1. Polityka jako aktywność społeczna.
Polityka społeczna- przyjęty i realizowany prze władzę publiczną system długofalowych zamierzeń i towarzyszący mu system rozwiązań prawnych na rzecz zaspokajania potrzeb społecznych i rozwiązywania problemów społecznych. Jest to działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz stosunków społecznych mające na celu m.in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu i zapewnienie ładu społecznego. Jako państwowa polityka społeczna jest realizowana przez wiele polityk szczegółowych np. polityka emerytalno-rentowa, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, zatrudnienia, rodziny, mieszkaniowa i socjalizacyjna.
SZUBERT- polityka społeczna jako celowe oddziaływanie państwowych związków zawodowych i innych organizacji, na istniejący układ zmierzających do poprawy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia.
AULEYTNER – polityka społeczna jako działalność państwa samorządowych organizacji pozarządowych, których celem jest wyrównanie szans życiowych grup społeczeństw ekonomicznych i socjalnie najsłabszych.
Cele polityki społecznej
bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie)
inwestycje w człowieka – tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej)
pokój społeczny – jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej
życie rodzinne – akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.
2. Pojęcie państwa.
Państwo- to stowarzyszenie polityczne które w określonych granicach terytorialnych ustanawia suwerenne prawo oraz sprawuje władzę poprzez system trwałych instytucji. Instytucje te są wyraźnie publiczne gdyż ponoszą odpowiedzialność za zbiorową organizację życia społecznego i są finansowane ze środków publicznych. Państwo obejmuje zatem różne instytucje rządowe, ale również sądy, upaństwowiony przemysł, system ubezpieczeń społecznych itp.
3. Funkcje państwa.
Każde państwo spełnia określone funkcje. Różne są podziały funkcji państwa, do najważniejszych jednak należy funkcja wewnętrzna i funkcja zewnętrzna.
Funkcja wewnętrzna- polega na podejmowaniu wszelkich działań w celu utrzymania obecnego systemu społeczno- gospodarczego (tzn. działalności ekonomicznej organizacyjnej, ideologicznej a w razie konieczności za pomocą siły fizycznej). Zadaniem funkcji wewnętrznej jest utrzymanie porządku i bezpieczeństwa w kraju.
Funkcja zewnętrzna – polega na podejmowaniu działań zmierzających do utrzymania bezpieczeństwa przed zagrożeniem mogących przyjść z zewnątrz państwa. Do tej funkcji należy również współpraca z innymi krajami: gospodarcza, naukowa itp.
Pomiędzy tymi funkcjami zachodzi ścisłe powiązanie, trudno sobie wyobrazić państwo, które spełnia funkcje zewnętrzna nie panując na sytuacją wewnętrzną kraju.
Oprócz powyżej wymienionych funkcji państwo spełnia również inne:
Funkcja socjalna - polega na zapewnieniu minimum egzystencji najbiedniejszym, ochrona zdrowia, zapewnienie bezpieczeństwa pracy, ochrona środowiska. W szczególności zapewnienie wszystkim obywatelom w kraju pracy oraz godziwego wynagrodzenia za nią.
Funkcja kulturalna - polega na wspomaganiu rozwoju jednostkę, promowaniu poglądów filozoficznych oraz ideologicznych. W tym celu korzysta z pomocy różnych organizacji (np. szkół, środków masowego przekazu).
Funkcja organizatorska- polega na działalności sprzyjającej rozwojowi gospodarczemu kraju poprzez stwarzanie sprzyjających warunków dla gospodarczego wykorzystywania bogactw naturalnych, wytyczanie szlaków transportu, zapewnieni bezpieczeństwa systemu pieniężnego itp.
4. Państwo jako uczestnik stosunków międzynarodowych.
Państwo- najważniejszy centralny uczestnik stosunków międzynarodowych ze względu na długotrwałą genezę, skomplikowaną strukturę organizacji oraz zróżnicowane funkcje. Posiada podmiotowość polityczno-międzynarodową lecz także prawno-międzynarodową. można określić jako suwerenną organizację terytorialno-polityczną. Składa się ona z trzech elementów konstytutywnych, ludności, terytorium i władzy suwerennej. Suwerenność jest atrybutem państwa. Wskazuje że państwo stanowi odrębna i niezależną jednostkę geopolityczną która sama sobą włada i samo za siebie odpowiada. Przedmiot międzynarodowej aktywności państwa jest w zasadzie nieograniczony. Formy aktywności międzynarodowej państwa są bardzo zróżnicowane. Do najważniejszych należy zaliczyć utrzymywanie stosunków z innymi uczestnikami w tym stosunków dyplomatycznych i konsularnych z państwami zawieranie umów międzynarodowych współtworzenie organizacji międzynarodowych i uczestnictwo pokojowego rozwiązywania sporów w tym sądów międzynarodowych. Generalnie można stwierdzić że im większe i wszechstronniej rozwinięte zasoby tym większe możliwości działania. Jest bowiem oczywiste że państwa biedne mają bardzo ograniczone kontakty ze światem a często nie stać je nawet na wysłanie delegacji na konferencje międzynarodowe. Biorąc pod uwagę zakres efektywnej zdolności do działania międzynarodowego można podzielić państwa na następujące grupy:
-mocarstwa uniwersalne- zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych obecnie USA
-mocarstwa sektorowe- zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie np. gospodarczej- Japonia.
-mocarstwa regionalne- zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie np. Francja.
-państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej np.: Polska
5. Główni uczestnicy stosunków międzynarodowych.
Uczestnicy stosunków międzynarodowych- przez uczestnictwo należy rozumieć udział podmiotu w jakiejś zbiorowej aktywności, działanie w powiązaniu z innymi ludźmi, lub należenie do grupy tych, których działania wywołałyby określony stosunek. Są to podmioty zdolne do aktywności międzynarodowej więc do zmieniania lub utrwalania w sposób zamierzony stanów środowiska naturalnego:
*uczestnik jest tylko jednym z elementów szerszej zbiorowości podmiotów podejmujących aktywność tego samego typu.
*aktywność uczestnika jest częścią składową całości stosunków międzynarodowych.
*każdy uczestnik ma swój udział w rezultatach zbiorowej aktywności.
Państwo- najważniejszy centralny uczestnik stosunków międzynarodowych ze względu na długotrwałą genezę, skomplikowaną strukturę organizacji oraz zróżnicowane funkcje. Posiada podmiotowość polityczno-międzynarodową lecz także prawno-międzynarodową. można określić jako suwerenną organizację terytorialno-polityczną. Składa się ona z trzech elementów konstytutywnych, ludności, terytorium i władzy suwerennej. Suwerenność jest atrybutem państwa. Wskazuje że państwo stanowi odrębna i niezależną jednostkę geopolityczną która sama sobą włada i samo za siebie odpowiada. Przedmiot międzynarodowej aktywności państwa jest w zasadzie nieograniczony. Formy aktywności międzynarodowej państwa są bardzo zróżnicowane. Do najważniejszych należy zaliczyć utrzymywanie stosunków z innymi uczestnikami w tym stosunków dyplomatycznych i konsularnych z państwami zawieranie umów międzynarodowych współtworzenie organizacji międzynarodowych i uczestnictwo pokojowego rozwiązywania sporów w tym sądów międzynarodowych. Generalnie można stwierdzić że im większe i wszechstronniej rozwinięte zasoby tym większe możliwości działania. Jest bowiem oczywiste że państwa biedne mają bardzo ograniczone kontakty ze światem a często nie stać je nawet na wysłanie delegacji na konferencje międzynarodowe. Biorąc pod uwagę zakres efektywnej zdolności do działania międzynarodowego można podzielić państwa na następujące grupy:
-mocarstwa uniwersalne- zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych obecnie USA
-mocarstwa sektorowe- zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie np. gospodarczej- Japonia.
-mocarstwa regionalne- zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie np. Francja.
-państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej np.: Polska
Narody -jeden z ważniejszych uczestników stosunków międzynarodowych lecz uczestnictwo ma charakter przejściowy(staje się uczestnikami wtedy gdy podejmują działania na rzecz utworzenia własnego państwa a przestają nimi być z chwilą osiągnięcia tego celu, ponieważ funkcje ich reprezentacji przejmuje państwo. Uczestnikami mogą być te narody, które mają własną organizację i reprezentację stanowią je różne fronty narodowe, organizacje narodowowyzwoleńcze. Do najdłużej istniejących tego typu podmioty zaliczamy organizacja ludu Afryki Płn-zach(SWAPO) organizacje wyzwoleńcze Palestyny (OWP) front POLISARIO. Mają ograniczony zakres zdolności do działań międzynarodowych(mogą nawiązywać i utrzymywać stosunki z innymi uczestnikami ale ich ranga jest niższa. Mogą zawierać traktaty międzynarodowe mogą wchodzić w skład różnych związków państw ale nie zawsze na zasadzie pełnego członkostwa.
Organizacje międzynarodowe- trwałe związki państw lub osób fizycznych i prawnych pochodzących z różnych krajów czyli podmioty zbiorowe o międzynarodowym składzie stworzone na rzecz realizacji wspólnych interesów całej zbiorowości. Można je określić jako celowy wielostronny związek uczestników stosunków międzynarodowych powstałych w wyniku zawartego między nimi porozumienia i wyposażony w stałe organy. Członkami mogą być państwa, organizacje i stowarzyszenia krajowe, osoby fizyczne( organizacje międzynarodowe mogą być tylko związkami wielostronnymi w których reprezentowane są co najmniej 3 państwa). Podział:
-organizacje międzynarodowe- WHO, IMF, ILO-organizacja pracy, EAO, OJA,OPA, EFTA, EWWiS, UZE, NATO
-organizacje pozarządowe: międzynarodowy komitet olimpijski, unia europejska federalistów, międzynarodówka socjalistyczna, amnesty, caritas international.
Ruchy międzynarodowe- są zbiorowymi działaniami zmierzającymi do przeprowadzenia doniosłych zmian społecznych. Mają skład międzynarodowy. Tworzą je zazwyczaj grupy społeczne, organizacje bądź jednostki z różnych państw. Zdarzają się również ruchy międzyrządowe(np. ruch państw niezaangażowanych Grupa 77). Ruchy międzynarodowe są na ogół słabo zorganizowane tworzą zbiorowy podmiot dzięki zabiegom nieformalnym, takim jak wzajemne uznawanie się wymiana informacji uzgadnianie celów i programów działania. Służą temu konsultacje oraz wspólne spotkania(np. Europejskie Rozbrojenie Jądrowe, Klub Rzymski). Spora część ruchów ulega jednak procesowi instytucjonalizacji powołując międzynarodowe organy w tym sekretariaty. Na ogół są im przekazywane niewielkie kompetencje.
-Uczestnicy transnarodowi- są zbiorowymi podmiotami kierowanymi z jednego ośrodka. Mają one skład międzynarodowy, ale nie są prawdziwymi związkami międzynarodowymi o charakterze kolektywnym. Podmioty te bowiem kształtują się wokół jednego centrum i są przez te centrum kierowane. Wyodrębnia się trzy typy takich organizacji:
*kościoły transnarodowe)np. kościół rzymskokatolicki)
*fundacje transnarodowe9np. Rockefellera czy Forda)
*przedsiębiorstwa transnarodowe(banki i korporacje) stanowiące związki jednostek gospodarczych(filii) z różnych państw, połączone, kierowane i nadzorowane przez firmę macierzystą(np. IBM, Coca-cola, Philips, Toyota).
Wszystkie organizacje transnarodowe są scentralizowane i zhierarchizowane, zarządzane i kierowane przez centrum. W przypadku przedsiębiorstw i fundacji państwowa przynależność owego centrum odgrywa istotną rolę w ich działalności(np. muszą stosować się do prawa krajowego, mogą starać się o poparcie swoich rządów). W przypadku kościoła nie ma ona większego znaczenia choć np. głowa kościoła katolickiego(papież) jest równocześnie głową państwa watykańskiego. Organizacje transnarodowe dysponują dużymi środkami osiągania celów, a ich organizacja i centralizacja sprzyja efektywności działania.
-Prywatne podmioty krajowe-podejmują aktywność międzynarodową bez pośrednictwa i udziału rządów jak również regiony i społeczności lokalne podejmujące współpracę z zagranicą. Aktywność tych podmiotów jest niezwykle zróżnicowana. Część z nich trwale uczestniczy w życiu międzynarodowym a ich kontakty zewnętrzne mają charakter zinstytucjonalizowany. Wiele z tych podmiotów współtworzy międzynarodowe organizacje i ruchy pozarządowe. Część natomiast ma tylko sporadyczne kontakty z zagranicą. Niezależnie od tego aktywność tych podmiotów wzrasta.
6. Małe państwo jako uczestnik stosunków międzynarodowych.
Państwa małe- to państwa pozbawione zdolności do działań samodzielnych i zwykle zmuszone do współpracy z sąsiadami a szczególnie z mocarstwami. Nie liczą się w ramach systemu międzynarodowego pozostają na jego obrzeżach albo w związku z mocarstwami. Czyli są satelitami mocarstw. Ich pozycja zależy od układów w mocarstwie. Nie zdolne są także do wchodzenia w konflikty nie tylko z mocarstwami ale także z mocarstwami regionalnymi. Oczywiście chodzi o stosunki militarne. Polska np. nie jest do końca państwem małym, ale też nie jest państwem średniej wielkości. Małe państwa to Litwa Łotwa Estonia Albania.
7. Korporacje ponadnarodowe jako uczestnik stosunków międzynarodowych.
Korporacja ponadnarodowa- należą do najważniejszych aktorów stosunków międzynarodowych zarówno gospodarczych jak i politycznych. Organizacje gospodarcze i finansowe realizujące cele ekonomiczne. Ich celem jest zysk. Działają na wielu rynkach np. microsoft i wchodzą w stosunki z podmiotami politycznymi. Korporacje ponadnarodowe są stałym elementem w organizacji globalnej ich rola rośnie uniemożliwiając rozwój ekonomiczny słabszym państwom. Cała Ameryka łacińska jest masowo opanowana przez korporacje amerykańskie.
Korporacje- według Roberta Hessena jest prawnym i umownym mechanizmem powołanym do tworzenia i prowadzenia biznesu dla zysku i używającym kapitału inwestorów, którym zarządzają w ich imieniu dyrektorzy i wysocy urzędnicy. Natomiast John Marshall, stwierdził że korporacja jest bytem sztucznym, niewidzialnym, nienamacalnym, istniejącym jedynie w rozważaniu przez prawo.
Korporacje transnarodowe mają siedzibę w więcej niż jednym kraju. Największy rozwój korporacji nastąpił w latach 80-90 tych. Celem korporacji ponadnarodowych jest zysk długoterminowy. Początek lat 90-tych dominują firmy Japońskie.. W ostatnich latach w pierwszej dziesiątce znajdują się korporacje amerykańskie.Do czołówki korporacji należą: Rogal Dutch/Stell i Exxon, General Electric(obecna przez 15 lat) Ippon Telegrach&Telephone(10lat) Microsoft(8 lat) Industrial Bank of Japan (6 lat) mitsubishi Bank(6 lat) AT&T(6 lat)
Znaczenie korporacji transnarodowych w gospodarce światowej:
-działania KTN stanowią jedną z głównych sił napędzających procesy globalizacji ich operacje prowadzą do globalizacji rynków towarowych i usług, powstania globalnych sieci produkcji, zmian w funkcjonowaniu wielu gałęzi przemysłu.
-ponieważ KTN zlokalizowane są w różnych miejscach, przyczyniają się do restrukturyzacji gospodarek i wzrostu współzależności między krajami.
-KTN prowadzą do pogłębienia integracji rynków oraz wzrostu powiązań między przedsiębiorstwami w różnych krajach.
-korporacje mogą koordynować i kontrolować produkcję na różnych etapach w ramach poszczególnych krajów i między krajami.
-postęp technologiczny w informatyce i telekomunikacji stwarza KTN możliwość wymiany informacji na duże odległości bez angażowania ludzi i towarów
-prowadzą działalność złożoną, obejmującą transfer kapitału, technologii, metod zarządzania, rozwój produkcji, marketingu w wielu krajach
-mają zdolność integrowania się na różnych szczeblach i poziomach działalności.
-cechuje się elastyczną organizacją, co zapewnia im przewagę konkurencyjną w globalnej gospodarce.
-korporacje wygrywają gdyż dysponują nowoczesną technologią łatwością dostosowania produkcji i organizacji do zmieniających się warunków.
