Historia administracji ściąga

Zasady administracji:
1. Zasada resortowości (resort ministra).
Zasada resortowości wykształciła się w okresie panowania Ludwika XIII i XIV. Zgodnie z tą zasadą wykonywanie administracji powierzono niezależnym od siebie resortom.
Do pierwszych resortów możemy zaliczyć:
—Resort spraw zagranicznych
—Skarbowości
—Wojskowość
—Sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości.
Z czasem zaczęła pojawiać się instytucja administracji zespolonej. Instytucja zespolenia charakteryzuje się zespoleniem osobowym i służbowym. Zgodnie z zasadą zespolenia osobowego podmiot zwierzchnik ( np. Starosta w Powiecie, czy Wojewoda w Województwie) upoważnieni są do powoływania i odwoływania większości kierowników zespolonych służb inspekcji i straży administracji rządowej. Założenie było takie, że resorty mają być sobie równe. Założenie to upadło, ponieważ powstał resort skarbu. Zjawisko to doprowadziło z czasem do ukształtowania się konstrukcji państwa policyjnego. Idea państwa policyjnego polega na tym, że ingeruje bardzo ściśle w funkcjonowanie wszystkich sfer funkcjonowania ludzi ograniczając reglamentując uprawnienia ludzi. W państwie policyjnym ludzie pozbawieni są respektowania ich praw podmiotowych.

2. Zasada centralizacji i decentralizacji.
Są to przeciwstawne wobec siebie zasady. Chodzi w nich o stosunki zachodzące pomiędzy organami centralnymi lub wyższymi organami administracji i organami niższego rzędu. Centralizacja zgodnie z historycznym ujęciem zakłada ścisłe podporządkowanie organów niższego rzędu organom wyższego rzędu, brak samodzielności w podejmowaniu decyzji albo innych rozstrzygnięć, wielkość form wpływania organów niższych na wyższych na funkcjonowanie organów niższych możliwością swobodnego przejmowania zadań pomiędzy tymi organami, brak samodzielności i odpowiedzialności organów niższych za podejmowane decyzje (cała odpowiedzialność jest przenoszona na organy wyższe). (Współcześnie centralizacja funkcjonuje nieco w odmiennej formie. Na pewno funkcjonuje hierarchiczne podporządkowanie organu. Na pewno organy nadrzędne wyposażone są w szeroką gamę środków prawnych, którymi wpływają na funkcjonowanie niżej położonych hierarchicznie organów (np.: upoważnione są do stosowania środków kierownictwa z poleceniami służbowymi i wytycznymi włącznie). Współcześnie w strukturach scentralizowanych np. w administracji rządowej podmioty administracji posiadają własne uprawnienia i obowiązki. Upoważnieniem przekazywania czyli delegowaniu uprawnień muszą być ustawy i akty wykonawcze (rozporządzenia).

3. Zasady koncentracji i dekoncentracji.
Ze zjawiskami centralizacji i decentralizacji ściśle związane są zasady koncentracji i dekoncentracji. Z koncentracją mamy do czynienia wówczas, gdy kompetencje przyznane administracji państwowej mają być spełnione przez szczeble wyższe, zwłaszcza centralne. Dochodzi wówczas do zjawiska skupienia kompetencji w rękach np. ministra, wojewody.
Dekoncentracja polega na powierzeniu kompetencji administracyjnych także organom terenowym zwłaszcza poziomu podstawowego, co prowadzi do rozłożenia uprawnień do wydawania decyzji i ponoszenia odpowiedzialności za nie. Najczęściej te dwa zjawiska, czyli koncentracji i dekoncentracji przenikają się nawzajem (współcześnie tak jest w Polsce).
Każdy zdecentralizowany układ funkcjonowania administracji związany jest ściśle z zasadą dekoncentracji (czyli rozproszenia kompetencji). Każdy układ zdecentralizowany jest zdekoncentrowany, z tym, że dekoncentracja występuje również w strukturach zcentralizowanych (ale nie musi). Koncentracja występuje tylko w strukturach zcentralizowanych (nie może występować i nie powinna występować w strukturach zdecentralizowanych).

4. Zasada hierarchicznego podporządkowania.
Zasada hierarchicznego podporządkowania wywodzi się już ze średniowiecza, gdzie król był pomazańcem bożym z bożej łaski (dei gratiae). Hierarchiczność polega na podporządkowaniu organów niższych organom wyższego szczebla. Najściślej występowała ona w okresie monarchii absolutnej. Systemy zhierarchizowane oparte są na zasadzie centralizacji koncentracji.

5. Zasada kolegialności i jednoosobowości.
Zasada kolegialności stanowiła charakterystyczną cechę funkcjonowania administracji w
XVII i XVIII w. Decyzje podejmowane były większością głosów, członków obecnych na
posiedzeniu organu. System ten zapewnia większą samokontrolę organu i
zmniejsza skorumpowanie organu. Dalsza rozbudowa administracji prowadziła do odchodzenia od zasady kolegialności na rzecz jednoosobowości organów, ponieważ
rozpatrywanie spraw przez organy kolegialne było mniej sprawne i bardziej dłuższe (rozległe
w czasie).
Zasada jednoosobowości zaczęła rozwijać się od początku XIX w. Wywodzi się z Francji.
Polega ona na połączeniu całego zakresu władzy w rękach jednej osoby stojącej na czele np.
resortu (np. minister). Najczęściej organ jednoosobowy dekoncentruje swoje uprawnienia na
rzecz swoich podwładnych.

6. Zasada biurokratyzmu.
Zasada biurokratyzmu wywodzi się z monarchii absolutnej francuskiej. Potrzeba biurokratyzacji wynikała z konieczności stworzenia fachowego aparatu urzędniczego. Biurokracja stanowiła zhierarchizowaną strukturę organizacyjną administracji, gdzie występowało podporządkowanie służbowe. Cechą charakterystyczną było pobieranie przez personel wynagrodzenia pieniężnego. Przy obsadzie stanowisk w zasadzie decydowały kwalifikacje. We Francji powstała kategoria szlachty urzędniczej. Przykładowo w XVIII w we Francji nobilitowano kilkanaście tysięcy osób. W Monarchii Habsburskiej w XVIII i XIX w. było 12 tyś. Nobilitacji. (W Rosji znacznie więcej około 20 tyś.). Pojęcie biurokratyzmu zrodziło się we Francji w 1747 r. Biurokracja w znaczeniu funkcjonalnym oznaczała rzędy urzędników, urzędników w znaczeniu podmiotowym oznaczała pojawienie się warstwy urzędniczej (korpusu urzędniczego). Biurokracja wiąże się ściśle z centralizacją i koncentracją. Od lat trzydziestych XIX w. rozpoczęło się w Niemczech negatywne rozumienie biurokracji, jako niedowładu funkcjonowania administracji związanego ze zbytnim formalizmem funkcjonowania administracji.
Maks Weber na przełomie XIX i XX w. sformułował następujące rozumienie systemu biurokratycznego:
•Zawodowy charakter administracji, czyli pełnienie funkcji administracyjnych przez wykwalifikowany personel
•Specjalizacja, fachowość przy załatwianiu określonych kategorii spraw,
•Hierarchiczność struktury władzy
•Tworzenie norm przepisów generalnych określających działalność całego aparatu administracyjnego.
System biurokratyczny ukształtował się już w XVIII w. w różnych krajach (Niemcy) Wprowadzenie systemu biurokratycznego wiązało się z koniecznością ukształtowania korpusu urzędniczego, korpusu państwowej służby cywilnej. Zaczął się tzw. Stan urzędniczy.
Najczęściej byli to ludzie, którzy wywodzili się z drobnej szlachty lub mieszczaństwa. Negatywną cechą była sprzedawalność urzędów. Odkupywano stanowiska bezpośrednio od monarchy, albo za jego zgodą od poprzedniego właściciela. System ten ukształtował się we Francji i przetrwał nawet rewolucję. Korpus urzędniczy charakteryzował się: stałością zatrudnienia, stałością uposażenia a z czasem z prawem do rent i emerytur. To wyraźnie uprzywilejowanie korpusu urzędniczego prowadziło do wyłączenia (odseparowania) go od społeczeństwa (kastowość).

Granice działalności administracyjnej.
Od XIX w. od kiedy to funkcjonowanie administracji poddane zostało prawu
obowiązującemu, granice działalności administracyjnej określają następujące zasady:
- Zasada legalności inaczej praworządności
- Zasada odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.
Zasada legalności dotyczy związania administracji z prawem, czyli działania w granicach i
na podstawie prawa. W XIX w. zaczęto już wprowadzać wymóg (obowiązek) zgodności
aktów administracji z ustawami oraz zaczęło powstawać sądownictwo administracyjne, które
najściślej stało i stoi na straży legalności działania organów administracji.
Zasada odpowiedzialności dotyczy zarówno urzędników państwowych jak i państwa, a
polega na ponoszeniu odpowiedzialności względem obywateli od za naruszenie ich prawa w
związku z funkcjonowaniem administracji. Początek realizacji tej zasady to XIX w.
Podziały terytorialne.
1. Podział zasadniczy (podstawowy).
2. Podziały pomocnicze (specjalne).
Podziały pomocnicze mają charakter uzupełniający w stosunku do podziału podstawowego.
Przykład: podział na sołectwa, podział na dzielnice, osiedla. Wyróżniamy dwa rodzaje podziałów terytorialnych:
1. Podział historyczny.
2. Podział racjonalistyczny.
Podział historyczny odwołuje się do historycznych podziałów geograficznych.
Podział racjonalistyczny - jest on oderwany od tradycji. Uwzględnia bieżące potrzeby administrowania (np.: potrzeby ekonomiczne, komunikacyjne).
Pierwszym przykładem racjonalistycznym jest francuski departament, który został utworzony w 1790 r. Z tego wynika, że system ten przyjął się we Francji, funkcjonuje też w Hiszpanii; we Włoszech. Natomiast historyczny jest i był w Wielkiej Brytanii (podział na parafie,
hrabstwa).
W Polsce na początku podział miał charakter historyczny. Następnie doszło do jednoczenia ziem i w połowie XIV w. doszło do podziału na ziemie. Na czele ziem stał wojewoda. W drugiej połowie XIV w. wykształciły się z dawnych kasztelani powiaty, które były okręgami szlacheckich sądów ziemskich administracji skarbowej. Z czasem ugruntował się podział na województwa i powiaty. Przetrwał do końca Rzeczypospolitej szlacheckiej. Utrzymywały się
nadal różnice regionalne, np. w Wielkopolsce. Dopiero w Królestwie Polskim w 1815 r. jako
największą jednostkę podziału terytorialnego - województwo. Wprowadzono także regularny
podział na obwody i gminy. W 1842 r. wprowadzono na wzór rosyjski powiaty. Od czasu
odzyskania niepodległości w 1918 r. wprowadzono podział terytorialny na województwa
powiaty i gminy - kolejna reforma była od 1972 r. do 1975 r., gdzie zlikwidowano
wprowadzone zaraz po wojnie gromady i przywrócono gminy. W 1975r. wprowadzono nowy podział dwustopniowy na gminy i województwa i wtedy utworzono 49 województw i
zniesiono powiaty. Ostatnia reforma podziału terytorialnego była 1999r., gdzie przywrócono
tradycyjny w Polsce podział na gminy, powiaty i województwa. Najmniejszą jednostką
podziału terytorialnego jest gmina. Na poziomie województwa występuje dualizm władzy,
ponieważ z jednej strony jest to największa jednostka podziału terytorialnego kraju dla
wypełniania, wykonywania administracji rządowej. Na jej czele stoi wojewoda. Największą jednostką samorządu terytorialnego jest region, województwo samorządowe z władzami
samorządowymi. Województw w Polsce jest 16. Współczesny podział terytorialny w Polsce ma charakter nacjonalistyczny.
Monarchię absolutną francuską cechowało skupienie władzy w jednym ręku. Ukształtowały się wówczas takie zjawiska jak: centralizm, biurokratyzm, centralizacja władzy monarszej, koncentracja władzy monarszej, hierarchiczne podporządkowanie. Pierwsze resorty powstały
we Francji za Ludwika Xiii i XIV. Zasada kolegialności zaczęła się we Francji kształtować w
XVII i XVIII w.
Władza monarsza.
Władza królewska w państwie absolutnym była nieograniczona. W monarchii absolutnej król
stał ponad prawem, nie podlegał prawu. Suwerenność traktowana była wówczas jak punkt w
geometrii - niepodzielna.
Organy centralne.
Do urzędów ministerialnych we Francji okresu absolutnego należało:
1) kanclerz
2) generalny kontroler finansów
3) czterech sekretarzy stanu.
Kanclerz był to strażnik pieczęci (musiał podpisywać, pieczętować wszystkie pisma, które wychodziły z kancelarii).
Generalny kontroler od XVII w. stał na czele spraw finansowych państwa. Sekretarz stanu - urzędy te pochodzą od notariuszy, a nazwa tego urzędu pochodzi z XVI w. Było czterech sekretarzy, którzy kierowali resortami:
- spraw zagranicznych,
- wojny,
- domu monarszego,
- sprawy wyznaniowe,
- kolonie.
Rady królewskie:
Rady królewskie istniały już od średniowiecza we Francji, natomiast dopiero od XVII w. główne znaczenie osiągnęły cztery rady takie jak:
1)rada stanu (inaczej tajna rada) - najważniejsza ze wszystkich rad. 7 członków pod przewodnictwem króla, rozpatrywała najważniejsze sprawy, nie było znaczenia jakie (wojenne i inne)
2)rada depesz (sprawozdań) - 12 członków, zajmowała się głównie zarządem w sprawach wewnętrznych kraju, była instancją odwoławczą od orzeczeń intendentów,
3)rada stron procesowych ( inaczej rada prywatna) - tylko funkcje sądowe wypełniała
4)rada finansów – do jej zakresu zadań należały sprawy finansowe, ustalanie wysokości podatku, rozdział podatku na określone okręgi, główną rolę centralną odgrywał generalny kontroler finansów.
Administrację królewską w terenie sprawowali intendenci. Od XVII w. byli mianowani przez króla na wniosek generalnego kontrolera finansów. Intendenci sprawowali władzę w okręgach generalnych. Reprezentowali króla i wyrażali jego wolę.
Zakres kompetencji: administrowanie, skarbowość, zbieranie podatków, te ze spraw wojskowych, które były na bieżąco powierzone przez króla i wymiar sprawiedliwości (sądzili).
Niżej pod intendentami działali subdelegaci, którzy byli powoływani i odwoływani przez intendentów działający w zakresie zadań powierzonych im przez intendentów.
Struktura administracji we Francji absolutnej była hierarchiczna, a na jej szczycie stal król.
Reformy władzy absolutnej Francji w wyniku wpływu myśli oświeceniowej.
Ówczesne monarchie absolutne nazywano monarchiami oświeconymi. Filozofami, którzy wywarli główny wpływ na funkcjonowanie monarchii oświeconej byli: Monteskiusz, Russo. Monteskiusz - on w; 1748 r. opublikował dzieło, które nazywało się „O duchu praw". Między innymi w dziele tym autor stwierdził, że władza w państwie powinna być podzielona na niezależne od siebie i w równej pozycji ustrojowej podmioty władzy. Tylko taki podział może zapewnić zniesienie totalitaryzmu monarszego. Monteskiusz opracował filozoficzną doktrynę trójpodziału władz: na władzę ustawodawczą, egzekutywę wykonawczą sądowniczą. Russo - opracował filozofię, doktrynę suwerenności ludu, narodu. Suwerenność narodu tzn. wszelka władza społeczności ludzkiej, początek swój bierze z woli narodu. Na skutek zrodzenia się tych poglądów powstał absolutyzm oświecony. Ominął Francję. W monarchii absolutnej - absolutyzmie oświeconym król miał być pierwszym sługą państwa.
Ażeby wprowadzić w życie filozofie oświecenia monarchowie zaczęli wprowadzać liczne reformy: gospodarcze, społeczne i administracyjne. Miały one ten skutek, że monarchia absolutna trwała dłużej i jeszcze bardziej się ugruntowała.

Reformy terezjańsko - józefińskie monarchii Habsburgów.
Przeprowadzała je Maria Teresa i Józef II. Reformy te oparte były na zasadzie centralizmu i biurokracji.
Administracja centralna - wprowadzono pięć kolegialnych instytucji:
1) nadworna rada wojenna
2) nadworna izba skarbowa
3) kancelaria stanu - utworzona została w 1742 r., zajmował się zarządem dworu monarszego
4) najwyższa izba sprawiedliwości - pełniła naczelna funkcję organu sprawiedliwości, organu sądowego, na jej czele stał prezydent
5) zjednoczona kancelaria nadworna czesko - austriacka.
Józef II w 1783 r. wydał list (okólnik) do swoich urzędników. Był to swego rodzaju kodeks moralny urzędników, który nakazywał urzędnikom miedzy innymi:
- znajomość obowiązującego prawa,
- punktualność (gotowość do pracy, wierność, lojalność wobec przełożonych),
- miłość do ojczyzny i do obywateli.
Wprowadzono wtedy listy zachowania. Były to opinie przełożonych o pracy podwładnych, gdzie zawierano uwagi o ich przekonywaniach politycznych, przestrzeganiu zasad moralnych i subordynacji.

Administracja lokalna u Habsburgów.
Istniały:
1)gubernie - na ich czele stali gubernatorzy-, były także ... a na ich czele stali starostowie obwodowi, bezpośrednio podporządkowani gubernatorom.
2) Miasta - w miastach był szeroki samorząd, był wydział miejski i magistrat, burmistrz,
3)Dominia - to były zwierzchności gruntowe, które podlegały władzy pana. Na czele dominiów stali wójtowie, a pomagali im przysiężnicy.
Za rządów Marii Teresy a potem Józefa pojawiło się stałe wynagrodzenie dla urzędników, które pochodziło z budżetu państwa i przestano tolerować łapówki.

Prusy.
W Prusach rządzili Hohenzollernowie. Reformy przeprowadzali Fryderyk Wilhelm I i Fryderyk II Wielki.
Administracja centralna.
Król sprawował absolutną władzę, rządził jednoosobowo i nie tolerował sprzeciwu (podwładni mają słuchać, a nie rezonować). Podstawowe zasady funkcjonowania biurokracja. Na początku XVIII w. powołano trzy ministerstwa:
1) Generalny dyrektoriat – działał pod przewodnictwem króla, zajmował się przede
wszystkim administracją, sprawami skarbu wojska • '":>
2)Ministerstwo gabinetowe -sprawy zagraniczne
3)Ministerstwo sprawiedliwości - kierował nim kanclerz. Administracja lokalna w Prusach.
Terytorium państwa było podzielone na:
- departamenty kamer, a na czele tych departamentów kamer stały departamenty: kamery wojny i kamery wojen, które były podporządkowane generalnemu dyrektorium. Do zakresu ich kompetencji należały głównie takie sprawy jak: administracja, podatki wojsko. Na czele kamer stali prezydenci.
- powiaty — na ich czele stali starostowie, też minowani przez króla.
Organem nadzorującym nad miastami byli radcy skarbowi.

Reformy za czasów Piotra I i Carycy Katarzyny.
Cesarz Piotr I uznawał się za imperatora i cesarza. Stał na czele kościoła. Monarchia absolutna Rosji oparta była na zasadzie:
1) biurokratyzmu
2) centralizacji.
W 1711 r. został utworzony senat rządzący. Miał charakter doradczy dla Monarchy. Zakres jego zadań obejmował:
- finanse
- skarbowość
- kontrola wykonywania ustaw
- opracowywanie i opublikowanie ustaw
- kontrola nad administracją i sądownictwem.
Monarchia zbudowana była na zasadach donosicielstwa. W 1722r. zorganizowano przy senacie prokuraturę. Na czele tej prokuratury stał generał prokurator.
Caryca Katarzyna stworzyła 6 departamentów w senacie. Na czele każdego departamentu stał aber - prokurator. W latach 1717 - 1720 powołano w Rosji centralne kolegialne instytucje, nazywały się kolegia. Na czele kolegiów stali prezydenci. Wszystkie kolegia podporządkowane były senatowi. Senat musiał wykonywać wolę monarchy. Odnośnie donosów uważano: „lepiej omylić się w swym donosie niż milczeć".
W 1720r. w Rosji wprowadzono zasadę stałego urzędowania - 4 dni w tygodniu, a ostatniego dnia, czyli piątego były wspólne posiedzenia, w których uczestniczyli prezydenci kolegiów. Przesłuchiwane strony musiały stać za wyjątkiem osób szczególnie godnych. Przesłuchiwanie stron odbywało się przy członkach kolegiów. Torturowanie przesłuchiwanych nie było rzadkością. Uzasadnieniem dla faktu aby członkowie musieli patrzeć na tortury było: każdy patrząc na to ma ustrzec się od grzechów lub przestępstw.
Kormlenja - oznacza utrzymywanie urzędników przez petentów (skarb państwa nie płacił na urzędników).
Wiele reform administracyjnych nastąpiło w 1708 r. Kraj podzielono na 8, a potem na 20 okręgów administracyjnych. One się nazywały gubernie. Na czele guberni stali gubernatorzy, podlegli bezpośrednio senatowi. W 1719 r. gubernie podzielono na prowincje, na których czele stali wojewodowie. Najmniejszą jednostką administracyjną były dystrykty, którymi zarządzali komisarze ziemscy ziemscy kompetencjach skarbowych i policyjnych. Do drugiej polowy XIX w. w Rosji sądownictwo i administracja nie były rozdzielone. Caryca Katarzyna w 1775 r. zwiększyła liczbę guberni do 51. Gubernie podzielono na powiaty, na których czele stali ziemscy insprawnicy. Tworzyli oni razem z dwoma asesorami niższy sad ziemski, który był organem administracyjno-policyjnym. W 1782 r. wydana została ustawa dobrego porządku, która między innymi powierzyła funkcje policyjne w miastach horodniczym. W 1785 r. Katarzyna II powołała samorząd szlachecki, którego organami były gubernie i powiatowe zgromadzenia szlachty. Zwiększyła się wtedy rola szlachty w sprawowaniu władzy lokalnej.
Piotr I wprowadził w stosunku do szlachty przymus państwowy (jeśli ktoś raz został urzędnikiem to do końca życia). Służba ta podejmowana była od najniższego stopnia już w 15 roku życia i pełniona była dożywotnio. W 1722 r. wydano tabelę o rangach, która określiła hierarchię stopni w służbie urzędniczej: Ustalono 14 stopni. W zasadzie ta tabela przetrwała do 1917r. XVIII w. to rozwój nauki policji. Nauka policji wywodziła się z doktryny kameralistycznej, która obejmowała zarówno problemy administracyjne jak również finanse, ekonomie. Pod pojęciem policji rozumiano wówczas nie tylko sprawy związane z bezpieczeństwem spokoju i porządku publicznego, ale także sprawy dotyczące administracji wewnątrz państwa. Policja znaczyła wówczas - administracja. Od okresu monarchii oświeconej zaczęły pojawiać się teorie państwa dobrobytu. Dobrobytu we wszystkich dziedzinach życia, nawet po poświęcenie prywatności. Uważano, że monarcha oświecony lepiej, bardziej zna potrzeby swoich poddanych i dlatego może używać różnych środków w celu usprawiedliwienia.
Wyróżniano policję dobrobytu i bezpieczeństwa.
Policja bezpieczeństwa wiązała się z wymiarem sprawiedliwości, administracją skarbową,
podatkową. c
Policja dobrobytu wiązała się ze sprawami etycznymi wyznaniowymi.
Administracja w I Rzeczypospolitej Szlacheckiej przetrwała do połowy XVII w. silna była pozycja samorządu szlacheckiego - czyli sejmików ziemskich. W 1764 r. powołano do życia dwie centralne instytucje:
1) Komisję skarbową
2) Komisję wojskową
Cechą charakterystyczną tych komisji była kolegialność. W latach 1765 - 1768 powołano tzw. Komisje dobrego porządku w miastach królewskich. Ich celem było uporządkowanie miast, oczyszczanie miast, brukowanie dróg, budowa ulic, bezpieczeństwo przeciw-pożarowe.
W 1773 r. utworzono Komisję Edukacji Narodowej. Miała ona kompetencje administracji władzy oświatowej, podporządkowała sobie szkoły w całym kraju. W 1775 r. powołano radę nieustającą. Miała ona funkcje urzędu centralnego. Oprócz króla było 36 członków tzw. konsyliarze. Rada prowadziła prace w pięciu departamentach:
1)Departament interesów cudzoziemskich
2)Departament policji, czyli dobrego porządku, który zajmował się nadzorem nad miastami królewskimi
3)Departament wojskowy
4)Departament sprawiedliwości"
5)Departament skarbowy.
W 1775r. utworzono komisję nad szpitalami.

