Społeczeństwo Starożytnego Rzymu

"Omnes homines a equales sunt".
"Wszyscy ludzie są równi"

Wstęp

O czym będzie referat

Ten referat poświęcę Społeczeństwu Starożytnego Rzymu, w czasach od założenia państwa ( ok. 753 r. p.n.e.) Do Upadku Cesarstwa Rzymskiego ( 476 r. n.e.). Zawrę tutaj m.in.: podział społeczeństwa rzymskiego, ich rolę w polityce, rodzinie, gospodarce państwa i samej codzienności. Pokażę jak wyglądało życie niewolnika i człowieka wolnego. Mam nadzieję, że spodoba się to, co napisze tobie, czytelniku.

O starożytnym Rzymie

Starożytny Rzym (łac. Roma – nazwa pochodzenia prawdopodobnie Etruskiego), stolica Italii. Według legendy, założony przez Romulusa i Remusa.* Według datowania Warrona, założenie miasta wypada na rok 753 p.n.e. Rzym położony jest na lewym brzegu Tybru. Wcześniej ten teren zamieszkiwały liczne plemiona: Ligurowie, uważani sa za najstarszą warstwę Etniczną; Italikowie, przybyli w II tys. p.n.e.; Etruskowie, których przynależność etniczna i językowa jest wciąż dyskutowana. Ci ostatnio rozszerzyli swoje panowanie na dolinę Padu w VI w. P.n.e. Wypierani stopniowo przez miasta Greckie oraz ludność Italską, musieli ustąpi miejsca powstającemu Imperium – Rzymowi.

Z początku rządzili nim pochodzący z północy królowie etruscy. W 509 p.n.e. Monarchia upadła, a przedstawiciele wpływowych rodów utworzyli radę zwana senatem . Swój kraj nazwali republiką; to łacińskie słowo,oznacza "sprawa (rzecz) ludu".
* * *
W 286 r. n.e., przez Dioklecjana nastąpił podział Cesarstwa Rzymskiego na Cesarstwo:

* -> Według legendy założycielami Rzymu byli bracia bliźniacy Romulus i Remus, rzekomo byli potomkami bohatera wojny Trojańskiej Eneasza. Dzieci wkrótce po urodzeniu zostały porzucone nad Tybrem. Cudem ocalały, wykarmione mlekiem przez wilczycę. Później zaopiekował się nimi pewien pasterz. Gdy chłopcy dorośli, postanowili założyć własne miasto. Podczas wznoszenia murów pokłócili się jednak o to, który z nich ma nadać miastu nazwę i władać nad nim. Romulus zabił Remusa, został królem i nazwał miasto swym imieniem ( Roma ).

Rozwinięcie

Ludzie wolni

Zamożni rzymianie gardzili pracą, zwłaszcza fizyczną. Uważali ją za niegodną wolnego człowieka, który, ich zdaniem, potrzebował wile wolnego czasu, aby żyć pełnią życia. Rozumieli przez nią zajmowanie się sprawami państwa, naukę, sztukę, dyskusje z przyjaciółmi....

Taki właśnie żywot wiedli arystokraci. Mieszkali w luksusowych miejskich domach i korzystali z dochodów, które przynosiły im latyfundia, handel lub sprawowane urzędy.

Niewolnicy

Początkowo było ich mało. Rekrutowali się oni głównie spośród jeńców wojennych, wziętych przez Rzymian do niewoli, w trakcie walk spokrewnionymi ludami italskimi. Niewolnikiem był także zrodzony z niewolnicy oraz schwytany w czasie pokoju na terytorium Rzymskim obcokrajowiec, pochodzący z państwa nie związanym z Rzymem, traktatem przyjaźni lub nie pozostający pod opieką obywateli czy rządu rzymskiego.

Niewolnik nie posiadał osobowości prawnej, był traktowany jako rzecz należąca do majątku pana. W stosunku do niewolnika, przysługiwało panu prawo życia i śmierci, a dopiero w czasach późniejszych, bezpodstawne zabicie lub okrutne traktowane niewolnika było karane przez cenzorów. Niewolnik nie mógł zawierać małżeństwa, a mające charakter małżeński współżycie niewolnika i niewolnicy nie miało zadanych skutków prawnych; dzieci niewolników stawały się własnością pana

Jeżeli chodzi o źródła niewoli, to w czasach cesarskich, każdy skazany na śmierć, walkę z dzikimi zwierzętami lub ciężkie roboty w kopalniach stawał się niewolnikiem. Traciła wolność kobieta wolna, która współżyła z niewolnikiem mimo trzykrotnego ostrzeżenia ze strony jego pana, oraz człowiek wolny mający 20 lat, który oszukańczo pozwolił się sprzedać w charakterze niewolnika, aby uczestniczyć w podziale kwoty uzyskanej w ten sposób.

