Uroki otaczającej nas przyrody - województwo świętokrzyksie.

Nasze wakacje spędzamy najczęściej nad morzem, w górach bądź na zagranicznych wojażach. Często nie potrafimy docenić piękna i zróżnicowania otaczającej nas przyrody. Moja praca dotyczyć będzie województwa Świętokrzyskiego i atrakcji turystycznych znajdujących się w tych rejonach.
Suchedniowsko – Oblęgorki Park Krajobrazowy ma powierzchnię 47.088 ha, w tym Park zajmuje 21.407 ha, a otulina leśna 25.681 ha. Tworzą go dwa zwarte, odrębne obszary: Suchedniowski (wschodni) obejmujący zachodnie partie Płaskowyżu Suchedniowskiego porośniętego dużym kompleksem naturalnych lasów mieszanych i Oblęgorski (zachodni) obejmujący obszar Pasma Oblęgorskiego. Park łączy na swoim obszarze ogromne bogactwo przyrodnicze z bogactwem kulturowym – ustanowiono go w celu ochrony unikatowych zasobów przyrodniczych regionu oraz pozostałości Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego. Największą wartością środowiska przyrodniczego Parku są lasy, stanowiącego pozostałość dużego, jeszcze w znacznym stopniu naturalnego kompleksu leśnego zwanego Puszczą Świętokrzyską. Ogólna powierzchnia lasów na obszarze Parku i jego otuliny wynosi 22.296 ha. Przewagę mają siedliska żyznych lasów mieszanych, wyżynnych, wilgotnych i świeżych. Bogactwem różnorodności wyróżnia się runo leśne, w którym występuje 49 gatunków podlegających całkowitej ochronie prawnej. Najcenniejsze fragmenty objęto ochroną rezerwatową, ustanowiono tu 5 rezerwatów przyrody. Wyjątkowe w skali krajowej znaczenie naukowe ma jedyny w Parku – ścisły rezerwat przyrody „Świnia Góra”. Bogactwo kulturowe Parku związane jest z występowaniem unikatowych zespołów zabytków techniki związanych z górnictwem i metalurgią rud żelaza i metali nieżelaznych. Najciekawszym z nich są ruiny wielkiego pieca hutniczego w Samsonowie oraz pozostałości zakładu wielkopiecowego w Bobrzy
Sieradowicki Park Krajobrazowy obejmuje obszar 28.342 ha, z czego na Park przypada 12.106 ha, a na otulinę leśną 16.236 ha. Położony jest między doliną rzeki Kamiennej (od północy), a Doliną Bodzentyńską (na południu). Rzeźbę terenu Parku ukształtowały pagórkowate tereny Wzgórz Suchedniowskich i pokryte zwartym kompleksem leśnym tereny Pasma Sieradowickiego. Jest obszarem o ogromnych wartościach historycznych. Rozległe i zwarte kompleksy leśne Lasów Siekierzyńskich stanowiących wschodnią część dawnej Puszczy Świętokrzyskiej dawały schronienie oddziałom powstańców z 1863 roku oraz partyzantom II wojny światowej, między innymi największego zgrupowania partyzanckiego Armii Krajowej na Kielecczyźnie dowodzonego przez legendarnego majora Jana Piwnika „Ponurego”. W uroczysku „Wykus”, gdzie z niemieckimi oddziałami walczył „Ponury”, przebywał też major Henryk Dobrzański – „Hubal” i toczyły walki oddziały Armii Ludowej. Lasy stanowią także największą wartość przyrodniczą Parku – przeważają lasy mieszane świeże oraz lasy mieszane z udziałem jodły i modrzewia. W runie leśnym występuje 46 gatunków roślin objętych ochroną ścisłą i 11 gatunków chronionych częściowo. Lasy odgrywają także istotną rolę dla gospodarki wodami powierzchniowymi regionu i chronią tereny źródliskowe prawobrzeżnych dopływów rzeki Kamiennej (Żarnówki, Łubianki, Świśliny). Osobliwości przyrody żywej chronione są w trzech leśnych (o ochronie częściowej) rezerwatach przyrody.
Chęcińsko – Kielecki Park Krajobrazowy o powierzchni 31.628,8 ha, w tym Park 20.505 ha i otulina 11.123 ha położony jest w południowo – zachodniej części krainy Gór Świętokrzyskich, pomiędzy rzekami Łośnią i Bobrzą. Obejmuje obszary charakteryzujące się pięknem rozległych dolin, otoczonych odkrytymi grzbietami górskimi. Park został utworzony na obszarze, który w przeszłości podlegał intensywnej eksploatacji surowców skalnych i to w znacznym stopniu przyczyniło się do odsłonięcia wyjątkowych walorów przyrody nieożywionej – występują tu skały prawie wszystkich okresów genealogicznych, od kambru (paleozoik) po holocen (kenozoik), park nazwany jest w związku z tym „rajem dla geologów”. Znajduje się tu również Muzeum Wsi Kieleckiej „Tokarnia”, gdzie możemy obejrzeć zabytkowe chaty i budynki gospodarcze
Jaskinia Raj jest typową jaskinią krasową rozwiniętą w wapieniach. Choć niewielka, wyróżnia się wśród polskich jaskiń bogatą i dobrze zachowaną szatą naciekową. Należy do nielicznych w kraju jaskiń oświetlonych elektrycznie (oświetlenie światłowodowe) i udostępnionych do zwiedzania pod nadzorem przewodnika. Korytarze jaskini wytworzone zostały w wapieniach środkowego dewonu, które ok. 360 milionów lat temu powstały na rejonie płytkiego morza. Rozwój jaskini zachodził na kilku etapach, głównie pod koniec trzeciorzędu i w czwartorzędzie.
Dąb Bartek – dąb szypułkowy rosnący między Bartkowem a Zagnańskiem. Wiek tego drzewa jest według najnowszych badań dendrochronologicznych oceniany na 645 – 670 lat. Dawniej wiek tego dębu oceniano nawet na 1200 lat. Prawdziwy wiek jest niemożliwy do określenia ze względu na spróchniały środek pnia. Od 1952 roku dąb jest uznany za pomnik przyrody. W 1829 roku dąb miał 14 konarów głównych i 16 bocznych. Obecnie posiada 8 konarów głównych. W 1906 roku dąb został uszkodzony przez pożar pobliskich zabudowań. W latach 20. pień drzewa wypełniono betonowymi plombami. 3 czerwca 1991 roku w wyniku uderzenia pioruna uszkodzeniu uległ jeden z konarów oraz część pnia. Drzewo mierzy obecnie 30 metrów wysokości, obwód pnia na wysokości 1.30 m wynosi 9,85 m, a przy ziemi 13,4 m, rozpiętość korony 20m x 40m, okap korony 720 m3, pierścienica 314 cm. Miąższość całego drzewa wynosi ok. 72m3, a miąższość grubizny całego drzewa ok. 65 m3, w tym pień główny – ok. 46 m3. Próchnienie pnia stało się poważnym problemem: grubość zdrowej tkanki nie przekracza 20 cm, a w wielu miejscach nawet 5 cm. Dąb zaczął się niebezpiecznie przechylać pod ciężarem jednego z konarów.
