Pedagogika opiekuńczo - resocjalizacyjna

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE
PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO - RESOCJALIZACYJNA


1. Przedmiot, zakres, podstawowe zadania pedagogiki resocjalizacyjnej.

Przedmiotem pedagogiki resocjalizacyjnej są osoby niedostosowane społecznie, ich wychowanie i kształcenie.

Zakres działania (metodyka) - skłania do poszukiwania i stosowania metod przystosowania do społeczeństwa. Zakresem pedagogiki resocjalizacyjnej są wszystkie działania skłaniające do przyjmowania normy przez podopiecznego.

Podstawowym zadaniem pedagogiki resocjalizacyjnej jest przysposobienie jednostki niedostosowanej społecznie do pełnienia konstruktywnych ról społecznych, zapewnienie jej harmonijnego współbrzmienia z otoczeniem, jak również z samym sobą. Zadanie to przebiega na następujących etapach:
- określenie przyczyny niedostosowania,
- usunięcie negatywnych zmian osobowości,
- utrwalenie rezultatów już osiągniętych,
- zainspirowanie jednostki do samowychowania.

2. Działy pedagogiki resocjalizacyjnej oraz najnowsze tendencje w resocjalizacji.

Działy pedagogiki resocjalizacyjnej (subdyscypliny):
1) akcjologia wraz z teleologią, która odpowie nam na pytanie co osiągnąć, jakie cele zrealizować.
2) teoria wychowania resocjalizującego, odpowie nam na pytanie w jaki sposób osiągnąc zamierzone cele, jakie zależności wykorzystać.
3) metodyka wychowania resocjalizującego, odpowie nam na pytanie jakimi środkami osiągnąć zamierzone cele.

Tendencje występujące w subdyscyplinach
ad. 1 ) akcjologia z teleologią
- dejurdyzacja i depenalizacja sądownictwa dla nieletnich - oznacza odejście od stosowania ostrych sankcji za czyny naganne o niewielkim stopniu szkodliwości społecznej, gdyż sądzi się że dobro jednostki rozwijającej się, w tym przypadku osoby nieletniej, jest celem nadrzędnym wobec abstrakcyjnego interesu społecznego.
- reguła minimalnej interwencji oraz normalizacji - chodzi o to aby wobec dzieci i młodzieży z probl. przystosowania społecznego nie stosować ostrej, gwałtownej interwencji policyjno - sądowej, czy korekcyjno - izolacyjnej, ale w miarę możliwości postępować łagodnie stosując w konsekwencji normalne środki wychowawcze w środowisku naturalnym bez uciekania się do specyficznych środków przemocy i izolacji.
- akceptowanie podmiotowości osoby wychowanka, jego indywidualności i odrębności psychologicznej.
- określone cele wychowania resocjalizującego uwzględniają naturalne fazy i prawa rozwoju społeczno - moralnego dzieci i młodzieży.


ad. 2 ) teoria wychowania resocjalizującego
- indywidualistyczny model procesu resocjalizacji zakłada indywidualne podejście do każdego podopiecznego z uwzględnieniem jego specyficznych uwarunkowań psychospołecznych jednostki.
- społeczny albo interakcyjny model procesu resocjalizacji zakłada, że przebudowa zachowania jednostki zależy nie tylko od m2echanizmów kontroli wewnętrznej, ale przede wszystkim od czynników natury społecznej i kulturowej.
- model interdyscyplinarny, jest połączeniem poprzednich modeli.

ad. 3 ) metodyka wychowania resocjalizującego
- cel i metoda działania.
- trafna, rzetelna i niezbyt abstrakcyjna teoria zależności miedzy zmiennymi.
- metodyka oddziaływań resocjalizacyjnych.

3. Interdyscyplinarny charakter pedagogiki resocjalizacyjnej.

Interdyscyplinarny charakter pedagogiki resocjalizacyjnej polega na wykorzystywaniu osiągnięć innych dziedzin nauki, takich jak:
- psychologia rozwojowa
- psychologia wychowawcza
- psychologia kliniczna i psychiatria
- psychologia społeczna
- socjologia
- prawo, kryminologia.

4. Specyfika celów pedagogiki resocjalizacyjnej.

Cele destrukcyjne – w wychowaniu resocjalizacyjnym mają one na celu pozbawienie wychowanków negatywnych wzorów aktywności: - wyeliminowanie egoizmu,
- eliminowanie zaburzeń osobowości występujących w postaci tendencji neurotyczności,
- eliminowanie zaburzeń o podłożu psychopatycznym.

Cele konstrukcyjne – polegają na wyposażeniu wychowanków we wzory aktywności, które eliminują wzory i układy o cechach negatywnych.

Cele wychowania resocjalizacyjnego – wszechstronny harmonijny rozwój podopiecznego i kształtowanie postaw twórczych, nakłonienie do samodzielności.

5. Granice resocjalizacji.

Granice resocjalizacji zależą od:
- stopnia wykolejenia
- czasu działania środowiska patogennego
- zaburzeń charakterologicznych
- przebiegu procesu terapeutycznego i skuteczności stosowanych środków
- stopnia rozwoju psychicznego i fizycznego jednostki.

6. Kryteria potoczne a aksjologiczne i technologiczne wskazujące na skuteczność resocjalizacji.

Kryterium prawne. Miarą sukcesu w resocjalizacji jest brak powrotności do przestępstwa.
Kryterium społeczne. Za osobę resocjalizowaną uważa się kogoś kto odznacza się zachowaniami pro społecznymi i społecznie pożądanymi.
Kryterium psychologiczne. Wskazuje, że skutek resocjalizacji polega na zajściu pozytywnych zmian w osobowości człowieka.
Kryteria naukowe:
- kryterium aksjologiczne, w chaosie wartości należy wybrać te które są preferowane przez społeczeństwo, ustalać cele i do nich dostosowywać procesy resocjalizacyjne.
- Kryterium technologiczne, trzeba zwrócić uwagę na prezentowane przez wychowanków pożądane i niepożądane zachowania.
KRYTERIA TE MUSZĄ BYĆ STOSOWANE W SPOSÓB ŁĄCZNY!

7. Podstawowe pojęcia pedagogiki resocjalizacyjnej: socjalizacja, wychowanie, resocjalizacja, wychowanie resocjalizujące, norma, patologia.

Socjalizacja – ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa. Proces socjalizacji jest spontaniczny i mało kontrolowany.

Wychowanie - to proces celowego i świadomego kształtowania ludzkich zachowań, postaw, ról społecznych, osobowości, zgodnie z wcześniej założonymi ideałami pedagogicznymi; czyli wzorem, modelem człowieka którego chcemy ukształtować w toku wychowania.

Resocjalizacja – zajmuje się dysfunkcjami, defektami, niedorozwojem motywacyjnym, powiązaniami z wadami środowiska społeczno – kulturowego i niekorzystnymi czynnikami biopsychicznymi.

Wychowanie resocjalizujące – jest to celowy, zaplanowany proces, działanie względem jednostek wykolejonych i niedostosowanych społecznie, mające na celu ponowną socjalizację jednostki.

Norma – jest synonimem prawidłowości, tego co być powinno zgodne z oczekiwaniami społeczeństwa. Potocznie zachowaniem normalnym nazywamy taki rodzaj zachowania, który jest najczęstszym u większości ludzi w zbliżonym wieku z danego środowiska. Normalny tzn. nie odchylający się od miar przeciętnych.

Patologia – czyli odchylenie od normy. To zachowanie jednostek i określonych grup, które jest sprzeczne z wartościami określonej kultury.

Wykolejenie społeczne – to skrajna forma degeneracji psychospołecznej uwarunkowana destrukcją biologiczną, jednostka niedostosowana społecznie o głębokim stopniu dewiacji, która sprawia konflikty z prawem i społeczeństwem.

8. Charakterystyka niedostosowania społecznego: definicje, podobieństwa i różnice pomiędzy ujęciem pedagogicznym, psychologicznym, socjologicznym i prawnym.

Pojęcie nieprzystosowania społecznego można ująć w cztery zasadnicze definicje :
1. Objawową – w której nieprzystosowanie społeczne określa się poprzez odwołanie do jednego z podstawowych i specyficznych objawów, albo do elementarnych wskaźników o charakterze behawioralnym.
2. Teoretyczną – gdzie oprócz charakterystycznych objawów angażuje się pewne pojęcia teoretyczne np.: motywację, postawy, role społeczne, normy, standardy idealne.
3. Operacyjną – w której wskazuje się nie tylko na symptomy danego zjawiska (nieprzystosowania), ale przede wszystkim na sposoby jego pomiaru , odsyłając jednocześnie do konkretnego narzędzia pomiaru: testu, skali.
4. Utylitarną – która wynika z nieprzystosowania społecznego od strony pewnej bezradności środowiska wobec jednostki sprawiającej mu trudności wychowawcze, oraz niedostosowania tego środowiska do potrzeb i aspiracji oraz poziomu rozwoju dziecka oznaczonego jako zaburzone, wobec którego należy stosować specjalne metody i środki.
Definicja MEN:
Rozróżniono dwie odmiany zaburzeń:
- niedostosowanych społeczne – to dzieci i młodzież u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone zaburzenia w zachowaniu.
- zagrożonych niedostosowaniem – to dzieci i młodzież wychowująca się w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają takie środowiska wychowawcze jak: rodzina, grupa rówieśnicza.

