Sprawozdanie z lekcji muzealnej pt. „Prezydent”

Celem przeprowadzenia lekcji muzealnej na Zamku Królewskim xx.yy.zzzz było pogłębienie naszej dotychczasowej wiedzy o formach sprawowania władzy. Jednak tematem naszych rozważań był tylko jeden z wcześniej poznanych typów władców – prezydent.
Na wstępie należałoby przytoczyć podstawowe pytanie: kim jest i jaką rolę w państwie pełni prezydent? Otóż osoba prezydenta, krótko mówiąc jest głową państwa. Słowo prezydent wywodzi się z łacińskiego wyrazu praesidens, co znaczy „przewodniczący”, jednoosobowy władca republiki. Prezydent zarządza wybory do sejmu i senatu, czuwa nad bezpieczeństwem państwa i praworządnością, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, powołuje rząd, mianuje ambasadorów, przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych innych państw, powołuje sędziów, nadaje obywatelstwo, ordery i odznaczenia, stosuje prawo łaski, podpisuje i ogłasza ustawy przyjęte przez sejm; przypisuję mu się również prawo weta. Obecnie istnieją trzy formy władzy prezydenckiej, podzielone na odpowiednie kryteria ze względu na pełnione funkcje. Pierwszym modelem państwa, w którym prezydent jest władcą bardzo silnym są Stany Zjednoczone. Osoba premiera w USA nie istnieje, ponieważ całą władzę wykonawczą, zarówno jak i część ustawodawczej sprawuje właśnie prezydent. Innym typem jest model francuski, w którym władza prezydenta i premiera podzielona jest mniej więcej po połowie. Chociaż najczęstszą drogą porozumienia między tymi osobami jest kompromis, jednak decydujący i nadrzędny głos zawsze należy do prezydenta. Trzecim rodzajem państwa republikańskiego jest model niemiecki. W państwach o podobnym jak w Niemczech systemie rządzenia, główną osobą sprawującą władzę w państwie jest premier, lub, jak w przypadku samych Niemiec – kanclerz. Funkcje prezydenta natomiast zostały ograniczone jedynie do reprezentacyjnych.
Obecnie w każdym państwie republikańskim na świecie istnieje jeden z wymienionych wyżej modeli. Chociaż każdy z nich może różnić się od pozostałych nieznacznymi zmianami modyfikującymi rolę prezydenta i premiera w państwie, jednak każdy system oparty jest na jednej, podstawowej formie.
Pierwszym na świecie prezydentem był Jerzy Waszyngton, amerykański władca Stanów Zjednoczonych, żyjący w latach 1732 – 1799. Kandydaturę prezydencką sprawował on w latach 1789 – 1797, drugiej połowy XVIII wieku, czyli w okresie zwanym „oświeceniem”. Amerykański mąż stanu zapisał się w historii jako bohater walk o niepodległość, naczelny wódź armii amerykańskiej, oraz współautor i koordynator prac nad konstytucją federalną. Pierwszą stolicą Stanów Zjednoczonych, w której urząd swój sprawował Jerzy Waszyngton, było miasto położone u ujścia rzeki Delaware do Oceanu Atlantyckiego, w stanie Pensylwania, w Philadelphii. Do dziś dnia od pamiętnego roku 1789, w USA kandydaturę prezydencką sprawowało już czterdziestu dwóch prezydentów.
Pomimo, iż pierwsza republiką powstałą w wyniku rewolucji z 1789 roku była Francja, jednak słowo „demokracja” pojawiło się już w starożytności. Wyraz ten pochodzi od greckiego demos cratos, co znaczy „władza ludu”. W piątym wieku przed naszą erą, państwo greckie złożone było z tzw. polis, czyli państw-miast. Pojęcie demokracji pojawiło się w Atenach, gdzie na rynku miasta zwanym algorą miało miejsce zgromadzenie ludowe, w celu podejmowania ważnych dla określonego miasta decyzji. System taki mógł funkcjonować poprawnie jedynie dzięki stosunkowo niewielkiej liczbie ludności zamieszkującej owe polisy. Ponieważ do możliwości brania udziału w dyskusji nie dopuszczane były zarówno kobiety, dzieci, jak i niewolnicy, liczba osób biorących udział w dyskusji nie przekraczała nierealnych granic. Dziś trudno wyobrazić sobie zgromadzenie chętnych do władania niemal dwumilionowym miastem, jakim jest np. Warszawa. W tamtejszych czasach nie istniało jeszcze pojęcie „polityk”, opisujące osobę na trwale związaną ze sztuką zarządzania państwem. Dlatego też demokrację prowadzoną w starożytnej Grecji ze względu na swoją strukturę nazwano bezpośrednią.