-dzięki specjalizacji i optymalizacji działań w układzie globalnym osiągają wysoką efektywność.
8. Istota podmiotowości politycznej.
Podmiotowość polityczna- właściwość grup społecznych i jednostek, polegająca na zdolności podejmowania świadomych samodzielnych(suwerennych), racjonalnych i celowych działań realizujących ich potrzeby i interesy poprzez udział lub wpływanie na procesy sprawowania władzy politycznej.
Ostateczne podmioty polityki- to wielkie grupy społeczne połączone wspólnotą celów i interesów
Bezpośrednie podmioty polityki- to organizacje i instytucje które prowadzą działalność polityczną i uczestniczą w sprawowaniu władzy.
9. Istota suwerenności w stosunkach międzynarodowych.
Suwerenność- to niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy wewnątrz państwa jak i w stosunkach z innymi państwami bądź organizacjami międzynarodowymi. Głównym przejawem suwerenności jest wyłączność prawodawcza. Suwerenność wewnętrzna oznacza że państwo w którym funkcjonuje rząd samo reguluje swoje stosunki wewnętrzne sprawując pełnię władzy nad swoim terytorium oraz nad zamieszkującą je ludnością. Suwerenność zewnętrzna zachodzi wtedy gdy stosunki z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi kształtowały się na zasadzie dobrowolności równorzędności i wzajemności.
Termin suwerenności związany jest z podmiotowością prawa międzynarodowego, która jest zdolnością nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych. Podmiotowość prawa międzynarodowego jest równoznaczna z suwerennością. Suwerenność państwa to po pierwsze jego samo władczość czyli prawna niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych i po drugie całowładność czyli kompetencja normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa. Na dzisiejsze rozumienie suwerenności wpływa mają zwierzchność terytorialna, niepodległość i swobodny wolny od ingerencji ustrój polityczny, społeczny i ekonomiczny oraz możność współżycia z innymi narodami na zasadach równości i obopólnych korzyści. Fakty interwencji zewnętrznej, dyskryminacja ale i dobrowolne przystąpienie do wspólnoty terytorialnej oznaczają ograniczenia suwerenności. Początek państwa i nabycia przez nie zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych oznaczają również początek suwerenności. W rozważaniach na temat suwerenności wziąć należy pod uwagę współzależności które tworzą się między państwami budującymi określone związki integracyjne( np. UE). Suwerenność jest niewątpliwie obroną odrębności. Współzależności powodują najczęściej potrzebę działań o charakterze nowatorskim. Suwerenność strzeże „urządzeń” wewnętrznych państwa i wyłączności jego kompetencji. Dla suwerenności celem nadrzędnym jest interes państwa i narodu.
10.Rola mocarstw w stosunkach międzynarodowych.
Mocarstwo- wielkie potężne państwo które ze względu na swój potęciał militarny i ekonomiczny pełni kluczową rolę na świecie. Na podstawie art. 23 i 27 Karty NZ status ten przysługuje: Rosji, Chinom, Wielkiej Brytanii, Francji, USA. Obecnie status ten przysługuje stałym członkom Rady Bezpieczeństwa ONZ.
-przesądzają o charakterze systemu i klimacie stosunków międzynarodowych
-prowadzą politykę ekspansywną
-są konstrukcją nośną
-siła i zasięg wpływów przewyższa inne państwa
-chęć działania daleko od swoich granic
-są zmienne w czasie:
*ilościowo- w różnych okresach może występować różna liczba mocarstw
*jakościowo- zmieniają się atrybuty, dziś jest to broń jądrowa, innowacyjność w nowej technologii np. Japonia.
*podmiotowo-w różnych okresach różne państwa są uważane za mocarstwa np. w starożytności Rzym dziś np. USA
*przestrzenne- kształtujące się mocarstwa pokrywały swoimi granicami inne terytoria.
Mocarstwa regionalne- to takie mocarstwo które posiada przeważającą potęgę na danym obszarze w danej przestrzeni w danym momencie czyli jest ono w stanie wywierać całościowe oddziaływanie na istniejący układ sił. To mocarstwa które są zdolne do działania na poszczególnych obszarach geograficznych. Charakteryzują się tym ze odgrywają znaczącą rolę w ramach istniejącego systemu międzynarodowego. Takie mocarstwa mają istotne terytorium i istotne zasoby
Mocarstwo sektorowe- jest mocarstwem które w jakiejś branży jest wielka potęgą np. Japonia która nie posiada wielkiej armii z racji wojny II światowej natomiast jest wielką potęga gospodarczą i w tym sensie jest mocarstwem sektorowym które w każdej chwili może aspirować do pozycji mocarstwa globalnego. Ma dużą armię i jest uzbrojona w najnowsza broń. Są to mocarstwa zdolne do współpracy międzynarodowej w danych dziedzinach. Przede wszystkim gospodarczych.
11.Pojęcie równowagi sił w stosunkach międzynarodowych.
Równowaga sił- jest to stan w którym żadne z państw nie jest w stanie posiąść przewagi nad drugim, żadne nie jest silniejsze od drugiego. Jeśli państwa pragną zachować równowagę to muszą zastosować się do powszechnie panujących reguł.
Równowaga sił- oznacza najczęściej pewną sytuację istniejącą w określonym momencie w stosunkach międzynarodowych stan taki może być bądź zjawiskiem przypadkowym bądź rezultatem celowej polityki poszczególnych członków społeczności międzynarodowej. W tym drugim przypadku możemy mówić o dążeniu do równowagi sił jako motywie polityki państw. Polityka taka opiera się na uznaniu niebezpieczeństwa sytuacji w której siły jednego państwa czy grupy państw nie równoważy sił innego państwa czy ugrupowania państw. Celem tej polityki jest stworzenie takiego układu sił który wykluczyłby możliwość dominacji czy choćby nawet wyraźnej przewagi jakiegoś państwa czy grupy państw nad pozostałymi.
System równowagi sił funkcjonujący prawidłowo miała za zadanie ograniczyć możliwości dominacji jednych państw nad drugimi. Celem był pokój i stabilizacja, umiarkowanie. Na kongresie Wiedeńskim 1815 r wrócono do systemu równowagi sił. Jednak pod koniec XIX w system równowagi sił powrócił do polityki siły.
12. Czynniki zagrażające równowadze sił w stosunkach międzynarodowych.
Równowaga sił- jest to stan w którym żadne z państw nie jest w stanie posiąść przewagi nad drugim, żadne nie jest silniejsze od drugiego. Jeśli państwa pragną zachować równowagę to muszą zastosować się do powszechnie panujących reguł.
Do głównych czynników zagrażających równowadze sił możemy zaliczyć:
-zagrożenie hegemonią spowodowane nadmiernym wzrostem jakiegoś rywala. Pasywne przyglądanie się jak jakieś państwo pnie się w górę ku przewadze tak wielkiej że jego sąsiedzi będą zdani na jego łaskę, nie jest rzeczą normalną lecz nierozsądną.
-eliminacja jednego z głównych aktorów który stanowi niezbędny składnik równowagi systemu, spowoduje zachwianie równowagi sił
-państwo które poszukuje stronników poza swoimi granicami gdyż powołuje się na doktrynę o charakterze uniwersalnym, staje się tym samym zagrożeniem dla innych
-każdy podmiot pragnie posiadania maksimum zasobów, wymaga to walki lub powoduje odwrócenie sojuszy
-kompromis jest nietrwały i system stale ma tendencje do tego by przekroczyć swoje ramy
-jeśli wojna mająca na celu osłabienie silnych zdarza się zbyt często to system staje się bezużyteczny, kosztowny i znienawidzony. Ryzyko takie jest tym większe że trudno rozróżnić pomiędzy osłabieniem najsilniejszych a upokorzeniem najlepszych. Czy przyczyną dla której miasta greckie walczyły ze sobą tak często było pragnieniem bezpieczeństwa czy też pycha i chęć dominacji??
-pragnienie niepodległości może zostać zmiecione przez gwałtowne namiętności o charakterze transnarodowym ( po 1871 Francja nie mogła nawiązać sojuszu z Niemcami nawet jeśli rachunek równowagi czyniłby taki alians racjonalnym).
-jeśli dominuje czynnik rywalizacji wojna staje się nieubłagana a możliwości cywilizacyjnej dyplomacji ulegają zatarciu
-różnice kulturowe, ideologiczne, religijne również mogą spowodować załamanie się równowagi sił.
13.Przemoc w polityce międzynarodowej.
Przemoc jest absolutnie naturalnym elementem stosunków międzyludzkich. Zagadnienie to ma przełożenie na strukturę stosunków międzynarodowych. Używanie przemocy wobec drugiej strony ma różnorodne cele:
-chęć osiągnięcia przewagi nad drugą stroną
-zdobycie nowych terytoriów, bogactw itp.
-chęć wyzwolenia się spod dominacji drugiej strony
-wyeliminowanie przeciwnika
Stosowanie przemocy miało miejsce zawsze. Jeszcze przed istnieniem stosunków międzynarodowych, kiedy wszystkie narody stanowiły „jedną masę” ustalenie porządku dokonywane było z użyciem siły, poprzez przemoc fizyczną. Przykładowe formy przemocy:
-wojna
-terroryzm
-terroryzm państwowy
14.Rola potęgi ekonomicznej w polityce zagranicznej.
Potęciał ekonomiczny jest jednym z determinantów polityki zagranicznej państwa. Należy do determinant wewnętrznych jako element wskazujący na atrakcyjność państwa wyznaczający jego rolę i pozycję w systemie międzynarodowym(wdrażanie nowoczesnych technologii, innowacyjność, wykorzystanie potęcjału intelektualnego i organizacyjnego, otwarcie na inwestycje zagraniczne, wysokość podatków itp. Aby zmusić lub przekonać jakieś państwo do ustępstw, inne państwo lub koalicja państw może odwołać się do nacisku gospodarczego. Środki gospodarcze okazują się przydatne gdy chodzi o pogłębienie przyjaźni i scementowanie koalicji. Kraj który jest najważniejszym klientem danego państwa jest w stanie na to państwo wpływać. Niektóre kraje mają również wpływ na państwa którym udzielają pomocy finansowej lub które uzależnione są od ich systemu gospodarczego. Zwłaszcza obecnie, zgoda krajów słabo rozwiniętych na to by pozostać wewnątrz jakiegoś obszaru wpływów jest wynikiem otrzymanej w ten sposób pomocy w uprzemysłowieniu. Współcześnie państwa nie mają zbyt wielkich szans na utrzymanie zwierzchności nad innymi ludami, jeśli nie podejmują ciężaru inwestycji na rzecz podnoszenia poziomu życia. Dyplomacja pozbawiona środków nacisku gospodarczego czyli politycznego ograniczałoby się do zwykłej perswazji.
Państwo w którego polityce zagranicznej ważną rolę odegrał potęciał ekonomiczny to przede wszystkim USA. Przykładem może być pomoc gospodarcza przez stany krajom Europy zniszczonym w wyniku II wojny światowej tzw. Plan Marshalla pomoc uzależniła państwa europejskie od USA przez co ten kraj zyskał sojuszników w postaci Europy.
15. Rola potęgi kulturowej w polityce zagranicznej. Porównaj w tym aspekcie USA i Rosję.
Każda różnica międzygrupowa sprowadza się ostatecznie do udzielenia odpowiedzi na pytanie o kulturę o to kim jestem?? Kultura stanowi rdzeń do którego sprowadza się każda cywilizacja. To kultura stanowi narzędzie wpływu we współczesnym świecie według Josepha Nye jej miękka władza oparta na uniwersalizmie wartość danego kraju silniejsza jest niż jego twarda potęga gospodarcza. To współpraca gospodarcza wynika ostatecznie ze wspólnej kulturowej płaszczyzny partnerów a nie odwrotnie. Dążenie do prawdziwego pojednania powinno kierować się ku płaszczyźnie kulturowej. Niewątpliwie Ameryka wywiera wpływ na cały świat przemożny wpływ kulturalny. Dzisiaj kultura globalna jest kulturą amerykańską(amerykanie narzucają swoja kulturę całemu światu) Amerykański sposób życia ma wielką zasięg przyciągania której atrakcyjność(aczkolwiek tylko powierzchownej) ulegają mieszkańcy naszej planety.
Kultura Rosyjska jest niewątpliwie bardziej wysublimowana to jednak zdolności marketingowe w promowaniu jej na cały świat przegrywają w starciu z amerykaninami.
16.Omów relacje między wojna i polityką.
Wojna- według niemieckiego generała Clausewitza to akt przemocy mający na celu zmuszenie przeciwnika do spełnienia naszej woli. Niech ta słynna definicja posłuży jako punkt wyjścia: od czasu gdy została napisana nie straciła nic na wartości. Wojna jako działanie zbiorowe zakłada ścieranie się dwóch woli, a to oznacza istnienie zbiorowości zorganizowanych politycznie. Każda z nich pragnie pokonać tę drugą. Wojna ma tendencje do tego by posuwać się do skrajności przy stosowaniu jej nie ma granic, każdy z przeciwników chce mieć inicjatywę. Wojna jest aspektem stosunków między państwami, w ramach których każde państwo musi być posłuszne zasadom polityki. Jest nieodłącznym elementem polityki, przedłużeniem polityki innymi środkami. Jest ona nie tylko czynnikiem polityki lecz i prawdziwym jej narzędziem, dalszym ciągiem stosunków politycznych prowadzonych między państwami. Wojna ma całkowicie odpowiadać zamierzeniom polityki, a polityka ma być dostosowywana do środków wojennych.
Jest wiele pojęć określających czym jest polityka, Jedno z nich mówi że polityka jest sztuką rządzenia, sprawowania władzy. Jest to wysokowyspecjalizowana działalność mająca na celu zachowanie pewnego porządku. Polityka nie jest tylko toczoną przez jednostki i grupy ludzi walka o dostęp do kierowniczych stanowisk i udziałem w podziale rzadkich dóbr, jest także poszukiwanie sprawiedliwego porządku społecznego. Wojna zależy od polityki, to polityka stawia cele które są przyczyna wojny, jest tez środkiem polityki. Wojny wymykają się spod wpływów polityki. Zawsze zaczyna się od małej bitwy, która rozprzestrzenia się na coraz większe obszary, państwo i dalej jeśli nie jest trzymana w ryzach przez polityków. Przykładem może być I wojna światowa która miała zrealizować cele polityczne. Niemcy chcieli tylko kolonie Wielkiej Brytanii. Wojna która nie wymknęła się politykom jest przykład wojny koreańskiej. Wojna jest celem samym w sobie. Jeśli wymyka się spod kontroli polityce to cele stawiane na początku wojny zanikają np. II wojna przestała służyć celom politycznym.
17.Relacje pomiędzy polityką wewnętrzna i zagraniczna państwa.
Zachodzące w świecie procesy historyczne leżą u podstaw ewolucji związków pomiędzy polityka zewnętrzna i wewnętrzną.
Polityka zagraniczna- to proce formułowania i realizacji interesów narodowo państwowych w stosunku do innych państw i uczestników systemu międzynarodowego. Z definicji wynika że polityka zagraniczna jest ściśle powiązana z polityką wewnętrzną państwa. Wynika to przede wszystkim z faktu że wspólne dla polityki wewnętrznej i zewnętrznej organy państwa zabiegają o realizację określonych interesów i celów zewnętrznych. Muszą one odzwierciedlać interesy narodowe czyli określanych grup wewnątrzpaństwowych które posiadają decydujący wpływ na wyłonienie elity politycznej i władzy wykonawczej, odpowiadającej bezpośrednio za realizację polityki zagranicznej. Interesy narodowe to żywotne interesy ułożone hierarchicznie według przyjętego systemu wartości. Ich realizacja zderza się często z interesami innych państw i uczestników stosunków międzynarodowych, wymagając przyjęcia przez ośrodek decyzyjny w polityce zagranicznej określonej strategii i taktyki działania oraz dobrobytu odpowiednich środków i metod.
18. Czynniki determinujące politykę zagraniczną państwa.
O kształcie polityki zagranicznej konstruowaniu jej celów i wyników prowadzonych działań przesądza wiele różnych czynników. Określa się je mianem stymulatorów polityki zagranicznej. W pewnym stopniu determinują one rodzaj podejmowanych decyzjach w stosunkach międzynarodowych. Najogólniej można je podzielić na grupę czynników o charakterze wewnątrzpaństwowym i zewnątrzpaństwowym.
Determinanty wewnątrzpaństwowe:
-środowisko geograficzne państwa: Chodzi tu o obszar, klimat, flora, fauna jako czynnik determinujący strategię obronna państw i rodzaj polityki zagranicznej.
