Socjologia - najważniejsze pojęcia

SOCJOLOGIA jest to nauka zajmująca się badaniem współżycia społecznego, jego materialnych i niematerialnych wytworów, czynników powodujących ich powstawanie, rozwój i zanika, badaniem osobników ludzkich, ale tylko o tyle, o ile są przez to współżycie są zdeterminowani (uwarunkowani). Przedmiot zainteresowania socjologii: - zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi; - struktury tych zbiorowości; - zjawiska i procesy, zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie; - siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości; - zmiany i przekształcenia zachodzące w tych zbiorowościach. Twórcy socjologii: August Comte (1798 - 1857)., Herbert Spencer (1820 - 1903), Karol Marks (1818 - 1883), Emil Durkheim (1858 - 1917),Max Weber (1864 - 1920)., Georg Simmel (1858 - 1918). Socjologia a inne nauki: Socjologia ma wiele punktów stycznych z innymi naukami. Na pierwszym miejscu znajduje się psychologia, a zwłaszcza psych. społ. Na pograniczu socjologii, psych., psych. społ. Oraz psychoanalizy rozwinęły się dwie teorie szczególnie ważne dla socjologii: teoria zachowania się całych zbiorowości w różnych sytuacjach oraz zach. się jednostki w sytuacjach społ. Do opracowania tych teorii potrzebna była też historia, ekonomia, prawoznawstwo, etnografia i etnologia (antropologia kulturalna). Socjologia korzysta też z materiałów demografii, geografii społ., gospodarczej, historii kultury, statystyki.

FUNKCJE SOCJOLOGII
1.Teoretyczna – opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań. Wyraża się ona także w orientacji metodologicznej, zaleca bowiem rozpatrywać procesy i zjawiska w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym, wskazuje na stosowanie metody i techniki badawcze.
2. Praktyczna – wyrażana podfunkcją diagnostyczną (dostarcza praktykom wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej), prognostyczną (dostarcza wiedzy o następstwach działań, ułatwia podejmowanie decyzji), socjotechniczną (badacz wykorzystuje wiedzę socjologiczną do formułowania zaleceń, reguł praktykom, politykom i menadżerom, profesjonalnie zajmującym się kształtowaniem postaw i zachowań ludzi). Dlaczego człowiek nie może żyć bez społeczeństwa? Człowiek jest istotą społeczną. Pozostaje w ścisłych związkach z otaczającym go światem, dzięki czemu istnieje, rozwija się i działa. Każdy z nas ma indywidualne potrzeby, oraz cechy odróżniające go od innych. Każdy posiada określoną osobowość. Tożsamość nasza kształtuje się także poprzez porównanie się z innymi ludźmi. Człowiek chcąc zaspokoić swoje potrzeby, musi funkcjonować w różnych zbiorowościach ludzkich i grupach społecznych. Człowiek nie może w pełni realizowac się bez obecności innych ludzi. Makrostruktura - określa charakterystyczny dla danego społeczeństwa układ kategorii społ. w odpowiedni sposób ze sobą powiązanych, obejmuje także układ instytucji i dużych grup typu zrzeszeniowego np. partii politycznych. Makrostruktura ma istotny wpływ na osobowość ponieważ. - szanse jednostki na osiągnięcie cenionych wartości w życiu społecznym takich jak udział we władzy bogactwo, prestiż, rodzaj podkultury i ideologii właściwej danej kategorii a kształtującej duchowe oblicze jej członków, styl życia czyli zespół wzorów kulturowych wyrażających się konkretnym postępowaniem. Mikrostruktura - tzn. grupy społ. w których człowiek się wychowuje i działa np. rodzina szkoła. Uczestnictwo człowieka w grupach pozostawia trwały ślad w jego osobowości one kształtują jego poglądy zainteresowania ideały nawyki.

SOCJOLOGIA OGÓLNA tworzy teorie obejmujące zespoły zjawisk (ich ogół), występujące w społeczeństwach (całych), które służą wyjaśnieniu zjawisk i procesów podstawowych (ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego); jej zadaniem jest również ustalanie pojęć (teoria struktur społecznych (teoria społeczeństwa)) (teoria zmian > dynamika społeczna)

SOCJOLOGIA SZCZEGÓŁOWA zajmuje się systematycznym opisem poszczególnych dziedzin i wyjaśnianiem zachodzących w nich zjawisk.