W Polsce i w większości innych państw demokratycznych, społeczeństwo poprzez wybory powszechne dokonuje wyboru prezydenta, posłów, senatorów i władz samorządowych. Nie następuje jednak wybór premiera wraz z rządem, gdyż rola ta należy do władzy ustawodawczej – sejmu. Zasady wyborów zawarte są w podstawowym akcie prawnym – konstytucji, tak więc odmienny niż w Polsce system wyborów ma na przykład Izrael, w którym wyboru premiera dokonuje również społeczność państwa.
Okres powstawania większości nowych europejskich republik datuje się na lata po pierwszej wojnie światowej. Również i Polska 11 listopada 1918 roku taki ustrój państwa przyjęła. Był to dzień po podpisaniu rozejmu w Compiegne listopada 1918 roku, pomiędzy Niemcami, a koalicją. Trzy lata później, 17 marca 1921 roku, Sejm Ustawodawczy uchwalił konstytucję, nazwaną od miesiąca jej podpisania – marcową. Rok po tym wydarzeniu, 9 grudnia 1922, Zgromadzenie Narodowe obrało na pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej profesora Gabriela Narutowicza. Człowiek ten cieszący się dużym autorytetem w świecie nauki, ceniony również przez posłów mniejszości narodowych, nie był na rękę stronnictwom prawicowym, a szczególnie związkowi Ludowo-Narodowemu. Dlatego też w atmosferze rozpętanej przez endencję nagonki propagandowej, 16 grudnia 1922 roku, po siedmiu dniach sprawowania władzy, Gabriel Narutowicz padł ofiarą zamachu. Sprawca zbrodniczego czynu został wkrótce pojmany i rozstrzelany w warszawskiej cytadeli.
Kolejnym prezydentem po Narutowiczu był Stanisław Wojciechowski, który kandydaturę swą sprawował w latach 1923 – 1926, czyli do przewrotu majowego. W wyniku zamachu stanu poprowadzonego przez Józefa Piłsudskiego, który stanął na czele wojska i od strony Pragi wkroczył do Warszawy, dotychczasowe rządy zmienione zostały na tzw. sanacyjne. Na czele państwa stanął prezydent Ignacy Mościcki, który urząd prezydencki sprawował aż do wybuchu drugiej wojny światowej. Od tej pory formy rządów zaczęły przybierać kształty autorytaryzmu. Uchwalona została także nowa konstytucja, kwietniowa, która wyraźnie określała równy podział funkcji pomiędzy prezydentem, a premierem RP.
Głównymi osobami sprawującymi władzę w Polsce w latach 1935 – 1939, byli: prezydent Ignacy Mościcki, premier Felicjan Sławoj-Składkowski, minister spraw zagranicznych Józef Bek i marszałek Edward Rydz-Śmigły. To właśnie ta czwórka w tych latach była odpowiedzialna i decydowała o dalszych losach Polski.
Po wybuchu drugiej wojny światowej, w dniu wkroczenia wojsk rosyjskich na ziemie polskie (17 września 1939) Ignacy Mościcki wyjechał do ówczesnego sojusznika Polski – Rumunii. Było to jedyne rozsądne wyjście z trudnej sytuacji, gdyż zapewniało one ciągłość państwa polskiego, wedle zasady; dopóki istnieje rząd, istnieje również państwo. Błąd natomiast popełnił Edward Rydz-Śmigły, który jako wódź naczelny sił zbrojnych miał obowiązek do końca pozostać przy swoich żołnierzach na polu walki.
Pierwszym prezydentem po zakończeniu drugiej wojny światowej został działacz ruchu robotniczego, Bolesław Bierut. Jego dojście do tak obszernej władzy było stopniowe i łagodne: od 1912 był działaczem w PPS – Lewicy, od 1918 w KPP, w 1933 – sekretarzem Czerwonej Pomocy w Polsce, od 1943 – członkiem Sekretariatu KC PPR, po 31.XII.1944, prezydentem KRN i wreszcie w latach 1947 – 1952, prezydentem Rzeczypospolitej.
W roku 1989 prezydentem został Wojciech Jaruzelski. Gdy po ośmiu miesiącach sprawowania władzy zrezygnował, nadszedł czas przeprowadzenia wyborów wolnych. Kolejno prezydentami zostali: Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski.