Erozja Glebowa

Erozja - naturalne zjawisko mechanicznego niszczenia powierzchni skorupy ziemskiej - zarówno skał jak i gleb, poprzez różne czynniki zewnętrzne, oraz towarzyszące temu zjawisku przenoszenie produktów erozji.

Erozja gleby- proces rozdrabniania i przemieszczania (zdzierania) wierzchniej warstwy gleby wskutek oddziaływania wiatru (wywiewanie gleby, deflacja) i wody (zmywanie gleby, erozja wgłębna). Występuje zwłaszcza w terenach górskich i pagórkowatych, pozbawionych lasu i na glebach ciężkich, tzn. z przewagą drobnych frakcji.

Istnieje wiele klasyfikacji i podziałów erozji i, w zależności od przyjętych kryteriów, poszczególne jej typy i podtypy znacznie się od siebie różnią. Opracowana przez Józefaciuków z Puławskiego Ośrodka Badań Erozyjnych jest najodpowiedniejsza dla geograficznych warunków Polski i ujmuje wszystkie typy erozji spotykane w terenie.
Wyróżniono w niej 5 podstawowych typów erozji, które rozkładają się na poszczególne podjednostki:

Z wymienionych wyżej typów chciałam omówić dwa erozję wietrzną i erozję wodną.

Erozja wietrzna (eoliczna) – jest to przeobrażanie i degradowanie gleb pod wpływem erozyjnego oddziaływania wiatru. Należą do niej procesy:
• deflacji - wywiewanie z powierzchni gleby i przenoszenie na różne odległości ziaren oraz cząstek glebowych i ziemnych. W wyniku deflacji tworzą się: misy deflacyjne, tzw. góry świadki (ostańce - w postaci grzybów, maczug, stołów), rynny, niecki, wanny, powstają bruzdy, graniaki - kamienice oszlifowane przez niesione przez wiatr cząstki.
• korazji - to proces, podczas którego transportowane wiatrem cząstki skalne różnej wielkości uderzają o skały stanowiące przeszkodę na ich drodze, szlifując je i polerując. Korazja najsilniejsza jest tuż nad ziemią, gdzie wiatr najwięcej unosi najcięższych cząstek skalnych. Szybszemu niszczeniu ulegają zwietrzałe, mniej odporne partie skał, dzięki czemu pierwotne formy rzeźby przybierają często fantazyjne kształty, np. w postaci grzbietów skalnych.
• akumulacji eolicznej - osadzanie się niesionych przez wiatr cząstek glebowych (deflatów) na powierzchni gleby powodujące stopniowe zasypanie górnych, żyznych poziomów profilu glebowego, jałowymi deflatami.

Erozja wodna - proces, w którym woda spływając po powierzchni terenu, dzięki swojej energii i właściwościom rozluźniającym spoistość gruntu, stopniowo wymywa jego cząstki, przesuwa cięższy materiał, formuje bruzdy. Erozja ta dzieli się na kilka typów:
• Rozbryzg - odrywanie i przemieszczanie na niewielkie odległości cząstek glebowych przez krople deszczu lub ziarna gradu z równoczesnym ubijaniem powierzchni gruntu.
• Spłukiwanie powierzchniowe - odspajanie i transportowanie cząstek glebowych przez spływ powierzchniowy. Zasada przemieszczanie cząstek jest podobna do transportu osadów w korytach rzecznych, lecz odbywa się w strudze o znacznie większej szerokości i minimalnej głębokości (przepływ błonkowaty).
• Erozja liniowa - zachodzi przy skoncentrowanym spływie wody. Woda rozmywa żłobiny, które mogą przekształcić się w wąwozy. Erozja ta dzieli się na trzy podtypy:
erozję żłobinową, która polega na niegłębokim rozmywaniu górnych poziomów profilu glebowego przez wodę ze spływu powierzchniowego spływające po stoku w postaci niewielkich strużek;
erozję wąwozową, której mechanizm polega na bardzo intensywnym rozmywaniu stoków przez skoncentrowane strugi spływu powierzchniowego, w wyniku, czego powstają wąwozy, które niezabezpieczone, podlegają następnie dalszemu silnemu rozwojowi;
erozje rzeczną, najogólniej ten typ erozji ujmuje całość zjawisk związanych z przeobrażaniem koryt cieków. Erozja ta dzieli się na trzy typy:
 Erozję denną - działa głównie w górnym biegu rzeki, gdzie jest duży spadek wody i rzeka może transportować dużą ilość materiału skalnego. Erozja denna odbywa się głównie przez abrazję rzeczną. Erozja denna przyczynia się do powstawania otoczaków i kotłów eworsyjnych. Wskutek erozji dennej powstają doliny V-kształtne.
 Erozja boczna - dominuje w środkowym biegu rzeki, gdzie spadek maleje. Powoduje ona, że brzegi rzeki są nieustannie podmywane i niszczone. Część materiału pochodzącego z niszczenia brzegów osadza się tam, gdzie prędkość jest mniejsza i rzeka ma mniejszą siłę transportową. Erozja boczna przyczynia się do powstawania meandrów, które po przerwaniu mogą stać się starorzeczami.
Rys. Rzeka meandrująca

