Zjednoczenie Włoch i Niemiec

Próba zjednoczenia Włoch i wyzwolenia Północy spod panowania austriackiego, podjęta w okresie rewolucji1848/49 nie powiodła się państwom włoskim. Była to równocześnie próba zlikwidowania Państwa Kościelnego i obalenia feudalizmu. Jednakże jest ogromnie ważne, że zwyciężyła wówczas idea zjednoczenia pod przewodnictwem Piemontu, który zachował demokratyczną konstytucję. Całe Włochy spoglądały na Piemont z nadzieją, że poprowadzi nadal walkę narodowo- wyzwoleńczą.

Kiedy Karol Albert rozpoczynał wojnę z Austrią w 1849r., ogłosił narodowi,że Włochy osiągną swoje cele same(Italia farà de se), bez pomocy z zewnątrz. Wówczas hasło to podchwycił ruch Risorgimento, czyli ruch odrodzenia narodowego. Ale po klęsce pod Nawarą opadł entuzjazm dla hasła Italia farà de se.

Dziesięciolecie pomiędzy klęską pod Nawarą, a wyzwoleniem walki o zjednoczenie zmieniło sytuację na korzyść tej walki. Do czynników sprzyjających zjednoczeniu należy zaliczyć: rozwój świadomości narodowej Włochów, istnienie ośrodka ruchu zjednoczeniowego w Piemoncie, dążenie Północy do ekspansji gospodarczej na Południe, potrzeba zniesienia granic na Półwyspie i wreszcie zainteresowanie sprawą Włoch przez cesarza Napoleona III. Czynnikami utrudniającymi podjęcie walki były: silna pozycja Austrii w Lombardii i Wenecji, stacjonowanie garnizonu francuskiego w Rzymie w celu ochrony władzy papieża nad Państwem Kościelnym i wreszcie brak dostatecznej ilości wojska włoskiego.

Zjednoczenie popierały obydwa nurty ruchu Risorgimento, choć inaczej wyobrażały sobie ustrój zjednoczonego państwa. Był nurt republikański z Giuseppe Mazzinim i Giuseppe Garibaldim oraz mocharniczy z królem Piemontu z Wiktorem Emanuelem II i jego premierem Camillo Cavouerem.

Cavour zdobył sobie ogromny autorytet wykraczający daleko poza Piemont. Jego reformy gospodarcze, społeczne i sukcesy w polityce zagranicznej zjednały sobie sympatię Włochów.

Cesarz Napoleon III należał w młodości do włoskiej organizacji karbonarskiej. Założona wówczas przysięga nadal zobowiązywała go do udziału w walce o wolność Włoch. Włosi oczekiwali zaangażowania się cesarza po stronie bojowników o tworzenie zjednoczonego państwa włoskiego, ale daremnie. Dopiero zamach dokonany przez patriotę włoskiego Felice Orsiniego na orszak cesarski w styczniu 1858r. wpłynął na podjęcie działań przez Napoleona. Rozmowy z cesarzem prowadził Cavour i już w czerwcu 1858r. zawarty został tajny układ francusko- piemoncki w Plombières. Francja miała wspólnie z armią Piemontu wystąpić przeciwko Austrii.

W następnym roku doszło do wojny. Już po pierwszych zwycięstwach cesarz- ku zjednoczeniu Włochów- przerwał działania i zawarł rozejm. Podpisano preliminaria pokojowe w Villafranca. Austria zrzekła się Lombardii na rzecz Francji, którą ta przekazała Piemontowi. Za udzielana pomoc Francja wytargowała od Piemontu Sabaudię i Niceę. Zdecydowano też, że powstanie konfederacja włoska pod przewodnictwem papieża. Włosi jednak nie zaakceptowali tej ostatniej decyzji i walka o zjednoczenie trwała nadal. W poszczególnych księstwach wybuchły powstania. W Parmie, Modenie, Toskanii i innych państewkach obalono władców feudalnych i ogłoszona ich przyłączenie do Piemontu.

