty mogą pochodzić nawet z czasów Salomona. W okolice Ściany Zachodniej (Ściany Płaczu) prowadzi Brama Gnojna (nazwa pochodzi stąd, że w jej pobliżu chrześcijanie wyrzucali odpadki). Do Dzielnicy Żydowskiej wiedzie Brama Syjońska. Arabowie nadali jej nazwę Bramy Proroka Dawida, ponieważ stoi naprzeciw góry Syjon, uznawanej za miejsce jego pochówku. Zawsze pełna życia Brama Jafska prowadzi na zachód w kierunku portu, znanego już za czasów wojen z Filistynami. Najmłodsza jest Nowa Brama otwarta w ubiegłym stuleciu.

KOŚCIÓŁ ŚW. ANNY I SADZAWKA BETEZDA

Wzniesiony w pierwszej połowie XII w. kościół wspaniale łączy w sobie tradycyjne elementy architektury romańskiej i stylu, jaki wykształcił się w okresie wypraw krzyżowych. Należy do najstarszych zachowanych budowli sakralnych w mieście. Tradycja głosi, że stoi w miejscu, gdzie ongiś znajdował się dom Anny i Joachima, rodziców Marii, która tu właśnie miała przyjść na świat. Sklepione łukowo wnętrze podzielone jest kolumnami krypty, uznawanej za miejsce narodzin Marii.
Sadzawka Betesda położona jest w bezpośredniej bliskości kościoła, w pobliżu Bramy Lewej. Imponujące pozostałości basenu z dwoma łaźniami i pięcioma portykami potwierdzają ewangeliczną opowieść przekazaną prze Jana. Niegdyś znajdowała się tu Brama Owcza, w pobliżu której odbywał się targ, a w sadzawce kąpano przeznaczone na ofiarę zwierzęta. Tu właśnie Jezus uzdrowił paralityka.

KOŚCIÓŁ DOMINUS FLEVIT

Franciszkański kościół został wybudowany w latach 30. XX w. według projektu Antonia Barluzziego w miejscu znalezienia pozostałości budowli z V w. W ostatnich latach w pobliżu odkryto ślady nekropolii z napisami w języku greckim, hebrajskim i armeńskim. Z okna nad ołtarzem rozciąga się wspaniała panorama Jerozolimy. Nazwa kościoła pochodzi z Ewangelii św. Łukasza, zgodnie z którą Jezus prorokował tu o przyszłości miasta: „…i nie zostawią w tobie kamienia na kamieniu za to, żeś nie rozpoznało czasu twojego nawiedzenia”(Łk 19,44).

SADZAWKA SYLOE

Sadzawka była jednym z najważniejszych urządzeń wodnych starożytnej Jerozolimy. Jej wybudowanie przypisuje się królowi Hiskiaszowi, który u schyłku VIII w. p.n.e. przebił tunel, do którego skierowano wody ze źródła Gichon. W tym miejscu według Ewangelii nastąpiło przywrócenie wzroku ślepcowi: „On odpowiedział: «Człowiek zwany Jezusem uczynił błoto, pomazał moje oczy i rzekł do mnie: \"Idź do sadzawki Siloam i obmyj się\". Poszedłem więc, obmyłem się i przejrzałem»” (J 9,11).

WIECZERNIK

Charakterystyczną cechą wnętrza z czasów krzyżowców są eleganckie ostre łuki podpierające krzyżowo-żebrowe sklepienie Wieczernika. W XVI w. muzułmanie przejęli górę Syjon, przekształcili kościół w meczet i przez ponad pięćset lat zabraniali chrześcijanom wstępu. Pomieszczenie to, czczone w tradycji chrześcijańskiej, uważane jest za miejsce Ostatniej Wieczerzy i ustanowienia sakramentu Eucharystii. W tym samym wnętrzu, siedem tygodni później apostołom i Matce Boskiej ukazał się Duch Święty, zesłany w święto Pięćdziesiątnicy.