SOCJALIZACJA jest to proces, w którym poprzez swoje doświadczenia jednostka nabywa zachowań ludzkich. Z drugiej strony jednostka uczy się funkcjonowania w kulturze. Jest to proces kształtowania się osobowości ludzkiej. Jednostka ludzka ze swoimi dyspozycjami psychicznymi i fizycznymi staje się dojrzała społecznie. Fazy socjalizacji: PIERWOTNA - zachodzi w grupie pierwotnej - rodzinie. Na jednostke mają znaczący wpływ inni - rodzice. Charakteryzuje się silnym, emocjonalnym oddziaływ. Jednostka przysfaja pewne reguły na zasadzie głównie naśladownictwa.

WTÓRNA - ma miejsce gdy jednostka w toku wzrastania do zycia społecznego wchodzio w skład wtórnych grup społ. Socjalizacja wtórna rozpoczyna się od momentu pojawienia się w Socjalizacji uogólnionego innego. Osobowość jako produkt społeczny. Osobowosć jest kształtowana przez cechy biofizyczne oraz przez Socjalizację, która przystosowuje człowieka do zycia w zbiorowości, uczy się jak zachować się aby osiągnąć cele życiowe.

TŁUM – jest przelotnym zgromadzeniem większej liczby osób (co najmniej kilkaset) na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, regulujących spontanicznie na te same podniety w podobny lub identyczny sposób. Publiczność - stanowią ludzie, w tym samym lub zbliżonym czasie odbierający w celach rekreacyjnych lub informacyjnych identyczny przekaz, czyli treść wyrażoną słownie, dźwiękiem lub obrazem. Zbiegowisko – przelotne skupienie kilku lub kilkudzies. osób zainteresowanych wspólnym zdarzeniem.

KRĄG SPOŁECZNY zawiera prawie wszystkie cechy grupy społecznej a mianowicie posiada własne wartości, symbole, hasła, ma poczucie wspólnoty określone słowem MY cechuje się odrębnością. Osoby nie należące do niego odbierane są często jako OBCY. Jednak w przeciwieństwie do grupy społecznej nie posiada żadnej organizacji, nie tworzy systemu hierarchii oraz nie posiada mechanizmu kontroli. Rodzina jako instytucja społeczna – system praw, obowiązków i norm, które regulują role członków rodziny oraz funkcje rodziny na rzecz społeczeństwa jako całości.

GRUPA SPOŁECZNA Składa się z minimum trzech osób. Zachodzą w niej trwałe, bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Grupa społeczna charakteryzuje się trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję (status społeczny) i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z (nie)przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych. Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków. Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia.

RODZAJE GRUP SPOŁECZNYCH - Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne, w których kryteria te sa fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne. - Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne. - Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie jak równiez stosunków s połecznych członków grupy z zewnętrznym środowiskiem, wyróżnić można grupy formalne i grupy nieformalne. - Ze względu na utożsamianie się jednostek z grupą, jej normami i wartościami wyszczególniane są grupy odniesienia.

ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA - jest to zbiór osób zajmujących w danym czasie trwale lub nie daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać mogą się stosunki społeczne. W przypadku gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza się struktura społeczna, a jej członkowie zaczynają wspólnie realizować jakieś istotne dla wszystkich cele, wówczas zbiorowość taka może stawać się grupą społeczną. W przypadku dużych zbiorowości społecznych, zajmujących trwale jakieś terytorium, używa się wobec nich określenia zbiorowość terytorialna. W szczególnych przypadkach zbiorowość terytorialna może stawać się społecznością lokalną.

ZBIÓR SPOŁECZNY - jest to agregat ludzi o podobnych charakterystykach posiadających jakąś cechę wspólną, wyróżnioną przez obserwatora zewnętrznego, bez względu na to czy ludzie ci uświadamiają sobie posiadanie tej cechy (łysi, kulawi, blondyni).

KATEGORIA SPOŁECZNA – klasa, typ, grupa, rodzaj, któremu podporządkowujemy jakieś zbiory ludzkie ze względu na posiadaną przez nie cechę; taką cechą mogą być dochody, władza, pochodzenie, pozycja zawodowa, majątek

Koncepcje pojmowania jednostki ludzkiej:
1. k. abstrakcjonistyczną (Simml, Wiese) – nie ma żadnej charakterystyki jednostki jedynie przyjmuje się, jednostka jest podmiotem działań i zachowań i analizuje się różne formy, w jakich życie społeczne tych jednostek występuje (stosunki społeczne, grupy społeczne, procesy społeczne. Koncepcja ta abstrahuje od postaw ludzi czy motywów ich działania)
2. k. naturalistyczną – jednostka ludzka jest przedstawicielem gatunku, który reaguje na bodźce zewnętrzne poprzez odpowiednie zachowania
3. k. realistyczną (Arystoteles) – jednostka ludzka jest istotą społeczną. 3 założenia: - jednostka nie mogłaby rozwinąć swych cech specyficznie ludzkich, gdyby znajdowała się poza ludzkim ś rodowiskiem społecznym. - człowiek nie jest czymś danym, gotowym ostatecznie określonym - jednostka tworzy różne rodzaje i formy życia zbiorowego.