Reformy Sejmu Czteroletniego.
Konstytucja 3-maja - uchwalona w 1791r. - stworzyła nowoczesną strukturę administracji państwowej szczebla centralnego. Wprowadzono zasadę odpowiedzialności konstytucyjnej i parlamentarnej ministrów. Ustanowiono straż praw. Na czele tej straży stał król. Stała na straży bezpieczeństwa, porządku publicznego. Była zalążkiem rządu. Podlegały jej komisje rządowe:
1) Komisja obojga narodów (Polski i Litwy)
2). Komisja wojska, policji, skarbu i edukacji narodowej.
Komisje te były to kolegialne ministerstwa. W ich skład wchodzili członkowie wybierani przez sejm. Komisjami kierowali ministrowie.
Komisja policji - podlegały jej miasta królewskie, sprawy bezpieczeństwa, spokoju mieszkańców, sprawy tzw. wygody publicznej, czyli administracji (należała do niej także opieka społeczna - żebraków kierowała do pracy przemysłowej). Cechą charakterystyczną ówczesnych urzędów był ich niezawodny charakter. Biurokracja się w Polsce nie rozwinęła, co prowadziło do niskiej jakości załatwianych spraw.
Administracja lokalna.
W 1789 r. powołano komisje porządkowe cywilno-wojskowe, które działały w danej ziemi,
w województwie albo powiecie, ponieważ nie było wówczas systematycznych podziałów
terytorialnych.
W 1791 r. starano się usystematyzować ten podział i kraj wówczas podzielono na województwa i powiaty. Nadal funkcjonowały ziemie. Straż praw pełniła funkcje rządu, komisje rządowe były kolegialnymi organami centralnymi. W województwach były komisje podporządkowane wojewodom. Konstytucja 3-maja nadzór nad całą egzekutywą (władzą wykonawczą) powierzyła sejmowi. W 1792 r. konfederacja targowicka zburzyła cały dorobek sejmu czteroletniego. W 1793 r. zwołano Grodnie sejm. Działał pod silnym wpływem Rosji. Przywrócono Liberum Veto (wolną elekcję). Zniesioną wcześniej Radę nieustającą przywrócono.
W 1794 r. - kolejna próba reform administracji - Insurekcja Kościuszkowska. Najwyższą władzę w państwie powierzono wówczas Radzie zastępczej Tymczasowej, której zmieniono nazwę na Radę Najwyższą Narodową. Na Litwie natomiast wprowadzono podległą władzy centralnej w Warszawie - Deputację Centralnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Administrację terenową powierzono komisjom porządkowym. Wprowadzono dozory. Były to najniższe szczeble administracji powstańczej, które funkcjonowały w warunkach wiejskich. Dozorcą mógł być każdy mieszkaniec powiatu jakiegokolwiek stanu, umiejący czytać, pisać i rachować. Z chwilą utraty niepodległości w 1795 r. (III rozbiór) ziemie Rzeczypospolitej Polskiej podzielone zostały miedzy trzech zaborców: Rosję, Prusy i Austrię. Sprowadziło to przeniesienie rozwiązań ustrojowych, administracyjnych państw zaborczych, które oparte były na zasadach absolutyzmu, które niezgodne były z historycznymi uwarunkowaniami Polskimi, które były republikański (król musiał się dogadywać ze szlachtą). System państw zaborczych prowadził do licznych sprzeciwów Polaków. Nie przyjął się, został odrzucony.

Reformy francuskie w okresie Rewolucji Burżuazyjnej.
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela została uchwalona w 1789 r.
Do głównych reform można zaliczyć wprowadzenie zasady praworządności, czyli legalności (działania organów państwa na podstawie ich granic prawa).
W 1794 r. władzę przejęła we Francji Burżuazja i przekazała władzę dyrektoriatowi. Był on organem kolegialnym, który składał się z dyrektorów wybieranych na 5 lat. I co roku zmieniał się l z nich. Dyrektoriat sprawował władzę niepodzielną.
9. lipca 1789 r. powołano w Paryżu Konstytuantę. Jej głównym celem było uchwalenie Konstytucji. Przyjęto wówczas zasadę, iż Francja jest jednym i niepodzielnym ciałem.
Podstawowe cechy tej reformy to:
wprowadzono czterostopniowy podział administracyjny – wprowadzono departamenty, dystrykty, kantony, gminy.
Powrócono do zasady kolegialności.
Przy organach działały rady. Rady bardzo rzadko się zbierały. Rady departamentalne zbierały się raz w roku, a rady przy gminach (municypalne) zbierały się co miesiąc. Występowała zasada hierarchicznego podporządkowania, a przejawia się ona między innymi w tym, że nadzór nad radami departamentów sprawował Król, nad dystryktem nadzór sprawował departament a nad gminą i dystrykt i departament. W tym okresie we Francji podzielono zadania na własne i na zlecone (poruczone). W 1791r. przekazano Urzędom Stanu cywilnego prowadzenie akt stanu cywilnego. Przy tych radach działały organy wykonawcze. I tak na poziomie departamentu były dyrektoriaty, w dystryktach też dyrektoriaty mniejsze, w gminach mamy merów. Reforma we Francji wprowadziła to, że wszyscy byli obywatelami.