Najlepsza była sytuacja niewolnika państwowego i niewolnika cesarskiego. Niewolnicy należący do państwa, byli zatrudniani jako siły pomocnicze, w biurach urzędników, kapłanów rzymskich, w biurach municypalnych i świątyniach.

Niewolnicy cesarscy pełnili różne funkcje, powierzone im przez cesarza.

Podział ludzi wolnych

Patrycjusze
To oni stanowili najdawniejszą rzymską Arystokrację. Tworzyli ja szlachetnie urodzeni posiadacze ziemscy, których przodkowie cieszyli się uprzywilejowaniem od czasów królów etruskich. Początkowo tylko oni mogli zostać konsularnymi wyższymi urzędnikami i senatorami.

Do Patrycjatu rzymskiego należała pewna zamknięta liczba rodów. Według historyków rzymskich populus Romanus Quiritium, podzielony był w czasach królewskich na trzy tribus, których nazwy były niewątpliwie pochodzenia etruskiego:
- Ramnes – Mieli reprezentować element latyński
- Tities – Mieli reprezentować element sabiński
- Luceres – zaś etruski.

Każda tribus obejmowała 10 kurii, każda kuria rozpadała się na 10 rodów. W ten sposób populus Romanus obejmował wówczas 300 rodów.
We wczesnym okresie republiki patrycjat stanowił kasę zamkniętą, do której żaden ród nie mógł zostać przyjęty. Taki tan rzeczy trwał aż do czasu uchwalenia lex Canuleia ( rok 445 p.n.e. ), która pozwalała na zawieranie małżeństw z Plebejuszami.

Patrycjusze posiadali pełne prawa polityczne oraz wyłączne prawo piastowania urzędów.

Plebejusze
Grupa społeczna w najdawniejszym Rzymie wywodząca się prawdopodobnie z ludności podbitych terenów sąsiednich lub przybyszów osiedlających się w Rzymie.
Warstwa ta posiadała osobistą wolność, lecz pozbawiona była praw politycznych i prawa zawierania małżeństw z Patrycjuszami. Plebejusze, żyli przeważnie z rolnictwa, uprawiali również rzemiosło i handel. W wyniku reformy Sergiusza Tulliusza, plebejusze weszli w skład populus Romanus Quiritium, do którego należeli dotąd jedynie Patrycjusze; reforma ta, nie osłabiła jednak znaczenia ani władzy politycznej patrycjuszy, gdyż przede wszystkim należeli oni do klasy majątkowej.
Od końca VI w. Do początku III w p.n.e., trwały walki miedzy patrycjuszami, a plebejuszami, którzy domagali się przyznania im działek ziemi z terenów zdobytych w czasie wojen, spisania praw oraz dopuszczenia do sprawowania urzędów. Żądania zostały spełnione, a po zrównaniu w prawach, bogate rody plebejskie utworzyły wraz z Patrycjuszami osobną warstwę społeczną, tzw. Nobilów.

Nobilowie (łac. Nobilem – szlachetni, szlachetnie urodzeni)
Uprzywilejowana grupa w społeczeństwie rzymskim, w skład które weszły rody patrycjuszowskie wraz z warstwą najbogatszych plebejuszów.
Warstwa nobilów ukształtowała się w drugiej połowie IV i III w. p.n.e. , a największego znaczenia w państwie doszła po wojnie punickiej w II w. p.n.e. Siła nobilów, opierała się na wielkiej własności ziemskiej i wpływy swe utrwalili i osiągali dzięki rozwiniętej instytucji -> klientów i dzięki poparciu, którego udzielali sobie nawzajem przedstawiciele tego samego rodu. Warstwa ta faktycznie zmonopolizowała dostęp do urzędów, zwłaszcza wyższych.

Proletariusze ( łac. Proletarii – nazwa ta, pochodzi stąd, że jedynym obowiązkiem proletariuszy wobec państwa miało być wychowywanie potomstwa ( proles ))

Żyli oni w ciasnych, kilkupiętrowych kamienicach. Otrzymywali od państwa darmową żywność i domagali się tragizowania igrzysk, które wypełniłyby im czas. Dlatego w chwilach niezadowolenia wołali: "Chleba i igrzysk!!!".

Po wojnach punickich, szeregi proletariatu rzymskiego, wielokrotnie wzrosły. Jako pierwszy, zaczął ich przyjmować do armii, płacąc im żołd i dając pełny ekwipunek ora udział w łupach wojennych – Mariusz Victorinus.