Wzniesienie o wysokości 326 m.n.p.m., należące do Pasma Sieradowickiego w Górach Świętokrzyskich, główny węzeł szlaków nizinnych. Na zboczach góry znajduje się rezerwat przyrody Wykus. Niejednokrotnie stanowił on bazę polskich partyzantów. Podczas powstania styczniowego stacjonowali tu powstańcy dowodzeni przez Mariana Langiewicza. W trakcie II wojny światowej znajdowały się tu obozy żołnierzy polskiego podziemia, najpierw pod dowództwem Henryka Dobrzańskiego „Hubala”, później Jana Piwnika „Ponurego”. W 1957 r. w miejscu dawnego obozu ustawiono kapliczkę upamiętniającą poległych w walce o Ojczyznę. Wykus jest punktem początkowym niebieskiego szlaku turystycznego im. E. Wołoszyna z Wąchocka do Cedzyny. Przedmiotem ochrony w rezerwacie jest dolina rzeczki Lubianki z jej lewobrzeżnym bezimiennym dopływem oraz położone na stokach wzniesienia Wykus, zróżnicowane i cechujące się znacznym stopniem naturalności lasy z udziałem sosny, jodły, świerka i dębu, grabu, brzozy, osiki i olszy. Wiek warstwy górnej drzew waha się w granicach od 70 do 100 lat, z egzemplarzami dochodzącymi nawet do 140 lat. Są one wielkim walorem przyrodniczym rezerwatu. Największym stopniem naturalności cechują się, posiadające charakter puszczański, drzewostany jodłowe i olchowe. Obszary rezerwatu porasta szereg zbiorowisk roślinności leśnej. W podszyciu i runie leśnym rośnie wiele ciekawych i chronionych gatunków roślin, w tym przylaszczka, żywiec cebulkowy, wawrzynek wilczełyko, widłak wroniec. Niedaleko rezerwatu znajduje się „Obóz Langiewicza” – polana leśna, na której położony był obóz ćwiczebny powstańców 1863 r. Nieopodal znajduje się również źródło – „Źródło Langiewicza”, z którego możemy zaczerpnąć chłodnej, czystej wody.
Gołoborza są to malownicze pola kamieni położone wśród lasów Puszczy Jodłowej. Położone w strefie leśnej powoli, ale stale zarastają krzewami i drzewami inaczej niż powyżej górnej granicy lasu gdzie wkraczanie lasu uniemożliwia klimat. Właśnie, położenie w strefie leśnej (reglu dolnym) gołoborzy łysogórskich stanowi o ich wyjątkowości. Można tutaj obserwować rzadki proces pierwotnej sukcesji leśnej, czyli powolnego wkraczania lasu na tereny bezleśne. Przy szlaku prowadzącym do gołoborza na Łysej Górze (595 m.n.p.m.) znajduje się pogański wał kultowy ułożony z głazów piaskowca kwarcytowego. Jego powstanie jest datowane na okres od VII do XI wieku. Można przyjąć, że jest to jedna z najstarszych, jeśli nie najstarsza kamienna budowla w Polsce. Pierwotnie otaczał cały szczyt Łysej Góry. Długość zachowanej części wału wynosi około 1,5 km wysokość do chodzi do 3 m. analogiczne budowle występują na Ślęży, Raduni, oraz Górze Kościuszki. Pełniły one funkcję kręgów kultowych wyodrębniających od otoczenia miejsca uznane za święte. Nasi przodkowie gromadzili się w obrębie wału w celu odprawienia modłów i złożenia ofiar bóstwom zwanym Świst, Poświst i Pogoda. Zwiedzanie największego w Polsce śródleśnego gołoborza na Łysej Górze i zachowanego fragmentu pogańskiego wału kultowego umożliwia zbudowana w 2005 r. galeria widokowa. Budowa galerii zapewniła dogodne warunki zwiedzania i chroni gołoborze przed zniszczeniem, ponieważ turyści nie poruszają się bezpośrednio po gołoborzu, ale nad nim. Dodatkową atrakcją tego miejsca jest wspaniała panorama północnego przedpola Łysogór. W pogodne dni widok sięga aż po Starachowice i Ostrowiec Świętokrzyski.