SCHODY MACHABEJSKIE

Bardzo stare stopnie zachowały się w ogrodach kościoła św. Piotra „In Gallicantu”. Nazwa odnosi się do czasu ich budowy, a miały one łączyć Miasto Dawida i dolinę Cedronu z górą Syjon. Schody były z pewnością używane w czasach opisywanych przez Ewangelię. Być może Jezus schodził po nich w Wielki Czwartek, idąc modlić się w ogrodzie Getsemani.

KOŚCIOŁA ŚW. PIOTRA „IN GALLICANTU”

Kościół o efektywnej nowoczesnej sylwetce został zbudowany w latach 30. dla zakonu asumpcjonistów. Przez wiele lat uważano, że w tym miejscu mógł stać dom arcykapłana Kajfasza, chociaż nie było żadnych świadectw w postaci wykopalisk. Prace archeologiczne doprowadziły jedynie do odsłonięcia pozostałości bizantyjskiej bazyliki. Nazwa kościoła „In Gallicantu” czyli „o pianiu koguta”, przypomina opisane w Ewangelii zaparcie się Piotra: „Wtedy począł się zaklinać i przysięgać: «Nie znam tego Człowieka». I w tej chwili kogut zapiał. 75 Wspomniał Piotr na słowo Jezusa, który mu powiedział: «Zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz». Wyszedł na zewnątrz i gorzko zapłakał” (Mt 26,74-75).

DOLINA CEBRONU

Dolina położona między Starym Miastem a Górą Oliwną jest zakątkiem o dziwnym, surowym krajobrazie, z charakterystycznymi nagimi, kamienistymi pagórkami porośniętymi z rzadka drzewami oliwnymi i krzewami. W tym miejscu rozegrały się niektóre wydarzenia z Ewangelii. Szczególnie ciekawe są architektoniczne groby skalne, zwane niesłusznie Grobami Prorokow, o wyraźnych cechach hellenistycznych. Warto też wspomnieć o tzw. Filarze Absaloma ze stożkowatym ostro zakończonym dachem oraz o grobowcach Jozafata, św. Jakuba i Zachariasza (w kształcie piramidy).

OGRÓD GETSEMANI

Ogród Getsemani jest jednym z najświętszych miejsc chrześcijaństwa. Fakt, że po dziś dzień rosną tu wielosetletnie drzewa oliwne o powyginanych i skręconych pniach, potwierdza tradycyjne przekonanie, że w ich cieniu rozegrały się wydarzenia ostatniej nocy przed pojmaniem Jezusa. Słowo Getsemani pochodzi od hebrajskiego wyrażenia gat szemen, czyli prasa do wyciskania oliwy, i wyraźnie odnosie się do przeznaczenia tego miejsca. Getsemani zajmuje ważną pozycję w Ewangelii, gdyż Jezus spędził tu ostatnią noc przez Męką, modląc się w śmiertelnej obawie: „Wtedy przyszedł Jezus z nimi do ogrodu, zwanego Getsemani, i rzekł do uczniów: «Usiądźcie tu, Ja tymczasem odejdę tam i będę się modlił»” (Mt 26,36).

ŚWIĄTYNIA NARODÓW

W idyllicznym otoczeniu ogrodu Getsemani wznosi się jedna z najbardziej charakterystycznych budowli współczesnej Jerozolimy, Świątynia Narodów, wzniesiona przez włoskiego architekta Antonia Barluzziego w latach 1919-1924. kościół znany jest też pod nazwą bazyliki Cierpienia, wywodzącą się od spędzonej tu przez Chrystusa nocy poprzedzającej Mękę. Architektoniczne cechy bazyliki chrześcijan oskiej (fasada) łącza się harmonijnie z elementami architektury islamu (ściany boczne i dach z wieloma małymi kopułkami). Nazwa kościoła, Świątynia Narodów, upamiętnia udział wielu państw w jej budowie. W małych kopułkach, nadających wnętrzu lekko orientalny charakter, umieszczono flagi uczestników budowy. W miejscu obecnej świątyni pierwszy kocio bizantyjski pojawił się już w IV w. Krzyżowcy przekształcili go następnie w bazylikę. Na Największą uwagę zasługuje prezbiterium Świątyni, gdzie przed głównym ołtarzem widoczna jest znaczna część kamienia, na którym Jezus modlił się w noc przed Męką. Skała otoczona jest kunsztowną kutą kratą, przypominającą koronę cierniową.

