Zasada senioratu przyczyną rozbicia dzielnicowego państwa Piastów.

Bolesław Krzywousty po raz pierwszy w Polsce ustanowił porządek obejmowania rządów zwany senioratem. Wcześniej już stosowany na Rosji.
Seniorat jest ostatnim dziełem Bolesława Krzywoustego często nazywanym testamentem, któremu nadano akt publiczno-prawny. Głównym założeniem senioratu było ustanowienie porządku obejmowania władzy, który miał zapobiegać rozdrabnianiu państwa.
Polegał on na utworzeniu dzielnic, które miały być podzielone między synów Bolesława,
a miał ich pięciu, a później z kolei ich potomstwu. Oraz wyznaczył dzielnice, która nie miała być dziedziczna lecz rządy w niej miał sprawować zawsze najstarszy książe w rodzie Piastów, czyli senior. Dzielnicę tą nazwano wielkoksiążęcą albo pryncypacką. Miała ona przechodzić we władnie najstarszego potomka dynastii jako podstawa jego władzy nad całością państwa, więc również nad dzielnicami dziedzicznymi. Najstarszy członek dynastii miał prawo wypowiadanie i prowadzenie wojen zewnętrznych, reprezentowanie państwa na zewnątrz i zawierania traktatów, mianowania dostojników kościelnych tj. arcybiskupów i biskupów kasztelanów oraz posiadał zwierzchność sądową. Dzielnica pryncypacka miała zostawać zawsze nienaruszona natomiast dziedziczne mogły podlegać dalszym podziałom.
Ziemie o które przez całe swoje życie walczył, które podbijał i podporządkowywał sobie podzielił tak, iż dzielnica senioralna obejmowała: całe Pomorze, zachodnią część Kujaw, wschodnią Wielkopolskę z Kaliszem i Gnieznem, ziemię łęczycko- sieracką i kra-
kowską z samym Krakowem. Jest to pas ziemi obejmujący północ kraju, a więc dostęp do morza, i ciągnący się nieprzerwanie przez środek kraju, aż do Karpat.
Pozostali bracia dostali: Bolesław Kędzierzawy Kujawy z Mazowszem, Henryk – ziemie sandomierską, Władysław Wygnaniec – Śląsk, Mieszko Stary – Wielkopolskę.
Krzywousty spisując testament pragnął uniknąć walk bratobójczych. Pamiętał, że wcześniej walczył o władzę ze swoim bratem Zbigniewem. Przed nim Chrobry walczył z synami Ody, Mieszko II z Bezprymem i Ottonem, Śmiały z Władysławem Hermanem. Wyznaczając legalny porządek dziedziczenia chciał zachować jedność państwa.
Ustawa sukcesyjna okazała się trudna w realizacji. Po śmierci Bolesława rozpoczęły się walki między seniorem Władysławem, synem Zbysławy, a przyrodnimi braćmi – juniorami i ich matką Salomeą. Konflikt ten podburzali i popierali możni przedstawiciele ówczesnego społeczeństwa zainteresowani w obaleniu władzy centralnej.
Pragnęli aby istniały równorzędne małe państewka dzielnicowe. W takim podziale możnowładcy widzieli dla siebie szansę na wywieranie presji na książęta, którzy zawdzięczali by im swoją władzę.
Władysław II po śmierci ojca szykował się do wypędzenia braci, wcześniej kazał oślepić i wygnać potężnego wojewodę Włostowica, takim postępowaniem stracił zwolenników, a biskupi go wyklęli. Musiał uciekać z kraju. jego miejsce zajął Bolesław Kędzierzawy, nie miał on zdolności do polityki zagranicznej. Musiał złożyć upokarzający hołd cesarzowi niemieckiemu, natomiast książęta Pomorza Zachodniego odmawiali składania hołdu. Kolejnym seniorem był Mieszko Stary, którego możni z Krakowa wypędzili i powołali następnego syna Krzywoustego – Kazimierz. Współpracował on z kościołem i możnwład-
cami, lecz władza jego nie była zbyt silna. Po jego śmierci na tron osadzono jego syna Leszka Białego. Było to przeciw zasadom testamentu Krzywoustego, a wprowadzało dziedziczenie dzielnic. Doprowadziło to do rozpadu państwa na coraz większą liczbę księstw. Poszczególne ziemie stały się dziedzictwami poszczególnych linii piastowskich. Często zdarzało się, że możni buntowali się przeciwko swemu księciu i wypędzali go, a na tron powoływali innego Piasta. powodowało to zbliżanie się poszczególnych dzielnic do siebie. Wpływowe rodziny posiadały majątki w różnych księstwach, zacieśniało to więzi państwowe. Duża liczba książąt powodowała, iż pojawiały się coraz liczniejsze urzędy do obsadzenia. Zwiększała się liczba możnych, co osłabiało tylko tę grupę i powodowało, że żadna z rodzin nie mogła samodzielnie zagrozić władzy księcia. Brak jedności wśród książąt odbił się na bezpieczeństwie państwa. Coraz słabsi książęta szukali pomocy u sąsiadów. Śląsk związał się z królem czeskim, Bolesław Wstydliwy współpracował