Dużą pomocą w zwiedzaniu dzikiej przyrody Parku jest wystawa Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Mieści się w zachodnim skrzydle pobenedyktyńskiego klasztoru na Łysej Górze. Można się tam szczegółowo zapoznać z przyrodą Puszczy Jodłowej. Uzupełnieniem przyrodniczej części wystawy jest wystawa „Więzienie na Łysej Górze”. Jednak faktycznym muzeum żywej przyrody jest sam Park. Jego zbiorami, które powinniśmy przede wszystkim zobaczyć podczas pobytu w parku narodowym, są naturalne ekosystemy i tworzące je dzikie gatunki grzybów, roślin i zwierząt. Wystawy przyrodnicze pomagają jedynie lepiej je poznać,
Łysica, 612 m.n.p.m. jest to najwyższe wzniesienie Gór Świętokrzyskich, z gołoborzem, które podobnie jak gołoborze na Łysej Górze jest jedną z najstarszych formacji geologicznych w Polsce, zbudowaną z liczących około 530 mln lat piaskowców kwarcytowych. Piaskowce kwarcytowe są to jedne z najstarszych skał występujących na terenie naszego kraju na powierzchni, a nie pod pokrywą utworów polodowcowych. Jest to możliwe, ponieważ Pasmo Klonowskie i Łysogórskie jest w zasadzie pozbawione pokrywy utworów polodowcowych.
Mieszkam w Mostkach. Jest to niewielka, urokliwa wieś na granicy Sieradowickiego Parku Krajobrazowego, łącząca trzy powiaty: Skarżyski, Starachowicki, Kielecki – otoczona lasami i ozdobiona rzeką oraz pięknym zalewem. Jego wody spiętrza zabytkowa grobla i zapora z XVIII wieku. Z tego samego okresu pochodzi bielący się na pobliskim wzgórzu dworek, obecnie Wiejski Dom Kultury w Mostkach strzeżony przez kamienną figurę Świętego Floriana i szumiące nad gontowymi dachami trzystuletnie lipy – pomniki przyrody.
Mostki zajmują obszar 500 ha. Powierzchnia użytków rolnych wynosi 162 ha. Lasy i grunty leśne zajmują 173 ha. Powierzchnia rozlewisk wodnych z zalewem – 23 ha. Grunty pod drogami i budynkami – 142 ha. Sołectwo zamieszkuje blisko 500 osób.
Pierwsze zapisane wzmianki o Mostkach pochodzą z roku 1555, kiedy działała tu kuźnica z trzyosobową obsługą. Historia miejscowości związana jest również z losami Staropolskiego Okręgu Przemysłowego oraz działalnością Stanisława Staszica na tych terenach. Ślady tej działalności, dzięki wieloletnim staraniom mieszkańców, zachowały się do dziś w postaci odrestaurowanego w latach siedemdziesiątych budynku Zarządu Wielkiego Pieca Hutniczego, zabytkowego jazu, grobli, zalewu oraz przykrytych warstwą ziemi pozostałości Wielkiego Pieca, nad którymi czuwa zabytkowa figura Świętego Floriana.
W 1748 roku rozpoczęto w Mostkach budowę wielkiego pieca nad rzeką Kaczką, ukończono ją w roku 1759. Piec ten wykonany został z „ciosowego” kamienia, na rzucie kwadratu, wysoki na 7,2m, wzmocniony dębowymi belkami, dodatkowo pospinany żelaznymi ankrami. W owym wielkim piecu produkowano głównie amunicję do dział. Piec ten był wiele razy przebudowywany. Pracował do roku 1903. Tu w czasach powstań Styczniowego i Listopadowego wyrabiano broń, odlewano działa, kule, kuto kosy, szable. O wysokiej wartości i przydatności wyrobów z Mostek, Parszowa, Rejowa i Samsonowa świadczą liczne źródła historyczne. Zachowane wyroby do dziś budzą podziw i uznanie precyzją i kunsztem wykonania - mają więc wysoką wartość muzealną.
Z urządzeń hydrotechnicznych zachowała się ziemna zapora czołowa i jaz piętrząco – ulgowy, zlokalizowany przy jej zachodnim krańcu. Zapora ma długość około 250 m. Jej skarpa od strony odwodnej zachowała swe pierwotne nachylenie. Wzmocniona została ponadto murowanym z kamienia łamanego falochronem. Od strony dolnej wody poprzez niwelację została całkowicie zasypana.