-potęciał demograficzny: liczba ludności, tempo przyrostu naturalnego, gęstość zaludnienia, struktura wiekowa itp. W tym przypadku czynnikiem determinującym politykę zagraniczna jest polityka przedstawicieli mniejszości narodowych zamieszkujących państwo w stosunku do władz tego kraju i w stosunku do zagranicy.
-znaczenie wybitnych jednostek czyli szefów państw i rządów, ministrów spraw zagranicznych itp. Ich rola polega na umiejętności pozyskiwania przychylności i sympatii za granicą dla państwa które reprezentują.
-jakość służby dyplomatycznej: służba dyplomatyczna kraju stanowi jego oficjalną wizytówkę i często wpływa na opinię o nim.
-potęciał ekonomiczny i naukowo-techniczny jest elementem świadczącym o atrakcyjność państwa, wyznaczający jego rolę i pozycję w systemie międzynarodowym.
-system-społeczno polityczny
potęciał militarny jako czynnik umożliwiający aktywne(interwencja zbrojna) lub bierne(odstraszanie) wprowadzenie i kształtowanie zasad polityki zagranicznej.
-percepcję środowiska międzynarodowego postrzeganie innych uczestników stosunków międzynarodowych przez elity i grupy rządzące.
-formułowanie wizji koncepcji programów: zależy od polityków i ekspertów
Determinanty zewnątrzpaństwowe:
-ewolucja otoczenia zewnętrznego: następuje długofalowo i rzutuje na politykę zagraniczną państw małych i słabszych, uzależnionych w dużym stopniu od zmiennych konstelacji międzynarodowych
-aktywność dyplomatyczna państw
-pozycja w systemie stosunków i ról międzynarodowych.
Percepcja międzynarodowa danego państwa, sposób postrzegania danego państwa przez inne narody, skutkiem mogą być sądy bazujące na uprzedzeniach albo podstawy przychylne i otwarte na kontakty z danym państwem.
Poznanie koncepcji polityki zagranicznej danego państwa celem jest zdobycie wiarygodnej wiedzy na ten temat i wyciągnięcie odpowiednich wniosków oraz wykorzystanie ich do własnych celów.
19. Cele polityki zagranicznej państwa.
Celem polityki zagranicznej państwa jest zaspokojenie swoich potrzeb i interesów w środowisku międzynarodowym, w którym się ono znajduje. Interesy kreowane są przez potrzeby. Pojęciem porządkującym potrzeby i interesy jest tzw. Interes narodowy. Istnieją trzy rodzaje interesów międzynarodowych: interesy żywotne, interesy narodowe średniego zasięgu i znaczenia oraz interesy uniwersalne i długoterminowe. Do interesów żywotnych możemy zaliczyć:
-zachowanie integralności terytorialnej oraz międzynarodowego uznania dla swego istnienia i formy przyjętego ustroju
-zachowanie specyficznych instytucji społecznych politycznych kulturowych itp. A także tworzą i mają zasadniczy wpływ na tożsamość międzynarodową
-zachowanie równowagi ekonomicznej i zapobieganie zjawiskom depopulacji.
Wśród interesów narodowych średniego zasięgu i znaczenia wyróżniamy:
-wzrost prestiżowego międzynarodowego państwa
-polityka ekspansji i imperializmu(rozszerzenie potęgi państwa i nieformalne porządkowanie sobie innych krajów)
Natomiast interesy uniwersalne i długoterminowe są to plan i wizje ładu międzynarodowego.
Celem polityki zagranicznej powinny być maksymalnie czytelne. Typologizacja celów polityki zagranicznej jest zawsze przedsięwzięciem polegającym na subiektywnym wyborze. Jednakże do podstawowych celów polityki zagranicznej państwa można zaliczyć zapewnienie bezpieczeństwa wzrost siły oraz wzrost jego pozycji międzynarodowej.
20. Istota i funkcje organizacji międzynarodowych.
Można je określić jako celowe zrzeszenie uczestników stosunków powstałe w wyniku zawartego pomiędzy nimi porozumienia oraz wyposażone w stale organy. Członkami mogą być co najmniej państwa, organizacje i stowarzyszenia krajowe lub osoby fizyczne, organizacje posiadające precyzyjne porozumienia czyli tzw. statuty zawierające dokładnie sformułowanie cele, prawa i obowiązki członków strukturę i kompetencje organów oraz mechanizm podejmowania decyzji i metody realizacji.
Organizacje różnią się między sobą zakresem i charakterem realizowanych celów. Można je podzielić na główne i pomocnicze a pod względem prawnym na międzynarodowe międzyparlamentarne i administracyjne.
Funkcje:
-regulacyjne- zmierzają do kształtowania postępowania państw lub innych uczestników stosunków międzynarodowych odpowiednio do przyjętych regulacji. Można tą funkcję nazwać porządkującą bo instytucje tworzą podstawy ładu międzynarodowego. Określają kształt charakter więzi między uczestnikami oraz kształt ogólnego porządku międzynarodowego. Pełniąc funkcje regulacyjne organizacje stanowią ogniwo pośrednie między interesami, celami i potęgą uczestników a ich działaniami wpływają one na upośrednienie działań i oddziaływań międzynarodowych.
-kontrolne- polegają na ustaleniu stanu faktycznego stosunków międzynarodowych w odniesieniu do określonych norm lub wzorców postępowania należy rozróżnić kontrolę polityczną od sądowniczej, która zawsze musi opierać się na konkretnej podstawie prawnej.
-operacyjne- świadczone przez daną organizację różnych usług przekazanych dobrowolnie lub zgodnie z umową. Mogą to być np. wspomaganie akcji humanitarnych, programów pomocy i misji pokojowych ONZ stosowanie do zasobów i możliwości danej organizacji.
A także:
-przyjmowanie licznych zadań dyplomacji i konferencji międzynarodowej w celu rozwiązywania problemów
-pośredniczenie jako rozjemca w sytuacjach konfliktowych w celu załagodzenia lub przezwyciężenia konfliktu lub sporu
-możliwości tworzenia forum dla koordynacji i współdziałania dla małych państw
-możliwość dodatkowego i szerszego oddziaływania na opinię publiczną w sprawach globalnych i regionalnych.
21. Rola norm moralnych w polityce międzynarodowej.
Żyjemy w czasach gdy zasady moralne są w skali społecznej są przestrzegane na tyle na ile mogą być przydatne do osiągnięcia celów politycznych. Polityk jest skuteczny jeśli osiągną wytyczone cele. W praktyce można zauważyć że osiąga je szybciej jeśli nie przestrzega ustalonych norm moralnych a nawet je łamie. Kwestia działań politycznych wiąże się ściśle z pojęciem moralności. Jest to pojęcie wieloznaczne, nie jest zatem możliwe ścisłe jego zdefiniowanie. Moralność traktować można jako pewne zjawisko społeczne, sposób postępowania wyznaczony poczuciem słuszności a także poglądami na temat tego co jest dobre a co złe, znajduje swój odpowiednik w postępowaniu we współżyciu społecznym. Polityka rozbieżna jest z zasadami moralnymi opartymi na kanonach prawa naturalnego. Partie toczą zaciętą walkę: pomówienia oszczerstwa fałszywe oskarżenia. Moralność międzynarodowa składa się z norm moralnych które odnoszą się do stosunków międzynarodowych. Niektóre umowy międzynarodowe odwołują się do moralności międzynarodowej a nawet posługują się takimi pojęciami jak sprawiedliwość czy słuszność. Dzięki temu moralność międzynarodowa jest jednym z czynników kształtujących prawo międzynarodowe. W rezultacie niektóre podstawowe zasady stosunków międzynarodowych jak np. zasada szacunku dla innych państw mają charakter moralny jak i prawny.
22.Prawo międzynarodowe jako determinant polityki zagranicznej państwa.
Prawo międzynarodowe jest to zespół norm regulujących stosunki między państwami i innymi podmiotami w procesie ich współpracy i walki wyrażających wolę klas panujących, zabezpieczonych przymusem stosowania indywidualnie lub zbiorowo.
Podstawowe zasady leżące u podstaw międzynarodowego porządku prawnego zawiera Karta NZ i Deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współpracy między państwami. Zawarte w nich zasady Karty NZ stanowią podstawowe zasady prawa międzynarodowego, którym powinny podlegać wszystkie państwa.
Karta NZ i Deklaracja zawierają & zasad prawa międzynarodowego:
-zasadę suwerennej równości
-zasadę równych praw i samostanowienia narodów
-zasadę pozytywnego współdziałania w celu wypełnienia zobowiązań wynikających z Karty
-zasadę nie ingerencji w sprawy wewnętrzne
-zasadę zakazu użycia siły i groźba jej użycia
-zasadę pokojowego regulowania sporów międzynarodowych.
32. Znaczenie Bliskiego Wschodu w stosunkach międzynarodowych.
Bliski i Środkowy Wschód stał się po II wojnie światowej jednym z najbardziej neurologicznych obszarów świata rozwijającego się. Sytuacja polityczno-wojskowa w regionie wpływa nie tylko na stan stosunków na Polskim Wschodzie i w Basenie oceanu Indyjskiego ale oddziaływała na szeroką skalę ponieważ region skupiał na sobie uwagę supermocarstw i ich sojuszników. Pozycję międzynarodową regionu określają dwa czynniki:
Polityczny- składają się na niego walory strategiczno militarne.
-gospodarcze- zasoby naturalne, bogate złoża nośników energii, ropa naftowa, gaz oraz surowce mineralne, ogromny rynek zbytu również dla produkcji wojskowej, miejsce exportu kapitałów i rezerwy taniej siły roboczej.
-Położenie-dogodne miejsce na styku trzech kontynentów Europy, Azji, Afryki pozawala na kontrolowanie biegających tamtędy szlaków komunikacyjnych.
-Połączenia akwenów Morza Śródziemnego, Morza Czarnego, Morza Arabskiego, Kanał Sueski sprawiają że tędy prowadzi najkrótsza droga do Ameryki Północnej i Europy do Azji i Australii.
-na bliskim wschodzie stykają się wpływy trzech wielkich religii monoteistycznych: chrześcijaństwa, islamu i judaizmu
-znajduje się też tam miejsce święte ich wyznawców Nazaret, Jerozolima, Mekka.
-z tego względu ścierają się tam nie tylko interesy Arabów i Żydów ale i wielu innych nacji.
-już po I wojnie światowej losy Bliskiego Wschodu zostały zdeterminowane przez europejski układ sił bowiem złoża ropy naftowej stały się obiektem zaciętej rywalizacji ze strony Brytyjczyków i Francuzów.
-po II wojnie światowej Francja i Wielka Brytania zaczęły stopniowo tracić swe wpływy na rzecz USA.
33.Przyczyny przebieg i znaczenie konfliktu izraelsko-arabskiego(palestyńskiego).
Przez konflikt ten rozumiemy konflikt między Izraelem a Arabami palestyńskimi i państwami arabskimi którym zimna wojna nadała charakter ponadregionalny.
Żydzi stanowią odrębny naród. Za czasów Salomona żydzi wznieśli w Jerozolimie świątynię zwaną ołtarzem Salomona, w czasach dzisiejszych pozostałości po tym ołtarzu nazwane zostały ścianą płaczu. Jedyny widoczny symbol powiązania Żydów z Palestyną. Żydom chodziło o utworzenie państwa. Po pierwszej wojnie światowej Wielka Brytania okazała pomoc dla żydów była skłonna z nimi współpracować(syjonistami) aby skłonić Stany Zjednoczone do udziału w wojnie po stronie Ententy (2-XII-1917).
I wojna
Kraje arabskie przeciwstawiły się podziałowi Palestyny. W dniu wygaśnięcia brytyjskiego mandatu w Palestynie(15-V-1948). David Ben Gurion w imieniu Żydowskiej Rady Narodowej proklamował w Tel Awiwie powstanie państwa Izrael. Tego dnia rozpoczęła się I wojna arabsko-izraelska, zwana przez Izrael niepodległościową. Oddziały sześciu krajów arabskich przekonanych o swej przewadze wojskowej wkroczyły na terytorium Palestyny. Motywowano to koniecznością przywrócenia tam porządku i ochroną ludności arabskiej przed atakiem zbrojnych bojówek syjonistycznych zmuszających Palestyńczyków do opuszczenia swych ziem. Celem wojny była totalna likwidacja Izraela. Działania wojenne trwały do 24-II-1949 i zakończyły się triumfem Izraela, który nie tylko obronił swój byt państwowy ale i powiększył terytorium kosztem ziem przyznanych przez ONZ Palestyńczykom. Na wyspie Rodos podpisano porozumienia rozejmowe między Izraelem a Egiptem, Libanem Jordanią i Syrią. Irak i Arabia Saudyjska jako państwa nie graniczące z Izraelem nie podpisały układów.
II wojna
Arabsko-izraelska zwaną sueską wiązała się z wewnętrznymi przemianami w Egipcie które wpłynęły w reorientację polityki zorganizowanej tego państwa. II wojna arabska rozpoczęła się 29-X-1956 wkroczeniem wojsk izraelskich na Synaj. Izrael zdobył obszar o powierzchni 60 tyś km/2 (cały półwysep Synaj) z którego jednak musiał się wycofać pod wpływem presji międzynarodowej. Bilansem tej wojny było:
-odblokowanie izraelskiego portu Eilat
-brak nowych nabytków terytorialnych Izraela
-kanał Sueski został własnością Egiptu
-wojna była wyrazem słabości świata arabskiego który nie udzielił Egiptowi żadnej pomocy.
-Wielka Brytania, Francja poniosły porażkę polityczną ponadto spadł ich autorytet w krajach arabskich
-zarówno ZSRR jak i USA wystąpiły przeciwko trójstronnej agresji aczkolwiek z różnych powodów.
III wojna
Konflikt arabsko-izraelski był decyzją Nasera o wycofaniu wojsk ONZ z sojuszu oraz zamknięcie cieśniny Tiran i zatoki Al-Akaba ale żeglugi izraelskiej potraktowanej przez Izrael jako zagrożenie dla jego bezpieczeństwa. W rezultacie tzw. Wojny sześciodniowej Izrael trzykrotnie powiększył swoje terytorium kosztem: Egiptu, Syrii, Jordanii. Jednym z motywów wojny było długofalowe dążenie Izraela do stworzenia tzw. Bezpiecznych granic dzięki „strefom buforowym” budowanie na okupowanych terytoriach osiedli żydowskich objętych ustawodawstwem izraelskim. Zwycięska dla Izraela wojna 1967 roku ustabilizowała jego pozycję jako pierwszej potęgi militarnej regionu. Dla krajów arabskich byłą wielką porażką. Na szczycie arabskim w Chartumie w 1967 roku podjęto też decyzję o nie prowadzeniu bezpośrednich negocjacji z Izraelem nie uznaniu tego państwa i nie podpisaniu z nim traktatu pokojowego.
IV wojna
6-X-1973 Egipt i Syria podjęły wysiłek zbrojny odzyskania ziem zagarniętych przez Izrael w wojnie sześciodniowej inicjującej w ten sposób IV wojnę konflikt trwał do 22 października. Kraje arabskie usiłowały uzyskać przewagę nad Izraelem atakując go w dniu największego święta religijnego Yom Kippur (muzułmańskie święto Radman). Po raz pierwszy arabowie zdołali osiągnąć pewne sukcesy militarne Janek żadna ze stron nie zrealizowała zakładanych celów, co ułatwiło rokowania pokojowe. Rozmowy na konferencji pokojowej w Genewie nie dały rezultatów Izrael odmawiał zwrotu ziem zagarniętych w czasie sześciodniowej wojny.
V wojna
Bilans V wojny arabsko-izraelskiej był dla Izraela tylko częściowym sukcesem.
47. Integracja gospodarcza, istota, kierunek, przykłady.
Cechą współczesnej gospodarki światowej są dążenia do regionalnej współ¬pracy i integracji gospodarczej, w wyniku czego powstają międzynarodowe ugrupowania integracyjne. Zjawiska takie występują zarówno wśród krajów wysoko rozwiniętych, jak i wśród krajów rozwijających się. Ugrupowania in¬tegracyjne mają najczęściej charakter regionalny i odznaczają się swoistymi cechami.
Międzynarodowa integracja gospodarcza jest procesem wewnętrz¬nych i wzajemnych dostosowań struktur gospodarczych integrujących się kra¬jów, tworzeniem trwałych, strukturalnych powiązań gospodarczych, spajaniem ich w jedną całość, stanowiącą w miarę jednolity organizm gospodarczy.
