Teatr narodowy.

W czasach renesansu i baroku powstają sceny magnackie. Ich zalążkiem były przedstawienia prezentowane na rynkach miejskich w średniowieczu. Teatr zaczyna jednak rozwijać się dopiero w czasach oświecenia. 19 listopada 1765 r. powstaje pierwszy teatr, wystawiono sztukę Balińskiego "Natręci". Scena ta z czasem przekształca się w scenę narodową. W repertuarze przeważały komedie Zabłockiego, Bohomolca, sięgano do klasycyzmu francuskiego. Scena ta pełniła ważne funkcje społeczne i polityczne - uczestniczyła w dyskusji o formach politycznych, kształtowała opinię publiczną, szczególnie po objęciu urzędu dyrektora przez Wojciecha Bogusławskiego w 1790 r..

Julian Ursyn Niemcewicz "Powrót posła"

Sztuka z 1790 r., wystawiona 15 stycznia 1791. Autor dedykował ją marszałkowi Sejmu Wielkiego Stanisławowi Małachowskiemu.

Utwór ten jest komedią polityczną - jej istotą jest to, iż akcja dramatu, intryga są mało istotne, ważniejsze są kreacje bohaterów i wyrażane poglądy. Techniką, którą posługuje się Niemcewicz jest kontrast - patrioci przedstawieni są z powagą, bez elementów komicznych, posiadają je natomiast negatywni bohaterowie dramatu ukazujący negatywne zjawiska w Rzeczpospolitej. Autor zastosował podstawową kategorię estetyczną właściwą dla komedii - komizm - słowny, postaci oraz sytuacyjny. Intryga jest następująca - w czasie przerwy przybywa do domu Walery, narzeczony Teresy, z dawna jej przyrzeczony. Jednak Starościna próbuje związać losy swej pasierbicy z niejakim Szarmanckim.

Uosobieniem obywatela patrioty jest Podkomorzy. Jego poglądy są następujące - znieść wolną elekcję, liberum veto, wzmocnić armię, przyznać prawa społeczne i polityczne mieszczanom, otoczyć opieką chłopów. Bohater reprezentuje postawę Sarmaty oświeconego.

Nieco bardziej radykalne poglądy ma Walery - autor zastosował kompozycję opartą na zasadzie symetrii - od Walerego, w środku Podkomorzy, na zewnątrz Gadulski.

Gadulski neguje poglądy Podkomorzego. Jest tradycjonalistą - wybiera z niej wszystko co najgorsze - zwolennik złotej wolności, nierządu, anarchii, nierówności społecznej. Źródłem postawy Starosty jest nieuctwo. Jego motto - "Ja, co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało, wiem, że tak jest najlepiej jak przedtym bywało".