Administracja we Francji Napoleońskiej.
Napoleon dokonał zamachu w 1799 r. Napoleon nazwał się Cesarzem Francuzów.
Ministrowie ponosili przed Napoleonem osobista, odpowiedzialność. Napoleon miał bardzo silny wpływ na rządy w kraju, w każdej dziedzinie. Położył duży wpływ na kodyfikację prawa, sam tworzył i współtworzył kodeksy, zreformował w sposób nowoczesny administrację. W 1800 r. zlikwidował zasadę kolegialności i wprowadził jednoosobowe ograny. Administracja oparta była na zasadach hierarchiczności, centralizmu, biurokratyzmu, podziału resortowego, czyli na ministerstwa i zasadę jednoosobowości. Napoleon wprowadził następujący podział terytorialny: na szczycie były departamenty, okręgi, kantony i najniżej gminy. Na czele departamentu stał prefekt, a przy prefekcie działała rada. Na czele okręgu stał podprefekt i rada okręgowa, w kantonach był podprefekt a w gminach był mer (zosta do tej pory). Ten system administracji oparty na jednoosobowości, na centralizmie na tym także, że wszyscy urzędnicy byli nominowani był wzorem dla wszystkich innych państw europejskich.
Po upadku Napoleona władze znowu objęli Burbonowie. Rozszerzono kompetencję samorządu terytorialnego i po raz pierwszy na świecie, w 1837 r. przyznano gminie osobowość prawną, co doprowadziło do tego, że gminy miały swoją własność tzw. własność komunalną. Z czasem wszystkie szczeble samorządu terytorialnego nabyły osobowość prawną. Mamy ustawę z 1871r., która obowiązuje do dzisiaj. Jest to ustawa gminna, która w 1884 r. wprowadziła zasadę domniemania kompetencji rad gminnych w sprawach gminnych. Nadzór administracji rządowej nad samorządem oparty był tylko na zasadzie legalności (zgodności z prawem).

Księstwo Warszawskie.
Księstwo Warszawskie utworzono w 1807r. Napoleon wprowadził i wydał ustawę konstytucyjną, była ona w języku francuskim. Ustawa ta została opublikowana w pierwszym w Polsce dzienniku praw. Wprowadzono w Polsce organy jednoosobowe, zawodowych urzędników i administrację zhierarchizowaną. Najwyższą władzą był Król - Książę Warszawski i władze króla określano jako rząd. Obsadzał wszystkie stanowiska w aparacie państwowym (zespół organów, które sprawują władze w państwie). Na czele głównych działów administracji stali ministrowie:
— sprawiedliwości
— spraw wewnętrznych
— religijnych
— wojny
— skarbu
— policji
— sekretarz stanu
Każdy akt króla wymagał kontrasygnaty ministrów, którzy przyjmowali odpowiedzialność za ten akt. Organem centralnym była Rada Ministrów, miała prawo inicjatywy ustawodawczej,
miała uprawnienia sądowe, z czasem stała się tylko i wyłącznie organem sądowym. W
tamtym okresie zaczęto kształcić urzędników. Wydano w tej dziedzinie dekret o obowiązku
kształcenia i w 1808 r. powołano Najwyższą Komisję Egzaminacyjną, która przeprowadzała egzaminy na wyższe stanowiska egzaminacyjne. Uczono nauki administracji, ekonomii, statystyki.
Administracja terenowa w Polsce ówczesnej.
Podział był na departamenty i powiaty. Departamentów było najpierw 6 a potem 10. Na czele departamentów stał prefekt. Na niższym szczeblu były powiaty, na ich czele stał podprefekt. Zajmowali się oni sprawami policji (administracji). W departamentach i powiatach były też rady. Rady spotykały się raz w roku na 15 dni. Poziom gminny municypalny - najniższa jednostka. Municypium - miasto samorządowe, tłumaczono każda gmina. W miastach municypalnych powołano prezydentów municypalnych. Byli powołani przez króla i podlegali prefektom. Mieli do pomocy ławników, intendenta policji. Były także organy kolegialne przy prezydentach, były rady 30 osobowe. Wprowadzono gminy wiejskie i miejskie. W gminach wiejskich mogło być kilkanaście wsi. W gminach wiejskich władzą był wójt. W każdej wsi pomocnikami wójta byli sołtysi. Najczęściej wójtem był pan, właściciel wsi. Formalnie był podległy prefektowi, ale nieformalnie sprawował władzę we własnym imieniu. W tamtym okresie akty prawne, ustawy były uchwalane przez nasz parlament polski, ale bardzo często były przyjmowane francuskie ustawy.

Napoleon upadł i na kongresie wiedeńskim w 1815 r. utworzono Królestwo Polskie. Królem Polski był Car Rosji. Powołano przy królu radę najwyższą tymczasową. Był to organ zwierzchni na całą administrację. Po rozwiązaniu tej rady utworzono rząd tymczasowy Królestwa Polskiego. W skład tego rządu wchodziło 5 namiestników królewskich i działali oni kolegialnie (razem). Aleksander I Car nadał ustawę w 1815r. Językiem był język francuski. Przygotował ją Czartoryski. Zasadą znowu była zasada kolegialności. Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną.
Król - Car był najwyższą władzą. Mianował on dostojników kościelnych, nominował urzędników, kierował siłą zbrojną, miał prawo wypowiadania wojny. Car miał w Królestwie swojego namiestnika. Generał Zajączek był namiestnikiem, a gdy umarł władzę przejęła rada administracyjna. Był taki organ centralny- rada stanu. Dzieliła się ona na:
1) zgromadzenie ogólne rady stanu
2) rade administracyjną.
Zgromadzenie ogólne miało te same kompetencje, co cała rada stanu w księstwie oraz kompetencje w zakresie sądownictwa administracyjnego.
Komisje urzędowe.
Zarząd kraju należał do komisji rządowych. Były to organy kolegialne. Na czele tych organów stali ministrowie. Było 5 komisji. Wtedy była Najwyższa Izba Obrachunkowa, miała zadania ogólnej kontroli w państwie, nie mogła nic nakazać.
Kształcenie urzędników.
Nadal został obowiązek egzaminowania na najwyższe urzędy. W okresie Królestwa przekształcono Wyższą Szkołę Prawa i administracji w uniwersytet Warszawski. Przede wszystkim kładziono nacisk na praktykę. Konstytucja przywróciła podział państwa na województwa, a województwa dzieliły się na obwody. W województwie działały komisje wojewódzkie i urzędy municypalne. Urzędy municypalne były w miastach, a w gminach byli wójtowie. W miastach na czele administracji stali prezydenci municypalni. Do pomocy mieli rady municypalne. Było to w największych miastach, a w mniejszych miastach działali burmistrzowie i rada miejska, a mniejszych miastach kierowali wójtowie. Namiestnik dokonał reformy w 1816r. W miastach władzę przejęły zwierzchności miejskie, w skład których wchodził prezydent w większych miastach, a w mniejszych miastach burmistrz i ławnicy. Kompetencje władz miejskich ograniczały się z reguły do spraw bezpieczeństwa. Zarząd własnością gminną.
Ewidencja ludności. Już w 1810 r. wprowadzono obowiązek ewidencjonowania ludności (wpisania ludzi), wpisywano ludzi, którzy ukończyli 14 lat. Przy przeniesieniu do innej gminy wymagane było wystawione przez wójta zaświadczenie. Wprowadzono zasadę, że właściciel wsi jest jednocześnie wójtem i nie musiał zdawać żadnych egzaminów. Zwierzchnością wiejską kierował wójt. Wsie, które podlegały jednemu wójtowi to była gmina wiejska. Pomocnikami wójtów byli sołtysi. W Królestwie, Polskim tak jak w całej ówczesnej Rosji panowała zasada kolegialności w zarządzaniu administracją.
Potem było Powstanie Listopadowe, zaczęło się 4 grudnia 1830 r. Rada administracyjna przemianowała się na rząd administracyjny. Utworzono dyktatora - nazywał się Chłopicki. Krótko był dyktatorem. Po ustąpieniu Chłopickiego zwołano sejm i przekazano kierowanie powstaniem Rządowi Narodowemu. Na czele rządu stał Książę Czartoryski. Zdetronizowano Cara, zniesiono Unię z Rosją. Władzę rządową w 1831r. powierzono prezesowi rady ministrów. Prezes miał swojego następcę i 6 ministrów. Powstanie upadło. Królestwo wraca do Rosji. Autonomia upadła.

Kraków.
Wolne miasto Kraków Rzeczypospolita Krakowska istniała w latach 1815 - 1846. Kongres Wiedeński powołał wolne miasto Kraków - 1150 km2, 88 tys. mieszkańców. Była tam nadana Ustawa Konstytucyjna. Nie było to państwo suwerenne. Państwo to było pod opieką trzech państw zaborczych: Rosji, Prus i Austrii. Organami państw opiekuńczych byli rezydenci. Był też senat wolnego miasta. Senat był najwyższym organem Republiki. W 1846r. klęska Powstania Krakowskiego spowodowała aneksję (włączenie) tej republiki do Austrii. Nazwało się już tylko Wielkie Księstwo Krakowskie. Senat składał się z prezesa i 12 senatorów. Senat był władzą wykonawcza. Senat dzielił się na wydziały. Jednoizbowym organem przedstawicielskim było zgromadzenie reprezentantów.
Administracja terenowa. Podział wolnego miasta był na gminy wiejskie i miejskie. Gminami miejskimi nazywano gminy położone w obrębie miasta Krakowa. Na czele gminy wiejskiej stał wójt. Wójt miał za zadanie wykonywać rozkazy rządu. Pod koniec lat 1830 zlikwidowano stanowisko wójta. Władzę przejęli komisarze dystryktów.
Konstrukcję państwa prawnego stworzył Robert Von Mahla. Opublikował swoje dzieło w latach 1832 - 1834. To dzieło nazywało się „Nauka Policji zgodnie z zasadami państwa prawnego”. Państwo – prawo, to państwo, w którym działalność organu władzy państwa oparta jest na prawie i organy te postępują zgodnie z prawem. Z tej zasady wynika także hierarchia źródeł prawa z konstytucją jako najważniejszym źródłem prawa. Państwo prawa to państwo, którym rządzi prawo.

Reforma administracji Prus w XIX w.
Już z początku XIX w. przyjęto jednoosobowość organów w Prusach. W 1808 r. powołano pięciu odpowiedzialnych ministrów. W 1810 r. powołano kanclerza jako organ, który do dzisiaj nadzoruje pracę ministrów. Od 1814 r. stał on na czele Rady Ministrów, która nazywała się wówczas ministerstwem państwa. W 1817 r. utworzono Radę Państwa. Był to organ doradczy króla. Administracja terenowa: Kraj podzielono na prowincje. Na czele tych prowincji stali nadprezydenci. Prowincji było 10. Przy prezydencie, był organ prezydenta i nazywał się Rada Prowincjonalna. Organem uchwałodawczo - kontrolnym samorządu prowincjonalnego był sejm prowincjonalny. Na czele tego sejmu stał marszałek. Sejm wybierał organ wykonawczy, którym był wydział prowincjonalny i dyrektora krajowego. Prowincje dzieliły się na rejencje. Na czele rejencji stał prezydent rejencji, który był przedstawicielem ministra spraw wewnętrznych. Rejencje były to organy tylko administracji rządowej. Niższym szczeblem były powiaty. Powiaty miały dwoisty charakter - administracji rządowej i samorządowej: Na czele administracji rządowej stał landrat. Był mianowany przez króla. Podstawowym organem samorządu w powiecie był sejmik powiatowy. Na czele sejmiku stał landrat. Organem wykonawczym sejmiku był wydział powiatowy, który znowu składał się z landrata i 6 członków. Wydział ten miał charakter administracji rządowej. Najniższą jednostką podziału terytorialnego były gminy wiejskie i miejskie. Gminy były to jednostki samorządowe. Każda gmina miała opracować własny statut. Zadania gminy były własne i zlecone. Do poruczonych zadań zaliczano głównie policję miejscową (bezpieczeństwo) - w tym zakresie gminy były podporządkowane organom wyższym -powiatom.
Organami gmin wiejskich były:
- przełożony (naczelnik gminy) oraz ławnicy
- przedstawicielstwo.
Organy gminy miejskiej:
- rada miejska inaczej zgromadzenie miejskie - organ ten pochodził z wyborów. Organem władzy wykonawczej był burmistrz. Do pomocy burmistrza był magistrat.

Administracja w prowincjach polskich.
W ramach Zaboru Pruskiego występowało Wielkie Księstwo Poznańskie. Nie miało suwerenności. Określone było Prowincją Poznańską. Na jej czele stał namiestnik królewski. Namiestnikiem był Radziwiłł. Był krewnym króla pruskiego. W drugiej połowie XIX w. zatarły się granice pomiędzy księstwem, a resztą Prus.

Ustrój administracji w Austrii.
Podstawą reform XIX wiecznej Austrii były reformy terezjańsko-józefińskie. Na czele państwa stał cesarz. Nadal była to monarchia absolutna oświecona. Przy cesarzu zbierali się jego doradcy, którzy tworzyli jego gabinet. W 1848 r. Cesarz ogłosił konstytucję i ordynację wyborczą. Wydano dyplom Październikowy w 1860 r. Ten dyplom był podstawą autonomii krajów koronnych. Wprowadzono sejmy krajowe. W 1861 r. wydano Patent Ludowy. Jest to moment, od którego można nazwać Monarchię Austriacką Monarchią Konstytucyjną. W 1867 r. przekształcono Austrię w Austro - Węgry. Austro - Węgry rozpadły się w 1818 r.
Administracja centralna: W 1848 r. utworzono ministerstwa i Radę Ministrów. Na czele rady ministrów stał prezes rady ministrów. Rozpoczęły się rządy gabinetowe, czyli rządowe.
W 1867r. stworzono dwa odrębne rządy dla Austrii i dla Węgier-jedynie trzy resorty były wspólne: sprawy zagraniczne, wojny, finansów. Austriacki cesarz pielęgnował zasadę kontroli osobistej (sam wszystko kontrolował). Rządowa administracja lokalna - austriacka część monarchii została podzielona na 17 krajów koronnych. Na ich czele stali gubernatorzy, a potem zmienili nazwę na namiestników (reprezentantów cesarza). Namiestnikom podporządkowani byli starostowie w powiatach, a starostom podporządkowany był samorząd gminy. Na czele powiatu stał starosta, powiat był najniższym organem administracji rządowej. Niżej powiatu był samorząd gminny.
Utworzono statuty krajów członkowskich: Czechy, Galicja, Styria i Tyrol. Organami autonomii krajowej były sejmy krajowe i wydziały krajowe. Był jednoizbowy sejm i on składał się z wirylistów (osoby wchodzące do sejmu z tytułu godności). Kompetencje sejmu:
— zmiany przepisów statutu krajowego,
— sprawy kultury krajowej
— ustawodawstwo w sprawach publicznych np. budowlanych
— przygotowywanie, budżetu.
Na czele sejmu stał marszałek krajowy, mianował go cesarz na 6 lat. Jeszcze był wydział krajowy, który składał się z marszałka krajowego i 6 członków. Był to organ wykonawczy sejmu (tak jak teraz rząd); Potem był samorząd powiatowy. W powiecie była rada powiatowa (był to organ uchwałodawczy) i wydział. Wydział powiatowy był organem wykonawczym rady. Samorząd miejski: była rada miejska i magistrat. Na czele magistratu stał burmistrz, w większych miastach -prezydent. Na wsi była rada gminna - organ uchwałodawczy. Żeby być w radzie obowiązywał cenzus (ceniono osoby z wykształceniem). Zwierzchność gminna była organem wykonawczym rady. Był jeszcze wójt. Gminy wykonywały zadania własne i zlecone.

Galicja.
Kuban – łapówka
Galicja była jednym z krajów koronnych Habsburgów. Miała autonomię (autonomia – forma samodzielności). Był sejm krajowy i wydział krajowy. Istniały także samorządy. Był samorząd powiatowy i gminny.

Rosja XIX wieczna (nadal monarchia absolutna).
W 1801 r. tron w Rosji obrał Aleksander. Administracja na poziomie centralnym w Rosji: Przy carze była rada nieustająca. Wchodzili tam ministrowie. Byli organem doradczym cara. W 1812 r. zorganizowano komitet ministrów. Był to organ doradczy cara. W 1810 r. utworzono radę państwa. Pomimo, że były to organy, ich kompetencje nie były jasne - nie były to podmioty samodzielne. Kraj podzielony był na gubernie. Na czele guberni stał generał gubernator. Gubernie dzieliły się na powiaty (ujazdy), a powiaty zarządzane były przez sądy ziemskie, które złożone były z naczelnika, dwóch asesorów i dwóch sielskich. Asesorzy wybierani byli przez szlachtę, a sielscy (sioło - gospodarstwo) przez chłopów. Powiaty dzieliły się na mniejsze jednostki - nazywały się stany. Całość administracji podlegała carowi w Petersburgu. Na wsiach był też samorząd wiejski. Organami samorządu wiejskiego były:
— zgromadzenie grodzkie - organ uchwalający
— starosta - organ wykonawczy.
W skład zgromadzenia grodzkiego wchodzili wszyscy właściciele domów, przewodniczył mu starosta. Kilka gromad tworzyło gminę, a jej organami były:
— zgromadzenie gminne
— wójt
— zarząd gminny i sąd gminny
Nad gromadami nadzór prowadzili mirowie (mir - pokój). Z powodów politycznych samorządów nie wprowadzono na Ukrainie, Białorusi i w królestwie Polskim (nie chciano dać Polakom jakiegokolwiek decydowania). Car w 1832 r. wydał statut organiczny i w nim pozbawił Królestwa autonomii, zniósł odrębną koronację na króla, ale zachował osobny rząd i skarb w Królestwie. Radzie administracyjnej przewodniczył z urzędu namiestnik. Rada stanu została podporządkowana Radzie Państwa Cesarstwa Rosyjskiego (była w Petersburgu). Działały trzy komisje rządowe:
— spraw wewnętrznych
— sprawiedliwości
— przychodów i skarbu.
Na ich czele stali dyrektorzy. W 1842 r. ułożono podział administracyjny, który wyglądał tak, że Królestwo jako całość dzieliła się na powiaty i były okręgi. Od 1836 r. znajomość języka rosyjskiego dawała pierwszeństwo do pracy do służby państwowej, a już w 1837 r. wyraźnie wprowadzono zakaz nominacji na stanowiska państwowe, urzędowe bez dobrej znajomości języka rosyjskiego. W gminach wiejskich na wzór rosyjski wprowadzono zgromadzenia gminne, wójta, urząd gminy i sąd gminny. W gromadach było zgromadzenie gromadzkie i starosta. W Petersburgu utworzono komitet ds. Królestwa Polskiego. Celem jego było przygotowanie i przeprowadzenie całkowitego wcielenia Królestwa do Rosji. W 1864 r jeżykiem urzędowym w królestwie stał się język rosyjski (następowała rusyfikacja, piętnowano język polski). Królestwo z czasem nazwane było Królestwem Nadwiślańskim.

Wielka Brytania.
W XVII w. była Rewolucja Burżuazyjna. System brytyjski jest i był odmienny od całego systemu europejskiego. Monarchia absolutna tam .się nie wykształciła. Rewolucja bardzo wzmocniła pozycję parlamentu. Cała działalność administracji została poddana kontroli parlamentu. Gabinet ministrów wywodził się z tzw. Tajnej Rady Królewskiej. Skrystalizował się już w XVII w. Wiązało się to z tym, że na początku XVIII w. na tronie angielskim zasiadała Dynastia Hanowerska. Król rzadko bywał w Anglii i do administracji używał pierwszego ministra czyli premiera. Wprowadzono zasadę odpowiedzialności solidarnej, czyli całego gabinetu i tam wprowadzono Votum nieufności (pierwsza na świecie). Parlament stał ponad rządem, czyli równowaga władz była zachwiana. Samorząd terytorialny: Do końca XIX w. cała administracja terenowa była sprawowana przez samorząd angielski. Samorząd miał bardzo szeroki zakres działania. Od średniowiecza urzędy były bezpłatne. Samorząd przede wszystkim reprezentował interesy szlachty i bogatego mieszczaństwa. Do końca XIX w. czyli do reform, samorządowa administracja sprawowana była we wsiach - parafiach przez proboszczów i właścicieli ziemskich. Wyżej były hrabstwa, a w hrabstwach sprawowali władzę sędziowie pokoju. Oni wszyscy pełnili swoje funkcje honorowo (darmowo), ale pełnili funkcje dożywotnie. Reforma samorządowa zaczęta była w 1835 r., najpierw w miastach i wprowadzono tu rady miejskie, burmistrzów i ławników, a potem hrabstwa i w 1894 r. podzielono hrabstwa na dystrykty i powołano rady dystryktowe, a w parafiach dano rady parafialne. Był trójstopniowy samorząd: hrabstwo, dystrykt i parafia.