Proces prowadzący do integracji gospodarczej jest długi i wieloetapowy. Integrację można rozpatrywać jako pewien stan osiągnięty przez współpracu¬jące ze sobą kraje, a także jako proces. Takie sztywne rozgraniczenie nie wydaje się uzasadnione: po pierwsze, integracja dotyczy gospodarek będących w ciąg¬łym ruchu, poddających się różnokierunkowym przemianom; po drugie, osią¬gnięcie pewnego etapu integracji często zachęca do dalszych działań integracyj¬nych. Wśród ekonomistów zajmujących się tą sferą stosunków międzynarodowych przeważa rozumienie integracji jako zjawiska dynamicznego, a nie statycznego.
Integrowanie się państw, ich gospodarek wymaga zmian zarówno w struk¬turach ekonomicznych, jak i w innych sferach działalności państwa. Takie do¬stosowanie wymaga nie tylko określonej polityki ekonomicznej integrujących się państw, ale także międzynarodowych ustaleń. Z tego powodu nieodzow¬nym elementem procesów integracyjnych jest coraz ściślejsza międzynarodowa koordynacja lub unifikacja polityki ekonomicznej.
Jak wcześniej stwierdzono, w wyniku działań integracyjnych powstaje nowy obszar gospodarczy z siecią wzajemnych powiązań, obejmujących coraz więk¬szą liczbę dziedzin i prowadzących do komplementarnego rozwoju całych go¬spodarek narodowych.
Głównym celem integracji gospodarczej jest zwiększenie efektywności gospodarowania(służy temu unowocześnienie gospodarki przez strukturalne zmiany produkcji). Integracja ułatwia krajom dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych(dotyczących głównie surowców, wiedzy technicznej, zasobów pracy).
Instytucjonalne formy integracji:
-Strefa wolnego handlu(oznacza likwidację ceł i organów ilościowych, kraje jednak zachowują autonomiczną zewnętrzną taryfę celną)
-Unia celna( kraje tworzą strefę wolnego handlu wprowadzają ujednolicone cła zewnętrzne)- sprzyja rozwojowi handlu wzajemnego krajów członkowskich i ogranicza rozwój handlu z krajami trzecimi.
-Wspólny rynek(zawiera wszystkie elementy Unii celnej plus swobodę przepływu kapitału i zasobów pracy w obrębie ugrupowania integracyjnego np. wspólny rynek produktów rolnych UE)
-Unia walutowa(obejmuje dodatkowo koordynację polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące w skład ugrupowania integracyjnego.
-unia ekonomiczna(obejmuje dodatkowo koordynację poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej ogólnej oraz w poszczególnych działaniach gospodarki)
-unia polityczna-oznacza koordynację polityki wewnętrznej i zagranicznej krajów wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego.
52. Międzynarodowy system walutowy.
Międzynarodowy system walutowy- można zdefiniować jako zespół zasad, proce¬dur, instrumentów i instytucji niezbędnych do wykonywania płatności między¬narodowych.
Aby system walutowy był sprawny, musi spełniać kilka warunków. Przede wszystkim powinien zapewnić gospodarce światowej do¬stateczną podaż pieniądza pełniącego wszystkie swoje funkcje w skali między¬narodowej. Dla sprawnego funkcjonowania handlu międzynarodowego kluczowe znaczenie ma przede wszystkim możliwość wypełniania przez pieniądz między¬narodowy funkcji miernika wartości i środka płatniczego. Dzięki drugiej możliwe jest realizowanie płatności za dobra i usługi kupowane za granicą. Sprawny międzynarodowy system walutowy powinien także ułatwiać przy¬wracanie czasowo zachwianej równowagi bilansu płatniczego. Powinien on zatem zawierać mechanizm automatycznie przywracający taką równowagę lub też powi¬nien obejmować system zachęt skłaniających poszczególne kraje do prowadzenia polityki dostoso¬wawczej. Dobrze działający międzynarodowy system walutowy powinien też dawać poszczególnym krajom dostatecznie dużą swobodę w dziedzinie doboru środków stosowanych do przywracania równowagi zewnętrznej. Powinny one być dostatecz¬nie skuteczne, ale jednocześnie dostosowane do wewnętrznych uwarunkowań poszczególnych krajów. I wreszcie, sprawny międzynarodowy system walutowy powinien być elementem stabilizującym stosunki gospodarcze między państwami. Może on się przyczynić do tego przede wszystkim poprzez zapewnienie niewielkich oraz płynnych zmian kursów.
Międzynarodowy system walutowy przed II wojną światową
-system waluty złotej(1970-1880 do 1914) zasady systemu kurs waluty jest stały i określony przez relację parytetu złota dwóch walut, ilość pieniędzy w obiegu jest ściśle związany z wielkością rezerw złota, deficyt bilansu płatniczego jest pokrywany transferem złota
*ten system spełnił funkcję elementu stabilizacyjnego gospodarkę światową z sprawą minimalnych wahań kursowych. Został porzucony wraz z wybuchem I wojny światowej.
- w połowie lat dwudziestych XX w podjęto próbę ponownego powrotu do systemu waluty złotej na nieco innych zasadach, zwanych systemem waluty sztabowo-złotej. W porównaniu z systemem walutowo-złotym najistotniejszą różnicą było to że w obiegu krajowym pieniądz przestał być praktycznie wymienialny na złoto, było ono nadal używane do bilansowania obrotów międzynarodowych.
System walutowy z Breton Woods
Porozumienie stanowiące porządek nowego międzynarodowego systemu walutowego zawarte w czasie konferencji, która z udziałem przedstawicieli 42 krajów odbyła się w 1994 roku. Konferencja nosząca oficjalną nazwę Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Walutowych i finansowych była faktycznie próbą ustanowienia kompleksowych ram całej gospodarki światowej. Skutkiem tej konferencji było powołanie dwóch organizacji Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego.
Współczesny międzynarodowy system walutowy
Przesłanki powstania współczesnego międzynarodowego systemu walutowego należy szukać w słabościach systemu Breton Woods. Ukazały się one w końcu lat sześćdziesiątych XX wieku. Wtedy też podjęto próby uzdrowienia istniejącego systemu walutowego. W sumie okazały się nie skuteczne, ale niektóre z nich doprowadziły do powstania narzędzi które weszły w skład współczesnego systemu walutowego. Do tego typu narzędzi należą przede wszystkim specjalne prawa ciągnienia SDR. Zostały one wprowadzone z myślą o przeciwdziałaniu niewystarczającej wielkości rezerw międzynarodowych. Specjalne prawa ciągnienia można określić jako prawo do zaciągania przez kraj członkowski specjalnego kredytu na swoim rachunku w MFW. System kursów płynnych kierowanych ma właściwości:
-kursy walut są ustalane na rynku walutowym
-w długim okresie poziom kursów walutowych jest określany przez czynniki decydujące o wielkości podaży poszczególnych walut i popytu na te waluty.
-w krótkim okresie poziom kursu jest korygowany przez interwencje banków centralnych.
-w pojedynczych krajach lub ich grupach istnieją mniej lub bardziej formalne zasady prowadzenia polityki interwencji na rynku walutowym.
57. Polityka dostosowawcza- istota, cele, narzędzia.
Celem polityki dostosowawczej, jest zlikwidowanie nadwyżki lub deficytu bilansu płatniczego, czyli przywrócenie równowagi zewnętrznej danej gospodarki. Równowaga zewnętrzna nie jest jednak obecnie jedynym celem polityki gospodar¬czej państwa. Współczesne państwo dąży także do osiągnięcia równowagi we¬wnętrznej, przez którą rozumie się najczęściej pełne zatrudnienie lub możliwie niewielkie bezrobocie oraz stabilne ceny lub możliwie niewysoką inflację. Poza utrzymywaniem równowagi zewnętrznej i wewnętrznej do celów polityki ekonomicznej i społecznej państwa należą: popieranie wzrostu gospodarczego, tworzenie równych szans rozwoju poszczególnym grupom społecznym, niwelo¬wanie różnic w rozwoju poszczególnych regionów oraz ochrona środowiska naturalnego.
Narzędzia stojące do dyspozycji państwa chcącego prowadzić politykę dosto¬sowawczą można podzielić na dwie zasadnicze grupy:
-politykę zmiany wydatków (dochodową)- polega na oddziaływaniu państwa na ogólną wielkość wydatków. Na politykę zmiany wydatków składają się
*polityka pieniężna (monetarna)- polega na oddziaływaniu przez państwo na wielkość wydatków przez zwiększanie lub zmniejszanie podaży pieniądza. Środkiem umoż¬liwiającym państwu bezpośredni wpływ na podaż pieniądza jest stopa procentowa.
* polityka fiskalna- polega na zmianie poziomu wydatków z budżetu i/lub podatków.
- politykę przesuwania wydatków- jest podejmowanie działań mających doprowadzić do przesunięcia części wydatków z dóbr krajowych na dobra zagraniczne lub, odwrotnie, z dóbr zagranicznych na dobra krajowe.
* politykę kursową- to świadoma polityka państwa zmierzająca do obniżenia lub podwyższenia ceny waluty narodowej w walutach innych krajów
* politykę wybiórczego przesuwania wydatków- polega na przesuwaniu wydatków z dóbr krajowych na zagraniczne lub z zagranicznych na krajowe za pomocą środków innych niż zmiany kursów walutowych.
58. Cło jako narzędzie polityki handlowej.
Cło- najstarszy i bardzo szeroko stosowany środek polityki handlowej, jest opłatą pobieraną przy przekraczaniu przez towar granicy celnej danego kraju.
Zdecydowaną większość ceł stosowanych obecnie w gospodarce światowej stanowią:
-cła importowe- czyli opłaty pobierane przy imporcie danego towaru. Najczęściej uznaje się, że w interesie kraju leży ograniczenie importu niektórych towarów.
-cła eksportowe, czyli opłaty pobierane przy wywozie towarów. W praktyce stosuje się je jedynie w niektórych krajach rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki oraz eksportu.
Do rzadko stosowanych narzędzi polityki handlowej należy również cło tranzytowe, czyli oplata pobierana od towarów zagranicznych przewożonych przez obszar danego kraju.
Stosując kryterium celu, cła możemy podzielić na cła;
-Celem ceł fiskalnych jest uzyskanie wpływów finansowych do budżetu państwa. Obecnie fiskalna rola ceł nie jest już dominująca. Stanowią one malejącą i stosunkowo niedużą część całości wpływów do budżetu państwa.
-Celem ceł ochronnych jest ochrona krajowych producentów przed konkurencją zagraniczną. W efekcie nałożenia cła importowane towary określonej gałęzi czy branży stają się droższe, co poprawia warunki konkurencji dla krajowych producen¬tów tych dóbr.
Z punktu widzenia sposobu obliczania możemy wyróżnić cła:
- cło ad walorem, najczęściej mówimy wówczas, gdy stawka celna podawana jest jako wskaźnik procentowy, a wielkość cła jest ustalana jako odsetek od ceny towaru.
-cło specyficzne mówimy wówczas, gdy stawki celne podawane są w odniesieniu do ilości danego towaru. Przy tym sposobie ustalania stawki ostateczna wielkość należności celnej nie zależy od ceny danego towaru.
-cło mieszane jest kombinacją cła specyficznego i cła ad walorem. O cle mieszanym mówimy np. wówczas, gdy przywóz odzieży jest obciążony cłem w wysokości l zł od kg, a dodatkowo 10% od wartości. Określenie „cło mieszane" odnosi się także do sytuacji, gdy na niektóre towary są ustalane jednocześnie cła ad walorem i specyficzne, a stosowane jest to z nich, które w określonych warunkach jest
64. Struktura podmiotowa gospodarki światowej.
Gospodarka Światowa – system trwałych powiązań między gospodarkami, organizmami zlokalizowanymi w odrębnie różnych gospodarek narodowych. Istotą gospodarki światowej jest trwałość tych powiązań.
-Gospodarki narodowe – są podmiotem gospodarki światowej wraz z instytucją państwa, która pełni wobec gospodarki rolę interwencyjno-regulacyjną. Gospodarki narodowe we współczesnej gospodarce światowej to zbiorowość przekraczająca 200 pozycji gospodarek na świecie znacząco zróżnicowanych rozbieżności pod względem głównego kryterium jakim jest PKB na głowę przekraczającą relacje jak 1 do 70.
-Przedsiębiorstwo międzynarodowe – to takie przedsiębiorstwo, które posiada co najmniej jedną zagraniczną filię i pakiet kontrolny (pozwala nam decydować, np.: przed zgromadzeniem). Powstają w drodze inwestycji bezpośrednich, a te z kolei są realizowane według dwóch scenariuszy, inwestycje od podstaw bądź inwestycje polegające na przejmowaniu już istniejących przedsiębiorstw zagranicznych.
-Regionalne ugrupowania integracyjne – współczesną gospodarkę światową cechuje 3 tendencje, tj. tendencja do regionalnej integracji, tendencja do instytucjonalizacji oraz globalizacji. Efektem tej pierwszej jest powstawanie oraz funkcjonowanie regionalnych ugrupowań integracyjnych, które funkcjonują na wszystkich kontynentach, oraz integrują kraje bez względu na poziom rozwoju. Jednak docelowe modele integracji różnią się w różnych częściach świata. Są one efektem świadomych decyzji integrujących się gospodarek. Najbardziej zaawansowanym ugrupowaniem integracyjnym jest Unia Europejska.
-Międzynarodowe organizacje gospodarcze – rezultatem II i III tendencji do instytucjonalizacji oraz globalizacji jest powstawanie i funkcjonowanie międzynarodowych organizacji gospodarczych. Są one zorganizowane na zasadzie członkostwa oraz własnych budżetów pochodzących ze składek członkowskich oraz z prowadzenia działalności statutowej. Mają charakter branżowy – zlokalizowane są w różnych sferach aktywności gospodarczej. Najwięcej jest w sferze finansów i handlu. Ich celem jest zwykle regulowanie relacji pomiędzy uczestnikami danej międzynarodowej aktywności.
-Korporacje transnarodowe- przedsiębiorstwa zorganizowane zwykle w formie spółek akcyjnych. Korporacje transnarodowe (według ONZ) – to przedsiębiorstwa prowadzące w co najmniej w 2 krajach i posiadające również w co najmniej w 2 krajach filie lub oddziały będące w całości lub w części własnością przedsiębiorstwa macierzystego. Zasięg działania tych przedsiębiorstw jest zasięgiem krajowym. Główny motyw powstawania i rozwoju korporacji transnarodowych to zagraniczne inwestycje bezpośrednie (przepływ kapitału związanego z działalnością produkcyjną ). Przykłady korp. trans narod. – General Motors, IBM, Walt Disney , Pepsico, Coca Cola, Ford Motor, Exxon, Shell, Toyota.
23. Wymień najważniejsze traktaty międzynarodowe zawarte w XX wieku i omów jeden z nich.
Do najważniejszych traktatów międzynarodowych zawartych w XX wieku należą:
-Wersalski traktat pokojowy- traktat zawarty 28 czerwca 1919 roku na paryskiej konferencji pokojowej, zawartej pomiędzy państwami Ententy(Francja, Rosja, Wielka Brytania) a Niemcami po I wojnie światowej. Traktat ten pozbawił Niemcy większości zdobyczy terytorialnych w Europie i wszystkich kolonii, określił zachodnią granicę Polski i nową strukturę terytorialną Europy. Do traktatu włączono status Ligi Narodów.
-Ryski traktat pokojowy-traktat zawarty 18 marca 1921 roku między Polską, Rosją i Ukrainą. Traktat ustanowił wschodnia granicę Polski, przewidywał dobrowolną repatriację ludności z Polski i Rosji. Na mocy traktatu następował zwrot dóbr kultury wywiezionych przez władze carskie z polski, oraz wypłacenie przez Rosję rekompensaty dla Polski.
-Paryskie traktaty pokojowe- zawarte 10 lutego 1947 roku w Paryżu, między państwami które zwyciężyły w czasie II wojny światowej a byłymi sojusznikami Niemiec w Europie: Bułgarią, Finlandią, Rumunią, Węgrami i Włochami. Traktaty te uregulowały problemy terytorialne, polityczne a także kwestie wojskowych odszkodowań.