W marcu 1860r. odbył się plebiscyt we Włoszech środkowych. Ludność zdecydowaną większością głosów opowiedziała się za przyłączeniem do Piemontu ziem Państwa Kościelnego, mimo że już w czasie trwania plebiscytu papież Pirus IX wyklął „grabieżców”.

Chociaż we wszystkich walkach brali udział zarówno republikanie jak i monarchiści, to poddanie się władzy Piemontu oznaczało zwycięstwo nurtu monarchicznego. Wydaje się, że większość Włochów akceptowała monarchię.

Poza władzą Wiktora Emanuela II pozostawało jeszcze Południe. Inicjatywę przejął Garibaldi. Garibaldi był oddaniem Francji Nicei, jego rodzinnego miasta. Dlatego wszystko wskazywało, że stracił zaufanie do monarchii. Na własną rękę zgromadził w Genui ochotników z różnych stron Włoch- sporą grupę nich stanowili emigranci sycylijscy. 6 maja 1869r. wyruszył z nimi z Genui na dwóch parowcach i w pięć dni później wylądował w Marsali na Sycylii (wyprawa miesiąca). Rozbił wojska królewskie i wkrótce opanował wyspę przy entuzjastycznym poparciu miejscowej ludności. Garnęli się do niego liczni ochotnicy, z którymi następnie wylądował w Kalabrii i ruszył na Neapol. Miasto zdobył bez trudu i właściwie całe południowe Włochy znalazły się pod władzą republikanina Garibaldiego. Sytuacja wzbudzała powszechny niepokój, bowiem groziła wojną domową. Nie chcąc dopuścić do tryumfu republikanów, Wiktor Emanuel II i Cavour wysłali wojska przeciw Garibaldiemu. Do wojny jednak nie doszło, gdyż Garibaldi stawiał sprawę jedności i zgody narodowej ponad swoimi przekonaniami. Ku zdumieniu wszystkich w momencie decydującego spotkania wzniósł okrzyk: „Niech żyje król!”.

W październiku 1860r. w Królestwie Obojga Sycylii przeprowadzono plebiscyt, którego wynik zadecydował o połączeniu tego państwa z resztą zjednoczonych ziem. 18 lutego 1861r. w Turynie zebrał się parlament sardyński, który premier Cavour przekształcił w ogólnowłoski.. 17 marca tego roku Wiktor Emanuel II ogłosił się królem włoskim. W ten sposób nastąpiło oficjalne zjednoczenie Włoch. Tymczasową stolicą został Turyn, a później Florencja. Jako konstytucję przyjęto statut Albertyński (obowiązywał do II wojny światowej). Dotychczas obowiązujące w Piemoncie barwy: zielony, biały i czerwony, stały się barwami narodowymi.

Podczas wojny Prus z Austrią w 1866r. Włochy poparły Prusy i chociaż w starciach z Austriakami poniosły same porażki, to jednak pokój zawarty w Wiedniu 3 października przyznawał im Wenecję. Austria oficjalnie uznała istnienie Państwa Włoskiego.

Kiedy wybuchła wojna francusko- pruska w 1870r., garnizon francuski został wycofany z Rzymu, gdzie dotąd strzegł władzy papieża nad okrojonym Państwem Kościelnym. To ułatwiło Włochom wkroczenie do państwa 20 września i ogłoszenie Rzymu stolicą królestwa. Papież Pirus IX nie uznał faktów dokonanych siłą, nie uznał faktu istnienia nowego państwa i nie chciał przyjąć żadnych gwarancji od królestwa. Ogłosił się „więźniem Watykanu”, co podtrzymywali jego następcy. Nastał okras wrogości między państwem włoskim, a Stolicą Apostolską. „Kwestia rzymska” stała się poważnym problemem i wiele lat oczekiwała na rozwiązanie (aż do 1929r.).