KULTURA jest to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie. W skład tak pojętej kultury wchodzą nie tylko wytwory materialne i instytucje społeczne, ale także zasady współżycia, sposoby postępowania, wzory kryteria ocen estetycznych i moralnych przyjęte w danej zbiorowości i wyznaczające obowiązujące zachowania. Wpływ kultury na życie społeczne. Kultura wpływa na życie społeczne, odbywa się przez proces socjalizacji ( wchodzenia) do konkretnego społeczeństwa poprzez: - wartości i ustalenia wartości - twory i wzory działania - postępowanie dzięki któremu wiemy jak musimy postępować - kultura stwarza modele instytucji społecznych: rodzina, partie polit. Jednocześnie jak różnią się kultury różnych społeczeństw tak mogą się różnić grupy w tym samym społeczeństwie. Grupy te nazywamy subkulturami lub kontrkulturami. Subkultury - to systemy kulturowe odrębne od uznanych w danym społeczeństwie nie szkodzące innym (żargon naukowy) Kontrkultury - to systemy kulturowe odrębne i sprzeczne z ogólnie przyjętymi wartościami (hipisi). Kultura ogranicza ludzką wolność. Kultura nakłada ograniczenia na zakres wolności indywidualnej. Ludzie nie zawsze mogą robić to co chcą. Prawo (wynalazek Kultury) zabrania im pewnych typów zachowań, a innych wymaga. Jednostki nie mogą tworzyć swojego własnego języka. Kobieta i mężczyzna –choć są sobie równi - nie są równi pod względem kulturowym. Kultura materialna - nazywamy wszystkie dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa. Kulturę materialną stanowią: - odkrycia archeologiczne, różne obiekty ( telewizory, ubrania) Kultura materialna jest przekazywana kolejnym pokoleniom, Kultura niematerialna - to wytwory duchowe społeczeństwa przekazywane przez pokolenia. Kulturę niematerialną stanowią: - wiedza, przekonania, wartości, normy, zwyczaje,o byczaje, tabu, prawa, symbole, język, gesty. Kultura narodowa - ogół norm, wartości, symboli, dzieł sztuki i wierzeń charakterystycznych dla danego narodu. Kultura masowa (kultura popularna) to typ kultury symbolicznej oparty na trzecim układzie przekazu kultury, w którym treści docierają do rozproszonej publiczności dzięki środkom masowego przekazu. Kultura symboliczna - sfera kultury stojąca w opozycji do kultury materialnej. W jej skład wchodzą takie dziedziny jak: język, obyczaj, sztuka, magia, religia, filozofia, nauka, prawo i inne. Relatywizm kulturowy - pogląd głoszący, iż żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. Relatywizm kulturowy odrzuca więc możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości, prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury. Etnocentryzm - stawianie własnego własnego narodu w centrum zainteresowania. Pogląd ten manifestuje się w działalności jednostek czy organizacji, które koncentrują się wokół własnego narodu i zwracaniem uwagi na interesy jedynie własnej grupy etnicznej. Kontrowersje na temat kultury masowej. Cechą charakterystyczna kultury masowej jest standaryzacja treści przekazywanych przez mass media, których zrozumienie na ogół nie wymaga zbytniego wysiłku intelektualnego. Sytuacja zdominowana przez kulturę masową doprowadziła do eliminacji pracy, co spowodowało kryzys osobowości jednostki. Ludzie zatracili swoje maturalne cechy : twórczość, wolną wolę.