-Rzymskie traktaty- jest to ogólna nazwa dwóch umów międzynarodowych, podpisanych przez Francję, Zachodnie Niemcy, Włochy, Belgię, Holandię o Luksemburg 25 marca 1957 roku. Pełna nazwa pierwszego z dokumentów brzmiała: traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą zwaną obecnie Traktatem ustanawiającym Wspólnotę europejską(TWE). Drugą umową był podpisany Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (euroatom). Oba te traktaty weszły w życie 1 stycznia 1958.
-Traktat z maastricht: oficjalnie nazwany jest traktatem o Unii Europejskiej(TUE) umowa międzynarodowa parafowana 10 grudnia 1991 roku, podpisana 7 lutego 1992 roku w Maastricht w Holandii. TUE weszła w zycie 1 listopada 1993 roku po referendach przeprowadzonych w niektórych krajach członkowskich. Najważniejsze cele i postanowienia:
-utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych
-umocnienie spójności gospodarczej i społecznej(KOHEZJI)
-utworzenie unii gospodarczo-walutowej łącznie z wprowadzeniem wspólnej waluty euro od 1 stycznia 1999 roku i określeniem kryteriów konwergencji.
-potwierdzenie tożsamości unii na arenie międzynarodowej
-realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
-wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich(ustanowienie obywateli Unii)
-rozwój współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
Traktat ustanowił Unię Europejską (UE) opartą na Wspólnotach Europejskich i uzupełniona o nowe polityki tzn. Unię Gospodarczą i walutową wspólną politykę zagraniczna i bezpieczeństwa współpracę w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego o wymiaru sprawiedliwości(trzy filary Unii Europejskiej).
24. Skutki traktatu wersalskiego 1919.
Traktat wersalski został podpisany 28 czerwca 1919 roku pomiędzy państwami zwycięskimi w I wojnie światowe a Niemcami. W preambule traktat wyłączną odpowiedzialnością za wybuch wojen obciążono Niemcy. Najważniejszym skutkiem traktatu wersalskiego był nowy układ sił w Europie. W wyniku działań wojennych i późniejszych ustaleń traktatowych niepodległość odzyskała po 123 latach niewoli 123 latach niewoli Polska. Rozpadły się także Austro-Węgry na Austrię, Węgry i Czechosłowację. Niemcy przestały być cesarstwem lecz republiką. Od cesarstwa Rosji odpadły tzw. Republiki bałtyckie: Litwa, Łotwa, Estonia. W Rosji po obaleniu cara zapanowała dyktatura bolszewików.
Postanowienia traktatowe: Traktat przyznał Francji Alzację i Lotaryngię, Belgii okręgi Eupen i Malmedy, a Polsce Wielkopolskę i pomorze gdańskie. Dla strategicznych obszarów wywołujących wśród aliantów kontrowersyjne co do ich przynależności państwowej przyjęto inne rozwiązania. Gdańsk został przekształcony w wolne miasto, Kłajpedę i przemysłowy okręg Saary poddany administracji międzynarodowej. Bogate kopalnie Saary przekazano na 15 lat Francji. Na terenach wielo narodościowych jak górny Śląsk, Warmia i Mazury i Szlezwik o przynależności państwowej miały zadecydować plebiscyty. Niemcy traciły wskutek postanowień traktatu blisko 14% terytorium sprzed 1914 roku oraz 10% ludności. Państwa zwycięskie zmusiły ponadto Niemcy do zrzeczenia się swych posiadłości kolonialnych. Zostały one podzielone jako mandaty Ligi Narodów. Jako państwo odpowiedzialne za wojnę Niemcy musiały zapłacić ogromne reparacje. Niemcy musiały zgodzić się na ograniczenie swej suwerenności(okupacji lewobrzeżnej Nadrenii przez 15 lat i jej demilitaryzacja za zawsze) oraz na znaczne zmniejszenie sił zbrojnych. Wojska lądowe miały 100 tyś. Zawodowych oficerów o żołnierzy, wyposażonych jedynie w broń lekką. Zakazano Niemocom utrzymywania lotnictwa i floty podwodnej a ich marynarka nadwodna ulegała dużej redukcji. Równolegle podpisano deklarację państw powołującą do życia Ligę Narodów, międzynarodową organizację mającą pełnić funkcje strażnika pokoju w Europie aby więcej nie powtórzyła się wojna w Europie. Wykluczenie i upokorzenie Niemiec na arenie europejskiej skutkowało zbliżeniem rosyjsko-niemieckim. W Europie powstał nowy układ sił międzynarodowych(powstanie osi Rzym- Berlin).
25. Główne założenia traktatu Maastricht 1992.
Traktat z Maastricht inaczej traktat o Unii Europejskiej- umowa międzynarodowa podpisana 7 lutego 1992 roku w Maastricht w Holandii. Traktat ten wszedł w życie 1 listopada 1993 roku po referendach przeprowadzonych w niektórych krajach członkowskich.
Najważniejsze cele i postanowienia:
-utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych
-umocnienie spójności gospodarczej i społecznej(KOHEZJI)
0utworzenie unii gospodarczo-walutowej łącznie z wprowadzeniem wspólnej waluty euro od 1 stycznia 1999 roku i określeniem kryteriów konwergencji(czyli warunków jakie muszą spełniać kandydaci do Unii Walutowej)
-potwierdzenie tożsamości Unii na arenie międzynarodowej
-realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
-wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich(ustanowienie obywatela Unii)
-rozwój współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
-pełna ochrona wspólnotowa stanu posiadania(aguis communautaire)i jego dalsze poszerzenie.
Traktat ustanowił UE opartą na Wspólnotach Europejskich i uzupełnioną o nowe polityki tzn. unię gospodarczą i walutową, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, współpracę w zakresie bezpieczeństwa i wymiaru sprawiedliwości(trzy filary Unii Europejskiej)
Ustalono też ramy instytucjonalne UE:
-Rada Europejska
-Rada Unii Europejskiej
-Parlament Europejski
-Trybunał Sprawiedliwości
-Trybunał Rewidentów księgowych.
27.Główne kierunki polityki zagranicznej RP po 1989 roku.
Polityka zagraniczna RP, sformułowana po przemianach politycznych w 1989 określa ją polska racja stanu. Podstawowe cele polityki zagranicznej w latach 90-tych pozostawały niezmienne mimo zmian politycznych w parlamencie i rządzie. Są to członkostwo w NATO oraz Unii europejskiej, współtworzenie stabilnego systemu bezpieczeństwa europejskiego opartego na współdziałaniu NATO, UZE, OBWE oraz ONZ utrzymywanie dobrosąsiedzkich stosunków z państwami regionu, działanie na rzecz współpracy regionalnej, zrównoważona polityka wobec Zachodu i Wschodu, popieranie procesów rozbrojeniowych, ochrona tożsamości narodowej i dziedzictwa kulturowego, rozwinięte kontakty z Polonią.
Kierunek Polityki Zagranicznej
*Kryterium geopolityczne i kryterium funkcjonalne:
Pojęcie geopolityka została stworzona przez szwedzkiego politologa Rudolfa Kjellena na początku XX wieku dla określenie szczególnej analizy polityki(głównie choć nie wyłącznie, polityki zagranicznej państw narodowych) prowadzonej w odniesieniu do uwarunkowań jakie tworzą czynniki przestrzenne rozumie się pod tym pojęciem nie tylko i nie tyle czynniki czysto fizyczne, jak morfologia przestrzeni czy klimat lecz przede wszystkim stosunki współzależności między bytami politycznymi określanymi terytorialnie.
Nauka o zmiennej strategii politycznej zdeterminowanej przez czynniki cywilizacyjne i rozgrywające się na niezmiennej przestrzeni geograficznej w perspektywie długiego trwania historycznego
Jest umiejętnością budowy modeli teoretycznych, myślenia analizy czy też patrzenia na państwo w kategoriach przestrzeni oraz konfliktów jakie się na nim toczą.
Nauka zajmująca się oddziaływaniem przestrzeni geograficznej i procesów politycznych.
Dyscyplina z pogranicza geografii, historii, nauk politycznych, ekonomii i nauk społecznych. Dyscyplina neutralna politycznie choć wykorzystywana niekiedy przez politykę w dobrej lub złej wierze.
Ogólnie w porównaniu z geopolityką tradycyjną nowa współczesna geopolityka przyznaje większą wagę ludzkim czynnikom geograficznym, takim jak demografia, gospodarka, etnologia, socjologia, antropologia itp. Niż czynnikom fizycznym których wpływ i znaczenie zostały głęboko zmodyfikowane przez technologię.
Istota geopolityki(według Tomasz Gobisia)-widzi państwa lub inne twory polityczne jako organizacje przestrzenne, które toczą nieustanną walkę. Państwa nie są nieuchronne lecz są strukturami dynamicznymi. Państwo nie jest tworem administracyjno- politycznym.
Geopolityka toczy się na trzech płaszczyznach:
-Płaszczyźnie geografii fizycznej- na pewnej niezmiennej przestrzeni
-warstwa kulturowa-jej podmiot to typ organizacji społecznej(która zmienia się na przestrzeni tysięcy lat zmiany te dotyczą głównie religii mentalności ludzkiej) na danym terytorium
-gra wielkich mocarstw- współczesne stosunki międzynarodowe jest to coś co jest elastyczne ciągle się zmienia(położenie strategiczne)
Kryterium Funkcjonalne- odnoszące się do określonego zakresu i charakteru zadań planowanych oraz ich wzajemnego powiązania. Identyfikacji podlegają obiekty, zakładana okresowość szczeble planowania i niektóre cele.
Jestem przekonana że od zasadniczych zmian ustrojowych w Polsce ponad 10 lat temu polityka zagraniczna i jej główne kierunki są niezmienne są one respektowane i kreowane przez wszystkie rządy III Rzeczpospolitej bez względu na ich orientację polityczną. Jest to ciągłość w polityce zagranicznej państwa która jest nie tylko ważnym elementem dla obywateli ale i dla pozycji Polski na arenie międzynarodowej, Jest to zapewne prawie 40 milionów Polaków bezpieczeństwa poprzez naszą obecność w NATO, właściwie podstawowym filarze:
-gospodarka centralnie kierowana-zasoby są własnością państwa i samorządów terytorialnych. Alokacja zasobów jest określona planem centralnym rządu.
28. Główne fazy integracji europejskiej po II wojnie światowej.
Jako pierwszy ideę Zjednoczenia Europy naszkicował Churchill.
-5.V.1949- utworzono Radę europy. Nie była do końca tworem integracyjnym ale inicjowała i wspierała tworzenie zachodnio- europejskich ugrupowań integracyjnych
-Koncepcja zjednoczenia Europy Zachodniej jako trzeciej siły obok USA i ZSRR utworzenie Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego w 1949(NATO)
-Francja, Włochy, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg podjęły pracę nad utworzeniem trzech ugrupowań
*EWWIS(1951)
*Europejska Wspólnota Obronna(EWO-1952)
*Europejska Wspólnota Polityczna (EWP-1954)
-23-X-1954- układ paryski(Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania utworzyły Unię Zachodnioeuropejską. Celem była współpraca militarna tych państw.
1952-utworzono radę Nordycką
1971- utworzono Nordycką Radę Ministrów
W latach 60-tych rozpoczęła się integracja socjalistyczna a w latach 70-tych utworzono Międzynarodowy Bank Inwestycyjny.
1991- powstała Wspólnota Niepodległych Państw
29. Zimna wojna i jej znaczenie dla Polski.
Zimna wojna w XX wieku to okres po drugiej wojnie światowej, podczas którego w konflikt popadły ZSSR i mocarstwa anglosaskie, jednak stopniowo front konfrontacji rozszerzał się i różnicował. W tym czasie stosunki polityczne były mniej lub bardziej napięte, był wyścig zbrojeń, konfrontacja ideologiczna i wojna psychologiczna, walka o wpływy na terenach peryferyjnych. Mimo współpracy sojuszniczej podczas konferencji Poczdamskiej, ustępstw USA w stosunku do ZSSR w sprawie katyńskiej podczas procesów Norymberskich, dalsza współpraca była niemożliwa. Trudno sprecyzować kiedy zimna wojna, miała swój początek. Jednak nie ulega wątpliwości, że konflikt rozpoczął się w latach 1945 - 47, kiedy to Stalin głosił tezę zaostrzenia walki klasowej oraz o rozbudowie socjalizmu, a USA wprowadziły doktrynę, która mówiła o zatrzymaniu za wszelką cenę rozszerzania się wpływów komunistycznych na świecie. W tym czasie stałym miejscem konfliktu były Niemcy, gdzie wystąpiły ostre sprzeczności interesów między Francją, Wielką Brytania i USA z jednej strony a Związkiem Radzieckim z
drugiej. Wynikiem czego było powstanie RFN i NRD oraz powstanie muru berlińskiego (zbudowany w 1961 roku). Także areną konfliktów była Grecja, gdzie trwała wojna domowa. Jugosławia, Bułgaria orazAlbania a pośrednio także Związek Radziecki wspierali komunistycznych partyzantów, którzy
utworzyli Tymczasowy Rząd Wolnej Grecji. Jednak interwencja USA i Wielkiej Brytanii, którzywspomogli rząd w Atenach zatrzymała rozszerzenie się wpływu komunistów. Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton w USA, 5 marca 1946 r, który opowiedział się za stawieniem przez Zachód oporu komunizmowi, określił podział świata jako "żelazną kurtynę" - wystąpienie to uznano za proklamację zimnej wojny: "Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem, w poprzek kontynentu zapadła żelazna kurtyna, a kraje na wschód od niej znalazły się pod panowaniem Moskwy". (W. Churchill) Zarówno dla polityków, jak i politologów „zimna wojna" była formą współzawodnictwa w dziedzinie polityki mocarstwowej i próbą sił między Wschodem i Zachodem. Ten problem wywoływał gorące dyskusje na temat przyczyn jej pojawienia się i odpowiedzialności za nią, czego świadectwo odnajdujemy na kartach prac akademickich poświęconych tym właśnie zagadnieniom. Zazwyczaj minimalizowano znaczenie ideologii, dając pierwszeństwo polityce i względom bezpieczeństwa zgodnie z teoriami realizmu i neorealizmu w stosunkach międzynarodowych. Poza tym na Zachodzie intencje ideologiczne przypisywano wyłącznie inspirowanemu przez Sowietów marksizmowi - leninizmowi i jego ekspansjonistycznej doktrynie oraz chęci eksportowania międzynarodowego komunizmu do reszty świata.
30. Stosunki transatlantyckie- główne dziedziny współpracy i przyczyny rozdźwięków.
Umocnienie stosunków transatlantyckich oraz stworzenie równoprawnego partnerstwa pomiędzy USA i Unia Europejską są według EPL-ED jedną z najistotniejszych kwestii polityki zagranicznej. Szczegółowo stanowisko to zostało przestawione w raporcie Jamesa Ellesa(EPL-ED/ Zjednoczone Królestwo) dotyczącym wzmocnienia stosunków transatlantyckich. Zarówno w nikm uwagę iż partnerstwo transatlantyckie miał decydujące znaczenie w procesie tworzenia bezpieczeństwa i stabilizacji jak również rozszerzenia demokracji w całym regionie euroatlantyckim na przestrzeni ostatnich 50-ciu lat. Podkreślono również że najważniejszym wspólnym strategicznym interesem Unii europejskiej i Stanów Zjednoczonych pozostanie wspieranie bezpieczeństwa naszych narodów pokoju stabilizacji i sprawiedliwości demokracji nowoczesnych rządów(modern governance) otwartych społeczeństw i rynków jak również rządów prawa i ochrony praw człowieka na całym świecie.
W rezolucji tej podkreślono iż silna Europa jest podstawowym warunkiem wyważonego i równoprawnego partnerstwa transatlantyckiego. Unia Europejska będzie tylko wówczas uznana przez USA jako partnera jeżeli będzie umiała połączyć swoją siłę gospodarczą z funkcjonującą Wspólna Polityka Zagraniczną i Bezpieczeństwa co wymagać będzie rozszerzenia procedur głosowania kwalifikowaną większością głosów w radzie zarówno w kwestiach handlu zagranicznego jak i dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w kwestiach handlu zagranicznego jak i w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa stworzenia wspólnej europejskiej służby dyplomatycznej wzmocnionej współpracy w polityce obronnej i bardziej efektywnego wykorzystania potęcjału militarnego.