KOŚCIÓŁ GROBU NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY

Znany też pod nazwą kościoła Wniebowzięcia, zachował kształt nadany mu w XI w. w trakcie przebudowy przez krzyżowców. Przypuszczalnie jednak początki kościoła sięgają okresu bizantyjskiego (V w.), a wykuta w litej skale krypta, najważniejsza pod względem kulturowym część kościoła, może pochodzić z tego właśnie wieku.
Wewnątrz kościoła znajdują się groby rodziców Marii, Anny i Joachima. Schody prowadzą do podziemnej komory grobowej z tzw. Grobem Najświętsze Marii Panny. Jest on usytuowany pośrodku krypty, ozdobionej malowidłami, cennymi obrazami i pięknymi lampami. Mimo że kościół ten uchodzi za miejsce złożenia Marii do grobu, trzeba wspomnieć, że inny grób Marii znajduje się w Efezie, dokąd miał ją zabrać św. Jan.

GROTA GETSEMANI

Grota, położona niedaleko kościoła Grobu Najświętszej Marii Panny uważana jest za miejsce Jezusa po zdradzie Judasza. Mimo pewnych prac renowacyjnych w latach 50., wśród świętych miejsc w Jerozolimie grota w największym stopniu zachowała swój pierwotny wygląd z czasów życia Chrystusa na ziemi. Początkowo służyła jako spichlerz, a od Vi w. była wykorzystywana przez wspólnoty chrześcijańskie jako wieczernik. We wnętrzu jaskini, pod potężnym kamiennym sklepieniem, znajdują się trzy ołtarze z malowidłami ściennymi. Malowidło nad ołtarzem głównym wyobraża Jezusa modlącego się wśród apostołów, ołtarze boczne ozdobione są scenami Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Pocałunku Judasza.

VIA DOLOROSA

„Gdy Go wyprowadzili, zatrzymali niejakiego Szymona z Cyreny, który wracał z pola, i włożyli na niego krzyż, aby go niósł za Jezusem. A szło za Nim mnóstwo ludu, także kobiet, które zawodziły i płakały nad Nim. Lecz Jezus zwrócił się do nich i rzekł: «Córki jerozolimskie, nie płaczcie nade Mną; płaczcie raczej nad sobą i nad waszymi dziećmi!” (Łk 23,26-28).
Nazwa Via Dolorsa (także Via Crucis) jest stosunkowo niedawna, pochodzi z XVI w., kiedy szukano nazwy dla krótkiego odcinka między fortecą Antonii i Golgotą, przemierzonego przez Chrystusa w drodze ku miejscu ukrzyżowania. Obecny jej przebieg różni się jednak nieco od ostatniej drogi Jezusa. Z fortecy Antonii, gdzie Chrystus został osądzony przez Piłata i gdzie mieściła się rezydencja Heroda Wielkiego, zachowały się jedynie nieliczne fragmenty bruku. Budowla ta, wzniesiona w pobliżu północno-zachodniego narożnika świątyni, była punktem wyjścia śmiertelnej drogi Jezusa na Kalwarię, która w owym czasie znajdowała się poza obrębem murów miasta.
Pierwsza stacja

Pierwsza stacja znajduje się w pobliżu klasztoru Biczowania, gdzie Piłat przesłuchiwał, a następnie skazał Jezusa: „Wówczas Piłat wziął Jezusa i kazał Go ubiczować. A żołnierze uplótłszy koronę z cierni, włożyli Mu ją na głowę i okryli Go płaszczem purpurowym. Potem podchodzili do Niego i mówili: «Witaj, Królu Żydowski!» I policzkowali Go” (J 19,1-3). Kaplica, zbudowana w latach 20. naszego stulecia na miejscu dawnej budowli krzyżowców, pozostaje pod opieką franciszkanów. W każdy piątek wyrusza stąd tradycyjna procesja.