II Rzeczpospolita.
Polska odzyskała niepodległość w 1918 r. Administracja centralna w II Rzeczypospolitej sprawowana była przez Radę Ministrów i Ministrów. Administracja terenowa dzieliła się na administrację rządową i samorządową. Dla celów administracji obszar państwa podzielony był na: województwa, powiaty, gminy wiejskie. Najsilniejsza pozycja była Piłsudskiego. On decydował o całej władzy i obsadzie stanowisk.
Aparat administracyjny - zespół różnych podmiotów wykonujących funkcję administrowania.
Wykorzystano zasadę dwustopniowalności terenowej administracji rządowej. Administracja centralna: na poziomie centralnym była rada ministrów, ministrowie, którzy działali pod przewodnictwem premiera.
Administracja terenowa:
W obszarze należącym do Zaboru Rosyjskiego: na czele powiatów stali komisarze ludowi i oni reprezentowali władzę centralną - administrację rządową. W roku 1919 urzędy powiatowe przekształcono w starostwa i na ich czele dano starostów. Powiat nadzorował samorząd gminny. Na czele województwa stał wojewoda, mianował go naczelnik państwa, a do pomocy była mu rada wojewódzka.
Były Zabór Austriacki: w 1918r. powołano komisję likwidacyjną, która zamierzała zreformować zunifikować administrację w tym zaborze, ale dopiero w 1920 r. na te tereny rozciągnięto administrację z Królestwa Polskiego.
Zabór Pruski: dopiero 1922r. zlikwidowano odrębność administracyjną w tym zaborze. Województwo śląskie -utworzono dopiero w 1920 r. Śląsk miał autonomię w II Rzeczypospolitej. Była ustawa konstytucyjna - podstawa autonomii Śląska. Potem 1920r. wydano statut organiczny województwa Śląskiego, on obowiązywał do końca II Rzeczypospolitej. Województwo posiadało własny sejm - Sejm Śląski. Miał bardzo szeroki zakres kompetencji, nie decydował o sprawach wojska, ale był skarb. Organem wykonawczym na Śląsku była Rada Wojewódzka, składała się z wojewody i pozostałych członków wybieranych przez sejm. Wojewodę mianował naczelnik, a potem prezydent.
Samorząd terytorialny II Rzeczypospolitej.
Istniał samorząd gmin wiejskich i miejskich. W gminach wiejskich występował wójt i rada gminy. Dopiero po raz pierwszy pojawia się możliwość wyboru przez kobiety. Gminy miejskie - podobnie jak na wsiach były rady miejskie i magistrat (zarząd miejski). Nadzór nad samorządem sprawowany był przez wyższe stopnie samorządu i administrację sądową (minister spraw wewnętrznych).
Powiat.
Występowały tam organy uchwałodawcze — nazywały się sejmiki. Drugim organem był wydział powiatowy. Na czele i wydziału i sejmiku stał starosta.
Samorząd wojewódzki.
Z chwilą odzyskania niepodległości samorząd wojewódzki istniał tylko na ziemiach byłego zaboru pruskiego. W zasadzie w II Rzeczypospolitej nie utworzono samorządu wojewódzkiego, w Konstytucji Marcowej wyraźnie stwierdzono obowiązek powołania samorządu wojewódzkiego. Miały być dwa organy sejmik i wydział, ale do końca II Rzeczypospolitej nie udało się utworzyć samorządu województwa.
Konstytucja Marcowa.
Ona była uchwalona przez sejm 17.III.1921 r. Ona wyraźnie podkreślała decentralizację administracji (podział sprawowania administracji na różne niezależne podmioty). Podkreślono także zasadę udziału obywatela w sprawowaniu władzy. Artykuł 3 Konstytucji Marcowej zakładał szeroki samorząd terytorialny, zwłaszcza w dziedzinach administracji, kultury i gospodarstwa. Wyraźnie podkreślano wtedy, że samorząd miał być autonomiczny i miały istnieć trzy szczeble: gminy miejskie i wiejskie, powiaty, województwa. Konstytucja na poziomie województwa nigdy nie została zrealizowana.
23.IV.1935 r. uchwalono Konstytucję Kwietniową. Stwierdzono w niej, że samorząd terytorialny „powołany jest do urzeczywistniania zadań administracji państwowej w zakresie potrzeb miejscowych".
Administracja centralna w II Rzeczypospolitej.
Najważniejszym organem centralnym był rząd, czyli rada ministrów. Było prezydium rady ministrów, był to organ pomocniczy. Unifikacja (ujednolicenie) administracji nastąpiła na mocy rozporządzenia prezydenta ze stycznia 1928 r. Podzielono kraj na 16 województw. Przedstawicielem administracji centralnej w terenie był wojewoda. Kierował on urzędem wojewódzkim. Natomiast przy wojewodzie działała rada wojewódzka i wydział wojewódzki. Nie były to organy samorządu województwa, były to organy administracji rządowej.
Na czele administracji w powiecie stał starosta. Starosta powoływany był przez ministra spraw wewnętrznych. Starosta podlegał wojewodzie. Głównym obowiązkiem starosty było zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Podlegała mu policja państwowa. Ze starostą współdziałał samorząd powiatowy, sejmik i wydziały. Istniały także poza tymi zwykłymi powiatami powiaty grodzkie. Występowały one w miastach powyżej 75 tys. mieszkańców. Policję państwową utworzono w 1919 r. Jej organizacja wzorowana był na wojsku. Naczelnik państwa mianował komendanta głównego. Samorząd gminny wykonywał zadania własne i poruczone (własne - gmina ma znaleźć własne środki na utrzymanie).
Samorząd gminny.
Gminy składały się z gromad, była rada gromadzka i zebranie gromadzkie. W gminie była rada gminy i zarząd gminny. Wyborna wójta wymagał zatwierdzenia przez starostę.
Była ustawa o służbie cywilnej z 1922r. tzw. pragmatyka służbowa. Jej przepisom podlegali wszyscy funkcjonariusze państwowi. Funkcjonariusze dzielili się na urzędników i niższych funkcjonariuszy. Stosunek pracy powstawał na podstawie mianowania (większe bezpieczeństwo zatrudnienia). Urzędników polskich wykształconych nie było. Polacy byli kształceni masowo. Brano urzędników z byłego zaboru austriackiego.

II Wojna Światowa.
17 września 1939 r. - wkroczenie Rosjan do Polski. Władzę przejęły rządy tymczasowe, które podlegały Narodnemu Komisariatowi Spraw Wewnętrznych NKWD. Wprowadzono w stosunku do narodu Polskiego represję (zabieranie żywności itp.). W 1941 r. tereny polskie, które były pod okupacją radziecką znalazły się w rękach Niemiec i zostały włączone do Generalnego Gubernatorstwa. Powołano namiestnika Rzeszy, który był szefem NSNPP (Narodowa Socjalistyczna Niemiecka Partia Pracy). 12 października 1939 r. utworzono Generalne gubernatorstwo. Było podporządkowane Rzeszy Niemieckiej, a formalnie nie było częścią Rzeszy. Była granica celna między Rzeszą Niemiecką, a Generalnym Gubernatorstwem. Generalna Gubernia miała własną walutę - złotówkę. Stolicą był Kraków. Gubernatorstwem kierował generał Hans Frank.
Administracja.
Kraj był podzielony na dystrykty i nimi kierowali gubernatorzy. Którzy podlegali Generalnemu Gubernatorowi. Były powiaty, na czele powiatów stali starostowie. Utrzymano samorząd gminny - gminy wiejskie i miejskie. Był wójt. Mogli być tu Polacy, ale tylko na poziomie gminnym. Policja kierowała wszystkim. Policją kierował SS. Gubernatorstwo nie było to państwo suwerenne.

Po wojnie.
Manifest Polskiego Komitetu Narodowego był z 22 lipca 1944 r. Formułował on zasadę przejęcia władzy państwowej przez lud pracujący, nazywa się to zasadą ludowładztwa. PKWN (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego) uznał KRN (Krajowa Rada Narodowa) za jedyne legalne źródło władzy i najwyższy organ w państwie. KRN sprawował swoją władzę poprzez wojewódzkie, powiatowe, gminne i miejskie rady narodowe.
Administracja centralna w latach 1947 - 1952.
1947 r. - uchwalono Małą Konstytucję. Najważniejszym organem oficjalnie miała być Rada Ministrów, ale faktycznie sprawowało władzę prezydium rady. Potem była konstytucja w 1952r. Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Organy władzy państwowej zostały podzielone na: administrację państwową i sądownictwo. Premierem od 1947r. do 1970r. Józef Czyrankiewicz. Administracja centralna była szczególnie rozbudowana. Podporządkowana była kierowniczej roli partii PZPR (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza), która często sama podejmowała decyzję za rząd. Przy KC PZPR były wydziały, które się powtarzały w rządzie. Była bardzo duża liczba wicepremierów, np.: 8, 9.