Wspólną cechą tych definicji są te zachowania które pozostają w sprzeczności z powszechnie normowanymi wartościami i zachowaniami.

9. Zaburzenia w zachowaniu, niedostosowanie społeczne, przestępczość – ustalenie zakresu pojęciowego.

ZABURZENIE – termin był używany przez psychologów i pedagogów m.in. Konopnickiego, H. Spionek, najczęściej w analizie problemów jakie stwarzają dzieci i młodzież w warunkach szkoły i placówki opiekuńczo – wychowawczej.

Halina Sulestrowska uważa, że zaburzenie zachowania jest terminem określającym wszelkie rodzaje zachowań naruszających porządek społeczny, niezależnie od tego czy już powodują konflikty czy nie.

Terminem społecznego niedostosowania obejmuje Maria Grzegorzewska zespół wszystkich nieletnich wymagających specjalnych metod wychowawczych. Najbardziej charakterystyczne objawy ( cechy ) niedostosowania społecznego wg Grzegorzewskiej:
- tendencje społecznie negatywne
- chęć wyżycia się w akcji społecznie destruktywnej
- nieżyczliwość w stosunku do człowieka
- zrzucanie winy,
- sugestywność
- nieumiejętność wychodzenia z trudnych sytuacji.
H. Spionek definiując dzieci niedostosowane społecznie uważa, że za dzieci niedostosowane społecznie należy uznać te u których zaburzeniu uległa sfera emocjonalna, wolowa, oraz rozwój charakteru i osobowości, co powoduje często zakłócenie stosunków społecznych między dziećmi a ich otoczeniem.


Otton Lipkowski przez niedostosowanie społeczne rozumie zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych objawach spowodowane niekorzystnymi wewnętrznymi lub zewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażających się uznanymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki.
Zagrożenie niedostosowaniem:
Zagrożone są dzieci i młodzież wychowujące się w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają takie środowiska jak rodzina, grupa rówieśnicza i inne, a także u której przejawy zaburzenia występują sporadycznie.
Przestępczość dzieci i młodzieży różni się od przestępczości dorosłych zwłaszcza w aspekcie etiologicznym, głównie jeśli chodzi o czynniki psychologiczne.
Przestępczość nieletnich należy do pojęć prawnych i można tu wyróżnić dwojakie rozumienie tego pojęcia : wąskie i szerokie.
- Wąskie rozumienie przestępczości nieletnich oznacza, iż pojęciem tym obejmuje się wyłącznie takie czyny popełnione przez nieletnich, które naruszają przepisy obowiązującego prawa karnego.
- W szerokim rozumieniu do przestępczości nieletnich zaliczyć można wszystkie czyny nieletnich, nie tylko zagrożone normami prawa karnego, ale również czyny wykazujące symptomy niedostosowania społecznego.
Z prawnego punktu widzenia przestępczość ma miejsce wtedy, gdy obejmują ją przepisy prawa. W świetle ustawy o nieletnich z 13.V.1983r. ( wielokrotnie nowelizowana ), nieletni ponosi odpowiedzialność jeśli dopuści się czynu karalnego, przestępstwa, przestępstwa skarbowego lub wykroczenia.
Linia rozwojowa:


ZABURZENIA EMOCJONALNE  ZABURZENIA W ZACHOWANIU 

NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE  PRZESTĘPCZOŚĆ !!!  WYKOLEJENIE


10. Kryteria ustalania zaburzenia w zachowaniu według E. M. Bowersa i M. Orwid.

Zaburzenia w zachowaniu (wg Bauersa) – to poważne emocjonalne obciążenie, przeszkoda występująca u dzieci jako zachowanie, które jest nieodpowiednie do wieku rozwojowego i nieadekwatne do warunków szkolnych, a wyraża się co najmniej jednym z pięciu kryteriów :
1. stałe lub dominujące poczuc2ie niezadowolenia lub depresji;
2. niezdolność do uczenia się, która nie może być wyjaśniona czynnikami intelektualnymi, defektami w zakresie funkcjonowania zmysłów lub chorobami;
3. niezdolność nawiązywania lub podtrzymywania zadowalających interpersonalnych związków z rówieśnikami lub nauczycielami;
4. nieodpowiednie sposoby zachowań, lub emocje w sytuacjach normalnych;
5. tendencja do pojawiania się fizycznych symptomów, lub strachu w sytuacjach szkolnych i kontaktach personalnych.
Sporadyczne występowanie nawet większości z powyższych zachowań nie jest jednoznaczne do zakwalifikowania dziecka do grupy zaburzeń.
Dane zachowanie odpowiadające jednym z kryteriów musi odznaczać się trwałością, częstotliwością, intensywnością. Zachowania zaburzone odbiegają od statystycznej normy przy założeniu dopuszczalnych pewnych odchyleń, gdzie norma ustalona jest w stosunku do aktualnego wieku i przeciętnych warunków środowiska.

W polskiej literaturze wyróżnia się stanowisko Marley Orwid, która powołuje się na literaturę anglojęzyczną wyróżniła zespół zaburzeń w zachowaniu, określony jako zaburzenia aparycyjno – buntownicze. Według autorki jest to zespół zaburzeń zachowania o mniejszym nasileniu, rozpoznaje się typowo u dzieci w wieku szkolnym, i trwający aż do okresu adolescencji.

11. Rola czynników biopsychicznych i socjokulturowych w powstawaniu zaburzeń w
zachowaniu.

Całe zachowanie człowieka kontrolowane jest przez system nerwowy. Źródłem zróżnicowania tego zachowania są właściwości budowy i funkcjonowania tego systemu.
Czynniki biopsychiczne
genetyczne
choroby genetyczne, uszkodzenia chromosomów

ukł. nerwowy
P. Pawłow wyróżnił dwa typy ( układu nerwowego ) osobowości:
- silny – mało wpływowy, nie zatrzymuje długo odruchów jest to typ mniej wrażliwy i czuły, mniej podatny na zaburzenia.
- słaby – duża plastyczność, wrażliwość, bardziej podatny na zaburzenia, szybko przyswaja nowe odruchy i trudno się ich pozbywa.
Za podstawę wyodrębnienia tych 2 typów przyjął szybkość przyswajania nowych odruchów warunkowych i długość ich trwania.

H. I. Eysenck przyporządkował układom Pawłowa dwa typy osobowości:
- ekstrawrtyk – typ silny, podatniejszy na przestępstwa, działa pod wpływem emocji, łatwo wpada w gniew, agresywny, osoba towarzyska, wolniej i gorzej się leczy. Resocjalizacja takiej osoby polega na stosowaniu ostrych metod, gdyż zmuszają one ich do zmiany zachowania.
- introwertyk – typ słaby, podatny na zaburzenia nerwowe, podatny na nerwicę, depresję, prowadzi uporządkowany tryb życia, przywiązuje dużą wagę do wartości etycznych, uczy się szybciej i lepiej.
Resocjalizacja polega na wygaszaniu niewłaściwych nawyków, emocji, potem przeprowadzamy resocjalizację o charakterze terapeutycznym.

Na patologiczne zachowania mogą mieć wpływ:
- zaburzenia natury biochemicznej
- zła przemiana materii
- urazy fizyczne
- nowotwory.

Uszkodzenia systemu nerwowego mogą być wywołane:
- spożyciem środków chemicznych
- wypadkiem samochodowym
- uprawianiem boksu.

endokrynologiczne
Oddziaływanie poszczególnych gruczołów wydzielania dokrewnego na psychikę człowieka zależy od wpływów zewnętrznych oraz od właściwości samych gruczołów. Do gruczołów mających największy wpływ na zaburzenia w zachowaniu należą:

1. NADNERCZA – produkują adrenalinę i noradrenalinę, zależą od nich stany emocjonalne, a ich poziom stanowi wskaźnik stopnia intensywności stanów emocjonalnych.
- niedoczynność – choroba Addisona (depresja, apatia, brak koncentracji),utrata siły, wychudzenie, brązowe zabarwienie skóry, spadek ciśnienia krwi.
- nadczynność – choroba Cuschinga (stałe podniecenie, skłonność do irytacji), charakterystyczna otyłość, okrągła twarz, gruby tułów przy szczupłych nogach, nadciśnienie.

2. TARCZYCA – wydziela tyroksynę.
- niedoczynność – głęboki niedorozwój umysłowy zwany kretynizmem, ociężałość umysłowa, zwolnienie tempa przemiany materii, zahamowanie czynności umysłowych, gruby głos.
- nadczynność – choroba Basedowa (lęki, szybka zmienność nastrojów), wole, wytrzeszcz gałek ocznych, przyspieszona przemiana materii, nerwowość.