Zbiornik energetyczny, dawniej o powierzchni 7,8 ha, dziś odbudowany i powiększony do 21 ha, pełni funkcję retencyjno – rekreacyjną i kumuluje 380 tys. metrów sześciennych wody, jaz piętrząco – ulgowy, w części odtworzony, zachował oba kamienne przyczółki o wysokości 4,5 m – podpory mostu drogowego. Podczas prac konserwatorskich świadomie zdecydowano o zmianie mechanizmu podnoszącego zastawki z dźwigniowo – zapadkowego, na śrubowy i wykonaniu nowej stalowej osłony piętrzącej, by odciążyć zabytkowy jaz. Wykonano również studnię przelewową z kanałem pod groblą. Wymusiły to nowe parametry zbiornika i związane z nimi zabezpieczenia przeciwpowodziowe.
Tak jak dawniej nad zakładem wielkopiecowym, tak dziś nad jego pozostałościami i zalewem góruje pięknie położony na skalnej wychodni, w otoczeniu dostojnych, starych drzew (pomników przyrody), budynek administracji (zarządu) wielkiego pieca. Był on również jednym z obiektów działającej w latach 1816 – 1826, powstałej dzięki staraniom Stanisława Staszica w Kielcach, pierwszej polskiej wyższej szkoły technicznej pod nazwą „SZKOŁA AKADEMICZNO – GÓRNICZA”. Nauka w szkole była bezpłatna. Uczniom zamiejscowym przydzielano bezpłatne mieszkania. Program nauczania obejmował nauki ścisłe i przedmioty zawodowe. Nauka trwała trzy lata. Mottem akademii były słowa: „Zawsze takie Rzeczypospolite będą, jak ich młodzieży chowanie”. Szkoła wykształciła „wielu światłych i zacnych inżynierów…”. W okresie międzywojennym i powojennym aż do roku 1969 mieściła się tu Szkoła Powszechna. Obecnie zabytkowy „biały dworek” pełni rolę Wiejskiego Domu Kultury, Gościńca i Bazy Aktywności lokalnej w Mostkach.
 Malowniczo usytuowany zbiornik wodny na rzece Żarnówce (I klasa czystości wody),
 Otulina leśna wchodząca w skład Sieradowickiego Parku Krajobrazowego,
 Pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej (ponad 300 letnie lipy oraz wychodnie skalne)

 Szlaki turystyczne, piesze, rowerowe i hippiczne
 Wiejski Dom Kultury
 Gościniec Mostki (30 miejsc w warunkach schroniskowych)
 Gospodarstwa agroturystyczne
 Zalew
 Kąpielisko
 Mała wypożyczalnia sprzętu wodnego
 Mini strzelnica sportowa

We współczesnym świecie ludzie uciekają od codziennego życia w świat przyrody, ponieważ pobyt i oglądanie naturalnego środowiska poprawia samopoczucie psychiczne. W województwie świętokrzyskim są doskonałe warunki do wypoczynku na świeżym powietrzu. Możemy tu podziwiać zarówno zabytki architektury, sakralne czy techniczne, jak również pomniki przyrody. W Świętokrzyskim Parku Narodowym możemy zobaczyć, jak wyglądała pierwotna puszcza. Znajduje się tu wiele gatunków roślin, wiele z nich jest objętych ścisłą bądź częściową ochroną. Świętokrzyskie szlaki są idealne na piesze lub rowerowe wycieczki. Możemy zaobserwować tu ogromne bogactwo i zróżnicowanie kulturowe. Podsumowując, uważam, że nie trzeba wyjeżdżać daleko, aby odpocząć od zgiełku codziennego życia. Często, marząc o egzotycznych podróżach, nie doceniamy piękna przyrody znajdującej się w naszym najbliższym otoczeniu. Tymczasem nie trzeba wyjeżdżać daleko, aby odetchnąć i zapomnieć swoich problemach i zmartwieniach. Tym samym namawiam do odwiedzenia tego regionu, ponieważ uważam, że naprawdę warto!