 Erozja wsteczna - działa głównie w górnym biegu rzeki i prowadzi do cofania się progów skalnych. Przykładami takiej działalności erozyjnej rzeki są wodospady. Niekiedy na skutek cofania się źródła może dojść do przecięcia działu wodnego i przejęcia rzeki wolniej erodującej przez rzekę erodującą szybciej. Takie zjawisko nazywa się kaptażem.

Rys. Wodospad Krimml w dolinie Pinzgau w Austrii

• Erozja podpowierzchniowa - również dzieli się na trzy podtypy:
sufozję chemiczną, której mechanizm polega na zubażaniu profilu glebowego w spoiwo (CaCO3) poprzez jego chemiczne rozpuszczanie i wynoszenie poza profil;
sufozję mechaniczną, której mechanizm jest podobny, z tą różnicą, że zamiast wymywania chemicznego następuje tu mechaniczne wynoszenie koloidalnego spoiwa;
erozja krasowa, której efektem są liczne jaskinie na obszarach zbudowanych ze skał węglanowych. Jaskinie te powstały poprzez długoletnie, stopniowe wymywanie CaCO3 z masywu skalnego.
• Abrazja - jest to niszczenie brzegów zbiorników wodnych przez energię uderzających fal. Najbardziej spektakularnym efektem działania abrazji są w Polsce klify Pomorza Zachodniego, a szczególnie klif pod kościołem w Trzęsaczu.

Czynniki wpływające na występowanie i nasilenie erozji

Podstawowymi czynnikami determinującymi nasilenie erozji w warunkach Polski są:
 Rzeźba terenu - decydującą role mają tu spadku terenu ze względu na szybkość spływu powierzchniowego, efektywną powierzchnię zbierania opadu i szybkość infiltracji. Ważna jest również tzw. Krzywizna stoków określająca ich geometrię wpływającą na rozkład energii spływającej wody. Wystawa stoków z kolei decyduje o szybkości tajania pokrywy śnieżnej oraz wilgotności gleby.
 Pokrywa glebowa – jej wpływ określany jest wskaźnikiem podatności na erozję wyznaczanym dla każdego rodzaju erozji. Decydujący wpływ na jego wartości mają następujące właściwości gleb: skład mechaniczny, decydujący o zwięzłości (odwrotnie proporcjonalnej do stosunku zawartości frakcji pylastej do frakcji spławialnych), przepuszczalność, wytrzymałość na ścinanie, zawartość różnych składników mineralnych i organicznych.
 Sposób użytkowania i organizacja przestrzenna danego obszaru – są typowo antropogenicznymi czynnikami wpływającymi na nasilenie procesów erozji wodnej. Największe znaczenie ma tutaj przeciwerozyjna funkcja roślinności, przeciwerozyjne zabiegi agrotechniczne i przeciwerozyjny układ pól i dróg.
 Klimat.




L i t e r a t u r a:

1. W. Mizerski „Geologia dynamiczna dla geografów” – Wydawnictwo Naukowe PWN - Warszawa 2000
2. Mieczysław Klimaszewski „Geomorfologia” – Wydawnictwo Naukowe PWN – Warszawa 2005
3. Internet:
levis.sggw.waw.pl
proekologia.pl
geomorfologia.w.interia.pl