W celu zmniejszenia liczby bezdomnej i bezrobotnej biedoty w Rzymie, Juliusz Cezar wysiedlił około 80 000 proletariuszy do kolonii.

Klienci ( łac. Cientes )
Wolni lecz niezamożni obywatele Rzymu, pozostający w zależności od możnych patronów, wobec których zobowiązali się do posłuszeństwa i wierności. W okresie republiki każda rodzina arystokratyczna miała swoich klientów. Klient uważany był niemal za członka rodu i brał udział w uroczystościach rodzinnych.
Obowiązki patrona:
- Opieka nad klientem, zwłaszcza w sądzie

Obowiązki klienta
- Być zawsze do dyspozycji.
- Składać mu pewną daninę pieniężną w wypadku, gdy patron dostał się do niewoli.
- Codziennie rano przychodzić z pozdrowieniem.
- Uświetniać jego wystąpienia towarzysząc mu w orszaku.
- Głosować na niego.

OBIE STRONY BYŁY ZOBOWIĄZANE DO WZAJEMNEJ WIERNOŚCI I LOJALNOŚCI

W okresie cesarstwa, zniknęły owe więzi między Patronem, a klientem. Zmienili się oni ( klienci ) w roje pasożytów skupiających się wokół bogaczy i byli przez nich pogardliwie traktowani.

Niewolnicy i ich społeczeństwo

- Rola niewolnika w gospodarce imperium
W wyniku zaborczych wojen, prowadzonych w tym okresie przez Rzym, rozpowszechnienia się piractwa, porywania ludzi i handlu niewolnikami, napływały do Italii wielkie ilości niewolników – obcokrajowców. Zatrudniano ich masowo w gospodarce, która przybrała zupełnie inny niż dawniej charakter.

Tłumy niewolników pracowały teraz w wielkich majątkach ziemskich ( tzw. Latyfundia , przedsiębiorstwach przemysłowych i kopalniach, w handlu, transporcie oraz jako służba odmowa. Dla swych panów, którzy najczęściej nie mieli z nimi żadnego osobistego kontaktu, byli oni stosunkowo tanimi i łatwymi do ewentualnego zastąpienia przez nowe siły robocze, które bezlitośnie wyzyskiwano.

Prawa i obowiązki niewolnika
Niewolnik nie posiadał żadnych praw, lecz w dziedzinie prawa karnego, w stosunku do niewolników obowiązywały specjalne przepisy. Niewolnikowi pod kara śmierci nie wolno było zeznawać w procesie karnym wytoczonym jego panu. Jedynym obowiązkiem niewolnika było słuchanie i usługiwanie jego panu!

Powstania niewolników
Okrutne traktowanie niewolnika doprowadziło do groźnych powstań. Do pierwszych wystąpień niewolników dochodziło już na początku II w. p.n.e.

Pierwsze powstanie sycylijskie (136-132 p.n.e.)
Jednak największe powstanie wybuchło w 136 p.n.e. na Sycylii, gdzie znajdowało się wówczas wielkie skupisko niewolników. Działalność powstańców skierowana była przeciwko bogatym (niszczyli wielkie majątki) i niewolnictwu jako systemowi. Powstanie trwało 4 lata.

W 132 p.n.e. Rzymianie wysłali na Sycylię armię pod wodzą konsula Publiusza Repilusza, która obaliła rządzących powstańców. Przywódcę powstania wtrącono do więzienia, gdzie zmarł. Wielu niewolników zostało straconych.

Drugie powstanie sycylijskie (104-101 p.n.e.)
Pod koniec II w. p.n.e. nastąpiła druga fala powstań niewolniczych w państwie rzymskim. Niewolnikom sprzyjało osłabienie imperium spowodowane najazdami germańskich plemion Cymbrów i Teutonów. W 104 p.n.e. wybuchło w Kampanii niedaleko Kapui powstanie niewolników, które zostało szybko stłumione. Jednak w tym samym czasie rozpoczęło się znacznie groźniejsze powstanie na Sycylii, określane w historii mianem drugiego powstania sycylijskiego. Jego przyczynę historycy upatrują w uprowadzeniu wielu mieszkańców sprzymierzonej z Rzymem Bitynii i sprzedanie ich w niewolę.
Królem powstańców obwołał się Salwiusz, który przybrał imię Tryfon. Powstańcy przyjęli hellenistyczne i rzymskie symbole władzy. Powstanie trwało 3 lata i ostatecznie zostało stłumione przez konsula rzymskiego Manisza Akwiliusza. Od tej pory zakazano niewolnikom sycylijskim noszenia broni.

