Bezrobocie jako problem społeczny.

Plan pracy
1. Zdefiniowanie pojęcia bezrobocia.
2. Dynamika, skala i struktura zjawiska.
3. Rodzaje bezrobocia.
4. Wpływ bezrobocia na funkcjonowanie rodziny


Rynek pracy jest kategorią ekonomiczną, jest to miejsce zetknięcia się podaży i popytu na pracę, a jego podstawowa funkcja polega na dążeniu do równoważenia obu tych elementów. Na rynku pracy może występować stan równowagi między podażą a popytem na pracę, określany jako stan pełnego zatrudnienia. Może się on jednak charakteryzować brakiem równowagi pomiędzy podażą i popytem na pracę w postaci bezrobocia.
Masowe i szybkie pojawienie się bezrobocia na początku transformacji gospodarki polskiej było związane z wieloma czynnikami, w tym także załamaniem się produktu krajowego brutto. Wprowadzenie w Polsce gospodarki wolnorynkowej spowodowało pojawienie się jawnego bezrobocia jako istotnego elementu naszego ustroju społeczno-gospodarczego. W pierwszej połowie la 90 nastąpił szybki wzrost bezrobocia. Dynamika, skala i struktura tego zjawiska, jak również jego negatywne konsekwencje odczuwane są coraz silniej, nie tylko
przez dotkniętą brakiem pracy jednostkę i rodzinę, ale również przez całe społeczeństwo, ponieważ bezrobocie stało się w Polsce nową kwestią społeczną. Trwały brak pracy jest czynnikiem, który ma decydujący wpływ na zaspokajanie ważnych potrzeb społecznych w różnych sferach życia. Bezrobocie powoduje narastanie takich społecznych kwestii, jak kwestia ubóstwa, kwestia edukacyjna, kwestia zdrowotna. Bezpośrednią konsekwencją bezrobocia jest narastająca patologia społeczna, pogłębianie się niepewności społecznej i wzrost poczucia zagrożenia bezpieczeństwa socjalnego.
Bezrobocie rozumiane jako zjawisko towarzyszące gospodarce wolnorynkowej, oznacza brak pracy zarobkowej dla osób zdolnych do jej wykonywania i deklarujących chęć jej podjęcia- na przestrzeni ostatnich 7 lat stało się w Polsce jednym z głównych problemów społecznych. Bezrobocie jako kwestia społeczna dotyczy dużych grup społecznych, polega na kumulowaniu negatywnych cech położenia materialnego, społecznego i politycznego, jest odbierane przez tą grupę jako nieprawidłowe, zakłóca jej prawidłowy rozwój. Bezrobocie może mieć charakter koniunkturalny, gdy wiąże się z wahaniami koniunktury albo strukturalny, jeśli wynika z niedopasowania rozmiarów struktury popytu gospodarki na siłę roboczą. Bezrobocie może być :
 Sezonowe: nasila się np. w zimie, dotyczy niektórych gałęzi przemysłu, budownictwa, rolnictwa
 Frykcyjne: w związku z normalnym przepływem pracowników pomiędzy zakładami
 Technologiczne: związane z postępem technicznym, organizacyjnym
 Jawne: czyli zarejestrowane
 Ukryte
 Krótkotrwałe
 Długotrwałe- ponad 12 miesięcy
 Powszechne
 Regionalne
W okresie transformacji ustroju politycznego i społeczno- gospodarczego ulegają przeobrażeniu cele i zadania polityki społecznej państwa.
W Polsce w końcu kwietnia 1998 roku było zarejestrowanych 1765,5 mln osób bezrobotnych. Wśród cech charakteryzujących bezrobocie w Polsce jest duże zróżnicowanie przestrzenne. Stopa bezrobocia, rozumiana jako procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo, waha się od 3-7% w najbardziej zurbanizowanych województwach do 30%- w regionach szczególnie zagrożonych. Regionalne zróżnicowanie bezrobocia wiąże się przede wszystkim z położeniem geograficznym, strukturą społeczno- gospodarczą, poziomem urbanizacji i rozwoju infrastruktury społecznej.
Struktura bezrobotnych według wieku wskazuje na to, że zjawisko to dotyczy szczególnie ludzi u progu dorosłości i ludzi w sile wieku, tych którzy powinni znajdować się u szczytu swojej kariery zawodowej i możliwości twórczych. Zwraca się szczególna uwagę na fakt, iż wśród bezrobotnych dominują kobiety(52,7%). Szczególnie nasilone jest bezrobocie kobiet na wsiach i w małych miastach. Bezrobotne kobiety dominują szczególnie w grupie wiekowej 30-34 lata.
Do innych cech struktury naszego bezrobocia można zaliczyć znaczny odsetek wśród osób zarejestrowanych- ludzi młodych, bez przygotowania zawodowego. Przedstawiciele nauk społecznych od dawna zwracali uwagę na niewłaściwą strukturę szkolnictwa ponadpodstawowego w Polsce. Charakteryzowała się ona nadmiernie rozwiniętym kształceniem zawodowym, szczególnie na poziomie zasadniczym i niskim udziałem kształcenia ogólnego średniego w całym systemie oświaty.
Skutki masowego bezrobocia w danym kraju są dotkliwe nie tylko dla samych bezrobotnych i ich rodzin, ale również całego społeczeństwa. Chodzi tutaj o koszty świadczeń socjalnych, podwyższone podatki, nie wykorzystany potencjał ludzkiej pracy, poczucie zagrożenia bezrobociem ludzi zatrudnionych oraz nasilanie się społecznej patologii np. rozwody, trudności wychowawcze z dziećmi bezrobotnych, przestępczość młodocianych. Bezrobocie wywołuje negatywne skutki społeczne w sferze ekonomicznej i psychospołecznej, które nasilają się w miarę wydłużania się okresu pozostawania bez pracy. Bezrobocie prowadzi zawsze do obniżenia standardu życia, wywołuje pojawienie się poczucia krzywdy, frustracji, sprzyja izolacji społecznej, staje się czynnikiem utraty kwalifikacji zawodowych, pogarsza stan zdrowia, wpływa na wzrost konfliktów społecznych.
Długotrwały brak pracy powoduje szybka degradację ekonomiczną jednostki i rodziny, potęguje biedę i rozszerza sferę ubóstwa. Sytuacja materialna długotrwałych bezrobotnych zależy w dużym stopniu od ich standardu życia w czasie zatrudnienia, a zwłaszcza od posiadanych dóbr trwałego użytku, oszczędności oraz długów. Istotne znaczenie ma bowiem poziom, od którego zaczyna się proces degradacji ekonomicznej i społecznej. Najbardziej trudną sytuację materialną mają rodziny długotrwale pozostające bez stałego zatrudnienia. Trudności finansowe prowadzą do ograniczenia konsumpcji w rodzinach bezrobotnych. Najgorszy rygor oszczędnościowy stosują te rodziny, gdzie występuje kumulacja bezrobocia . Ograniczenie wydatków na żywność
Spowodowała, że w wielu rodzinach zaczęło występować zjawisko niedożywienia, a nawet głodu.
Bezrobocie wywołuje też negatywne skutki psychospołeczne. Wydłużenie się okresu pozostawania bez pracy powoduje nasilenie się zjawiska izolacji społecznej bezrobotnych, narastanie napięć i konfliktów w rodzinie, ograniczenie poparcia i aprobaty ze strony członków najbliższej rodziny. Bezrobocie uważane jest przez ogromną większość dotkniętych nim osób za katastrofę życiową. Wpływa na to nie tylko wyraźne pogorszenie się sytuacji ekonomicznej, ale także nasilanie się stresów wynikających z braku poczucia własnej wartości, użyteczności, lęku o przyszłość, utraty dotychczasowej pozycji w środowisku lokalnym, w rodzinie oraz utraty poczucia bezpieczeństwa socjalnego. Bezrobocie staje się czynnikiem wpływającym na wzrost patologii społecznej. Wśród nasilających zachowań patologicznych związanych z bezrobociem najczęściej występuje alkoholizm, chuligaństwo i kradzieże. Masowe bezrobocie prowadzi do istotnego pogorszenia warunków życia całych społeczności lokalnych.
Brak pracy lub zatrudnienia w sposób szczególnie negatywny wpływa na ekonomiczną funkcję rodziny. Zarobkowa działalność członków rodziny zostaje ograniczona. Bieżące dochody to tylko jeden z elementów materialnych warunków egzystencji rodziny. Ograniczenie możliwości materialnego zabezpieczenia członków rodziny wywiera ogromny wpływ na funkcję opiekuńczo-wychowawczą. Szczególnie zmieniają się formy opieki nad dziećmi najmłodszymi. Bezrobocie matki powoduje najczęściej odebranie dziecka z przedszkola, ponieważ rodziców nie stać na zapłacenie pobytu dziecka.
Pojawiają się również problemy związane z wykształceniem dzieci. Występuje stan niepewności, uczucie zagrożenia i zaniżenia aspiracji w zakresie planów edukacyjnych młodego pokolenia. U dzieci starszych niemożność zaspokojenia ich oczekiwań pogłębia świadomość regresu nie tylko w odniesieniu do pozycji ojca, czy obojga rodziców, ale statusu społecznego całej rodziny. Przejawia się to w różnych formach i stanowi poważne sygnały o degradującym wpływie bezrobocia na pozycję społeczną rodziny. Poważnym zmianom ulega również funkcja socjalizacyjna rodziny. Prowadzi to do pogłębiania izolacji społecznej. Życie rodzinne bezrobotnych nie stwarza klimatu sprzyjającego wszechstronnemu rozwojowi dzieci oraz rozbudzaniu ich szerszych zainteresowań.
Każda rodzina tworzy swój własny świat, w którym bliskie wspólne obcowanie, przeżywanie radości i smutków spaja rodzinę i decyduje o jej wartości, wzbogaca uczucia, kształtuje osobiste dążenia członków rodziny oraz ich wyobrażenia o sobie i świecie. Powyższe czynniki wpływają na powstawanie charakterystycznych dla każdej rodziny sytuacji społeczno-wychowawczych, a te z kolei rzutują na treść i formę zdobywanych przez dziecko doświadczeń społecznych i na proces uczenia się, a także na kształtowanie się osobowości dziecka.
Do podstawowych kwestii związanych ze społeczno-psychologicznymi następstwami bezrobocia zalicza się:
 Wpływ bezrobocia na postrzeganie samego siebie
 Jak zmienia się postrzeganie innych ludzi
Przedłużający się okres bezrobocia może te zjawiska nasilać, ponieważ reakcje na utratę pracy przebiegają zgodnie z określonymi fazami przystosowania się do powyższej sytuacji. Początkowy szok spowodowany zwolnieniem z pracy zastępowany jest krótką fazą optymizmu i wiary w znalezienie nowego zatrudnienia, a następnie okresem pesymizmu i utraty nadziei. Ostatecznie długotrwałe bezrobocie prowadzi do bezradności.
Stosunki z najbliższymi znajomymi i przyjaciółmi postrzegane są przez bezrobotnych na ogół jako nie zmienione w porównaniu z okresem pracy zawodowej. Jednak w miarę wydłużania się czasu pozostawania bez pracy relacje te ulegają zmianie.

Literatura:
1. Praca socjalna nr.1/2000; Instytut Służb Społecznych.
2. Red: Antoni Rajkiewicz, Jolanta Supińska, Mirosław Księżopolski: Polityka Społeczna, BPS, Katowice 1998.
3. Socjologia Bezrobocia,BPS,Katowice 1999
4. Mieczysław Socha, Urszula Sztanderska, Strukturalne Podstawy bezrobocia w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.