W nadchodzącej kadencji Frakcja EPL-ED zabiegać będzie o dalsze umocnienie transatlantyckich stosunków jako jednego z priorytetów Unii Europejskiej oraz o rozbudowę tych stosunków do partnerstwa równouprawnionych stron. Oznacza to przede wszystkim konieczność ożywienia debaty dotyczącej wspólnej strategii Europy i USA. Dotyczyć ona musi głównie kwestii odbudowy i odtworzenia struktur państwowych w Iraku a w sprawach ogólnych następujących problemów w jaki sposób najlepiej zapobiec rozprzestrzenianiu się broni masowej zagłady jak kontrolować export i zwiększenie zasobów broni konwencjonalnej w jaki sposób stworzyć możliwości nieograniczonego działania Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości oraz w jaki sposób traktować rządy represyjno-dyktatorskie i rozpadające się państwa z wykorzystaniem wspólnej euro-atlantyckiej strategii.
Decydujące znaczenie dla umocnienia i rozbudowy stosunków transatlantyckich będzie miało przede wszystkim NATO. Po szoku z 11 września 2001 roku sojusz zmienił się odnowił jak nigdy w swojej historii. Zimnowojenny sojusz stare dogmaty bazujące na stale obecnym zagrożeniu należą do przeszłości. Obrona kraju w dotychczasowym rozumieniu nie jest już dziś priorytetowym zadaniem. Zagrożenia tego stulecia nie są dziś tak jasno zdefiniowane. UE sprostowała temu wyzwaniu w nowej strategii bezpieczeństwa. Co prawda Europejczycy chcą w przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych oprzeć swoje strategię zapobiegania kryzysom stawiając na pierwszym miejscu środki nie militarne i przyznawać Organizacji Narodów Zjednoczonych decydującą rolę w sytuacjach kryzysowych. W swojej analizie nowych zagrożeń oraz gotowość do interwencji zbrojnej jako ostatniego środka rozwiązania konfliktów Europejczycy zbliżyli się znacznie do amerykańskiego punktu widzenia na kwestie bezpieczeństwa. Równolegle w Stanach Zjednoczonych rośnie przekonanie że pokoju e Iraku czy Afganistanie nie można wygrać wykorzystując jedyni środki militarne. By zagwarantować stabilną sytuację w tych krajach Ameryka potrzebuje partnerów i sojuszników. Przyszłości tych dwóch krajów może wpłynąć na odrodzenie się NATO i ożywienie stosunków transatlantyckich. Te szansę powinniśmy wykorzystać.
31. Umacnianie się pozycji Chin w polityce międzynarodowej i specyfika stosunków amerykańsko-chińskich.
Ze wszystkich potencjalnych kandydatów do miana supermocarstwa Chiny najszybciej sięgną po wieniec. Stany Zjednoczone są jeszcze najpotężniejsze, ale za ich plecami podnosi się cień smoka. Europa dopiero dopracowuje się głębokiej jedności. Rosja jest cieniem starego imperium. Japonia choć bogata to niedomaga pod wglądem wojskowym. Chiny tymczasem przy najwyższym wskaźniku rozwoju gospodarczego, stałym i silnym napływie inwestycji zagranicznych, wysokiej stopie oszczędzania, skutecznej ekipie rządzącej, trwałym systemie politycznym, wzrastającej sile militarnej, mocnym poczuciu jedności narodowej, społecznej dyscyplinie i stabilność regionu, osiągają już dziś relatywnie największy wzrost statusu wśród głównych potęg.
Przyszły postęp Chin, podobnie jak zdobycie przez nie statusu międzynarodowego mocarstwa w głównej mierz będzie zależeć od tego jak zręcznie władze tego kraju poradzą sobie z nowymi zjawiskami. Pojawiają się bowiem uzasadnione obawy, że tak istotna zmiana dotychczasowego status quo będzie implikować niebezpieczne skutki. Inaczej mówiąc: w stosunkach międzynarodowych może pojawić się obszar konfliktogenny, w którego ramach miejsce stosowanych dotychczas strategii współdziałania i współpracy zajmą strategie walki. Jest to obszar nie kooperacyjnych zachowań budowanych na istnieniu konfliktu interesów i różnych preferencji co do wartości celów realizowanych przez państwa. Obszar takiego właśnie konfliktu coraz wyraźniej zarysowuje się między Chinami a USA. Bowiem dzisiaj najpoważniejszym problemem Chin jest Ameryka, a ściślej jej wojskowa obecności w Azji. Obecność, która stanowi przeszkodę dla rosnących międzynarodowych ambicji Państwa Środka. Przyszłe stosunki z USA określą więc kierunek zagranicznej polityki Chin i ich światową rolę w przyszłości.
Jednakże geopolityczna przyszłość Chin w większym stopniu niż od czynników wewnętrznych będzie zależeć od tendencji zewnętrznych, czyli od roli jaką w globalnej grze przyjmą tzw. państwa orbitujące. W obecnym stadium rozwoju Chińczycy będą musieli przyjąć model strategii współpracy i współdziałania. Aby wytyczyć a w konsekwencji zrealizować cele swojej nowej polityki Pekin będzie musiał liczyć się z priorytetami tych orbitujących czynników zewnętrznych. Bez aktywnej kooperacji z sąsiadami Chiny nigdy nie zdołają zagrozić militarnej i gospodarczej potędze USA.
Uwzględniając powyższe warunki możemy w przybliżeniu określić jakie strategiczne cele na najbliższą przyszłość stawia przed sobą Państwo Środka. Po pierwsze: Chiny będą umacniać swoją już dzisiaj niepodważalną pozycję mocarstwa regionalnego. Po drugie, coraz śmielej będą wprowadzać w życie nowe sojusze z państwami, których interes pozostaje w wyraźnej sprzeczności z interesami definiowanymi przez USA.
Chiny to państwo nowego typu, kraj „XXII wieku", bezwzględne w polityce wewnętrznej i zagranicznej, jednocześnie zwarte, zdyscyplinowane, o ogromnym potencjale militarnym i gospodarczym - wprost stworzone do walki i utrzymania przywództwa w świecie. Co powoduje, że w warunkach wykorzystania aż tak szerokiego instrumentarium i przy jednoczesnym bezwzględnym wykorzystaniu wszystkich atutów, nie widać już innej alternatywy jak tylko przesunięcie się środka cywilizacji do Azji. Wszystko zatem wskazuje na to, że Państwo Środka przejmie rolę mocarstwa światowego i już niedługo będzie w stanie stworzyć podległą sobie architekturę świata międzynarodowego.
Dlatego tak trudno jest obecnie zdefiniować stosunki Waszyngtonu z Pekinem słowem "dobre" lub "złe". Najlepiej pasuje do nich określenie "rozkołysane". Podlegają one bowiem nieustannym zmianom temperatury i napięcia, dryfują od kryzysu do kryzysu, raz odbijają się od dna, to znów napotykają na mur. W całej okazałości ujawniają się odmienności systemów politycznych, interesów, tradycji. To z kolei oznacza, że o wiele trudniej przekonać teraz kogokolwiek do potrzeby utrzymywania ścisłych więzi z Chinami i płynących z tego korzyści.
Dla kontrastu dla republikanów i prezydenta Georga W. Busha Chiny są Wielkim Szatanem, który doskonale nadaje się do przyciskania wszystkich możliwych guzików - praw człowieka, aborcji, swobód religijnych, zbrojeń i budzących podejrzenia praktyk zbierania wyborczych funduszy przez demokratów. W Kongresie USA czeka na rozpatrzenie aż 75 projektów rezolucji, z których większość zakłada obłożenie Chin rozmaitymi sankcjami. Tylu projektów o chińskim czy, jak kto woli, o antychińskim kontekście nie rozpatrywał Kongres przez trzy poprzednie kadencje łącznie.
36. Pojęcie regionalizmu i jego główne formy.
Regionalizm - ruch społeczno-kulturalny dbający o zachowanie tożsamości danego regionu, jego odnowę i propagujący go.
Formy regionalizmu:
1. ogólna- ustalenie tożsamości, rozpoznawanie własnej kultury, u utożsamianie identyfikacji,
2. psychologiczna- utożsamianie jednej osoby z drugą osobą, utożsamianie z inną osobą danego regionu i przekazywanie jej stanów emocjonalnych, sukcesów porażek,
3. socjologiczna- utożsamiani e się jednostki lub innej grupy z przekonaniami lub wartościami innych ludzi w danej grupie.
37. Główne problemy rozwoju i bezpieczeństwa Afryki. Omów jeden z nich.
W ostatnich latach nie znaleziono sposobów, by skutecznie rozwiązać problemy kontynentu afrykańskiego. Wręcz przeciwnie, w ciągu dwóch ostatnich dekad problemy w tym regionie pogłębiły się. W latach 90-tych, w większości krajów afrykańskich - w przeciwieństwie do innych regionów świata - nie odnotowano wzrostu gospodarczego. Główne problemy Afryki to: HIWAIDS, konflikty, nieefektywny handel, pustynnienie ziemi i wycinanie lasów. Spadła też wartość środków pomocowych dla Afryki.
Społeczność międzynarodowa musi udzielić Afryce znacznej pomocy w uporaniu się z tymi problemami. Ubóstwo i degradacja środowiska naturalnego w jednym rejonie świata staje się także problemem dla innych. Taka sytuacja uniemożliwia osiągnięcie zrównoważonego rozwoju. W czasie negocjacji przygotowawczych do Szczytu w Johannesburgu, rządy państw afrykańskich wezwały uczestników do rozpatrzenia problemów kontynentu afrykańskiego.
Główne problemy Afryki:
• ponad połowa ludności Afryki południowej i środkowej żyje w ubóstwie. Liczba ta stale rośnie w szybkim tempie. 1/3 ludności tego regionu jest niedożywiona;
• w ostatnich latach wydatki na konsumpcję w przeciętnym gospodarstwie domowym w Afryce są o 20% niższe niż 25 lat temu;
• ponad 40% mieszkańców miast afrykańskich żyje w skrajnej nędzy - za mniej niż jednego dolara dziennie;
• oficjalna pomoc rozwojowa w większości krajów afrykańskich spadła o około 25% w ciągu ostatniej dekady, a w przypadku siedmiu krajów - nawet o 50%;
• w Afryce południowej i środkowej żyje ponad 25 milionów ludzi z HIV/AIDS. Na AIDS zmarło już ponad 12 milionów, a rocznie umiera ponad 2 miliony lądzi. Ok. 13,2 miliona afrykańskich dzieci zostało osieroconych w wyniku HIV/AIDS;
• w Afryce południowej i środkowej ok. 30% dzieci umiera lub cierpi na poważne infekcje dróg oddechowych. W 60% spowodowane są one zanieczyszczeniem powietrza;
• przy utrzymaniu się obecnej degradacji ziemi, zbiory produktów rolnych w Afryce mogą zmniejszyć się o połowę. Afryka jest obszarem o najwyższym na świeci poziomie umieralności. Jednym z powodów tego są liczne choroby. Najczęstsze choroby tropikalne to: malaria, filarioza, bilharcjoza i śpiączka. Ponad 250 milionów mieszkańców Afryki narażonych jest na tego typu choroby, w czym ponad jeden milionów noworodków i niemowląt.
Od początku lat 80 notuje się w Afryce rosnącą zachorowalność na AIDS - na tę śmiertelną chorobę umierają nie tylko dorośli ale i sporo dzieci. Tempo wzrostu zachorowalności jest dramatycznie wysokie. Potwierdzają to szacunki WHO, wg których liczba chorych na AIDS w Afryce wzrosła w okresie 1985-1995 z 774 do 985 230 osób, czyli ponad 1300%. Do dać tu należy, że ponad 11 milionów Afrykanów jest 1 nosicielami wirusa HIV. co stanowi aż 60,3% ogólnej liczby zarażonych tym wirusem na świecie. Jedną z głównych przyczyn wysokiego poziomu umieralności jest niedostateczna opieka zdrowotna . Pomimo ogromnego postępu w tym zakresie na 1 lekarza przypada tu przeciętnie aż 13,2 tyś. mieszkańców, tzn. 3 razy więcej niż średnio na świecie. Afrykańskie realia wykazują w tym względzie ogromne zróżnicowanie regionalne i lokalne, przy czym najbardziej niekorzystna sytuacja ma miejsce w grupie krajów strefy międzyzwrotnikowej Np. w Mali gdzie na jednego lekarz przypada 67 789 mieszkańców.
39.Źródła napięć i konfliktów we współczesnym świecie. Scharakteryzuj jeden z nich.
Źródłem konfliktów są przeciwstawne bądź niezgodne ze sobą interesy społeczne i osobiste stron konfliktu. Podłożem konfliktów bywa najczęściej przeciwstawność interesów osób realizujących sprzeczne działania lub wyznawanie przez uczestników konfliktu sprzecznych ze sobą poglądów, norm i wartości. Podmiotami konfliktu społecznego są świadome istoty o mniej czy bardziej bogatym życiu uczuciowym. Są to osoby kierujące się rozumem i uczuciami, istoty racjonalne1 i emocjonalne. Dlatego też konflikty społeczne wynikają z sytuacji konfliktotwórczych, które są wytworem uwarunkowań subiektywnych oraz obiektywnych. W mikroskali społecznej mogą pojawiać się sytuacje konfliktotwórcze wywołane subiektywnymi uwarunkowaniami bez obiektywnych uwarunkowań.
W makroskali natomiast obiektywne uwarunkowania są koniecznością, ale niewystarczającego wybuchu konfliktu. Obiektywne i subiektywne uwarunkowania konfliktu społecznego odnoszą się do tego co stwarza przyczyny, powodujące urzeczywistnianie się sytuacji konfliktowej w postaci określonego konfliktu. Sytuacja konfliktotwórcza to określony proces, który może ale nie musi doprowadzić do wybuchu konfliktu. Aby zaistniała taka sytuacja konieczna jest określona przyczyna lub też zbiór przyczyn.
Uwarunkowania konfliktu mogą mieć charakter:
- Społeczny, gdy są wynikiem przesłanek związanych np. ze złym funkcjonowaniem danej struktury społecznej
- Ekonomiczny, gdy wynikają z nierówności majątkowych, zagrożeń w sferze gospodarczej
- Polityczny, gdy są związane z udziałem w sprawowaniu władzy, z krytyką sposobu jej sprawowania
- Ideologiczny, gdy są następstwem kolizji systemów wartości ideowych, moralnych , religijnych
- Kulturowych, spowodowanych przez istniejące różnice, spowodowane nierównomiernym rozwojem cywilizacyjnym, kulturalnym grup społecznych czy całych zbiorowości
Źródłem konfliktów są sprzeczności np. interesów, które występują między ludźmi lub ich zbiorami w strukturze społecznej. Możemy wyróżnić następujące pary sprzeczności:
- Wewnętrzne - sprzeczności między egoistycznymi celami poszczególnych ludzi w danej grupie
- Zewnętrzne - sprzeczności celów dotyczące poszczególnych grup
- Antagonistyczne - sprzeczności, które można przezwyciężyć tylko poprzez ostrą walkę
- Nieantagonistyczne - występujące wśród osób różniących się swoimi celami, ale posiadającymi cel nadrzędny, łączący i skutkujący współdziałaniem.
- Główne - mają istotne znaczenie dla dalszych przeobrażeń rozwoju danej społeczności oraz Poboczne -które mogą wpływać, modyfikować przebieg rozwoju danej społeczności.
Istnieją pewne typy przyczyn, które mogą powodować konflikty społeczne. Można wyróżnić konflikty spowodowane przyczynami:
- Obiektywnymi, które mogą mieć charakter strukturalny albo funkcjonalny
Obiektywne przyczyny o charakterze strukturalnym to np. wadliwa organizacja współpracy ludzi w danej społeczności. Przyczyny o charakterze funkcjonalnym wynikają z różnych zakłóceń we współdziałaniu lub współpracy poszczególnych elementów danych struktur społecznych.
- Subiektywnymi, które mają charakter racjonalny lub irracjonalny.
Konflikty spowodowane subiektywnymi przyczynami to konflikty, których uwarunkowań należy szukać w opiniach, postawach i zachowaniach ludzkich. Racjonalny charakter mają te przyczyny, które wynikają z realnych lub prawdopodobnych przesłanek.
Irracjonalny charakter mają przyczyny, które wynikają z urojonych, fikcyjnych, wyimaginowanych, nieprawdopodobnych motywów.
41. Omów przynajmniej trzy modele nowego ładu międzynarodowego w świecie pozimnowojennym.
Ład międzynarodowy- układ sił politycznych i gospodarczych w skali globalnej, wyznaczany przez relacje panujące pomiędzy podmiotami stosunków międzynarodowych.