3. TRZUSTKA - wydziela hormon insulin który reguluje proces wchłaniania cukrów i skrobi, pośrednio wpływa na szereg stanów psychicznych człowieka.
- niedobór – apatia połączona z depresją.
- nadmiar – nadmierna pobudliwość.

4. GRUCZOŁY PŁCIOWE – wydzielają hormony płciowe. Najaktywniejszy jest męski hormon – testosteron, który ma największy wpływ na zachowania agresywne i skłonność do dominacji.

5. GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE – regulują przemianę wapnia i fosforu w organizmie tym samym wpływają na kształtowanie się układu nerwowego, mięśniowego i kostnego.

Czynniki socjokulturowe:
Rozwój psychiczny dziecka kształtowany jest też poprzez czynniki zewnętrzne takie jak rodzina, środowisko rówieśnicze, środowisko szkolne. Jeżeli nie zaspokajają one podstawowych potrzeb dziecka, stawiają zbyt wysokie wymagania w stosunku do jego możliwości rozwojowych, dostarczają negatywnych wzorców zachowania, wpływają na powstawanie zaburzeń w zachowaniu.
1. ŚRODOWISKO RODZINNE - jest pierwszym środowiskiem wychowawczym w życiu dziecka, zdobywa ono tu pierwsze doświadczenia z dziedziny współżycia społecznego. W ważnych czynnościach nerwowych istnieje tzw. „prawo pierwszych połączeń” gdzie pierwsze przeżycie staje się przeżyciem modelowym, trwałym i dlatego nieodpowiednie stosunki rodzinne są źródłem wszelkich wypaczeń, dlatego konflikty wczesnego dzieciństwa mają duże znaczenie dla formułowania się pewnych odchyleń osobowościowych w wieku późniejszym. Do czynników negatywnych wpływających na rozwój dziecka należą:
- brak wzajemnego szacunku,
- zbyt szybkie tempo życia rodzinnego,
- niewłaściwe metody wychowawcze,
- niewłaściwa postawa wychowawcza ojca: pobłażliwość, rygoryzm,
- brak kontaktu i opieki ze strony matki,
- wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy jednego z rodziców,
- brak harmonii współżycia rodzinnego,
- nadużywanie alkoholu przez rodziców,
- przestępczość rodziców.
2. ŚRODOWISKO SZKOLNE – szkoła jest drugim o rodzinie czynnikiem kształtującym osobowość dziecka, ma ona za zadanie przygotować dziecko do uczestnictwa w życiu społecznym. Szkoła może stać się pierwotnym źródłem zaburzeń rozwojowych. Do czynników zaburzających2 należą:
- nieprawidłowe warunki życia szkolnego, zły lokal,
- niedostosowany do możliwości dzieci system wymagań,
- niekorzystne cechy nauczyciela, wychowawcy – może on w decydujący sposób wpłynąć na pozycję społeczną ucznia w klasie, jeśli np. wytyka błędy dziecka, podkreśla jego niższość w stosunku do klasy, klasa ma do ucznia ujemny stosunek.
Specjalną rolę ma do spełnienia szkoła w stosunku do dzieci pochodzących z rodzin nie realizujących swych funkcji opiekuńczo – wychowawczych, musi ona wyrównywać istniejące braki wychowawcze.
3. ŚRODOWISKO RÓWIEŚNICZE – już w wieku przedszkolnym dziecko zaczyna brać aktywny udział w grupie podporządkowywać się regułom w niej istniejącym, w młodszym wieku szkolnym do towarzystwa swych rówieśników. Grupy te są dzieciom potrzebne do rozwoju, ale niosą ze sobą pewne zagrożenia. Rola grup rówieśniczych w procesie uspołeczniania dzieci a zwłaszcza w powstawaniu zaburzeń tego procesu uwidacznia się w tych sytuacjach, w których słabnie więź dziecka z rodzicami. Jeśli dziecko ma problemy w rodzinie, w szkole, zaczyna szukać pomocy w środowisku w którym może liczyć na zrozumienie i akceptację.
Grupa separuje się od otoczenia (na strychach, w piwnicach), w tej sytuacji dochodzi do pierwszych wspólnie popełnianych przestępstw. Motywem może być np. okazja łatwej kradzieży, dokonanie dla żartu czynu chuligańskiego.
W chwili dokonania pierwszego przestępstwa grupa przekształca się w grupę zadaniową często przestępczą. Grupy te najczęściej występują w środowiskach wielkomiejskich.

12. Charakterystyka objawów niedostosowania społecznego, wykolejenia i zaburzeń w zachowaniu.

Objawy, symptomy, manifestacje nieprzystosowania są obserwowalnymi zdarzeniami lub zachowaniami społecznymi, które w zależności od częstotliwości ich występowania oraz specyfiki mogą być traktowane jako cząstkowe wskaźniki nieprzystosowania społecznego.

Do objawów typowych (najczęstszych) należą:
- notoryczne kłamstwa, ucieczki z domu lub szkoły,
- niekonwencjonalne zachowania seksualne (prostytucja),
- alkoholizm, nadużywanie środków odurzających,
- pasożytnictwo dóbr materialnych lub pieniężnych,
- zachowania agresywne skierowane na otoczenie zewnętrzne,
- zamachy samobójcze, zachowania przestępcze.

Do objawów specyficznych, najbardziej charakterystycznych, należą (wg Grzegorzewskiej):
- tendencje społecznie negatywne,
- chęć wyżycia się w akcji społecznie destruktywnej,
- nieżyczliwość w stosunku do człowieka,
- zrzucanie winy,
- sugestywność,
- nieumiejętność wychodzenia z trudnych sytuacji.


Wykolejenie społeczne - to skrajna forma degeneracji psychospołecznej uwarunkowana długotrwałą destrukcją biologiczno – środowiskową, a właściwą jednostką niedostosowaną społecznie o głębokim stopniu dewiacji, która sprawia, że pozostają one w drastycznej kolizji z prawem i ze społeczeństwem.
Wykolejenie jest następstwem niedostosowania społecznego, jego wypadkową w skrajnej formie zaburzeń osobowości i patologii społecznej.

Stanowisko psychiatrów kanadyjskich.

Zaburzenie stwierdza się jeśli dziecko przez co najmniej pół roku przejawia 5 lub więcej z następujących objawów:
1. częste wybuchy złości,
2. częste spieranie się z dorosłymi,
3. częste aktywne przeciwstawianie się wymogom dorosłych lub odmawianie ich spełnienia
4. częste zachowania dokuczliwe dla innych,
5. częste oskarżanie innych za swoje własne błędy,
6. jest często wrażliwy, lub łatwo ulega dokuczaniu innych,
7. jest często zły i obrażony,
8. jest często mściwy lub zawzięty,
9. często przeklina lub używa języka obscenicznego.





13. Stadia i typologie nieprzystosowania społecznego wg Cz. Czapowa, J. Konopnickiego i T. M. Achenbacha.

STADIA I TYPOLOGIE CZAPOWA :

Stadia:
- Zagrożenie – charakteryzuje się wystąpieniem u jednostki poczucia odtrącenia, reakcją może być agresja, bunt przeciwko socjalizacji; reakcje buntownicze, negatywne, narastająca wrogość wobec rodziców i społeczeństwa. Występują niekontrolowane reakcje emocjonalne i brak koncentracji uwagi, uczucie frustracji.

- Zaburzenia w zachowaniu – typowym przejawem tego stadium jest odrzucenie wszelkich form ekspresji wyrażających więź uczuciową z innymi ludźmi. Jednostka zaczyna zaspokajać potrzeby poza domem, zauważamy wtedy objawy wykolejenia społecznego tj. alkoholizm, ucieczki z domu, wagarowanie. Pojawiają się sznyty i tatuaże.

- Stadium antagonistyczno – destrukcyjne : osoby wchodzące w to stadium dążą do nawiązania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, a nawet przestępczym. Demoralizacja staje się czymś „dobrym” i „przyjemnym”.

Typologie:
- Zwichnięta socjalizacja – zaburzenia w procesie socjalizacji. Przyczyną jest niekorzystna sytuacja społeczna, wychowawcza, rozwojowa, brak opieki, czynniki dziedziczne i chorobowe.

- Demoralizacja – pojawia się gdy dziecko prawidłowo socjalizowane dostaje się pod wpływ innej kultury, niż ta w której było wychowywane np.: zmiana szkoły, dziecko przenosi się do dzielnicy o wysokim poziomie demoralizacji.

- Socjalizacja podkulturowa – proces kształtowania się osobowości dziecka, które wychowuje się w środowisku ludzi wykolejonych społecznie. Przyjęcie przez dziecko norm aspołecznych i patologicznych.

STADIA I TYPOLOGIE KONOPNICKIEGO :

Stadia (fazy):
- Początkowa – obejmuje kształtowanie się nastawień jednostki, zwiększający jej podatność na wpływ antagonistyczno – destruktywnego środowiska społecznego. Manifestacja pewnych zachowań wyrażana wprost, zachowania impulsywne.

