Myśl pedagogiczna Grzegorza Piramowicza

Myśl pedagogiczna Grzegorza Piramowicza

Komisarze Komisji Edukacji Narodowej mieli świadomość, że reforma szkolna i kierowanie nowo ustanowionym urzędem szkolnym wymaga współudziału fachowej kadry pedagogicznej, specjalistów od spraw organizacji szkolnictwa, kształcenia nauczycieli, programów, metod nauczania, pomocy szkolnych, a przede wszystkim autorów nowoczesnych podręczników szkolnych. Po dyskusjach dla spełnienia pilnego zadania „ułożenia egzaminowania i wydawania dla szkół ksiąg elementarnych” powołano w dniu 7 marca 1775r osobny organ- Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych.
Towarzystwo było instytucją autonomiczną, działało na podstawie własnego statutu, pod stałym przewodnictwem członka Komisji Edukacji Narodowej, inicjatora Towarzystwa- Ignacego Potockiego. Na stanowisko sekretarza powołano eks-jezuitę Grzegorza Piramowicza. W latach 1774-1776 wydane zostały „przepisy” dla szkół parafialnych, wojewódzkich, dla rektorów i prefektów, dla dyrektorów (opiekunów młodzieży) oraz dla właścicieli stancji i pensji uczniowskich. Na podstawie tych prac Grzegorz Piramowicz około roku 1776 wydał broszurę o Nowym instrukcji publicznej układzie przez Komisję Edukacji Narodowej uczynionym i ku objaśnieniu chcących o nim wiedzieć i sądzić. Była to broszura przeznaczona nie tylko dla środowiska pedagogicznego, ale dla szerszego ogółu szlachty, wśród której głosy rezerwy, a często i wrogości wobec poczynań Komisji nie były rzadkością. Większe osiągnięcia miała Komisja Edukacji Narodowej w dziedzinie wydawnictw dla szkół ludowych. W 1785 r staraniem Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych wydany został Elementarz dla szkół parafialnych narodowych, autorstwa Onufrego Kopczyńskiego (nauka czytania i pisania), Grzegorza Piramowicza(nauka obyczajowa), Andrzeja Gawrońskiego (arytmetyka), przy współudziale innych członków Towarzystwa, między innymi Hugona Kołątaja. Elementarz miał spełniać dwojakie zadanie- podręcznika dla uczniów i wskazówek metodycznych dla nauczyciela. Teksty przeznaczone do nauki dla dzieci połączone z obszernymi wskazówkami dla nauczyciela ograniczały jednak przydatność podręcznika jako książki elementarnej. Być może nawet autorzy mieli na uwadze przede wszystkim nauczyciela, wychodząc z założenia, że właśnie jego należy wyposażyć w odpowiednie wiadomości i w metodę ich podawania. Wskazówki metodyczne w pełni odpowiadają osiągnięciom ówczesnej wiedzy pedagogicznej i stanowią udaną próbę zastosowanie jej w praktyce nauczania początkowego.
Cenną partią podręcznika, wielokrotnie wznawianą, jest „Nauka obyczajowa” Piramowicza. Jest to pierwsza próba popularnego wykładu moralności opartej na filozofii natury przeznaczonego dla szkoły wiejskiej. Piramowicz wykazał w niej dobrą znajomość i psychiki dziecka, i stosunków w społeczności wiejskiej, dzięki czemu jego nauka obyczajowa stała się popularnym podręcznikiem wychowania społecznego w rodzinie, w środowisku wsi, w społeczności narodowej i ogólnoludzkiej, zgodnego z ideologią oświeceniową jej autora.
Największe jednak osiągnięcie wydawnicze w dziedzinie nauki elementarnej stanowią „Powinność nauczyciela” Piramowicza, zaliczane do klasycznej polskiej literatury pedagogicznej. Dziełko to składa się z czterech części. W pierwszej szkicuje Piramowicz sylwetke wzorowego nauczyciela szkoły parafialnej, w drugim mówi o fizycznym wychowaniu dzieci, w trzeciej o sprawach wychowawczych, czwartą poświęca problemom metodycznym. Bardzo wysoko ustanawia Piramowicz wymarzony przez siebie wzór nauczyciela parafialnego. Ma to być osoba o wielkiej wewnętrznej kulturze, o szerokim widzeniu zadań wychowawczych i społecznych, wreszcie o humanitarnym, nasyconym wrażliwością pedagogiczną stosunku do dziecka. Winien posiadać odpowiednie przygotowanie naukowe do pracy w szkole, a jednocześnie potrzebę ustawicznego samokształcenia, pogłębiania wiedzy, znajomość wybitnych współczesnych mu twórców, wśród których wymienia Bacona, Rollina, Fleury’ego. Trzeba odrzucić dawny model nauczyciela wiejskiego niegodny zawodu pedagoga. „Jest zatem powinnością twoją- zwraca się Piramowicz do nauczyciela- sposobić się do tej wielkiej wagi posługi dla ludzi. Nie rozumiej, że kiedy umiesz czytać, pisać i liczyć, już jesteś zdatny, jak należy dawać wychowanie dzieciom”. Nauczyciel musi się również poczuwać do solidarności z ludem, „bronić ich krzywdy upominając krzywdzicielowi od dworu i urzędu”.