Druga stacja

Druga stacja znajduje się w pobliżu pozostałości starożytnej rzymskiej konstrukcji znanej jako Łuk Ecce Homo, dla upamiętnienia słów wypowiedzianych przez Piłata w chwili ukazania ubiczowanego Jezusa tłumom. Dziś widoczna jest tylko część budowli, wzniesionej za czasów Hadriana (135 r. n e.) dla uczczenia zdobycia Jerozolimy. Lew arkada, dziś niewidoczna, stanowiła ongiś fragment klasztoru muzułmańskich derwiszów. Prawa część zachowała się do naszych czasów jako część kościoła Sióstr Syjonu. Kościół ten powstał w 2. połowie XIX w. w miejscu starożytnych ruin, wspomnianego już łuku, części umocnień i dziedzińca fortecy Antonii i zdumiewających pozostałości chodnika z czasów rzymskich, do dawnej gry w kości, co wzmocniło hipotezę, że w tym właśnie miejscu rzymscy żołnierze rozdzielili miedzy siebie szaty Jezusa. Trzeba też wspomnieć o Sadzawce Strutiona (Bliźniąt), starożytnym zbiorniku wody z II w. p.n.e., przykrytym za czasów Hadriana.

Trzecia stacja

Trzecia stacja upamiętnia miejsce pierwszego upadku Jezusa pod ciężarem krzyża. Mała kapliczka, należąca dziś do Katolickiego Patriarchatu Ormiańskiego, została wybudowana w XIX w., a odnowiono ją i zrekonstruowano ze składek polskich żołnierzy przebywających w czasie II wojny światowej w Palestynie. We wnętrzu kaplicy znajdują się liczne polonika: m.in. rzeźba T. Zielińskiego i polski orzeł.

Czwarta stacja

Niewielkie oratorium upamiętnia spotkanie Jezusa z matką. Lunetę nad wejściem zdobi rzeźba dłuta T. Zielińskiego. Także ta kaplica powstała dzięki ofiarności Polaków.

Piąta stacja

Napis na architrawie jednego z domów przypomina spotkanie Szymona Cyrenejczyka i podjęcie przez niego krzyża Jezusa.

Szósta stacja

Greckokatolicki kościół upamiętnia spotkanie z Weroniką, której grób tu się znajduje. Święta pamiątka tego spotkania, a mianowicie chusta, która Weronika miała otrzeć twarz Jezusowi, w zamian za co jego rysy uwieczniły się na jedwabiu, przechowywana jest od VII w. w bazylice św. Piotra w Rzymie.

Siódma stacja

Miejsce drugiego upadku Jezusa wyznacza filar na skrzyżowaniu Via Dolorosa z malowniczą, ruchliwą uliczką handlową.

Ósma stacja

W zewnętrznej ścianie greckiego klasztoru prawosławnego wyrzeźbiony jest mały krzyż, który z czasem sczerniał. W tym miejscu Jezus spotkał pobożne niewiasty.

Dziewiąta stacja

Trzeci upadek Jezusa przypomina kolumna z okresu rzymskiego przy wejściu do klasztoru koptyjskiego. Ostatnie pięć stacji Drogi Krzyżowej znajduje się we wnętrzu bazyliki Świętego Grobu.