SPOŁECZEŃSTWO - jest historycznie ukształtowanym typem zbiorowości, w którym dominuje określony typ stosunków produkcji, połączony więzią pracy, jako podstawową formą więzi społecznej, na którą skład się całokształt stosunków społecznych (ekon, polit.) Kategoria społeczna to zbiór społeczny, w którym nie występują trwałe interakcje, więzi społeczne, struktura społeczna, normy ani cele, wyodrębniona jednak na podstawie danej cechy członków tego zbioru np. nauczyciele, więźniowie, bezdomni, lekarze itp. Pojęcie STRATYFIKACJI wyraża fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania, niezależnie od tego, czy będą to relacje władzy, przywileju czy prestiżu. Mówiąc prościej, stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang. Pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa. Jest to nierówność społeczna, uwarstwienie. Na stopień stratyfikacji wpływają różne cechy mieszane: dochód, wykształcenie, zawód. System kastowy - KASTA - Jest zamkniętym systemem stratyfikacyjnym, Statusy przypisane (wynikające z urodzenia, np. rasa, płeć...) określają pozycję kastową osoby. Często wiąże się z określonym zawodem. Członkowie jednej kasy mogą być np. rzeźnikami itp. System klasowy – KLASA - Jest otwartym systemem stratyfikacji, gdzie można zmieniać pozycję określoną przez urodzenie. Pozycja w klasie zależy od statusu osiąganego (np. małżeństwa, zawodu), do którego dochodzi się dzięki własnym wysiłkom i decyzjom. Otwartość systemu prowadzi do ruchliwości społecznej, czyli ruch w górę lub w dół w strukturze klasowej Procesy wspomagajace stratyfikację: Kooptacja - sposób uzupełniania lub zmiany składu członkowskiego instytucji lub organu kolegialnego. Kooptacja odbywa się poprzez podjęcie stosownej uchwałę przez tę instytucję. Kooptacja jest możliwa bez odwoływania się do woli wyborców czy też rozstrzygnięcia innej instytucji lub sądu. Zasada kumultatywnych korzyści. RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA, zmiana pozycji społecznej jednostek lub grup w ramach tej samej lub innej zbiorowości. Pionowa (wertykalna), wyrażająca się w przechodzeniu z niższych pozycji społecznych na wyższe (awans społeczny) lub z wyższych na niższe (społeczna degradacja). Pozioma (horyzontalna), polegająca na przenoszeniu się z jednej grupy do drugiej bez wyraźnej zmiany pozycji społecznej. Wewnątrzpokoleniowa - zmiana naszej pozycji społecznej. Możemy ją badać w odniesieniu do jednego pokolenia. Międzypokoleniowa - mamy z nią do czynienia wtedy gdy badamy kilka pokoleń ( 2 lub 3) porównujemy naszą sytuację z pozycją naszych ojców. Istotne jest przy tym aby uwzględnić ten sam okres życia, czy kariery zawodowej.

1. KONFLIKT SPOŁECZNY jest nie tylko zjawiskiem normalnym w życiu społeczeństw ludzkich, ale co więcej jest nieodzownym elementem współżycia ludzi ze sobą i stanowi tym samym istotną przesłankę umożliwiającą wyjaśnienie rozwoju społecznego, jaki dokonał się na przestrzeni wieków i doprowadził do powstania istniejących zjawisk społecznych.

2. KONFLIKT SPOŁECZNY jest zjawiskiem patologicznym w życiu społecznym, ponieważ niweczy harmonijne życie ludzi i powszechnie szanowane wartości, a jego źródłem są różnego rodzaju jednostkowe czy też zbiorowe napięcia i stresy powodujące frustrację i agresję, a wiec jest to zjawisko uwarunkowane różnymi odchyleniami od normy poszczególnych jednostek lub zbiorowości. Źródłami konfliktów w zakładach pracy są rozmaite sprzeczności tkwiące w strukturze danego zakładu pracy i charakterystycznych dla niego warunków środowiskowych. Źródłami tymi będą więc sprzeczności tkwiące np. w wyposażeniu technicznym, w organizacji pracy, stosunkach międzyludzkich, jakie panują wśród załogi, systemie wynagrodzeń, a także w trudnościach kierownictwa przy ocenianiu pracowników z powodu braku dostatecznie zobiektywizowanych kryteriów oceny, zwłaszcza pozwalających na względnie ścisłe ustalenie rzeczywistego udziału danego człowieka w realizacji żądanej pracy.

RODZAJE KONFLIKTÓW: - ze względu na podmiot można wyróżnić konflikty społeczne w relacjach: (jednostka – jednostka, jednostka – zbiorowość, zbiorowość – zbiorowość) - ze względu na zasięg konfliktów społecznych można wyróżnić konflikty w mikro, makro i mega skali społecznej - ze względu na przedmiot konfliktu społecznego można wyróżnić: konflikty ekonomiczne, warstwowe, klasowe, polityczne, ideologiczne, kulturowe, k. wartości i celów Biorąc pod uwagę sposób przejawiania się konfliktów społecznych, wyróżniamy konflikty jawne i ukryte, inspirowane i kierowane albo tez spontaniczne, czyli żywiołowe, wreszcie łagodne i ostre. Ze względu na czas trwania rozróżniamy konflikty: długotrwałe lub krótkotrwałe.

TYPOLOGIA KONFLIKTÓW - ze względu na uczestników konfliktu - ze względu na normy funkcjonujace w społeczeństwie - konflikty w zakładach pracy - ze względu na intensywnośc przebiegu.