- Okrężna – polega na przyswajaniu wzorów, motywacji oraz zachowania antyspołecznego, ułatwiającego zaspokajanie potrzeb i rozładowywanie potrzeb przez jednostkę w jej społecznym funkcjonowaniu. Agresja, zaburzenia o charakterze neurotycznym, apatia.

- Zaawansowana – to utrwalenie nabytych przez jednostkę zachowań antyspołecznych, izolacja. Prawdopodobieństwo, że jednostka stanie się nieprzystosowana społecznie wzrasta w miarę kumulowania się niekorzystnych czynników w jej doświadczeniach.
Typologie (rodzaje):
- Wrogość – jest to pewnego rodzaju zachowanie demonstracyjno – bojowe. Przyczyny to frustracja, negatywny wpływ środowiska, emocjonalna zależność na którą składają się takie cechy zachowania jak podejrzliwość, szkodzenie innym, niszczenie przedmiotów, awantury, wagary.

- Zahamowanie – przyczyny natury wewnętrznej – organiczne, osłabienia lub uszkodzenia systemu nerwowego jednostki. Skutkiem jest depresja, bierność, apatia, lęk przed nowym.

- Aspołeczność – brak norm, frustracja, brak krytycyzmu; przyczyny to uszkodzenia organiczne, wychowanie dewiacyjne w środowisku patologicznym.

- Niekonsekwencja – przyczyną jest uszkodzenie centralnego układu nerwowego; objawia się nadpobudliwością, brakiem konsekwencji w działaniu, niezrównoważeniem, brakiem koncentracji uwagi, nieprzemyślanymi natychmiastowymi reakcjami.

TYPOLOGIE ACHENBACHA :
1. Zachowania internalizacyjne – określane również jako zachowania nadmiernie kontrolowane; występuje nadmierne poczucie kontroli prowadzące do zbyt głębokiej neurotycznej internalizacji norm społecznych, co jest przyczyną przesadnej ostrożności w nowych trudnych sytuacjach, nieśmiałości w kontaktach interpersonalnych. Dzieci zaliczone do tego typu, mimo przeciętnego lub wyższego ogólnego poziomu intelektualnego czy zdolności specjalnych, nie osiągają wyników adekwatnych do tego poziomu i czują się przez to mało wartościowe. Pierwotną przyczyną tego typu zaburzeń są uszkodzenia centralnego systemu nerwowego powstałe w okresie rozwoju prenatalnego, momentu porodu, czy pierwszych lat życia. Do głównych objawów należą skłonności do przeżyć depresyjnych, wycofanie się z tych form życia grupy które wymagają inicjatywy, aktywności, ponoszenia odpowiedzialności. Przejawianie tych cech powoduje lekceważenie, izolację, małą popularność i odrzucenie przez grupę rówieśniczą co z kolei kształtuje zaniżoną samoocenę.
2. Zachowania eksternalizacyjne – podstawowym składnikiem tych zachowań są przejawy agresji, przeciwstawianie się i opór wobec otoczenia, impulsywność, destruktywność i antyspołeczn2e cechy osobowości. Istotny wpływ na ukształtowanie się tego typu zaburzeń ma beha2wioralny typ kontroli, który niedostatecznie ogranicza spontaniczność i swobodne przejawy impulsów. Prowadzi on do wytworzenia się stylu zachowania nie respektującego społecznych norm, ograniczeń, ładu i porządku. Jednostka rozwija się w środowisku nadmiernie przyzwalającym, w kierunku autonomii, ale końcowym etapem tego rozwoju jest niezdolność podporządkowania się normom zapewniającym prawidłowe współżycie.
- Zach. eksternalizacyjne w I formie mają charakter bardziej instrumentalny i bez wyraźnego zabarwienia emo2cjonalnego, a w dalszej ewolucji przechodzą we wrogie ustosunkowania się do osób znaczących – rodziców, nauczycieli. Zachowania te są zachowaniami przestępczymi.
- Zach. eksternalizacyjne w II formie mają charakter zachowań agresywnych. Jednostka często sprzecza się, jest okrutna, podła, terroryzuje innych, nieposłuszny w szkole, przeszkadza innym uczniom, jest zazdrosny, zawzięty, uparty.

14. Osobowość jednostek wykolejonych, metody resocjalizacji psychopatów.

Jednostka wykolejona to osoba, której osobowość jest nieprawidłowa.

NEUROPATIA - wrodzone lub nabyte skłonności do zapadania na schorzenia czynnościowe związane ze wzmożoną pobudliwością wegetatywnego układu nerwowego. Człowiek mający skłonności do reakcji nerwowych lub chory na nerwicę.
Przyczyny – niezaspokojenie potrzeb emocjonalnych: miłości, akceptacji, bezpieczeństwa, samorealizacji.
Objawy – egoizm, egocentryzm, nie porównuje się do innych, niechęć do ludzi, bardzo wysoki poziom lęku – nie potrafi wskazać czego się boi, to lęk nieokreślony; występuje nadwrażliwość syntoniczna – zwiększone współodczuwanie z innymi ludźmi; chce wchodzić w konflikty z innymi, konfabulacja, boi się odrzucenia, zaburzenia emocjonalne np. skłonność do fantazjowania i marzeń, nieśmiałość, zniechęcenie, depresja, czują się niekochani, silnie odczuwają poczucie niższości, impulsywność, są nieodporni na frustrację, skłonni do depresji i agresji podszytej obawą i strachem. Zachowania agresywne i otwarcie wrogie są impulsywne w skutek odtrącenia przez rodziców. Agresja wypływa z lęku przed związkami uczuciowymi rodziców z innymi ludźmi. Ten swoisty lęk powstaje na skutek uczuciowego odrzucenia przez rodziców.
Terapia - polega na nawiązaniu prawidłowych relacji międzyludzkich poprzez grupę terapeutyczną. Psychoterapia indywidualna lub grupowa, dobre rezultaty daje terapia z rodzicami neuropaty.


CHARAKTEROPATIA – zmiany charakterologiczne spowodowane zmianami organicznymi mózgu np. po zapaleniu mózgu, po urazach układu centralnego, degradacja psychiczna alkoholowa.
Przyczyny – encefalopatia (uszkodzenie okołoporodowe),zaburzenia funkcji organicznych oraz dorastanie w rodzinach dysfunkcyjnych i patologicznych, uszkodzenia mózgu i centralnego układu nerwowego, zapalenie opon mózgowych, choroby infekcyjne – różyczka w czasie ciąży.
Objawy – impulsywność, wybuchowość, drażliwość, skłonność do kłamstwa, brak poczucia winy, niski poziom lęku, szorstkość w kontaktach interpersonalnych, wysoka wrażliwość na środki uzależniające, skłonność do kradzieży.
Terapia – zależna od przyczyn. Należy najpierw poznać źródło, a później w zależności od niego prace korektywna – kształtowanie odpowiednich nawyków, najczęściej metody behawioralne (bodziec - grupa). Praca bardzo trudna, w niektórych przypadkach leczenie wspomaga się farmakologicznie.


PSYCHOPATIA – zjawisko trwałe i niezmienne, osobowość antysocjalna, stałe i wyraźne nieprawidłowości w dziedzinie życia psychicznego przeszkadzające w adaptacji społecznej jednostki, nie wpływające jednak na poziom jej inteligencji. Trwałe odchylenie od normalnego stanu w zakresie charakteru, popędów, temperamentu. Przejawia się już we wczesnym dzieciństwie. Oschli uczuciowo lub nadmiernie wrażliwi, wybuchowi lub nieśmiali, pieniacze i in.
Przyczyny – natury organicznej + wpływy środowiska. separacja dziecka od matki do 3 roku życia, uczuciowe odtrącenie dziecka przez rodziców, wadliwe sposoby wychowywania dziecka.
Objawy – brak uczuć wyższych, brak poczucia winy, chłód uczuciowy, generalna niechęć do ludzi, skłonności sadystyczne, niski poziom lęku, upośledzenie związków międzyludzkich, impulsywność, niekont2rolowana agresja, nieumiejętność przewidywania, krańcowy egocentryzm, osoba taka stara się realizować swoje pragnienia bez względu na środki i cenę, jest nieufny, niedotrzymuje słowa, manipuluje i kłamie, stara się maskować, tworzy obraz własnej rzeczywistości.
Terapia – indywidualna z wykorzystaniem psychoanalizy, oraz terapia grupowa w ośrodkach resocjalizacyjnych, komuny wychowawcze (wspólnoty wychowawcze), terapia farmakologiczna, należy stworzyć warunki realne, domowe.

Psychopata nie przeżywa uczuć wyższych, potrafi „sterroryzować” grupę terapeutyczną. Terapia na zasadzie „świr się musi bać”! w terapii należy postawić wyraźny warunek: „ma być tak, a nie inaczej i nie ma dyskusji.” :-)


15. Cechy osobowości neurotycznej i antyspołecznej i ich związek z nieprzystosowaniem społecznym.

NEUROTYCZNOŚĆ – osobowość podatna na nerwicę, termin stosowany przez H. J. Łysenkę na oznaczenie właściwej niektórym ludziom niestabilności emocjonalnej, której towarzyszą stany lękowe. Ta cecha neurotyczności sama w sobie nie jest patologiczna, stanowi jednak grunt na którym może choć nie musi rozwinąć się nerwica. Lęk neurotyczny ma charakter wewnętrzny: niebezpieczeństwa nie da się zdefiniować jest w doświadczeniu jednostki. Dla neurotyka świat jest niebezpieczny.
- cechy neurotyczności – lęk wewnętrzny, przymus, poczucie winy, lęk przed odpowiedzialnością, poczucie ograniczenia wolności, występuje choroba alkoholowa.

ANTYSPOŁECZNY = ANTYSOCJALNY

Jednostki antysocjalne przeciwstawiają się wszelkiej więzi z grupą, nie są związane ani z grupą ani z innymi osobami czy wartościami społecznymi. Są to ludzie anormalni, którzy nie potrafią kochać nikogo i do nikogo się przywiązać.
Niejednokrotnie są to ludzie bardzo mili a nawet czarujący, ten sposób bycia traktują jako pewną technikę zdobywania poważania w życiu. Znajdują się wśród nich ludzie o bardzo niskim poziomie inteligencji, jak i geniusze. Tego rodzaju jednostki nie cofają się przed niczym w zaspokajaniu swych egoistycznych potrzeb, jeśli mają pewność lub choćby nadzieję na powodzenie swych działań.
Są niewrażliwi na sytuację i los innych. Często bywają agresywni i przeważnie zdobywają to co jest im potrzebne, nie oglądając się na żadne normy.


16. Przegląd typów osobowości neurotycznych – klasyfikacja Z. Zaborowskiego.

1. Osobowość chwiejna emocjonalnie
– podłoże: wadliwa komunikacja z rodzicami i osobami znaczącymi, dezorientacja w rozumieniu siebie, lęk, poczucie zbędności, niska samoocena.
– objawy: związki z innymi są luźne i powierzchowne, konfliktowe. Taka „degradacja” siebie ma związek z dowartościowaniem siebie w narkotykach i alkoholu.
2. Osobowość bierna zależnie
– podłoże: zbyt autokrytyczne władne postawy rodziców,
– objawy: człowiek łatwowierny, uległy, niesamodzielny, podatny na kierowanie ze strony innych, rozładowuje agresję anonimowo (np. donosy).
3. Osobowość paranoidalna – taka osoba charakteryzuje się tym, że posiada podwyższony próg wrażliwości emocjonalnych, ma poczucie nieustannego zagrożenia wewnętrznego, jest przekonany o wrogości otoczenia, jest osoba pamiętliwa.
4. Osobowość masochistyczna – stosuje kary nieproporcjonalne do czynów, taka osoba charakteryzuje się niską samooceną, nieakceptowaniem siebie, samoudręką, autoagresją.

17. Mediacja pomiędzy ofiarą a sprawcą przestępstwa ( rodzaje, modele, zalety i wady).
Wiktymologia – nauka zajmująca się ofiara przestępstwa.
Uważa się że ofiara powinna uzyskiwać rekompensatę od sprawcy przestępstwa za poniesione krzywdy. Stworzono model, który powinien uwzględniać potrzeby ofiar przestępstwa. Dążono do ograniczenia kontaktu ofiary ze sprawca przestępstwa.

Pierwsze programy mediacyjne zostały zapoczątkowane w Ameryce Północnej w latach ’70, i na początku dotyczyły konfliktów o charakterze sąsiedzkim lub pracowniczym.
W 1974 roku powstał w Kanadzie program mediacyjny, którego autorem był kurator sądowy.

Istnieją trzy podstawowe metody stosowane w rozwiązywaniu problemów ( sporów ) :
- koncyliacja
- mediacja
- arbitraż

Za koncyliację uważa się każdy wysiłek dokonany przez trzecią neutralna osobę aby pomóc stronom w rozwiązaniu konfliktu, przez umożliwienie im przedyskutowania sprawy. Wysiłki te mogą obejmować spotkanie ze stronami w celu omówienia podstawowych kontrowersji, kontakt ze stronami konfliktu telefoniczny, listowny, służenie jako przekaźnik między stronami. Bardzo często koncyliacja stanowi pierwszy krok.


Mediacja to ogół wysiłków podejmowanych przez trzecia neutralna osobę w celu rozwiązania sporu między stronami, w czasie ich spotkania twarzą w twarz. W takich spotkaniach mediator nie dąży do uzyskania zgody między stronami, ale stara się wypracować wzajemnie korzystne rozwiązanie sporu.

Arbitraż oznacza proces rozwiązywania sporu w którym neutralna trzecia osoba jest uprawniona w trakcie posiedzenia z udziałem obu stron do orzeknięcia ugody. Arbitrzy bardzo często usiłują uzyskać ugodę poprzez mediację, mogą posuwać się do oferowania korzyści stronom za uzyskanie ugody.

Modele programów mediacyjnych :
1. Model rozwojowy, konflikt na szczeblu społeczności lokalnej – działa w całkowitym oderwaniu od formalnego systemu wymiaru sprawiedliwości, udział stron w mediacji jest dobrowolny, nie dotyczy przestępców i osób aresztowanych.
2. Model odejścia od formalnego systemu wymiaru sprawiedliwości ( diversion ) – dotyczy osób wobec których zastosowano aresztowanie, w mediacji biorą udział pracownicy wymiaru sprawiedliwości, mediacja ma miejsce na etapie przystosowawczym lub rozprawy sądowej.
Przez diversion w przypadku nieletnich należy rozumieć odsuwanie nieletniego i młodocianego od oficjalnego wymiaru sprawiedliwości i zajmowanie się nim w ramach działalności społeczności lokalnych. Polega na nie prowadzeniu oficjalnego postępowania lecz stosowaniu różnego rodzaju substytutów.
3. Model będący alternatywą wobec uwięzienia, dotyczący tylko takich osób, wobec których kara więzienia na pewno byłaby orzekana i łączy się z zastosowaniem w miejsce uwięzienia środków karnych o charakterze wolnościowym.
4. Model sprawiedliwościowy, którego celem jest zaspokojenie roszczeń pojedynczej ofiary lub społeczności będącej ofiarą.

Te modele działają albo całkowicie niezależnie od wymiaru sprawiedliwości, albo na jego bazie, albo we współpracy z wymiarem sprawiedliwości.

Korzyści z mediacji dla stron :

Dla ofiary przestępstwa:
- udział w mediacji stanowi możliwość aktywnego udziału w procesie karnym ( lub cywilnym )
- możliwość konfrontacji ze sprawcą
- możliwość zrozumienia motywów działania sprawcy i ewentualnego wybaczenia
- możliwość uzyskania wyrównania szkód
- możliwość przedstawienia sprawcy swojego punktu widzenia na przestępstwo i jego skutki
- sposób na rozładowanie złości, uniknięcie pourazowych skutków strachu i stresu doznanych podczas zdarzenia czy napadu

Dla sprawcy przestępstwa:
- mediacja może pozwolić na uniknięcie surowszego ukarania
- sprawca ma możliwość naprawienia wyrządzonej szkody
- może uniknąć stygmatyzacji ( utartego orzekania przez sądy )
- zmniejszenie poczucia winy, a w przypadku przestępstw poczynionych na szkodę bliskich czy sąsiadów pozwala na przywrócenie pozytywnego stosunku łączącego go z ofiarą
- rozładowanie złości poprzez pokazanie sprawcy w ofierze człowieka
- pozwala dostrzec w sprawcy wrażliwą osobę

Z punktu widzenia wymiaru sprawiedliwości :
- obniżenie kosztów utrzymania więzień
- ograniczenie rozmiarów recydywy
- przyczynienie się do zwiększenia roli ofiary w procesie i rozmiarów wypłaconych jej środków.
Podstawą prawną procesu mediacji jest art. 3a znowelizowanej ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 22.I.2000 roku ( 15.IX.2000r. ) .

„Art. 3a 1. W każdym stadium postępowania sąd rodzinny może, z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i nieletniego, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.”

18. Koncepcja diversion w Ameryce Północnej i Europie Zachodniej oraz możliwości jej stosowania na gruncie polskim.

Koncepcja DIVERSION to jeden z modeli programu mediacyjnego, model który jest odejściem od formalnego wymiaru sprawiedliwości a dotyczy on osób wobec których zastosowano aresztowanie, w mediacji biorą udział pracownicy wymiaru sprawiedliwości, mediacja ma miejsce na etapie przystosowawczym lub rozprawy sądowej.
Przez diversion w przypadku nieletnich należy rozumieć odsuwanie nieletniego i młodocianego od oficjalnego wymiaru sprawiedliwości i zajmowanie się nim w ramach działalności społeczności lokalnych. Polega na nie prowadzeniu oficjalnego postępowania lecz stosowaniu różnego rodzaju substytutów.

Rodzaje diversion :
- legal diversion – jest zintegrowane z oficjalnym wymiarem sprawiedliwości, decyzje o skierowaniu są podejmowane przez wymiar sprawiedliwości, udział nieletnich i młodocianych jest przymusowy.
- paralegal diversion – program jest finansowany przez organizacje mające na celu pomoc dzieciom i młodzieży, ale całość jest kontrolowana przez wymiar sprawiedliwości; nieletnich kieruje policja, sąd i kuratorzy sądowi, udział nieletnich w tych programach jest polecany.
- non legal diversion – ten model funkcjonuje całkowicie poza wymiarem sprawiedliwości, udział nieletniego w tych programach jest całkowicie dobrowolny.

19. Zasady skutecznej mediacji.

I Zasada dobrowolności : Mediator nie powinien nakłaniać do udziału w mediacji, którą ma
przeprowadzić.
II Zasada poufności : Oznacza, że wszystko co zostało powiedziane podczas mediacji nie
wydostanie się poza osoby zainteresowane.
III Zasada neutralności : Bezstronności mediatora, mediator musi być osobą obiektywną,
pozbawioną uprzedzeń, nie może oceniać.
IV Zasada fachowości : Mediator nie powinien być osoba przypadkową, osobą nie
posiadającą żadnych kwalifikacji.

Zasady skutecznej mediacji związane są z zadaniami mediatora, do których należą :
- udzielenie pomocy i wypracowanie korzystnego rozwiązania problemu,
- mediator nie ma prawa narzucać rozwiązania – nie ma władzy formalnej,
- mediator ma obowiązek postępować zgodnie z zasadami skutecznej mediacji.

20. Etapy procesu mediacji i jej przebieg.
- prośba o spotkanie ze sprawcą, możliwość zadośćuczynienia
- ofiara – wyrażenie zgody
- spotkania

21. Diagnoza resocjalizacyjna – przedmiot, etapy, modele diagnozy, interdyscyplinarny charakter diagnozy.

Diagnoza resocjalizacyjna jest rozpoznawaniem przejawów, genezy, oraz psychospołecznych mechanizmów zaburzeń przystosowania społecznego. Sporządza się ją w celu zebrania i wykorzystania informacji o jednostce będącej podmiotem oddziaływania resocjalizującego, po to aby zaprojektować skuteczne metody i techniki oddziaływania resocjalizującego.
Celem diagnozy jest uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania:
1. Czy i jakim zakresie zachowanie jednostki odchyla się od normy ( zachowania pożądane i akceptowane społecznie )?
2. Jakie są tego przejawy?
3. Jakie są źródła ewentualnej dewiacji?
4. Jakie są psychospołeczne mechanizmy prowadzące do ujawnienia się zaburzeń przystosowania społecznego jednostki?
Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie negatywne lub nieadekwatne reakcje wychowanka na wymogi i nakazy przypisanych mu ról społecznych. Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie czynniki wewnętrzne i zewnętrzne zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia stanu nieprzystosowania społecznego.

Modele diagnozowania:

Bihewioralny – istotą tego modelu diagnozy jest analiza zachowania pod kątem zgodności zachowania z normą psychometryczną, czyli koncentrujemy się na tych zachowaniach, które odchylają się od zachowań przeciętnych w sensie statystycznym. Koncentrujemy się na zachowaniach, które są sprzeczne w danym środowisku z normami społecznymi.
Zakres diagnozy jest ściśle ograniczony, gdyż badamy związki między bodźcami, które działały w życiu jednostki, a tymi w jaki sposób teraz się zachowuje. Celem tej diagnozy jest określenie czynników wywierających wpływ na zachowanie jednostki. Istotą są zachowania. Resocjalizacja w tym ujęciu polega często na wygaszaniu zachowań negatywnych.

Interakcyjny – będzie dotyczyć powiązań jednostki ze społeczeństwem. Centralną sprawą jest psychospołeczny rozwój jednostki, a zwłaszcza zachowania prowadzące do konfliktów z otoczeniem.
To wadliwe przystosowanie jest definiowane jako zatrzymanie się wychowanka na jednym z niższych poziomów rozwoju psychospołecznego, co wiąże się ze zdeformowaniem obrazu samego siebie i postrzegania innych.
Wyodrębniamy trzy grupy osobników wykazujących zaburzenia w społecznym przystosowaniu:
- aspołeczne jednostki – przejawiają różne formy agresji aspołecznej,
- konformiści – sztywno trzymający się reguł podkulturowych,
- neurotycy, którzy wykazują różne formy zgeneralizowanego lęku.

Daną jednostkę przyporządkowuje się do jednego z podtypów i proponuje się odpowiednie zalecenia resocjalizujące.

Interdyscyplinarna – w pedagogice resocjalizacyjnej istnieje obecnie tendencja do upowszechniania tego modelu. Nieprzystosowanie społeczne jest tutaj ujmowane jako twórczy antagonizm destruktywny przejawiający się w sferze postaw i ról antyspołecznych.
Nie tylko zachowanie ale i mechanizmy regulacji psychologicznych i społecznych jednostki, które doprowadzają do zaburzeń przystosowania.
Podstawowe cele diagnozy interdyscyplinarnej:
- identyfikacja postaw antyspołecznych,
- określenie sposobu ich wewnętrznej integracji,
- identyfikacja wadliwych ról społecznych
- stwierdzenie stopnia uwewnętrznienia przez jednostkę przepisów, nakazów, ról społecznych,
- wskazanie hipotetycznych czynników biopsychicznych i socjokulturowych zwiększających prawdopodobieństwo wadliwego przystosowania społecznego.

Każda diagnoza przebiega trójstopniowo:
1. diagnoza konstatuująca fakty – opis, wyjaśnienie i ocena
- rodzaj występowania zaburzeń w zachowaniu,
- rodzaj mechanizmów psychologicznych i społecznych prowadzących do zaburzeń przystosowania,
- udział poszczególnych czynników (przyczyn) w powstawaniu i utrwalaniu się odchyleń, dysfunkcji w zachowaniu.
Należy dokonać analizy nie tylko negatywów, nie zapominając o aktywach.
2. diagnoza ukierunkowująca – określa związek między zabiegami które podejmujemy wobec danej jednostki, a oczekiwanymi przez nas efektami tych działań, zabiegów.
3. diagnoza weryfikująca polega na tym, żeby wdrożyć do praktyki zaproponowane działania, rozwiązania profilaktyczne, wychowawcze.

Specyficzną formą diagnozy jest ekspertyza ( opinia ) psychologiczno - pedagogiczna w sprawach nieletnich, sporządzana dla potrzeb sądu dla nieletnich. Jest tez formułowana na potrzeby pedagoga pracującego bezpośrednio z nieletnim.





Ekspertyza powinna ukazywać :
1. przyczyny
2. stopień demoralizacji
3. propozycje zastosowania środka wychowawczego czy poprawczego
4. zalecenia dotyczące jego wykonywania.

Badania psychologiczne mają na celu :
- sprawdzenie poziomu umysłowego,
- określenie ewentualnych zmian organicznych w obrębie centralnego układu nerwowego,
- określenie stanu rozwoju osobowości a zwłaszcza rozwoju emocjonalnego, moralnego, społecznego,
- ustalenie zainteresowań.

Badania te koncentrują się głównie na :
- analizie stopnia wykolejenia społecznego,
- uwarunkowaniu społecznym dotychczasowego procesu socjalizacji,
- poziomie zdobytej wiedzy i umiejętności.
Taka diagnoza stanowi podstawę programu działań wychowawczych.


Diagnoza resocjalizacyjna jest diagnozą interdyscyplinarną – jest sporządzana przez nie tylko jednego specjalistę – pedagoga + psychologa + psychiatria.

22. Relacje prawo a resocjalizacja.

Kodeks Karny Wykonawczy w Art.67. 1,2 i 3 mówi o procesie resocjalizacji wnastępujący sposób :
„Art. 67. 1. Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.

2. Dla osiągnięcia celu określonego w 1, prowadzi się zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych w ramach określonych w ustawie systemów wykonywania kary, w różnych rodzajach i typach zakładów karnych.

3. W oddziaływaniu na skazanych, przy poszanowaniu ich praw i wymaganiu wypełniania przez nich obowiązków , uwzględnia się przede wszystkim pracę, zwłaszcza sprzyjającą zdobywaniu odpowiednich kwalifikacji zawodowych, nauczanie, zajęcia kulturalno – oświatowe i sportowe, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz środki terapeutyczne.

23. Charakterystyka postępowania przed Sądem wobec nieletniego.

Sprawy nieletniego należą do właściwości sądu rodzinnego, a o szczegółach postępowania stanowią art. 19 – 32 u stawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, z późniejszymi poprawkami.
- w czasie przesłuchania, które powinno odbywać się w warunkach zbliżonych do naturalnych w miarę potrzeby w miejscu zamieszkania, nieletni ma prawo do pełnej swobody wypowiadania się;
- w sprawach nieletnich stosuje się odpowiednio przepisy KPC – trybu nieprocesowego, lub KPK – w zakresie zbierania, utrwalania i przeprowadzania dowodów;
- w sytuacji gdy okoliczności sprawy nie dają podstawy do wszczęcia postępowania lub jego prowadzenia, albo orzeczenie środków poprawczych czy wychowawczych jest niecelowe, sędzia rodzinny nie wszczyna lub umarza postępowanie już wszczęte;
- w sprawie o czyn ścigany na wniosek sędzia wszczyna postępowanie, które toczy się wówczas z urzędu;
- w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego jeżeli wymaga tego interes społeczny, przez wzgląd na wychowanie nieletniego lub ochronę pokrzywdzonego, postępowanie wszczyna się z urzędu;
- o wszczęciu lub zakończeniu postępowania w sprawie nieletniego zawiadamia się rodziców lub opiekunów;
- o wszczęciu postępowania można zawiadomić szkołę, oraz powiatowe centrum pomocy rodzinie – właściwe dla miejsca zamieszkania nieletniego;
- w celu uściślenia danych dotyczących nieletniego, jego środowiska, ewentualnych uzależnień, sędzia zleca kuratorowi sądowemu przeprowadzenie wywiadu środowiskowego;
- w wyjątkowych sytuacjach przeprowadzenie wywiadu może być zlecone policji, przedstawicielowi organizacji społecznej, pracownikowi pedagogicznemu rodzinnego ośrodka diagnostyczno – konsultacyjnego, schroniska dla nieletnich lub zakładu poprawczego;
- w celu stwierdzenia stanu zdrowia psychicznego sąd może zarządzić badanie nieletniego przez co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów;
- na wniosek biegłych sąd może zarządzić obserwację nieletniego w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej, przy czym okres obserwacji nie może przekraczać 6 tygodni;
- jeżeli wystąpią okoliczności za tym przemawiające (zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów czynu karalnego), nieletniego można umieścić w schronisku lub zakładzie poprawczym;
- okres pobytu nieletniego w schronisku nie powinien być dłuższy niż 3 miesiące, może zostać jednak przedłużony na okres nie przekraczający dalszych 3 miesięcy;
- pobyt nieletniego w schronisku do momentu wydania wyroku w pierwszej instancji, nie może być dłuższy niż rok;
- na rozprawie może być obecny pokrzywdzony;
- koszty ewentualnego postępowania mediacyjnego ponosi skarb państwa;
- kosztami postępowania w sprawach nieletniego sąd rodzinny obciąża rodziców lub inne osoby zobowiązujące się do alimentacji lub nieletniego;
- ale ze względu na warunki materialne i osobiste tych osób może uznać za celowe
- odstąpienie od obciążenia ich kosztami w całości lub części.

24. Charakterystyka pojęć: nieletni, małoletni, młodociany.

NIELETNI
Pojęcie nieletniego jest pojęciem z zakresu prawa karnego, określa je ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich i odwołuje się do niej Kodeks Karny, według którego nieletnim jest osoba która nie ukończyła 17 roku życia.
Na gruncie wspomnianej ustawy nieletniość nie jest jednak zdefiniowana jednolicie, tak więc nieletni to:
- w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji – osoba, która nie ukończyła 18 lat
- w zakresie postępowania o czyny karalne (przestępstwa i niektóre wykroczenia) – osoba między 13 a 17 rokiem życia
- w przypadku orzeczonych już środków wychowawczych lub poprawczych – osoba do 21 roku życia.
Najistotniejszą konsekwencją rozróżnienia osoby nieletniej od osób pełnoletnich jest możliwość pociągnięcia tych ostatnich do odpowiedzialności karnej, w oparciu o Kodeks Karny. W zasadzie uznaje się, że wiek (nieletniość) jest okolicznością wyłączającą winę, a więc nieletni nie będzie odpowiadał na zasadach określonych w Kodeksie Karnym (nie popełnia przestępstwa). Wszystkie osoby, które ukończyły 17 lat , mogą odpowiadać na zasadach KK.
Istnieją takie przestępstwa w stosunku do których ustawodawca dopuścił odpowiedzialność nieletniego w oparciu o KK. Dlatego też jeżeli nieletni po ukończeniu 15 lat (minimalna granica odpowiedzialności karnej), dopuścił się np.:
- zabójstwa,
- ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
- doprowadził do katastrofy,
- dokonał rozboju,
- dopuścił się czynu przestępczego ze szczególnym okrucieństwem – gwałtu, próby morderstwa,
a okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, może odpowiadać, tak jak osoba dorosła. Będzie tylko nieco łagodniej potraktowany przy wymiarze kary.

MAŁOLETNI
Charakterystycznym dla prawa cywilnego pojęciem jest pojęcie małoletniości.
Małoletnim wg Kodeksu Cywilnego jest osoba, która nie ukończyła lat 18 i nie zawarła związku małżeńskiego. Pełnoletność bowiem w świetle KC uzyskuje się z chwilą ukończenia 18 roku życia lub wcześniej przez zawarcie małżeństwa.
Z pełnoletnością KC wiąże przede wszystkim zasadniczą kwestię zdolności do czynności prawnych. Osoba małoletnia albo jej nie posiada (do 13 r. ż.), albo posiada ją w stopniu ograniczonym (między 13 a 18 r. ż. – chyba, że jest całkowicie ubezwłasnowolniona, wówczas nie posiada jej wcale).
Za małoletniego działają jego przedstawiciele ustawowi – zgodnie z Kodeksem Rodzinnym i Opiekuńczym zazwyczaj rodzice lub jedno z nich (zakres uprawnień rodziców jest w przypadku małoletniego związany z tym, czy ukończył on lat 13, a więc z jego zdolnością do cz. pr.).
Z zagadnieniem małoletniości związane są także zasady odpowiedzialności za wyrządzone szkody (delikty). Zasadą jest, że małoletni, który nie ukończył lat 13, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę (wówczas odpowiedzialność mogą ponosić rodzice).

MŁODOCIANY
Pojęciem tym określa się osobę, która nie ukończyła 21 roku życia.
W przypadku popełnienia przez młodocianego czynu przestępczego, orzeka się pobyt w zakładzie wychowawczym. Kuratelę dla takiej osoby można orzec na c
zaś nie dłuższy niż do momentu ukończenia przez nią 21 r. ż., w wyjątkowych przypadkach do 24 r. ż.

25. Środki wychowawcze, poprawcze i karne stosowane wobec nieletniego w postępowaniu sądowym.

ŚRODKI WYCHOWAWCZE (art. 6 i 12) {środki karne}
„Wobec nieletnich sąd rodzinny może:
- udzielić upomnienia,
- zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej; do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym; do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,
- ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekunów,
- ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego,
- zastosować nadzór kuratora,
- skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmującej się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,
- orzec zakaz prowadzenia pojazdów,
- orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,
- orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w odpowiedniej placówce opiekuńczo – wychowawczej albo ośrodku szkolno – wychowawczym,
- orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym.”
„(art.12) W razie stwierdzenia u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym. Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie go w odpowiedniej placówce opiekuńczo – wychowawczej, a w przypadku gdy nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga opieki – w domu pomocy społecznej”.

ŚRODKI POPRAWCZE (art. 5 i 85)
Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze, oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym.
Sąd rodzinny, kierując do wykonania orzeczenie o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym, może określić rodzaj tego zakładu.


ŚRODKI KARNE
26. Podstawowe zadania Policyjnej Izby Dziecka.


27. Charakterystyka tendencji w przestępczości nieletnich, sylwetka nieletniego przestępcy.


28. Środki przymusu bezpośredniego: rodzaje oraz zasadność stosowania.

Rodzaje i zasady stosowania wobec nieletnich środków przymusu bezpośredniego, określa szczegółowo ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich w Art. 95a. 1 – 8.
Dz. U. Nr 35, poz.228 z dn. 26.X.1982 r., z późniejszymi zmianami - Dz. U. Nr 91, poz.1010 z dn.15. IX.2000 r.
„Art. 95a 1. Środki przymusu bezpośredniego mogą być stosowane w razie bezskuteczności środków oddziaływania psychologiczno – pedagogicznego. Środki te stosuje się wyłącznie w celu przeciwdziałania:
1) usiłowaniu targnięcia się nieletniego na życie lub zdrowie własne albo innej osoby,
2) nawoływaniu do buntu,
3) zbiorowej ucieczce,
4) niszczeniu mienia powodującemu poważne zakłócenia porządku,
5) samowolnemu opuszczaniu przez nieletniego zakładu poprawczego, schroniska dla nieletnich, placówki opiekuńczo – wychowawczej, ośrodka szkolno – wychowawczego, a także
6) w celu doprowadzenia nieletniego do takiego zakładu, placówki lub ośrodka.
2. Środków przymusu bezpośredniego nie można stosować dłużej niż wymaga tego potrzeba,
a także nie można stosować ich jako kary.
3. Stosowanie środków przymusu bezpośredniego powinno być odpowiednie do stopnia
zagrożenia i następować dopiero po uprzednim ostrzeżeniu o możliwości ich użycia.
4. Wobec nieletniego można stosować następujące środki przymusu bezpośredniego:
1) siłę fizyczną,
2) umieszczenie w izbie izolacyjnej,
3) założenie pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa.
5. Środki przymusu bezpośredniego, o których mowa w 4 pkt 2 i 3, stosuje się wyłącznie
wobec nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich,
jedynie w przypadku, o którym mowa w 1 pkt 1.
6. Środków przymusu bezpośredniego wymienionych w 4 pkt 3 nie stosuje się względem
nieletniego dotkniętego kalectwem. Wobec nieletniej o widocznej ciąży stosuje się
wyłącznie przemoc fizyczną.
7. Jeżeli jest to konieczne, można stosować wobec nieletniego umieszczonego w zakładzie
poprawczym lub schronisku dla nieletnich jednocześnie różne środki przymusu
bezpośredniego, z tymże środek określony w 4 pkt 2 nie może być stosowany dłużej niż
48 godzin, a wobec nieletniego w wieku do 14 lat – dłużej niż 12 godzin.
8. Do określenia przypadków oraz warunków i sposobu użycia środków przymusu
bezpośredniego wobec nieletnich umieszczonych w publicznych zakładach opieki
zdrowotnej i domach pomocy społecznej stosuje się odrębne przepisy.”
29. Systemy wychowania zakładowego ( historyczne ujęcie, zalety, wady, przykłady ):

SYSTEM DYSCYPLINARNO – IZOLACYJNY
System ten polega na całkowitym podporządkowaniu objętych nim jednostek rygorowi narzuconemu przez dyscyplinę, oraz na odizolowaniu ich od wpływu czynników spoza środowiska zakładu poprawczego czy zakładu karnego dla młodocianych. Cały wysiłek wychowawczy ogranicza się do pilnowania aby zachowanie wychowanka osadzonego było zgodne z regulaminem, którego przestrzeganie miało być gwarancją zmiany jego zachowania na lepsze. Trzymanie zaś wychowanka w warunkach ograniczających jego możliwości poruszania się i kontaktowania z ludźmi w społeczeństwie ma go nauczyć – według tego systemu – właściwie cenić wolność. Oddziaływanie resocjalizacyjne powinno nauczyć wychowanka niw tylko cenić wolność, ale także nauczyć go z tej wolności korzystać. Tym czasem ograniczenie środowiska zakładu zamkniętego nie wpływa na rozwój u wychowanka pozytywnych wyobrażeń o społeczeństwie, nie daje możliwości wychowywania go przez udział w konkretnym życiu obfitującym w sytuacje wytwarzające wspólnotę z członkami społeczeństwa na zasadzie solidarności społecznej i współpracę. W zakładzie resocjalizującym stosującym system dyscyplinarno – izolacyjny występuje dominacja nakazów, zakazów, żądań itp. Oddziaływanie personelu zakładowego polega na łamaniu woli wychowanka środkami przymusu, podporządkowaniu jej obowiązującym nakazom i zakazom.


SYSTEM PROGRESYWNY
System ten zwany jest również systemem poziomów lub sekcji, w którym na plan pierwszy wysuwa się dyscyplina oparta na swoistych nagrodach wewnętrznych. W zakładach prowadzonych tym systemem wychowankowie przechodząc z sekcji do sekcji dochodzą w końcu do stopnia najwyższego – półwolnościowego, który stanowi ukoronowanie ich poprawy. Jeśli zachowują się źle są cofani do zbiorowości skupiających osoby, którym przysługują mniejsze przywileje. W systemie tym stwarza się wychowankowi konkretne możliwości osobistej aktywacji i angażowania się w celu wykazania poprawy w zachowaniu, jednak istnieje tu niebezpieczeństwo oceny wychowanka tylko na podstawie zewnętrznego przystosowania się bez uwzględnienia wzrostu jego poziomu moralnego i dojrzałości społecznej. W tym systemie rzeczą nadrzędną są normy arbitralne wyznaczane przez kierownictwo zakładu. W związku z tym w wielu wypadkach wychowanek prowadzony w tym systemie przestaje być sobą, ograniczając ściśle swoje zachowanie się i podporządkowując je regulaminowi. Rola wychowawcy polega przede wszystkim na obserwacji wychowanka, a nie na nawiązywaniu z nim bliższego kontaktu.

SYSTEM REGRESYWNY
Tutaj wychowankowie najwięcej przywilejów mają na początku. System regresywny powodował w przypadku pogorszenia zachowania – regresję, czyli cofnięcie ulg, ostrzejszy reżim, dłuższą izolację, a co za tym idzie zejście do niższego poziomu, oddalając się od poziomu półwolnościowego.
SYSTEM HOMOGENICZNY
Młodzież przyjęta do zakładu prowadzonego w tym systemie kierowania jest, na podstawie rozpoznania diagnostycznego, do tzw. homogenicznych grup wychowawczych tj. do grup skupiających wychowanków o zbliżonym stopniu wykolejenia i podobnym stanie osobowości. Przy tworzeniu grup bierze się pod uwagę: wiek, stopień rozwoju psychofizycznego, właściwości charakterologiczne. Następnie stosuje się oddziaływania najbardziej adekwatne do danej odmiany wykolejenia społecznego.
W systemie tym grupy są zróżnicowane, kieruje się tu ludzi którzy popełnili różne przestępstwa, w różnym wieku, stopniu rozwoju psychofizycznego, o różnych właściwościach charakterologicznych.

SYSTEM INDYWIDUALNY
Podstawą tego systemu jest dokładne poznanie wychowanka oraz etiologii zaburzeń w jego zachowaniu. Wykorzystuje się tutaj przede wszystkim środki psychotechniczne.

SYSTEM SOCJOPEDAGOGICZNY
Podstawowym ogniwem zarówno systemów dyscyplinarno – izolacyjnego, progresywnego jak i systemu socjopedagogicznego jest centralna pozycja dorosłego szefa grupy. Istotną 2różnicą jest to, że w dwóch pierwszych systemach pozycja szefa oparta jest na formalnej władzy, natomiast w systemie socjopedagogicznym centralna pozycja wychowawcy obejmuje także pozycję nieformalną. Jednym z pionierów tego systemu był William R. Georg, twórca republiki założonej w Freeville. Sprawowanie takiej lub innej funkcji w republice przynosiło wychowankowi nie tylko zaszczyt osobisty, ale było wyrazem zaufania ogółu członków republiki. Stanowiło również weryfikację tego zaufania oraz probierz przydatności wychowanka w życiu w ogóle, a społecznym życiu w szczególności. Weryfikacja odbywała się przy udziale ogółu obywateli republiki, dotyczyła różnych sfer osobowości wychowanka oraz sytuacji, rozwijając poczucie odpowiedzialności warunkujące wywiązanie się obowiązków społecznych. Pomimo, że w tym systemie główny akcent wychowawczy kładzie się na samorządności kolektywu, to jednak duch i atmosfera życia republiki zależą w dużej mierze od inspiracji ideowo – twórczej dorosłego wychowawcy.
Drugim podstawowym elementem wychowawczym systemu socjopedagogicznego jest praca. Wychodzi się w nim z założenia, że gotowość i zamiłowanie do pracy wychowanka stanowi wskaźnik osiągnięcia możliwych efektów resocjalizacji nieletniego.
System socjopedagogiczny jest przeciwieństwem systemy indywidualnego, jest to system skoncentrowany na grupie nie na jednostce!
Przykład: grupy anonimowych alkoholików, grupy narkomanów (MONAR).

SYSTEM KOMPLEMENTARNY (EKLEKTYCZNY)
Z uwagi iż nie jest możliwe stworzenie grup, w których wychowankowie mają podobny stopień wykolejenia i podobny stan osobowości (co wskazują przeprowadzone badania), można wysunąć wniosek, że w procesie pracy wychowawczej należy kierować się zasadą indywidualizacji. Zasada ta karze nam dobierać takie procedury wychowawcze aby potrafiły oddziaływać na daną indywidualność jak najbardziej skutecznie. Taki właśnie system resocjalizacji, który zakłada iż żaden z systemów nie jest doskonały, ale w każdym można znaleźć coś właściwego do zastosowania w odniesieniu do danego wychowanka lub grupy wychowanków nazywamy systemem komplementarnym (eklektycznym). Dużą wagę przywiązuje się do indywidualnej i grupowej psychoterapii, oraz do indywidualnego i grupowego doradzania wychowawczego. W terapii psychopedagogicznej ważną rolę spełnia atmosfera zakładu, program jego działalności, współpraca z rodzicami, itp.
Model obecnie stosowany !