BAZYLIKA ŚWIĘTEGO GROBU

Jest to jedna z najbardziej monumentalnych budowli w Jerozolimie. Spoglądając na nią od razu dostrzegamy cechy architektury krzyżowców oraz niewielki domieszki stylu normańskiego i arabskiego. Niewątpliwie jest to miejsce, którego nikt nie może pominąć w czasie pobytu w Jerozolimie, ośrodek o magnetycznej sile przyciągania, gdzie liczne wspólnoty wyznaniowe i sekty jednoczą się i dają wspólne świadectwo wiary chrześcijańskiej, miejsce święte dla ludzkiej i religijnej świadomości chrześcijaństwa, niezależnie od różnic etnicznych, rasowych czy obyczajowych.
Obecny kościół wznosi się na miejscu dawnych kamieniołomów i miejsca kaźni, usytuowanego poza obrębem murów miejskich. Nazwa Golgota, wywodząca się z hebrajskiego słowa gulgolet, oznacza czaszkę i odnosi się do dziwnego wzgórza, przypominającego ludzką czaszkę oraz do legendy, identyfikującej je jako miejsce pogrzebania czaszki Adama. „…Wtedy więc wydał Go im, aby Go ukrzyżowano. Zabrali zatem Jezusa. A On sam dźwigając krzyż wyszedł na miejsce zwane Miejscem Czaszki, które po hebrajsku nazywa się Golgota” (J 19,16-17). W 135 r. cesarz Hadrian wzniósł na wzgórzu, gdzie znajdował się grób Jezusa, Forum i Kapitol nowego miasta Aelia Capitolina, poświęconego kultowi Jowisza, Junony i Wenus. Poszukiwania przeprowadzone w 325 r. przez matkę Konstantyna Wielkiego, Helenę, doprowadziły do odsłonięcia miejsca pochówku Jezusa oraz krzyża, na którym umarł. W zbudowanej w latach 326-335 bazylice Konstantyna pozostawiono nienaruszoną skałę Golgoty, gdzie ustawiono krzyż zwieńczony cyborium, a także jaskinię z grobem Jezusa. Skalny grób nakryto dość dużą okrągłą kopułą, którą nazwano Anastazis (zmartwychwstanie). Pięcionawowa bazylika z kryptą została zrównana z ziemią przez Persów w 614 r. piętnaści lat później odbudowano ją na rozkaz egipskiego kalifa El Hakami. Krzyżowcy zdobyli Jerozolimę w 1099 r., powiększyli i upiększyli świątynię, którą zdążył już odbudować cesarz Konstantyn Monomach. Poważnie uszkodzona w wyniku pożaru w 1808 r., została odbudowana wysiłkiem greckiego kościoła prawosławnego, przy czym jej pierwotny łaciński układ uległ znacznym zmianom. Obecnie bazylika Świętego Grobu służy Kościołom rzymskokatolickiemu, greckiemu, prawosławnemu, ormiańskiemu, koptyjskiemu, syryjskiemu i etiopskiemu.

GRÓB OGRODOWY

Grób ten, prawdopodobnie z okresu bizantyjskiego, znajduje się na zewnątrz murów miejskich, na północ od Bramy Damasceńskiej, i przez wielu chrześcijan, zwłaszcza protestantów, uważany jest za prawdziwe miejsce pochowania Chrystusa. Ta możliwość wydaje się pośrednio potwierdzona w Ewangelii: „A na miejscu, gdzie Go ukrzyżowano, był ogród, w ogrodzie zaś nowy grób, w którym jeszcze nie złożono nikogo. Tam to więc, ze względu na żydowski dzień Przygotowania, złożono Jezusa, bo grób znajdował się w pobliżu” (J 19,41-42). Grób znany jest też jako Kalwaria Gordona, od nazwiska brytyjskiego generała, który odkrył to miejsce w 1883 r., podziwiając osobliwy krajobraz Golgoty.

KAPLICA WNIEBOWSTĄPIENIA

W godny podziwu sposób tradycje stylu krzyżowców łącza się w tej budowli z elementami tradycji muzułmańskiej. Kaplica wznosi się na miejscu sanktuarium starochrześcijańskiego, w pobliżu szczytu Góry Oliwnej. Pierwotna budowla była otoczona portykiem o dwóch rzędach kolumn. Zniszczona w czasie najazdu perskiego w 614 r., została odbudowana w XII w. przez krzyżowców w postaci małej ośmiobocznej kaplicy. Przejęta przez muzułmanów, do których należała od XIII w., została zamieniona na meczet i całkowicie przebudowana. Zamurowano łuki, a na ośmiobocznym bębnie wzniesiono typową dla architektury islamu kopułę. Na kamieniu wewnątrz kaplicy widoczny jest odcisk stopy, uważany za ślad Chrystusa, pozostawiony w momencie Wniebowstąpienia: „Potem wyprowadził ich ku Betanii i podniósłszy ręce błogosławił ich. A kiedy ich błogosławił, rozstał się z nimi i został uniesiony do nieba” (Łk 24, 50-51).



EMAUS

„Tego samego dnia dwaj z nich byli w drodze do wsi, zwanej Emaus, oddalonej sześćdziesiąt stadiów od Jerozolimy. Rozmawiali oni z sobą o tym wszystkim, co się wydarzyło. Gdy tak rozmawiali i rozprawiali z sobą, sam Jezus przybliżył się i szedł z nimi” (Łk 24,13-15). Ponieważ wskazówki w Ewangelii nie są dokładne, nie udało się ściśle ustalić położenia tego miejsca. Istnieje pogląd, który, ma obecnie najwięcej zwolenników, że należy identyfikować Emaus z miejscem zwanym El Kubeibeh, położonym dwanaście kilometrów na północny zachód od Jerozolimy. W 1901 r. franciszkanie zbudowali tam duży neoromański kościół. Wznosi się on na miejscu zajmowanym uprzednio przez budowlę sakralną z XII w., we wnętrzu której znaleziono pozostałości starożytnego domu uznanego przez tradycję za dom Kleofasa, gdzie rozegrała się scena opisana przez św. Łukasza: „Gdy zajął z nimi miejsce u stołu, wziął chleb, odmówił błogosławieństwo, połamał go i dawał im” (Łk 24,30).



KOŚCIOŁY JEROZOLIMY
ROSYJSKA KATEDRA ŚWIĘTEJ TRÓJCY

Budowla ta, wyróżniająca się elegancką architekturą, zwieńczona jest licznymi zielonymi kopułami, nad którymi górują złote krzyże. Powstała po wojnie krymskiej, kiedy zapadła decyzja utworzenia w Jerozolimie ośrodka dla licznych pielgrzymów rosyjskich, przybywających do Ziemi Świętej. Otaczający katedrę rosyjski kompleks obejmuje hospicja dla kobiet i mężczyzn, konsulat rosyjski i specjalne hospicjum dla szlachetnie urodzonych pielgrzymów. Przed katedrą leży dwunastometrowej długości kamienny filar wyciosany prawdopodobnie do świątyni Heroda. W czasie transportu pękł i został porzucony w tym miejscu.

CERKIEW ŚW. MARII MAGDALENY

Architektura tej cerkwi przywodzi na myśl obiekty Zagorska lub Suzdala. Siedem cebulastych, złoconych kopuł z podwójnymi krzyżami nadaje budowli specyficzny charakter. Cerkiew została wybudowana w spokojnym zakątku na zachodnim stoku Góry Oliwnej w 1885 r. przez cara Aleksandra III dla uczczenia pamięci carycy Marii Aleksandrowy. We wnętrzu znajduje się wiele cennych obrazów, wspaniałe ikony i grób wielkiej księżny Elżbiety Fiodorowny, zabitej w 1917 r.

KOŚCIÓŁ ŚW. MARKA

Obecna budowla w Dzielnicy Ormiańskiej stanowi cześć zespołu klasztornego, należącego do syryjskiego Kościoła prawosławnego (jakobitów). W obrębie kościoła zachowały się fragmenty kaplicy z VII w.

KATEDRA ŚW. JAKUBA

Centralny obiekt kompleksu ormiańskiego w obrębie Starego Miasta należy do ormiańskiego Kościoła prawosławnego. Miła dla oka sylwetka budowli odzwierciedla jej wewnętrzną strukturę wspartą na ostrych łukach. Obecny wygląd katedry jest wynikiem zmian następujących sukcesywnie do wzniesienia budowli w XI w. Katedra upamiętnia męczeństwo brata św. Jana Ewangelisty, apostoła Jakuba Starszego, ściętego w 44 r. na rozkaz Heroda Agrypy I. wnętrze słynie z bogatych dekoracji. Zgromadzono tu też kamienie pochodzące ze świętych miejsc dziejów Izraela: Jordanu, gór Synaj i Tabor.

KOŚCIÓŁ ZBAWICIELA

Smukła dzwonnica kościoła Zbawiciela, z ostrołukowymi prześwitami, zwieńczona jest dachem w kształcie piramidy. Wyróżnia się na tle błękitnego nieba w otoczeniu kopuł i iglic. Luterański kościół zbudowano w latach 90. ubiegłego wieku w miejscu ruin kościoła Najświętszej Marii Panny Łacinników, wzniesionego przez krzyżowców.

BAZYLIKA ZAŚNIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY

Wznosząca się na górze Syjon potężna budowla sprawia wrażenie warowni. Wieńczy ją wysoka dzwonnica z galerią i wydłużoną kopułą. Korpus główny kościoła przykryty jest stożkową kopułą z czterema wieżyczkami w narożnikach. Kościół stoi na miejscu, gdzie według tradycji Maria zasnęła wiecznym snem i jest ostatnią z budowli wznoszonych tu przez wieki. Ufundowany przez cesarza Wilhelma w pierwszej dekadzie XX w. Kościół został zaprojektowany przez Heinricha Renarda na wzór katedry karolińskiej w Akwizgranie. Należy do zakonu benedyktynów.



MIASTO DAWIDA
CYTADELA

Potężne umocnienia cytadeli zwieńczone są pierścieniem murów z blankami i wieżami, wśród których wyróżnia się cylindryczny minaret, zwany niesłusznie Wieżą Dawida. Cytadela powstała za czasów Mameluków (XIV w.) i została przebudowana za panowania Sulejmana Wspaniałego (pierwsza połowa XVI w.). Jednakże w dawniejszej przeszłości, przynajmniej za czasów Heroda Wielkiego istniała tu już warownia, z której zachowały się interesujące fragmenty. W 24 r. p.n.e. Herod wniósł trzy wieże , którym nadal imiona trzech bliskich sobie osób: brata Fazaela, żony Marianem i przyjaciela Hippikusa. W rzeczywistości konstrukcje te miały spełniać funkcje obronne wobec przyległego pałacu. W czasach podboju rzymskiego cesarz Tytus uchronił wieże przed zburzeniem i przeznaczył je na kwatery Dziesiątego Legionu. Bizantyjczycy odbudowali umocnienia, a muzułmanie powiększyli cytadelę. W XIV w. Mamelucy rozszerzyli jej zasięg, Turcy zaś nadali jej dzisiejszy kształt. We wnętrzach mieści się Muzeum Historii Jerozolimy.

GRÓB DAWIDA

Sarkofag króla Dawida w kompleksie budowli u podnóża góry Syjon jest wraz ze Ścianą Zachodnią jednym z miejsc najczęściej odwiedzanych przez wyznawców judaizmu. Na masywnym sarkofagu królewskim, przykrytym czerwoną tkaniną wyszywaną w złote gwiazdy stoją dwadzieścia dwie srebrne korony do zwojów Tory. Symbolizują one królów, następców Dawida na tronie Izraela. Wprawdzie od XI w. sądzono, że jest to rzeczywiści miejsce pochówku Dawida, obecnie częściej słyszy się, że jego grób znajduje się na górze Ofel, w pobliżu innych grobów królewskich.