z Węgrami. Tylko osłabienie cesarstwa uchroniło Polskę przed podbojem Niemców. Rozdrobnienie polski miało widoczne następstwa gospodarcze. Poszczególni władcy chcąc pomnożyć swoje dochody bili własną monetę, tworzyli komory celne między księstwami, ściągali cła i myta od kupców przemierzających Polskę. To zahamowało ogólnokrajową wymianę handlową i przyczyniło się do rozwojów rynków lokalnych. Przebywająca liczna możnowładców domagała się większych korzyści z domaganych dóbr. Również kościół domagał się zwolnienia od posług. Książęta nie chcąc zatargów z biskupami wprowadzili immunitety. Polegało to na zwolnieniu kościoła od wszystkich danin i posług z wyjątkiem poradlnego na rzecz księcia. Umocniło to samodzielność majątkową i uniezależnienie się od władzy świeckiej. W ślad za kościołem swoich praw domagali się możni. Zmniejszały się dochody książąt. Zanikały urzędy kasztelana, ponieważ nie mieli już z kogo ściągać danin i kogo sądzić. Nie było z czego utrzymywać stacjonujących załóg w grodach. Ludziom tym za służbę książęta nadawali małe posiadłości zwolnione od wielu danin – tak powstało Polskie rycerstwo.
Książęta Śląscy utrzymywali bliskie stosunki z Niemcami. Znali ten kraj, obserwowali rozwój osadnictwa. Zaczęli zachęcać osadników niemieckich do przybywania na ziemie Polskie, gdzie brakowało rąk do pracy i było dużo pustych ziem. Aby zachęcić osadników do osiedlania się zwalniano na kilka lat z zobowiązań. NA początek udzielano im często pożyczki w postaci inwentarza i nasion. Zapewniano możliwość zachowania, własnych przyniesionych z ojczyzny obyczajów i praw. W ten sposób rozwinął się na wsi samorząd chłopski: sędziowie, sołtysi, ławnicy. Przywileje te zachęcały do bardziej intensywnej pracy. Działalność osadnicza wiązała się także udoskonaleniem metod uprawy ziemi i wprowadzeniem trójpolówki. Obszary rolne dzielono na trzy pola, na jednym siano zboża
ozime na drugim jare , trzecie zaś pozostawiano odłogiem aby ziemia odzyskała, swą żyzność. Stosowano już ulepszone narzędzia ( pługi, brony ) do uprawy roli. Wszystko to spowodowało, że rolnictwo zaczęło przynosić coraz większe korzyści.
Budowano również na wzór niemiecki nowe miasta. Lokowane miasta otrzymywały ustrój oparty na wzorach zachodnioeuropejskich. Miały własne prawo miejskie, zbiory przepisów prawnych, sądy odwoławcze. Miały one kształt bardzo regularnie rozplanowany. Na środku znajdował się czworokątny rynek, od którego odchodziły pod kątem prostym ulice.
Dzieliły cały obszar na kwadratowe segmenty. Do budowanych miast zjeżdżali rzemieślnicy, przyworządz ze sobą nowości technologiczne, ulepszone narzędzia. Kolonizacja Niemiecka spowodowała szybki wzrost ludności, szybki rozwój gospodarki, ożywienie handlu i polepszenie warunków życia.
Czasy Bolesława Krzywoustego utrwalił w formie literackiej Gal, pisząc kronikę. Jest to pierwszy znany nam utwór literacki powstały w Polsce. Napisany został po łacinie, prozą rymowaną i rytmicznie. Z tego samego okresu do naszych czasów dotrwały drzwi gnieźnie – - ńskie reprezentujące najwyższy poziom ówczesnej sztuki gnieźnieńskiej. Pokryte są one osiemnastoma płaskorzeźbami, odlanymi w brązie, przedstawiają sceny z żywota św. Wojciecha, jego misje do Prusów, męczeństwo, wykupienie zwłok i powrót relikwii do Polski. Zachował się również kościół w Strzelinie w XII w. Na uwagę zasługują kolumny.
Dwie z nich od góry do dołu pokrywa rzeźba – postacie aniołów i ludzi oraz motywy roślinne.
Trzecią ozdabiają skręty spirali, czwarta jest gładka. Zaliczane są one do szkoły mozańskiej, tak samo jak drzwi gnieźnieńskie i reprezentują najwyższy poziom sztuki europejskiej.
Okres rozbicia dzielnicowego był czasem wielkich przemian. Ograniczenie uprawnień panującego doprowadziło do upadku monarchii patrymonialnej i do powstania grup społecznych nazywanych stanami. Jest to początek rozkwitu gospodarki, rolnictwa i handlu, powodujące bogacenie się mieszkańców. Podzielenie na dzielnice zmuszało do uczenia umiejętności organizowania się i zaradności. Pomimo strat terytorialnych, rozbicia politycznego i konfliktów między książętami był to okres wielkiego rozwoju polski, we wszystkich kierunkach działalności ludzkiej.

RJ


Wykorzystano wiadomości z:

Historia Polski – J. Wyrozumski Polska Piastów – P. Jasienica
Dzieje Średniowieczne – T. Jurek