• Ład gospodarczy- równowaga w sferze stosunków gospodarczych, osiągana poprzez relacje gospodarcze między państwami i organizacjami w świecie. Pierwsze instytucjonalne podstawy międzynarodowego ładu gospodarczego stworzono po II wojnie światowej. W latach 90. praktycznie wszystkie państwa świata (z wyjątkiem Kuby i Korei Północnej oraz w nieco innym kształcie Białorusi) wprowadziły zasady gospodarki wolnorynkowej. Równocześnie zaznaczyły się wyjątkowo silnie procesy integracji gospodarczej, lepiej uświadomiono sobie konsekwencje konfliktu Północ-Południe i skalę globalnych problemów. Na tym tle ład gospodarczy zaczął być modyfikowany. Od 1995 rozpoczęła działalność Światowa Organizacja Handlu, ostatnie rokowania GATT, zakończone w 1993 otworzyły gospodarki na siebie, dając szansę krajom rozwijającym się.
• Ład informacyjny- porządek światowy w zakresie przekazu kształtowania informacji. Termin pojawił się na V Konferencji Ruchu Państw Niezaangażowanych w Colombo (1976), gdzie zażądano utworzenia nowego ładu informacyjnego, uznając to za sprawę równie ważną jak nowy ład gospodarczy. W latach 80. pojawiły się nowe technologie, które uczyniły przepływ informacji bardziej dostępny zwłaszcza dla rozwiniętych państw. Dla krajów słabo rozwiniętych może to oznaczać większą lukę w komunikowaniu i informacji, a zatem niedostępność ideału społeczeństwa informacyjnego. W praktyce ład informacyjny jest więc kreowany Wyłącznie jednostronnie przez kraje tzw. Północy.
• Ład ekologiczny- porządek międzynarodowy tworzony przez system prawny,
instytucjonalny, działania grup i jednostek w zakresie ochrony środowiska naturalnego. Wyraża kompleksowość działań na rzecz ochrony biosfery, a także takie posługiwanie się zasobami przyrody, materialnym i duchowym dorobkiem ludzkim oraz możliwościami człowieka i społeczeństw, by być systemem dającym jednostce i grupom szansę pełnego rozwoju. Międzynarodowy ład ekologiczny nie może być zatem porządkiem niezmiennym, zakłada wewnętrzną dynamikę i ciągłą aktywność. Tworzenie międzynarodowego ładu ekologicznego jest zadaniem całej wspólnoty ludzkiej, uświadamia to przede wszystkim ponadnarodowy rodzaj zanieczyszczeń ekologicznych.
42. Przyczyny konfliktów Północ-Południe.
Konflikt Północ-Południe, konflikt globalny, którego źródło stanowią różnice w poziomie rozwoju dwóch wielkich grup państw. Północ stanowią wysoko rozwinięte państwa leżące na północnej półkuli, Południe to kraje rozwijające się, często postkolonialne na terenie Afryki, Ameryki Łacińskiej, Azji. Określenie pojawiło się w latach 70. na konferencji krajów tzw. Trzeciego Świata poświęconej rozwojowi współpracy międzynarodowej oraz ustanowieniu nowego ładu gospodarczego. Postulowano tam zwiększenie pomocy gospodarczej dla Południa, stworzenie systemu preferencji w handlu, dostęp do technologii.
O konflikcie Północ-Południe mówiono też w kontekście ideologii maoizmu i polityki Chin, których przywódca Mao Tse-tung obwołał się liderem krajów Południa w przyszłej wojnie z Północą. Według chińskiej teorii konfliktu Północ oparła swą światową strategię na założeniu utrzymania Południa w stanie pełnej zależności politycznej i ekonomicznej, stosowania eksploatacji kolonialnej, a później neokolonialnej. Jedynym rozwiązaniem problemu mogłaby stać się jedynie światowa rewolucja przywracająca globalną równowagę.
Konflikt Północ-Południe jest jednym z najbardziej palących problemów w stosunkach międzynarodowych.
Konflikt pomiędzy krajami biednymi i bogatymi narasta w miarę zwiększania się różnic istniejących między tymi krajami. Podział na biedne Południe i bogatą Północ ma charakter umowny można również dzielić kraje na bogaty Zachód i biedny Wschód. Różnice występują na różnych płaszczyznach z których najbardziej widoczne są dysproporcje w poziomie dochodu narodowego, stopie bezrobocia, inflacji, dostępu do nauki, dóbr kultury. Wśród przyczyn istniejących różnic wymienia się:
- zacofanie gospodarcze,
- zadłużenie zagraniczne, -j
- nierówny udział w korzyściach z globalizacji,
- totalitarne systemy polityczne,
- analfabetyzm i niski poziom wykształcenia.
Konsekwencją narastania tych różnic są konflikty między krajami biednymi i bogatymi, które przebiegają w różnych płaszczyznach: gospodarczych, politycznych, religijnych i przybierają czasem formę terroryzmu.
43. Scharakteryzuj zjawisko wojny. Wymień główne konflikty militarne w latach 1945-1989 i omów szerzej jeden z nich.
Wojna - zorganizowany konflikt zbrojny między państwami, narodami lub grupami etnicznymi.
Wojna jest zjawiskiem społeczno-politycznym i jako takie jest obecna w historii człowieka od początków jego społecznej organizacji. Zasięg wojny jest zależny od stopnia rozwoju technologicznego.
Według XIX w. teoretyka wojny, Carla von Clausewitza wojna jest jedynie kontynuacją polityki innymi środkami.
Większość trwających obecnie lub w historii wojen było znacznie rozciągniętych w czasie, niektóre trwały po kilkadziesiąt lat. W historii odnotowane zostały z odniesieniem do czasu trwania: wojna siedmioletnia, wojna trzynastoletnia, wojna trzydziestoletnia, czy nawet wojna stuletnia. Jednak są także wojny mające bardzo krótki czas trwania np. wojna sześciodniowa.
Główne konflikty militarne w latach 1945-1989:
• wojna indochińska 1946-1954 r.
• wojna w Wietnamie 1957-1975 r.
• wojna indyjsko-pakistańska 1971 r.
• wojna chińsko-wietnamska 1979 r.
• wojna iracko-irańska 1980-1988 r.
Wojna iracko-irańska - wojna między Irakiem i Iranem w okresie od 22 września 1980 r. do 20 sierpnia 1988 r. Wojnę rozpoczął Irak atakiem w rejonie podzielonego w 1975 r. Szatt al-Arab - wspólnego ujścia Tygrysu i Eufratu. Wojska irackie wdarły się w głąb Iranu, ale szybko zostały wyparte i Irańczycy przeszli do ataku. W wyniku równowagi sił ustaliła się 480-kilometrowa linia frontu, a działania miały charakter wojny pozycyjnej. Irakijczycy stosowali na masową skalę broń chemiczną (głównie gaz musztardowy, iperyt i tabun), również przeciwko buntującym się Kurdom. W 1988 wojnę przerwano podpisując w sierpniu zawieszenie broni w oparciu o zasadę status quo ante.
W czasie wojny zginęło ponad milion ludzi, a straty materialne ocenia się na ponad 400 mld dolarów. Wojna ta spowodowała gwałtowne wzmocnienie Iraku popieranego głównie przez państwa zachodnie, Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich i kraje arabskie, które obawiały się rozprzestrzenienia się irańskiej rewolucji islamskiej.
44. Systemy gospodarcze.
System gospodarczy to zespół organizacji, gospodarstw domowych oraz jednostek ludzkich działających według określonych zasad, bodźców, nakazów i zakazów w dziedzinie produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr oraz usług.
Za główne składniki pojęcia systemu gospodarczego należy uznać: uczestników życia gospodarczego, wzajemne zależności pomiędzy nimi, czyli interakcje oraz zasady, bodźce, zinternalizowanie nakazy i zakazy. System gospodarczy jest więc tylko jednym z czynników określających ekonomiczną efektywność gospodarki: Systemy gospodarcze możemy podzielić na 3 grupy:
- gospodarka wolnorynkowa - zasoby są w posiadaniu prywatnym ich alokacja odbywa się w wyniku działania mechanizmu rynkowego. Taka gospodarka istniała w XIX w., dziś już nie istnieje.
- gospodarka rynkowo-mieszana - w tym systemie dominuje własność prywatna oraz rynkowa alokacja zasobów.
- gospodarka centralnie kierowana - zasoby są własnością państwa i samorządów terytorialnych. Alokacja zasobów jest określana planem centralnym rządu.
45. Problemy globalne współczesności.
Problemy globalne - maja światowy charakter. Dotyczą krajów biednych i bogatych, np. zagrożenie środowiska - występują wszędzie w takim samym stopniu. Problemy demograficzne, bieda, bezrobocie, zadłużenie - dotyczy w jakimś sposób wszystkich krajów, nie tylko biednych. Inne cechy: - wyjątkowa złożoność - zależność od wielu czynników - wzajemne powiązania Jest to widoczne w przypadku krajów słabo rozwiniętych. Te kraje maja małe szanse wydostania się z tego ubóstwa. Wzrost liczby ludzkości uniemożliwia poprawienie stopy życiowej. Ludzie biedni SA niewykształceni, otrzymują min edukacje - a wiec będą mieli kłopoty z uzyskaniem pracy. Ludzie biedni nie maja odpowiednich warunków życiowych - to powoduje choroby. - Nie rozwiązanie problemu będzie pociągało bardzo poważne konsekwencje dla przyszłości ludzkości, może zagrozić cywilizacji i to skala zniszczenia środowiska stanowi olbrzymie zagrożenie przetrwania ludzkości - przedsięwzięcia podejmowane dla rozwiązania tych problemów musza mięć złożony i kompleksowy charakter - rozwiązanie ich nie jest możliwe przy wysiłkach jednego kraju. Aby się ich pozbyć potrzeba współpracy całego świata Cechy problemów globalnych: - maja charakter światowy - dotyczą całego świata. . Dotyczą prawie wszystkich krajów bez względu na osiągnięty stopień. Problemami tymi SA np. wyżywienie, ubóstwo, ochrona środowiska. - Złożoność - zależą od działania wielu czynników i wzajemnych powiązań. Widoczne jest to w krajach słabo rozwiniętych - duży przyrost naturalny, który pociąga za sobą biedę, za tym z kolei idzie degradacja środowiska w celu pozyskania środków zaspokojenia potrzeb (wyżywienie) - przedsięwzięcia musza być wielorakie i podejmowane w skali globalnej - kraje trzeciego świata, w których występuje duża stopa zgonów z powodu niedożywienia. Jest ot problem, z którym kraje te nie mogą sobie poradzić. Musza to być przedsięwzięcia różnego typu i podejmowane także przez inne kraje - nie rozwiązanie tych problemów doprowadzić może do katastrofy globalnej - efekt cieplarniany, powiększenie się dziury ozonowej. Jeden kraj nie jest w stanie rozwiązać tych problemów, z kolei ich nie rozwiązanie może mięć tragiczne skutki dla całego świata Problemy globalne występują na całej kuli ziemskiej. Zanieczyszczenie środowiska naturalnego jest konsekwencja działalności gospodarczej człowieka (produkcja, wymiana, podział, konsumpcja). Za zniszczenie odpowiada transport, gospodarstwa domowe, rolnictwo, przemyśl. Człowiek działa od początku w środowisku naturalnym. O zniszczeniu środowiska mówimy dopiero od 50 lat. Środowiska przyrodnicze jest niezmienne, a zmianie ulęgają rozmiary działalności gosp. Gwałtowne przyspieszenie nastąpiło w ostatnich czasach. Człowiek z ekosystemu czerpie zasoby i energie. Człowiek efekty swojej działalności, gosp. nieużytej wyrzuca do środowiska.
Problemy globalne stanowią jeden z głównych element w całokształcie stosunków społecznych. Są one efektem globalizacji procesów internacjonalizacji i współzależności międzynarodowych. Najważniejszymi problemami globalnymi systemu międzynarodowego lat 80 - tych i 90 - tych są:
1) problem ludnościowy: jedną stronę tego problemu tworzy szybki wzrost
demograficzny (przewiduje się że w 2050r ludność świata przekroczy lOmld, z czego 95% ludności zamieszkiwać będzie dzisiejsze państwa Południa), drugą stroną jest tzw. zerowy przyrost ludności, którego doświadczaj ą państwa Północy.
2) problem dysproporcji rozwojowych, obejmujący:
• problem surowcowo - energetyczny: chodzi tu o bliską możliwość
wyczerpania surowców naturalnych na świecie z powodu szybkiego rozwoju cywilizacyjnego ludzkości
• problem żywnościowy - istotą tego problemu jest biologiczny rozwój ludzkości, chodzi tu o niską dynamikę produkcji żywności w stosunku do dynamiki wzrostu ludności
• problem zadłużenia międzynarodowego - staje się problemem, kiedy z
różnych względów dłużnicy nie mogą realizować terminowo przyjętych wobec wierzycieli zobowiązań. Na dynamikę tego problemu mają wpływ dwie kwestie: wzrost zadłużenia wskutek zaciągania kredytów do których był łatwy dostęp w latach 70 - tych, a także kredyty potrzebne do obsługi istniejącego już zadłużenia, co prowadzi do powstawania samonapędzającego się mechanizmu zwanego „pętlą zadłużenia".
3) problem ekologiczny - istotą problemu jest niezdolność do utrzymywania działalności ludzkiej w granicach bezpiecznych dla człowieka i przyrody
49. Współczesne teorie wymiany międzynarodowej.
Na podstawie teorii kosztów alternatywnych autorstwa G. Haberlera oraz teorii obfitości zasobów autorstwa E. Heckschera, B. Ohlina i P. A. Samuelsona zaczęto formułować nowe modele i teorie handlu międzynarodowego.
1. Teorie neoczynnikowe - (E. Heckschera, B. Ohlina i P. A. Samuelsona). Sprowadza się ona do rozszerzenia rozważań na większą liczbę czynników produkcji niż, tylko kapitał i praca, dopuszcza się np. możliwość produkcji dwóch różnych dóbr przez dwa odmienne rodzaje pracy ludzkiej, przy czym określona ilość każdego rodzaju tego1 czynnika wytwórczego jest niejako przypisana do określonej branży z odpowiednim wyposażeniem w kapitał, czy też innego czynnika wytwórczego.
2. Teorie neotechnologiczne - (teoria luki technologicznej, teoria cyklu życia produktu i teoria korzyści skali), uwzględnia się zmiany spowodowane ciągłym rozwojem postępu technologicznego. W teorii luki technologicznej — wg tej teorii kierunku i strukturze handlu międzyn. decydują opóźnienia poszczególnych krajów w tworzeniu lub opanowaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów oraz wykorzystywaniu osiągnięć postępu technicznego. W teorii cyklu życia produktu - handel międzynarodowy jest pochodną przechodzenia danego produktu - innowacji kolejno przez 3 fazy: fazę innowacyjną, fazę dojrzewania, oraz fazę standaryzacji. W teorii, korzyści skali produkcji i zbytu występują one wtedy gdy wielkość produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji.
3. Teorie popytowo-podażowe - autorzy eksponują oprócz czynników podażowych znaczenie czynników po stronie popytu, kształtowania się jego wielkości i struktury.
4. Handel wewnątrzgałęziowy - dość powszechnie przyjmuje się definicję, którą sformułowali H. G. Grubel i P. J. Lloyd (1975), stwierdzając, iż „zajmuje się analizą istoty i efektami ekonomicznymi zjawiska równoległego importu i eksportu produktów w ramach tych samych gałęzi przez poszczególne kraje". Natomiast P. Krugman (1983) wychodzi z założenia, że teoretyczna interpretacja handlu wewnątrzgałęziowego jest możliwa głównie na szczeblu mikroekonomicznym, gdyż jako podstawowe podmioty występują w nim nie kraje, lecz przedsiębiorstwa. Niezbędne jest zatem odejście od przyjmowanego przez wielu teoretyków założenia o stałości kosztów wytwarzania oraz niemożliwości osiągania korzyści ze skali produkcji i zbytu. P. Krugman twierdzi też, że korzyści ze skali produkcji i zbytu uzyskują właśnie przedsiębiorstwa. „Każdy kraj jest eksporterem netto w gałęziach, w których ma względną przewagę..., każdy kraj importuje pewne produkty nawet w ramach tych gałęzi, w których jest eksporterem netto, tzn. ma miejsce handel wewnątrzgałęziowy i międzynarodowy".
51. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Istota, konsekwencje gospodarcze i polityczne.
Istota: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie to podejmowane od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa. Inwestycje bezpośrednie są najczęściej podejmowane jako element strategii przedsiębiorstw upatrujących szans rozwoju w ekspansji na rynek krajowy.