ŚCIANA PŁACZU

Zwana przez Żydów Hakotel Hama’aravi, Ściana Zachodnia (albo Ściana Płaczu) jest symbolem tego ludu i narodu. Widoczny dziś i odwiedzany przez turystów i Żydów z całego świata fragment jest częścią zachodniej ściany tarasu Świątyni Jerozolimskiej. Nazwa Ściana Płaczu odnosi się do wielowiekowego wygnania Żydów z Jerozolimy. Rzymianie zabraniali im wstępu do miasta, z Bizantyjczycy pozwalali modlić się tylko raz w roku, w rocznicę zburzenia Świątyni. Tez zwyczaj przetrwał przez wieki i stał symbolem żydowskiej diaspory i nadziei na powrót do Izraela. Stad pochodzi tradycyjne żydowskie pozdrowienie „za rok w Jeruzalem”. W latach 1948-1967, mimo

istnienia już państwa Izrael, Ściana Płaczu pozostawała w jordańskiej części Jerozolimy i znowu była dla Żydów niedostępna. Odzyskanie jej w wyniku tzw. wojny sześciodniowej było wielkim wydarzeniem w historii narodu żydowskiego. Wśród wielu obyczajów zachowanych przez wiernych modlących się u stup potężnych bloków uwagę zwraca specyficzny zwyczaj pozostawiania między kamieniami karteczek z prośbami i modlitwami.

DZIELNICA ŻYDOWSKA

W ciągu ostatnich dziesięcioleci prowadzono w tej dzielnicy szeroko zakrojone badania archeologiczne, które umożliwiły jej rekonstrukcję i częściową odbudowę. Rejon ten został zniszczony w 1948 roku. Od XIII w. aż do wojny 1948 r. dzielnica była siedzibą rabinów i uczniów żydowskich seminariów duchownych oraz starych pobożnych Żydów, którzy chcieli umrzeć i zostać pochowani w Jerozolimie.
Wśród najważniejszych obiektów należy wymienić pozostałości po XIX-wiecznej synagogi Hurva, zbudowanej na miejscu podobnej budowli z XIII w. Współczesnym symbolem Dzielnicy Żydowskiej jest nowoczesny łuk odtworzony po zburzeniu synagogi Hurva w 1948 r. i synagoga Tifere Izrael (Chwała Chrystusowi), która łatwo rozpoznać dzięki eleganckim rzeźbionym łukom.

GÓRA ŚWIĄTYNNA

Na szczycie góry utożsamionej z biblijną górą Moria rozciąga się Haram es Szarif, rozległy sztuczny taras, zachowujący pamięć Świątyni Salomona, odbudowanej przez Heroda Wielkiego i zniszczonej ostatecznie przez legiony Tytusa. Ten nieregularny czworokąt o powierzchni około dwunastu hektarów jest częściowo otoczony masywnym umocnionym murem oporowym. Jest to miejsce uznawane powszechnie za święte. Chrześcijanom przypomina ono zdarzenia z najwcześniejszego okresu życia Jezusa. Dla muzułmanów z kolei jest to trzeci z rzędu najważniejszy cel pielgrzymek po Mekce i Medynie, miejsce skąd Mohammad wyruszył w drogę do nieba. Arabska nazwa Haram es Szarif oznacza Szlachetne Sanktuarium.
Powyżej nad skałami Jerozolimy lśni złota kopuła meczetu Omara, tzw. Kopuła na Skale. Została wzniesiona w drugiej połowie VII w. przez kalifa Abd El Malika. Misterna majolikowa dekoracja została położona za czasów Sulejmana Wspaniałego (XVI w.). Wewnątrz drewniana balustrada otacza skałę czczoną przez Żydów i muzułmanów. W pobliżu południowej krawędzi tarasu wznosie się imponujący meczet Al Aksa. Zbudowany w VIII w. przez krzyżowców i ponownie przekształcony w meczet w 1187 r. Monumentalne wnętrze zdobią potężne kolumny z kararyjskiego marmuru, ofiarowane przez Mussoliniego.