Przed młodym państwem włoskim stanęły liczne trudności, przede wszystkim gospodarcze. Trudniejsze do zjednoczenia politycznego było zrównanie poziomu zacofanego Południa z uprzemysłowioną Północą. W całym państwie było prawie 75% analfabetów. Równocześnie nowo powstałe państwo zapragnęło odgrywać znaczącą rolę międzynarodową. Rodziły się w nim dążenia do posiadania kolonii.

Pierwsze decyzje dotyczące zjednoczenia Niemiec zapadły na kongresie wiedeńskim. Z dotychczasowych ponad 300 państewek i wolnych miast utworzono Związek Niemiecki założony z 35 państw i 4 wolnych miast. Związek pozostawał pod przewodnictwem Austrii i miał swój organ władzy w postaci Bundestagu.

Następny krok w kierunku zjednoczenia dokonany został w okresie Wiosny Ludów. Zwyciężyła wówczas koncepcja Małych Niemiec pod przewodnictwem Prus. Zjednoczenie uchwalone przez parlament frankfurcki nie mogło się dokonać z powodu stanowczego sprzeciwu króla pruskiego, ale mimo to ruch zjednoczeniowy skoncentrował się na Prusach. Inne warstwy wzięły tę sprawę w swoje ręce i inną miały koncepcję: nie zjednoczenie oddalone, lecz odgórne.

W 1862r. kanclerzem Prus został Otto von Bismarck (1815- 1898), dotychczasowy poseł pruski w Paryżu. Król powierzył mu również funkcję ministra spraw zagranicznych. W jednym z pierwszych przemówień użył słów, które uważane są za jego stałą dewizę polityczną: „Wielkie zagadnienia chwili dziejowej rozstrzyga się (…) krwią i żelazem”. Ponadto wyznawał zasadę- „siła pod prawem”. Nie wahał się podejmować decyzji wbrew parlamentowi i wbrew konstytucji. Był zwolennikiem rozstrzygania sporów międzynarodowych przy pomocy wojny. Zgodnie z tą polityką poświęcił się wzmocnieniu armii pruskiej, bo zdawał sobie sprawę, że już wkrótce trzeba będzie rozstrzygnąć spory między sąsiadami.

Już w 1864r. doprowadził do wojny z Danią. Sprzymierzone wojska pruskie i austriackie wkroczyły do Szlezwiku i Holsztynu. Agresorzy zażądali od Dani, aby zawiesiła swą nową konstytucję. Ultimatum zostało odrzucone, a podczas dalszych działań wojennych siły duńskie poniosły klęskę. Na mocy pokoju zawartego 3 października w Wiedniu Szlezwik i Holsztyn przeszły pod wspólny zarząd Austrii i Prus. W 1865r. Austria i Prusy zawarły porozumienie w Gastein, zgodnie z którym Prusy mały zarządzać Szlezwikiem, a Austria Holsztynem. Jednak między sojusznikami doszło do sporu o status uzyskanych księstw. Wojska pruskie, wbrew układowi, wkroczyły do Holsztynu. W czerwcu1866r. na wniosek Austrii niektóre państwa Związku Niemieckiego (Bawaria, Saksonia, Wirtembergia i kilka mniejszych) zarządziły mobilizację wojsk przeciwko Prusom. Rozpoczęła się wojna niemiecka. W decydującej bitwie pod Sadową (3 VII 1866r.) wojska pruskie dowodzone przez Helmutha von Moltke pokonały armię austriacko- saksońską. 28 sierpnia zawarto pokój w Pradze. Austria musiała wypłacić Prusom odszkodowanie i uznać likwidację Związku Niemieckiego, któremu przewodniczyła. Szlezwik i Holsztyn zostały przyłączone do Prus. Włochom- pruskiemu sojusznikowi- Austria musiała oddać Wenecję.