Konsekwencje gospodarcze: Wywóz kapitału w formie ZIB nie ogranicza się tytko do transferu wartości. Transfer ten jest uzupełniany transferem technologii, know ho.w, jak również technik zarządzania. Konsekwencje ZIB są inne w krajach rozwijających się, a inne, w kraju rozwiniętym. W krajach rozwijających się inwestycje zagraniczne stają się ważnym . środkiem zwiększającym fundusz inwestycji, a także poziom aktywności gospodarczej i , zatrudnienia. ZIB stanowią również szansę poprawy bilansu płatniczego krótkim i długim / czasie. Ponadto kraje rozwijające się mają szansę podniesienia poziomu zaawansowania / technicznego swej gospodarki ze względu na transfer technologii. Niestety, jeżeli technologia jest zbyt nowoczesna w stosunku do gospodarki niweczy to pozytywny skutek. W krajach > rozwiniętych napływ technologii jest środkiem wzbogacającym istniejącą wiedzę, r4e56a niepodnoszącym jej poziom. ZIB są traktowane jako źródło zwiększenia podaży środków / kapitałowych niezbędnych do rozwoju regionów mniej zaawansowanych gospodarczo.
Konsekwencje polityczne: Jednym ze skutków dopływu do kraju, zarówno rozwiniętego, jak i rozwijającego się, kapitału zagranicznego w postaci ZIB jest występowanie obawy przed, politycznymi konsekwencjami zdominowania gospodarki narodowej przez obcych właścicieli. W krajach rozwiniętych o dużej obecności kapitału amerykańskiego powszechne są obawy, że w przypadku prowadzenia przez Stany polityki sankcji ekonomicznych wobec krajów trzecich mogą być czynione naciski na włączenie do tego rodzaju akcji także zagranicznych przedsiębiorstw o kapitale amerykańskim, co niekiedy może być sprzeczne z interesem narodowym kraju lokalizacji kapitału. W bogatych w surowce krajach rozwijających się dość powszechne są obawy, że inwestycje bezpośrednie mogą prowadzić do nadmiernej i sprzecznej z długookresowym interesem tych państw w eksploatacji ich zasobów surowcowych. W krajach, które świeżo odzyskały lub umocniły niepodległość, istnieje mniej lub bardziej ukrywana niechęć do inwestorów zagranicznych wywodzących się z określonych krajów.
53. Międzynarodowa polityka handlowa.
Polityka handlowa nie jest tylko domeną pojedynczego kraju. Także więcej krajów może zawierać porozumienia dotyczące współdziałania w tej dziedzinie. Istnieje polityka konwencyjna(umowna) i autonomiczna polityka hand¬lowa.
Międzynarodo¬we porozumie w dziedzinie polityki handlowej to;
- między¬narodowe porozumienia kartelowe
- regionalne ugrupowania integracyjne
- liberalizacji obrotów handlowych.
Kartel międzynarodowy- jest porozumieniem producentów dotyczącym podziału rynku w celu uzyskania zysku monopolistycznego oraz równomiernego rozłożenia strat między producentami w okresie spadku popytu.
Kartelem takim jest OPECJ. /OPEC (Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową — Organization of Petroleum Exporting Countries) jest organizacją międzyrządową grupującą kraje, których głównym towarem eksportowym jest ropa naftowa. W chwili obecnej do OPEC należy 11 krajów. Organizacja ta została powołana do życia w 1960 r. w Bagdadzie z zamiarem ujednolicenia polityki w dziedzinie produkcji i zbytu ropy naftowe|.
Integrację ekonomiczną można określić jako proces scalania gospodarek narodo¬wych poszczególnych krajów i tworzenia z nich jednego organizmu gospodarczego przez usuwanie ograniczeń w przepływie towarów i czynników produkcji oraz tworzenie podobnych warunków konkurencji.
54. Międzynarodowe organizacje gospodarcze-funkcja, przykłady.
Międzynarodowa organizacja gospodarcza- zaliczamy do nich m.in. Stowarzyszenie narodów Azji południowo Wschodniej, Unia Europejska, Północno- Amerykańskie stowarzyszenie wolnego handlu, Europejskie stowarzyszenie Wolnego handlu itd
Funkcje:
-regulacyjna- polega na ustalaniu norm i sposobu funkcjonowania obowiązująca kraje członkowskie.
-kontrolna- polega na porównaniu stanu faktycznego ze stanem prawnym.
-operacyjna- proces bezpośredniego świadczenia przez organizacje międzynarodowe różnego rodzaju usług na podstawie ich własnych decyzji i za pomocą zasobów materialnych i ludzkich będących do ich dyspozycji.
Podstawowa rola organizacji międzynarodowej polega na wywieraniu wpływu na swe środowisko, postępowanie członków, stan i rozwój spraw należących do ich kompetencji.
Przykłady:
-WTO- światowa organizacja handlu 1995
-EFTA- europejskie stowarzyszenie wolnego handlu
-EWWiS- Europejska wspólnota węgla i stali
-UNIDO- Organizacja narodów zjednoczonych do spraw rozwoju przemysłu
-OCED- Organizacja współpracy gospodarczej i rozwoju.
55. Wahania gospodarcze- istota, rodzaje.
W gospodarce agregatowe wielkości, jak np. dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, inwestycje, .nie rosną równomiernie, ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Te okresowe wahania poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym. Wyróżnia się zwykle 4 fazy cyklu: kryzys, depresja, ożywienie i rozkwit. Przebieg cykli jest nieregularny. Cykle różnią się między sobą długością poszczególnych faz • oraz amplitudą wahań. Nie ma dwóch identycznych cykli. Najczęściej wyodrębnia się trzy rodzaje wahań cyklicznych: cykle Kitchina (trwające około 3,5 roku), cykle Juglara (fc - 10 lat) oraz cykle Kondratiewa (50 - 60 lat). Nazywamy je inaczej cyklami krótkimi (lub cyklami zapasów), średnimi i długimi. Cykle o różnej długości pozostają wobec siebie w określonej relacji. Krzywa cyklu dłuższego jest trendem cyklu krótszego. Faza wzrostowa cyklu dłuższego przedłuża fazy wzrostu w cyklu krótszym; faza spadkowa pogłębia i przedłuża fazy spadku.
59. Bariery pozataryfowe w handlu.
Cła nie są jednak jedynym środkiem polityki handlowej stosowanej przez państwo. Z różną intensywnością większość krajów stosuje również narzędzia określane jako środki (bariery) pozataryfowe czyli inne niż cła.
- bariery parataryfowe czyli środki, których stosowanie powoduje uruchomienie mechanizmu identycznego lub zbliżo¬nego do mechanizmu cła. zalicza się opłaty wyrównawcze, podatki nakładane na niektóre dobra (np. artykuły luksusowe w krajach rozwijających się, oraz dodatkowe opłaty pobierane w związku z realizacją transakcji importowej
- środki ograniczeń administracyjnych są one bardzo zbliżone do zakazów, nakazów i norm regulujących warunki prowadzenia działalności gospodarczej.
- ograniczenia ilościowe dobrowolne ograniczenia eksportu, różnego rodzaju normy techniczne oraz subsydia eksportowe.
Ograniczenie ilościowe- to bezpośrednie wyznaczenie przez państwo ilości lub wartości określonych dóbr, które mogą być wwiezione do kraju w określonym czasie:
licencji importowych- czyli dokumentów zezwalających importerom na przywóz z zagranicy określonej ilości
kontyngent ilościowy- zadaniem jest ograniczenie importu.
Subsydia- to wszelkiego rodzaju wsparcia udzielane przez rząd krajowym podmiotom gospodarczym.
Inne bariery- normy techniczne i sanitarne, czyli przepisy dotyczące parametrów, jakim powinny odpowiadać towary sprzedawane na danym rynku.
Dumping- to sprzedaż dobra za granicą po cenie niższej od ceny uzyskiwanej za to dobro na rynku krajowym.
60. Wolny handel a protekcjonizm.
Koncepcja wolnego handlu powstała w XVI wieku w Wielkiej Brytanii. Kraj ten jako potęga ekonomiczna szukał rynków zbytu oraz zaopatrzenia. Wolny handel oznacza, że państwo powstrzymuje się od bezpośredniego oddziaływania, nie stosowane są żadne narzędzia. Oddziaływanie państwa sprowadza się do prowadzanie polityki umownej, której celem jest zapewnienie maksimum swobody w dostępie do rynków zagranicznych dla towarów z przedsiębiorstw krajowych.
Protekcjonizm odrzuca nieskrępowane działanie sił rynkowych. Aby chronić rodzimy przemysł (rozwój niektórych gałęzi, wysoki poziom zatrudnienia) państwo powinno w odpowiedniej mierze chronić Produkcję krajową przed konkurencją zagraniczną. Skrajną^ formą protekcjonizmu jest autarkia (państwo ograniczające import do niezbędnych artykułów, których nie można wyprodukować e kraju, zaś eksport ograniczający do rozmiarów, które pozwolą sfinansować import).
Stosowanie narzędzi polityki handlowej przez państwo prowadzi w zdecydowanej większości przypadków do strat netto dla kraju,- który je wprowadził. Zgodnie z teorią kosztów komparatywnych handel międzynarodowy przynosi największe korzyści wówczas, gdy nie jest hamowany różnego rodzaju ograniczeniami. Środki polityki handlowej są powszechnie stosowane w wielu krajach z myślą o osiągnięciu określonych celów. Oznacza to zatem, że rządy poszczególnych krajów decydują się niekiedy na rozwiązania mniej racjonalne ekonomicznie. Powstaje więc pytanie, czym kierują się rządy, decydując się na konkretną odmianę polityki handlowej. Odpowiedzi na to pytanie poszukujemy najczęściej dokonując analizy argumentów na rzecz wolnego handlu i protekcjonizmu. Taką dyskusję na gruncie teoretycznym określamy mianem ekonomii politycznej polityki handlowej. W praktyce niewiele państw realizuje w pełni zasady wolnego handlu (najbardziej otwarte to Hongkong, Singapur, USA). Niektórzy ekonomiści przedstawiają wolny handel jako ideał, do którego powinna dążyć polityka handlowa. Argumenty na rzecz wolnego handlu:
1. korzyści skali produkcji,
2. wydajność (odwrócenie analizy cła w ujęciu kosztów i korzyści) Argumenty na rzecz protekcjonizm dzielimy na:
1. ogólne:
• argumenty z zakresu terms of trade,
• niedoskonałość rynku krajowego,
• ochrona procesu industrializacji,
• groźba zniszczenia rynku krajowego,
• ochrona bilansu płatniczego,
2. sektorowe (odnoszą się do wybranych sektorów gospodarki).
61. Migracje międzynarodowe.
MIGRACJE- przemieszczanie się ludności mające na celu zmianę miejsca pobytu.
Przyczyny migracji.
- poprawa warunków życia
- znajdowanie pracy
- schronienie przed prześladowaniami politycznymi
- tolerancja dla własnych poglądów
Podział migracji:
- czas trwania:
- czasowe, w tym okresowe, -kiedy migrant planuje powrót
- stałe - migrant ma zamiar pozostać w miejscu docelowym na stałe;
- ze względu na zasięg
- migracja wewnętrzna (przemieszczanie się ludności w granicach danej jednostki
administracyjnej (miasto, gmina, województwo, etc.) lub politycznej (państwo), występuje w granicach kraju zamieszkania) ^
- migracja zewnętrzna (- przemieszczanie się ludności z jednej jednostki administracyjnej lub politycznej do innej, ;zmienia kraj zamieszkania) kierunek przemieszczania się:
- emigracja - wyjazd,
- imigracja - przyjazd.
-migracje dobrowolne-migrant sam podejmuje decyzje o zmianie miejsca pobytu
-migracje wymuszone
Rodzaje migracji:
-emigracja/ opuszczenie miejsca pobytu
-imigracja/ przybycie na nowe miejsce
- repatriacja/ powrót zorganizowany przez władzę
- reemigracja/ powrót z emigracji
- deportacja/ wydalenie z kraju
- ewakuacja/ opuszczenie kraju spowodowane zagrożeniem
- kraje emigracyjne / te z których ludność odpływa (kraje Afryki,Azji.Meksyk)
- kraje imigracyjne / te do których ludność napływa (wysoko rozwińięte-USA .Kanada) <
- przyrost naturalny / różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów.
- przyrost rzeczywisty /przyrost naturalny +saldo migracji zagranicznych.
- saldo migracji/ różnica między napływem (imigracja) a odpływem (emigracja) ludności z danego obszaru w określonym czasie.
- wskaźnik przyrostu naturalnego / różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów obliczana w promilach.-
- uchodźca- człowiek uciekający przed groźbą utraty życia, zazwyczaj po ustaniu walk powracający na dawne miejsce pobytu
- drenaż mózgów - migracja wysokokwalifikowanych pracowników z krajów biedniejszych do bogatszych.
Skutki migracji do krajów wysoko i słabo rozwiniętych
= wysoko rozwinięte:
- zwiększenie przyrostu (młodzieży )naturalnego ludności
- przypływ ludności wykwalifikowanej
- odbieranie pracy ludności rodzimej
- konkurencja rynku pracy
= słabo rozwinięte:
- zmniejszenie wzrostu naturalnego
- zmniejszenie wykwalifikowanej kadry
- spadek bezrobocia
- zwiększenie możliwości wyżywienia.
62. Międzynarodowa konkurencyjność gospodarcza- istota i mierniki.
W opracowaniach OECD stosowane jest bardzo ogóloe pojęcie konkurencyjności rozumianej jako, zdolność przedsiębiorstw, przemysłu, regionów, narodów lub ponadnarodowych regionów do generowania w długim okresie relatywnie wysokich przychodów oraz wysokiego poziomu zatrudnienia w warunkach konkurencji międzynarodowej.
W raportach IMD i WEF konkurencyjność oznacza, zdolność państwa do stworzenia i utrzymywania takiego środowiska, które sprzyja konkurencyjności przedsiębiorstw.
Kolejną próbę podjęli autorzy Prezydenckiej Komisji do spraw konkurencyjności, którzy stwierdzają, że konkurencyjność jest to taki stan (kondycja) gospodarki, kiedy dany kraj może warunkach wolnego i uczciwego rynku produkować dobra i usługi, które sptostają wymogom rynku międzynarodowego, a jednocześnie zachowa lub podniesie dochody jealne swych obywateli.
Natomiast utworzona w USA w 1991 roku. Rada Konkurencyjności określiła konkurencyjność międzynarodową jako narodową zdolność do sprostania wymogom międzynarodowych rynków przy utrzymaniu i rozwijaniu realnych dochodów mieszkańców USA.
Do mierników międzynarodowej konkurencyjności zalicza się:
• wskaźniki ogólnego rozwoju gospodarczego danego kraju, takie zwłaszcza jak: tempo wzrostu gospodarczego, uwzględniającego warunki, w jakich ten wzrost się dokonuje, przy inflacji, poziomu bezrobocia oraz zadłużenia zewnętrznego i wewnętrznego, PKB per capita, poziom płac realnych,
• wskaźniki informujące o zmianach strukturalnych i zmianach efektywności wykorzystywania poszczególnych czynników wytwórczych, a także o swobodzie przemieszczania się w kraju i w układzie międzynarodowym,
• udziały w handlu światowym, czy w poszczególnych rynkach oraz wskaźniki penetracji importowej czyli udział importu z danego kraju w tzw. konsumpcji rzeczywistej, skorygowane o wskaźniki odzwierciedlające zdolności dostosowawcze danej gospodarki do zmian w strukturze popytu światowego.
63. Ekonomiczne konsekwencje istnienia granic politycznych między krajami.
Powstanie gospodarki światowej, globalizacja, handel międzynarodowy poza granicami pojedynczego kraju. Istnienie granic niesie ze sobą konsekwencje dla życia gospodarki Np.:
-nawiązując stosunki gospodarcze między podmiotami z różnych krajów różni się od stosunków międzynarodowych nawiązanych w granicach kraju, gdyż prawie każdy kraj ma swoją walutę. Jej posiadanie to atrybut suwerenności.
-polityka handlowa- czyli polityka bezpiecznego oddziaływania państw na wielkość, strukturę, kierunek exportu i importu dóbr.
-w ramach swoich granic państwa ustalają też między innymi kodeks cywilny, handlowy, prawo pracy itp. Różnią się one między poszczególnymi krajami.
-każdy kraj posiada też własną politykę monoekonomiczną.
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.