Powstanie Spartakusa (73-71 p.n.e.)
Było największym powstaniem przeciwko Rzymowi w I w. p.n.e. W ciągu dwóch lat siły Spartakusa składające się z tysięcy niewolników, gladiatorów i biedoty wiejskiej wznieciły powstanie na terenie niemalże całej Italii. Kres powstaniu położyły nieporozumienia w szeregach przywódców powstania oraz krwawa bitwa pod Silarusem, w której zginął Spartakus.

Do przyczyn powstania można zaliczyć dwie zasadnicze kwestie. Pierwszą był wyzysk niewolników w latyfundiach, drugą zaś pozycja społeczna gladiatorów. Powstania wybuchały już wcześniej, ale były szybko tłumione przez armię rzymską. Tym razem jednak siły powstańców miały być potężniejsze od niezwyciężonej armii Rzymu. Spartakus, z pochodzenia Trak, zawiązał spisek w Kapui. Na początku, wraz ze swoimi towarzyszami, ukrywali się na zboczach Wezuwiusza, skąd dokonywali rabunkowych napadów i walk z armią rzymską. Powodzenie w tych walkach doprowadziło do rozszerzenia powstania na Kampanię i Lukanię. Istotnym problemem był brak jedności w armii niewolników. W roku 72 p.n.e. odłączone plemiona celtycko-germańskie pod dowództwem Kriksosa zostały rozbite pod Apulią. Jednak Spartakus rozbił w tym czasie obie armie konsularne. Udał się na północ, gdzie chciał opuścić Italię, jednak przekonano go, żeby zawrócił, postanowił więc połączyć się z oddziałami na Sycylii, jednak korsarze nie dostarczyli obiecanych wcześniej statków. W międzyczasie Rzym zebrał armię pod wodzą Krassusa i ostatecznie rozgromił Spartakusa pod Apulią. Od tej pory rola niewolników w państwie rzymskim zaczęła się stopniowo zmniejszać.

Wyzwoleńcy

Początkowo wyzwolony niewolnik nie stawał się człowiekiem całkowicie wolnym, a uprawnienia które posiadał w stosunku do niego jego dawny pan były znacznie szersze niż w czasach historycznych. Prawa obywatelskie wyzwoleńców, były ograniczone. Stanowili w Rzymie średnia warstwę ludności, składającą się z rzemieślników, kupców, lekarzy i niższych funkcji.

Pod koniec okresu republikańskiego, właściciele niewolników – zarówno dla podniesienia swego prestiżu społecznego, jak i z chęci zysku – nierzadko dokonywali nowych, masowych wyzwoleń. W skutek tego, wyzwolenie przestało być wyłącznie nagrodą za wierna i sumienną służbę, stało się zaś furtką, przez którą do grona obywateli rzymskich, przedostawały się najczęściej jednostki bezwartościowe i cudzoziemcy.

Justynian zniósł wiele dawniejszych ograniczeń wyzwolenia, przyznał wyzwoleńcom pełne prawa obywatelskie i zniósł zakaz zawierania przez wyzwolenice małżeństw z niektórymi dostojnikami państwowymi.

Familia (rodzina)

W skład familii ( rodziny ) wchodzili: ojciec, matka, córki niezamężne oraz te, które zawarły małżeństwo, lecz nadal mieszkały w domu ojca, synowie nieżonaci i żonaci wraz z żonami i dziećmi oraz niewolnicy. Rzymska familia miała charakter patriarchalny, to znaczy, że władzę w niej miał wyłącznie ojciec.

Kobiety
W Rzymie były znane dwa rodzaje małżeństwa: conventio in manum, kiedy to kobieta przechodziła spod władzy ojca pod władzę męża i zostawała przyjmowana przez jego rodzinę oraz sine conventione in manum – kobieta nie przechodziła pod władze męża, jako mężatka nadal była zależna od swojego ojca, nie traciła związku z własną rodziną, zatrzymywała prawo dziedziczenia.
Małżeństwa można było zawierać bardzo wcześnie – dolna granica wieku potrzebna do wstąpienia w ten związek wynosiła u dziewcząt 12.

Mężczyźni
Władzę w rodzinie miał ojciec – pater familias. Władza ojca rozciągała się na wszystkich członków rodziny, w najdawniejszych czasach miał on wobec dzieci prawo życia i śmierci ( mógł np. nie przyjąć do rodziny nowo narodzonego dziecka, jeśli uznał je za nieprawowite). Co ciekawe, syn – nawet dorosły i żonaty - nie miał prawa posiadać własnego majątku; dopiero na zasadzie testamentu mógł przejąć po ojcu jego spuściznę. Wobec niewolników ojciec rodziny miał władze nieograniczoną – mógł zabić go, sprzedać, odstąpić a także wyzwolić.