W 1867r. z inicjatywy Bismarcka przedstawiciele wojsk niemieckich uchwalili nową konstytucje powołującą Związek Północnoniemiecki. Obok wspólnego Reichstagu funkcjonowały parlamenty państw członkowskich Związku. Na czele Związku, skupiającego 22 państwa i wolne miasta położone na północ od linii Menu, stał król pruski. Na skutek protestu Napoleona III inne państwa pozostały poza Związkiem, ale zawarły z nim unię celną.

Przeszkodą do całkowitego zjednoczenia Niemiec była teraz Francja pełna obaw o swoje bezpieczeństwo, gdy u jej granic powstanie silne państwo niemieckie. Bismarck szukał pretekstu do wojny z ostatnim przeciwnikiem. Okazja nadarzyła się w związku ze sprawą następstwa tronu hiszpańskiego. W wyniku wystąpień rewolucyjnych w 1868r. w Hiszpanii obalono królową Izabelę II, a Kortezy uchwaliły konstytucję i zaproponowały tron Leopoldowi Hohenzollernowi. Rząd hiszpański poinformował Francję o tej kandydaturze, na co francuski minister spraw zagranicznych oświadczył, że jego kraj nigdy ni dopuści do zachowania równowagi między mocarstwami. Francja bała się otoczenia przez państwa rządzone przez Hohenzollernów. Książę Leopold zrezygnował z kandydowania na tron hiszpański, ale minister francuski zażądał od króla Prus gwarancji, że również w przyszłości też nie będzie popierał Hohenzollerna na tron w Madrycie. Król Wilhelm odpowiedział odmownie. Spotkanie z ambasadorem odbywało się w Ems, skąd monarcha pruski wysłał do Bismarcka relację z rozmowy. Bismarck zniekształcił depeszę nadając jej ton obraźliwy dla cesarza Francuzów. „Depesza emska” wywołała natychmiastową reakcję Francji. W lipcu wypowiedziano wojnę Prusom. Wojna skończyła się klęską Francji. Jedna z armii została otoczona i rozbita pod Metzem, a główne siły skapitulowały pod Sedanem 2 września. Tam cesarz Napoleon III dostał się do niewoli. 4 września w Paryżu proklamowano powstanie Trzeciej Republiki. Powstał Rząd Obrony narodowej. Wojska niemieckie otoczyły Paryż w końcu września. Na początku 1871r. do Wersalu zjechali się władcy państw niemieckich i 18 stycznia w Sali Lustrzanej Pałacu Wersalskiego proklamowali powstanie Cesarstwa Niemieckiego. Koronę cesarską oddano królowi pruskiemu Wilhelmowi I. Nowe państwo przyjęło nazwę Rzesza Niemiecka (II Rzesza).

28 stycznia 1871r. skapitulował Paryż, a 10 maja we Frankfurcie nad Menem podpisany został traktat pokojowy. Francja oddawała Niemcom Alzację i Lotaryngię i musiała zapłacić kontrabuncję w wysokości 5 miliardów franków w złocie. Do czasu spłacenia całej sumy wojska niemieckie miały stacjonować na terytorium Francji.

Jeszcze 1871r. ogłoszona została Konstytucja Rzeszy Niemieckiej. Rzesza była związkiem państw. Na czele stał cesarz, który mianował cały rząd, przed nim odpowiedzialny. Przedstawiciele rządów krajowych tworzyli Radę Związkową na czele z kanclerzem Rzeszy. Władzą ustawodawczą był Parlament Związkowy(Bundestag), lecz nie miał wpływu na politykę zagraniczną.

Bismarck uznał, że niemczyzna zagrożona jest przez Kościół katolicki i dlatego wydał walkę katolikom. Określano to jako walkę o kulturę niemiecką- Kulturkampf. Walkę tę zakończył w 1878r., kiedy to potrzebował porozumienia z papieżem i kiedy za ważniejszego wroga uznał socjalizm.