Wychowanie dzieci
Zarówno chłopcy jak i dziewczęta rozpoczynali edukację w siódmym roku życia. Dzieci uczyły się pod kierunkiem nauczyciela domowego, którym zwykle był wykształcony niewolnik, bądź też uczęszczały do szkoły. Dziewczęta w rodzinach zamożniejszych uczyły się w domu. Ostatecznie zorganizowany system edukacji obejmował trzy stopnie. Podczas pierwszego etapu, nauczyciel nazywany litteratorem w dość prymitywny sposób uczył czytać i pisać. W tym samym czasie Calculator nauczał prostych rachunków. W Rzymie przykładano wielką wagę do znajomości tabliczki mnożenia, należało ją dobrze opanować, dlatego uczniowie powtarzali działania chórem za nauczycielem. To chóralne wygłaszanie działań dokuczało mieszkańcom Rzymu, którzy skarżyli się na hałasy i głośne recytowanie dobiegające ze szkół już wczesnym rankiem. Następnym stopniem nauczania było kształcenie pod kierunkiem nauczyciela zwanego Gramaticus. Gramatyk musiał doskonale orientować się w literaturze greckiej i rzymskiej, znać historyków i zasady gramatyki, i swoją wiedze przekazać uczniom. Kolejnym etapem było uzyskanie wykształcenia retorycznego pod kierunkiem retora. Nauka ta polegała na zaznajomieniu się z zasadami wymowy i wygłaszaniu fikcyjnych mów z określonych tematów. Synowie zamożnych Rzymian uzupełniali swoje wykształcenie za granicą, np. w Atenach lub na wyspie Rodos, gdzie kształcili się w wymowie u retorów lub pogłębiali wiadomości z filozofii.

Zakończenie

Trudne słownictwo
- Warron – Wybitny uczony, rzymski encyklopedysta. 116-27 p.n.e.
- Senat – w okresie królewskim w Rzymie przyboczna rada króla, składająca się początkowo z 100, potem 300 powołanych przez króla naczelników rodów.
- Republika - to ustrój polityczny, w którym władza jest sprawowana przez organ wyłoniony w wyniku wyborów.
- Dioklecjan - cesarz rzymski. Prawdziwe imię: Caius Aureliusz Valerius Diocletianus. Przydomek Dioklecjan przyjął po objęciu tronu, zamiast dawnego imienia Diocles. Jego reformy zakończyły trwający wiek proces przekształcania się państwa rzymskiego w monarchie absolutną.
- Populus Romanus Quiritium - trzy tribus zorganizowane były w 10 kurii po 10 rodów każda i stanowiły oficjalny Populus Romanus Quiritium - co można przetłumaczyć jako naród rzymski.
- Tribus – Jednostka podziału ludności w Rzymie.
- Kuria – Najstarsza jednostka podziału ludu w Rzymie.
- Ród - grupa społeczna oparta na wspólnocie krwi, obejmująca rodziny wywodzące swe pochodzenie od wspólnego przodka, mające wspólną nazwę (nazwisko, herb), mówiące tym samym dialektem
- Juliusz Cezar – Wielki wódz, polityk i pisarz rzymski. Przywódca popularów w Rzymie. Zasłynął jako znakomity wódz jeden z największych polityków, dyplomata, administrator, mówca i pisarz.
- Kolonia – Były to osady zakładane na terytoriach podbitych.
- Salwiusz – Przywódca powstania niewolników na Sycylii ( 103 – 101 p.n.e. ). Obwołany królem obrał rezydencję miasto Triokala.
- Mariusz Akwiliusz – Konsul Rzymski który stłumił drugie powstanie Sycylijskie.
- Justynian – Cesarz imperium wschodniorzymskiego. Podejmował wyprawy przeciwko Persom, Hunom, Ostrogotom i Wandalom.
- Conventio in manum – Jeden z rodzajów małżeństwa, w którym kobieta przechodziła spod władzy ojca pod władzę męża i zostawała przyjmowana przez jego rodzinę
- Conventione in manum – Drugi z rodzajów małżeństwa, w którym kobieta nie przechodziła pod władze męża, jako mężatka nadal była zależna od swojego ojca, nie traciła związku z własną rodziną, zatrzymywała prawo dziedziczenia.
- Litterator – Nauczyciel, który uczył czytać i pisać
- Calculator – Nauczyciel, który uczył rachunków
- Gramaticus – Nauczyciel który uczył o literaturze greckiej I rzymskiej oraz musiał znać historyków I podstawy gramatyki.